Meslek Etiği Ders Notları Megep

15 Haftalık Konu Dağılımı için,TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği ÖÖ ve İÖ Öğrencilerin Sunum Konularının Gruplara Göre Dağılımı için, TIKLAYINIZ.

DeğerlendirmeveSunum GöndermeKriterleri için,TIKLAYINIZ.

Örnek WORD dosyası için, TIKLAYINIZ.

Örnek POWERPOİNT dosyası için, TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği_Kaynak 1 için, TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği_Kaynak 2 için, TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği_Kaynak 3 için, TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği_Kaynak 4 için, TIKLAYINIZ.

Meslek Etiği_Kaynak 5 için, TIKLAYINIZ.

Güven İle İlgili Okuma Parçası:YARGIÇ MAAŞLARIiçin,TIKLAYINIZ.

Eğitimin Değeri İle İlgili Okuma Parçası:AKIL OKULUiçin,TIKLAYINIZ.

Ahlak Değeri ile İlgili Okuma Parçası: ATEŞ, SU ve AHLAK için,TIKLAYINIZ.

DERS NOTLARI(Meslek Etiği için Kaynaklar)

1. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

2. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

3. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

4. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

5. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

6. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

7. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

8. Hafta:ARASINAV

9. Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

Hafta: Ders notu için, TIKLAYINIZ.

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MESLEKİ GELİŞİM MESLEK ETİĞİ TF ANKARA

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ. II

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ÖĞRENME FAALİYETİ ETİK KAVRAMI Etik Tanımı Ahlaki Gelişim Süreci Etik Kuralları Etik Sistemleri Amaçlanan Sonuç Etiği Kural Etiği Toplumsal Sözleşme Etiği Kişisel Etik Sosyal Yaşam Etiği Etik Toplum İlişkisi Etik Değerlere Uygun Davranışların Sonuçları Etik Sorgulama Toplumsal Yozlaşma Bürokratik Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Toplumsal Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Tarihsel Nedenler UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ MESLEKİ ETİK Mesleki Etik Kavramı Mesleki Etik İlkeler Doğruluk Yasallık Yeterlik Güvenirlik Mesleğe Bağlılık İş Hayatında Etik Ve Etik Dışı Konular İş Hayatında Etik İlkeler Yönetimde etik dışı davranışlar; Mesleki Yozlaşma İş Etiğinde Uygun Davranışların Sonuçları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ İŞ YERİNDE ETİK ORTAM SAĞLAMAK Farklı Mesleklerde Etik İlkeler Çalışanların Etik Profilleri i

