Diğer»Nazal dekonjestan, antihistaminik
Konuyu Hazırlayan: Hem.Melike Orhan - Par. Özkan Onan
Antiseptik ve dezenfektanlar, hastaneler ve sağlık merkezlerinde topikal olarak ciltte, sert yüzeylerde ve tıbbi ekipmanlarda yaygın olarak kullanılan antimikrobial maddelerdir.
Antiseptik ve dezenfektanlar mikroorganizmalara olduğu kadar, insan hücrelerine de toksiktirler. Bu nedenle ortamın ve aletlerin temizliğinde kullanılırlar. Bazen de sistemik olarak değil, yüzeysel olarak canlılara uygulanabilirler.
Mikroorganizmalar, tüm canlılar gibi uygun ortam bulduklarında beslenerek çoğalırlar ve yaşamlarını toprak, hava, su gibi cansız ortamlar ile bazı hayvan ve insan vücudu gibi konak canlılar üzerinde sürdürürler. Bu nedenle içtiğimiz suyun, tükettiğimiz yiyeceklerin ve içeceklerin hastalık yapıcı mikroorganizmalardan uzak olması gerekmektedir. Bu tür sağlık koruma çalışmalarında üç farklı kavram vardır. Bunlar sterilisazyon, dezenfeksiyon ve antisepsidir.
Sterilizasyon:Maddenin üzerinde veya içinde bulunan tüm mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir.Bu işlem sonrasında hastalık yapan ve yapmayan tüm mikroorganizmalar ölmektedir. Sadece cansız nesnelere uygulanabilir.
Dezenfeksiyon:İnsanlarda hastalık yapma özelliği olan mikropları uzaklaştırma işlemidir. Dezenfeksiyon işleminde kullanılan ve genellikle kimyasal içerikli maddelere Dezenfektan denir.
Antisepsi: Canlı dokuların üzerindeki veya içindeki mikroorganizmaları, genellikle kimyasal maddeler kullanılarak ortadan kaldırmaya yönelik uygulamalardır. Antisepsi amacı ile kullanılan kimyasal maddelere antiseptik adı verilir. Dezenfektanlarla antiseptikler arasındaki en önemli fark, antiseptiklerin yalnızca canlı dokuya uygulanabilir olmalıdır.
İdeal bir antiseptik,mikroorganizmalara etki gösterirken;
Deriyi, vücut dokularını ve hücrelerini tahrip etmemeli,
Mikroorganizmaların üremesini engellemelidir.
İdeal bir dezenfektan;
Geniş bir antimikrobial spektruma sahip,
Organik maddelerden ve kullanılan diğer kimyasallardan etkilenmemesi
Kullanıcıya zarar vermemeli, kokusuz, ekonomik olmalı
Yüzeye uyum göstermeli, aşındırma ve bozulmaya neden olmamalı
Uygulanan yüzeylerde kalıcı etkiye sahip olmalı, temizleyici özelliğe sahip olmalı
Suda kolay çözünebilir olmalı
Konsantre ve seyreltilmiş kullanımı dayanıklı olmalıdır.
|
Dezenfektan ve Antiseptik Çeşitleri
Alkolün gerek sporisit etkisinin olmayışı, gerekse kan pıhtılarına nüfus edemeyişi nedeniyle aletlerin sterilizasyonda kullanılmaz.
En az 10 dk. %70’lik alkolle tutulan termometreler bu yolla dezenfekte edilebilir.
Eğer tam nem sağlanabilirse iki dakika içinde cilt üzerindeki bakteri sayısını %90’a yakın bir oranda azaltır.
Mercekli aletleri bozduğu (metalleri paslandırdığı) için tıbbi alet ve cihazda dezenfektan olarak tercih edilmez.
Benzalkonyum kloroid (Zefiran)
Antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılabilir.
Gram pozitif ve bazı gram negatif bakterilere etkilidir.
Sabunlar ile etkilerinin inaktive oluşu,ayrıca lastik,plastik ve pamuk gibi maddelerin de üzerine absorbe olması ile temasta etkinliklerini kaybetmeleri dezavantajdır.
Zefiran mikroorganizmalarla kontaminasyona eğilimlidir.
Geçmiş yıllarda kontakt lenlerin saklanmasında kullanılmışsa da ,kornea ülserlerine yol açması nedeni ile kullanımı terk edilmiştir.
Zefiran günümüzde kullanılması önerilmeyen bir solüsyondur.
Preoperatif cilt temizliğinde ve yanık tedavisinde kullanılır
Antiseptik bir solüsyondur.
Etkisi bakteriostatiktir.