4 Etik Liderlik İş Yerinde İş Etiğine Uygun Ortamda Çalışmak İş Ahlakına Uygun Koşulların İşe ve İş Yerine Etkisi İş Ahlakına Uygun Koşulların Çalışanlara Etkisi UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖNERİLEN KAYNAKLAR KAYNAKLAR ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK TF Tüm Alanlar İçin Ortak Tüm Dallar İçin Ortak MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/8 Meslek Etiği İş hayatında, etik kurallara uygun çalışmaya yönelik bilgi ve becerilerin verildiği, öğrenme materyalidir. ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI Ön koşulu yoktur. Meslek etiği gereklerine uymak Genel Amaç Bu modül ile; iş yerinde, iş etiğine uygun ortam sağlama bilgi ve becerilerine sahip olabileceksiniz. Amaçlar 1. Etik kavramı hakkında olumlu fikirler geliştirebileceksiniz. 2. Meslek etiği ilkelerini doğru olarak kavrayabileceksiniz. 3. İş yeri ortamında mesleğin gerektirdiği iş etiğine uygun çalışabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Sınıf ve atölye ortamı: Sınıf, tahta, defter, kalem Bireysel öğrenme ortamı: İnternet, çevre, kütüphane, aile ortamı Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra o faaliyetle ilgili verilen ölçme değerlendirme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Konu ile ilgili performans değerlendirme sonuçlarını Evet/Hayır şeklinde değerlendirerek bilgi düzeyinizi saptayacaksınız. Uygulamalı değerlendirme ile modülde kazandığınız bilgi ve araştırma sonuçlarınızı değerlendirip arkadaşlarınız ve öğretmeninizle sonuçlar çıkaracaksınız. Modül sonunda modülün tamamını içeren modül değerlendirme (Yeterlik Ölçme) ile kendi kendinizi değerlendirecek, öğrendiklerinizi başarısız olduğunuz bölümleri saptayacak, eksik olduğunuz konulara tekrar dönerek bilgilerinizi tamamlayacaksınız. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Gerek toplumsal yaşam gerekse iş hayatının işleyişi belirli kurallara bağlanmıştır. Bu kuralların temelini oluşturan en önemli unsurlarından biri de toplumun temel ahlak anlayışıdır. İş hayatındaki tüm ilişkiler belli bir etik anlayışına dayanmalıdır. Gelişmiş ülkelerde artık kurumsallaşmış olan uygulamalı etik yaklaşımı, ülkemizde de ele alınmaktadır. Günümüzde sürekli toplumsal ahlaki çözülmeden bahsedildiği bir dönemde etik kavramının güncel tutulması gereklidir. Bu kavramın neyi içerdiğinin iyi öğrenilmesi ve uygulanması zorunludur. Özellikle iş yaşamındaki yoğun rekabet ortamı temel mesleki etik ilkelerine, sıkı sıkı bağlı olmayı gerektirmektedir. İnsan ilişkilerinin bulunduğu her yer ve durumda, mutlaka etik ilişkilerin de ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Yönetim ve iş dünyasındaki ilişkilerde de belli etik değerlerin oluşturulmuş olması gereklidir. Etik ilke ve değerlerin toplumsal yaşamımızda daha belirgin kılınması ve benimsenmesi, bu ilke ve değerlerin tartışmaya açık bir ortamda irdelenmesi ve etik kavramının yöntemleri bu sorunlara uygulanması (yani uygulamalı etik ) ile mümkündür. Bu modülü alarak etik kavramı hakkında olumlu fikirler geliştirebilecek, kendi davranış biçiminizi sorgulayabilecek, meslek etiği ilkelerini doğru olarak kavrayabilecek ve meslek etiğine uygun davranma bilgi ve becerilerine sahip olabileceksiniz. 1

8 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faaliyet sonunda, etik kavramını, toplum içersindeki temellerini, uygulanışını, ilkelerini öğrenecek ve etik kavramı hakkında olumlu fikirler geliştirebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Yaşadığınız çevredeki toplumsal gelenek, görenek, örf ve adetleri araştırınız. Yaşadığınız toplumun bu gelenek ve göreneklerine bağlılık durumunu inceleyiniz. seafoodplus.info KAVRAMI Etik Tanımı Etik; töre bilimi, ahlak bilimi, ahlaki, ahlakla ilgili olarak tanımlanmaktadır Etik, ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran bilim, insan davranışları ile ilgili problemleri inceleyen felsefe dalı olarak tanımlanmaktadır. Etik, ahlak felsefesidir. Etik, insanın bütün davranış ve eylemlerinin temelini araştırır. Günümüzde etik kavramı, daha çok iş hayatı içerisindeki davranış biçimlerini irdeleyen, düzenleyen bir disiplin olarak görülmektedir. Ahlak kavramı ise, kişilerin sosyal yaşam içerisindeki ilişkilerini düzenleyen bir disiplin olarak görülmektedir. Etik ile ahlak kelimeleri, bazı felsefeciler tarafından farklı anlamlar içeren kavramlar olarak görülmekte, bazı felsefeciler ise buna karşı çıkmaktadırlar. Aristotales, etiği kuramsal felsefeden ayırarak kendi başına bir felsefe alanı olarak ele alan ilk filozoftur. Etik, pratik felsefenin bir bölümü olarak insan eylemleri ve onların ürünlerini konu alır. Etik sözcüğünün iki farklı kullanımı vardır. İlk kullanımı; alışkanlık töre ve gelenek anlamlarını taşır. İkinci kullanımı ise (genel kullanımı budur), eylemde bulunan ve davranan kişi, aktarılan eylem kurallarını ve değer ölçülerini sorgulamadan uygulamayıp; aksine kavrayarak ve üzerinde düşünerek talep edilen iyiyi gerçekleştirmek için onları alışkanlığa dönüştüren kişidir. Alışkanlık, töre ve gelenek böylelikle karakter anlamını da almakta, erdemli olmanın temel tavrı olarak pekişmektedir. Etik her şeyden önce istenilecek bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. Daha geniş bir bakış açısı ile, bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması neyin yapılacağı ya da yapılamayacağının; neyin isteneceği ya da istenmeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının bilinmesidir. Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe dalıdır.. 2

9 Etik; iyi, kötü, yararlı gibi sorunları inceleyen, ahlaki bir davranış kuralı ortaya koyan, neyin yapılması gerektiğini, hangi davranışın iyi olduğunu, neyin yaşama anlam kazandırdığını gösteren ahlak bilimi olduğuna göre, bu tanımın sınırladığı tüm değer, kavram ve eylemlere her bireyin saygılı olması gerekir. Tüm var olan ve kabul görmüş etik değerleri reddedebilmek mümkün değildir. Çünkü etik değerler, insan yığınlarını toplum ve insanları birey yapmaya yetebilecek güçte altyapı oluştururlar Etik doğru ve yanlış davranış teorisi, ahlak ise onun pratiğidir. İlkeler söz konusu olduğunda etik kavramı kullanılırken, davranış söz konusu olduğunda ahlak kavramı kullanılır. Etik bir kişinin belli bir durumda ifade etmek istediği değerler iken ahlak ise bunu hayata geçirme tarzıdır. Etik kutsaldır; çünkü aynı kıymette eşi yoktur ve başka hiçbir çeşit kıymetle ölçülemez. ATATÜRK Ahlaki Gelişim Süreci Ahlak; bir toplumun iyi ya da kötü olarak kabul edilen davranışları belirleyen yazısız kurallar bütünüdür. İnsanın doğru ve yanlış, olumlu ve olumsuz, iyi ve kötü olarak nitelendirdiği davranışlarıyla ilgilidir. Bir toplumda düzenin sağlanabilmesi için insanların belli kurallara uygun davranması gerekir. Bu kuralların bir bölümü ahlak kurallarıdır Görenek, gelenek, töre ve adetler ahlakın bir bölümünü oluştururlar. Ahlak kuralları, değişen toplumsal koşullar karşısında daha esnektir ve daha kolay değişebilme özelliğine sahiptir. Ahlak; İnsanların birbirleriyle veya devletle olan ilişkilerinde kendilerinden yapmaları istenen davranışlarla toplum düzenini sağlayan bir kurallar ve normlar bütünüdür, yani toplumsal bir olgudur. Ahlak, kişi vicdanının belirli hareketleri doğru ve iyi olarak vasıflandırırmasıdır. Toplum içinde de ahlak kişilerin benimsedikleri ve uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri veya kurallar bütünüdür. Ahlak en iyi yaşama şeklinin ne olduğunu saptamaya çalışır. Toplumsal yaşamda bazı hareketlerin ve düşüncelerin iyi bazılarının da kötü oluğunu ifade eder. Ahlakla benzerlik gösteren bilimlerden biri de hukuktur. Hukuk; yazılı emir ve yasaklardır. Ahlak ise yazılı emredici özelliği olmayan, toplum tarafından kabul görmüş kurallar bütünüdür. Ahlaki değerlerden yoksun bir hukuk düşünülemeyeceği gibi, ahlaki değerler ile çatışan bir hukuk da işlevsel olmaktan uzaklaşır. Ahlak ve hukuk kuralları arasındaki fark, ahlak kurallarının dağınık, örgütlenmemiş nitelik taşımasına karşılık, hukuk kurallarının toplu, örgütlenmiş ve sistemli olmasıdır. Ahlak ve hukuk kuralları arasında yaptırım farkı vardır. Ahlakın asıl yaptırımı vicdan olmasına karşılık, hukukun devletin gücü ile uygulanan maddi zorlayıcı yaptırımları vardır. Ahlak bir insan topluluğunun asgari düzeydeki ortak paydasını oluşturur. Ahlak herkesin onayını almış, uzlaşılmış bir çerçevedir. Kimse kendini bu çerçevenin dışında tanımlamaya kalkamaz. Ek:1 Okuma Parçası( Ben Temizim) 3