%3 0ranında hekzaklorpfen içeren solüsyonlar cilt temizliğinde kullanılır.
Deri el antisepsisi için el kremlere veya sabunlara katılır.
Heksaklorofenin en önemli özelliği ciltten absorbe olmasıdır.
Gümüş nitrat
Formaldehit
Cilde uygulandığında duyarlılık reaksiyonları oluşur.
%1.5lik klorheksidin ve %15’lik setrimit maddelerinin karışımı olan antiseptik ve dezenfektan özellikte bir solüsyondur.
Toksik değildir.
Gram (-) ve gram (+) bakterilere bakterisit etkilidir.
Antiseptik ve dezenfektan olarak 1/100’lük solüsyonu önerilir.
Kirli aletlerin dezenfeksiyonunda 1/30’luk solüsyonu önerilir.
|
Dezenfektanların Etki Mekanizmaları
Dezenfektanlar | Etki Düzeyi | Ölen Mikroorganizmalar | Canlı Kalan Mikroorganizmalar |
- Gluteraldehit %2 - Sodyum hipoklorit 1000 – 5000 ppm | YÜKSEK | Yanda belirtilenler dışındaki tüm mikroorganizmalar | Dirençli bakteri sporları, Yavaş virüsler (CJD) |
- Etil / izopropil alkol %60-95 - İyodoforlar 30-50 ppm serbest iyot - Fenol ve fenol bileş. %0.4 – 5 - Sodyum hipoklorit 100- 1000 ppm | ORTA | Vejetatif bakteriler M. tuberculosis HBV dahil çoğu virüsler Çoğu mantarlar | M. aviumintracellulare Bakteri sporları Yavaş virüsler (CJD) |
- Etil / izopropil alkol < %50 - Fenol ve fenol bileş.%0.4 - 5 - İyodoforlar 30-50 ppm serbest iyot - Sodyum hipoklorit 100 ppm | DÜŞÜK | Çoğu vejetatif bakteriler Bazı virüsler Bazı mantarlar | M. tuberculosis Bakteri sporları Hepatit B virüsü Yavaş virüsler (CJD) |
Günümüzde sıkça kullandığımız antimikrobiyallerin hemen hepsinin insan ve çevre için toksik etkileri vardır. Bu nedenle kontrollü kullanılmaları çok önemlidir. Bu kimyasal maddelerin ortaya çıkardığı bazı sağlık sorunlarını şöyle özetleyebiliriz:
- Kuaterner amonyum bileşikleri (zefiran v.b);Astım, alerjik reaksiyon ve deride hassasiyet oluşturabilmektedir.
Alkoller (etil alkol, izopropil alkol v.b); Etil ve propil alkol deriden absorbe olur ve deride, gözde, üst solunum yollarında, trakeada irritasyona neden olur. Santral sinir sistemi deprese ettiğinden baş ağrısı, nabız sayısında ve kan basıncında düşme, bulantı ve korozif yapabilir. Ayrıca yanıcı bir madde olduğu unutulmamalıdır.
Fenoller, Aldehidler (formaldehid v.b);Toksik etkili maddelerdir ve kullanımda mutlaka koruyucu ekipman kullanılmalıdır. Ciddi deri, göz ve solunum yolu irritasyonları, baş ağrısı bulantı ve kusma yapabilmektedir.
İodine (baticon, betadin v.b); Ciddi deri irritasyonu, yanık, alerji, öksürük, solunum sıkıntısı, baş dönmesi yapabilmektedir.
Hidrojen peroksit (çamaşır suyu) %50' nin üstündeki konsantrasyonlarda deride korozif etki, irreversible göz hasarı yapmaktadır.
|
KAYNAKLAR
http://www.beslenme.saglik.gov.tr/content/files/yeterlibeslenme/hijyen/a18.pdf
www.saglik.gov.tr
On Washing HandsN Engl J Med 350:1283, March 25, 2004 Perspective
Chlorhexidine-Alcohol versus Povidone-Iodine for Surgical-Site AntisepsisN Engl J Med 362:18, January 7, 2010
http://www.das.org.tr/dosya/kongre/kong2009/12.htm
http://www.ataturkhastanesi.gov.tr/BilgilendirmeDokumanlari/Talimatlar/7.pdf
Dezenfeksiyon, Antisepsi, Sterilazasyon, İstanbul Tıp Fakültesi yayını
Murray. P.R., Drew. W.L., Kobayashi, G.S., Thompson J.H., Medical Microbiology Wolfe Medical Publ. Ltd. Print. USA 1990
Web sayfasının dizaynı Aytuna Devrim Canbul tarafından yapılmıştır.