10 Etik kavramı, eski çağlardan itibaren üzerinde düşünülüp tartışılan bir felsefe disiplini olmuştur. Sokrates (İ.Ö ) in ahlak öğretisi; İnsanın temel amacı erdeme ulaşmak olmalıdır. Erdem ancak bilgelikle mümkündür. olarak ifade edilir. Aristo (İ.Ö ) ya göre ise Toplumda yönetenler ile yönetilenler arasında bir ayrım yapılması ahlakidir. Yani toplumda her zaman üsttekiler ve güçlüler yönetir, alttakiler ve güçsüzler ise yönetilir. Haz ahlakı (hedonizm) olarak bilinen Kirene Ahlakı Aristippos (İ.Ö ) öğretisidir. Buna göre İnsanın amacı en yüksek hazza ulaşmaktır. İnsan kendisine haz vermeyen şeylerden uzak durmalıdır. Protagoras (İ.Ö ) a göre ise Her şeyin ölçüsü insandır. Genel geçerliliğe sahip doğrular yoktur. Doğrular ve yanlışlar insandan insana değişir. Günümüzdeki sosyal ve iş yaşamı içerisinde en çok şikâyet edilen davranış biçiminin ahlaki temellerini bir bütün halinde en iyi ifade eden Machiavelli ( ) dir. Onun ahlak anlayışı Amaca ulaşmak için her araç meşrudur. Nietzsche ( ) ye göre ise Erdem kadar erdemsizlik de normal karşılanmalıdır. Ahlaki ölçüler ve normlar koymak saçma ve gereksizdir. Eski çağlardan günümüze toplumların sosyal yaşamlarını belirleyen en önemli unsurlardan biri din olmuştur. Tarihsel süreç içerisinde ve hatta günümüzde birçok toplumun ahlaki ölçüleri inançlarından gelmektedir. Etik kavramı felsefi, psikolojik ve sosyolojik açılardan ele alınmıştır. Bu bağlamda etik kavramının anlamı ve etik davranışı belirleyen önemli öğeler olan kültür, değer, norm kavramları, görgü kuralları ile etik arasındaki ilişkiler tartışılmıştır. Ayrıca, etik davranışın psikolojik kökenleri incelenerek, Kohlberg in ahlaki gelişim evreleri açıklanmıştır. Kohlberg in ahlaki gelişim evrelerine göre birey, üç düzey ve altı evreden geçerek ahlaki gelişime ulaşır. Gelenek öncesi dönem Bağımlı evre Bireycilik ve çıkara dayalı alışveriş evresi Geleneksel düzey Karşılıklı kişiler arası beklentiler ve uyum evresi Sosyal vicdan evresi Geçiş düzeyi Gelenek ötesi ve ilkelere dayalı düzey Toplumsal anlaşma, yararlılık ve bireysel haklar evresi Evrensel ahlaki ilkeler evresi Güzel ahlak; cömertlik, bağışlayıcılık, sabır ve tahammüldür. HASAN-I BASRİ 4

11 Etik Kuralları M.Ö. seafoodplus.info da zamanın en büyük filozofu olan Aristotales iyi, erdem, özgürlük, mutluluk gibi sözcükleri kavram yapısına kavuşturduğu için ETİK in kurucusu sayılır. Etik neyin yapılması gerektiğini, hangi eylemin iyi olduğunu, neyin yaşama anlam kazandırdığını gösterir. Özetle; etik, ahlak fenomeni üzerine derinliğine düşünme, yani felsefe yapmadır. Birtakım kuralları normları normatif etik ortaya koyar. İyi davranışlarda bulunabilmek iyi işler yapabilmek için eylemlerimizi uydurduğumuz kurallara da uygulamalı (pratik) etik denilmektedir. Etiğin kaynağını ve temelini araştıran da kuramsal (teorik) etik tir. Pratik ve teorik etik karşılıklı etkilerle birbirine bağlı olduğundan Etiği birbirinden ayırmak yerine, bir bütün olarak ele almak doğrudur. Buna karşılık iyi ve kötü, kişilere, toplumlara ve çağlara göre değişmektedir. Toplumsal yapı içinde yer alan öznelerin çeşitli büyüklüklerde ve çeşitli sosyal çevrim içindeki ilişkilerinde eğer bir sosyal davranış kuralı konuyor ve ona uyulması genel bir kabule ulaşıyorsa, bu davranış kuralı bir sosyal davranış ilkesi ve kuralıdır. Eğer bu sosyal davranış kuralı bir olgu olmaktan öte bir ideal niteliği taşıyorsa, herkesin özlediği veya ulaşmayı istediği bir kural niteliği kazanıyorsa, o zaman bu toplumsal yapı kuralı etik niteliğine kavuşmaktadır. Etik kavramı daha çok özel gruplar için geliştirilmiş belirli davranış, kural ve normları içerir. Etiğin kökenleri arasında hem kendi isteklerimiz, kendi beklentilerimiz, kendi doyumumuz yer alacak, hem de toplumun iyi-doğru-uygun buldukları önem taşıyacaktır. Toplumsal kurumların değer yargıları da etiğin toplumsal kökenleri ni temsil eder. Bu anlamda aile, avukatlık, din, okul, iş, komşuluk, ticaret, insanlık, meslek, siyaset, hekimlik, medya, basın, sermaye piyasasının(vb. kurumların) etik kurallarından, etik anlayışından söz eder. Bir eylem değerlendirilirken ilk basamak, onun ahlaki değerlerle çelişip çelişmediğidir. Dolayısı ile bir insandan öncelikli beklenen, etik kurallara uymasıdır. Çünkü topluluk içinde yaşayan insanın, diğer insanlara tüm topluma bu kurallara uymayı daha baştan taahhüt etmesi söz konusudur. Bir toplumun üyesi olmanın ilk koşulu, var olan ahlaki çerçeveyi kabul etmektir. Toplumsal yaşam içerisinde kişilerin topluma, toplumun da kişilere karşı uyması gereken birtakım ahlaki kurallar vardır. Bu kurallar genel olarak şu başlıklar altında toplanabilir. Toplumun bütün üyelerine saygılı olmak, farklı kültürlere ve düşüncelere karşı hoşgörü, kişilerin eşitliğinin kabul edilmesi, kaynakların adil olarak dağıtılması vb. Ortak etik kurallar(değerler): Doğruluk, dürüstlük Güvenilir olma Sadakat Adalet Başkalarına yardım etme Başkalarına saygı gösterme Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma Yalan söylememe Başkasının hakkını yememe 5

12 Karşısındakinin güç durumundan yararlanmama Acısı olanın acısını paylaşma Dayanışma Bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi Kaynakların adil dağıtılması Mükemmeliyeti arama vb. Etik Sistemleri Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir. Hakkaniyet, bütün kararların tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olması üzerinde durur. İnsan hakları, bireylerin varlığı, bütünlüğü ve temel insan hakları üzerinde durur. Faydacılık, herkes için iyi olacak kararın verilmesini üstlenir. Bireysellik, bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak kişisel kazançlarını artırmak olduğunu savunur. ETİK SİSTEMLERİ Amaçlanan Sonuç Etiği Kural Etiği Toplumsal Sözleşme Etiği Kişisel Etik Sosyal Yaşam Etiği TANIMI Bir eylemin ahlaki doğruluğu, amaçlanan sonuçları tarafından belirlenir. Bir eylemin ahlaki doğruluğu, standartlar ve yasalar tarafından belirlenir. Bir eylemin ahlaki doğruluğu, belli bir toplumun normları ve gelenekleri tarafından belirlenir. Bir eylemin ahlaki doğruluğu, kişinin vicdanı tarafından belirlenir. Kişinin yaşamında uyması gereken sosyal ve ekolojik kurallar. Şekil 1. 4: Etik sistemleri Farklı bakış açıları, farklı etik sistemini temsil etmektedir. Etik sistemleri farklı insan yaratılışlarını da temsil etmektedir. Etik sistemlerin her biri tek başına her türlü durumda karşılaşılan etik sorunları ve ikilemlerini çözmeye yetmemektedir. İlgili konunun çözümünde uygun gelen sistemlerden biri veya birkaçı problemin çözümüne yardım edebilir. Tek bir etik sistemi yerine farklı etik sistemleri ile birey davranışlarının doğru ve iyiye yönlenmesini sağlayacak etkin düşünme becerilerinin geliştirilmesi gereklidir. 6

13 Amaçlanan Sonuç Etiği Amaçlanan sonuç etiği genellikle faydacılık olarak bilinir. Sorunlara pratik bir yaklaşımı getirir ve elde edilecek sonuçlara odaklaşır. Bu etik, haz arama ve acıdan kaçma üzerine kurulmuştur. Mill e göre bir eylemi iyi kılan şey sonuçta getirdiği fayda ile mutluluğu sağlamasıdır. İyi nin ölçütü olan mutluluğun, sadece eylemde bulunanın değil, ilgili herkesin, dolayısıyla tüm insanlığın mutluluğu olduğunu savunur. Mill in faydacılık ilkeleri: Bir eylemin doğru ya da yanlış olduğuna karar verebilmek için sonuçlarına yoğunlaşmak gerekir. Eylem kuralları, onlara uyacak bireylerin karakterinden kaynaklanmalıdır. Eylemlerin doğruluk oranı arttıkça, mutluluk da artar; azaldıkça mutluluk da azalır. Her insan kendi mutluluğunu istediği sürece, bu onların en yüksek mutluluğa ulaşmaları için yeterli bir nedendir. Mutluluk, insan eyleminin tek amacıdır ve onun ölçütü ahlaki oluşudur. Mutluluk, bireyin kendi mutluluğu değil, eylemin herkes için doğruluğudur. Eylemin fayda derecesi, mutluluğu yaratabilir ya da mutsuzluğu engeller. Bir eylemin etik olarak doğru sayılması için, eylemin sağladığı toplam faydanın, bireyin yapacağı başka bir eylemin sağlayacağı toplam faydadan daha büyük olması gerekir. Faydacılık birbirine zıt etik yükümlülükler arasından seçim yapmada, genel bir hakemdir. Bu etik anlayışında amaçlanan sonuca ulaşmak önemlidir. İlkelerin fazla bir önemi yoktur. Bir nevi hedefe giden yolda her şey mubahtır anlayışı hâkimdir denebilir. Bu sistemi en iyi anlatanlardan biri de Machiavelli ( ) dir. Onun ahlak anlayışı Amaca ulaşmak için her şey mubahtır Kural Etiği Yaşam içerisinde uyulması gereken kurallar vardır. Bu kuralların bir kısmı yazılı kurallardır. Bunlara yasa denir. Bu kurallara uymamanın cezai yaptırımı vardır. Ama yasal olan her şey etik değildir. Gerçek etik yasal olandan üst düzeydedir. Bir de yazılı olmayan kurallar vardır. Bunlar da topluma özgü gelenek, örf ve adetler ile toplum tarafından doğru olduğuna inanılmış bazı inançlardır. Bunların çoğunlukla hukuk önünde bir cezai yaptırımı yoktur. Ancak toplum içerisinde kökleşmiş olmaları nedeniyle bu kurallara uymayanlar toplum tarafından dışlanmaya kadar sonuçlarla karşılaşabilirler. Bireyler yaşamları süresince kurallarla karşı karşıyadır. Ailede, okulda, toplumda, iş hayatında birçok kural vardır. Bireylerin yaşamı bu kurallarla düzenlenir. Kurallar toplumların yaşamını düzenler. Kural etiği Immanuel Kant tarafından geliştirilmiştir. Kant etik ilkelerin yıllardır bilindiğini, evrensel ve nesnel olduklarını belirtmiştir. 7

14 Toplumsal Sözleşme Etiği Toplumsal sözleşme etiği birey olarak toplumun genelince kabul gören ilkeler ve standartların benimsenmesi, toplum halinde yaşamanın getirdiği çatışmaların çözümlenmesinde yarar sağlayabilir. Öncüsü Jean Jack Rousseau dur. Onun için en önemli olgu, otorite ve özgürlük arasındaki dengedir. Bireylerle toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması zorunlu olan kurallara hukuk kuralları denir. Hukuk kuralları insanların birbirleri ile uzlaşmaları sonucu ortaya konulduğu ileri sürülür. İnsanlar toplumsal sözleşme adını alan bir sözleşmeyle belirledikleri hukuk kurallarına uymak zorundadırlar. Hukuk kuralları özgür insanlar arasında eşit koşullar altında yapılan toplumsal sözleşmeye dayanır. Doğruyu söylemekten korkmayınız. M. KEMAL ATATÜRK Resim Hukuk kuralları Hukuk; toplumsal ilişkileri düzenleyen uyulması zorunlu kurallar topluluğudur. Hukuk kuralları yaptırımlarla güçlenmiştir. Hukuka aykırı davranışın her zaman bir yaptırım vardır. Hapis, para cezası, uzaklaştırma, meslekten men edilme vb. gibi. Hukuk Kurallarının belirleyici özellikleri: Hukuk kuralları yazılı ve devlet eliyle uygulanan kurallardır. Her hukuk kuralı bir değer yargısına dayanır. Toplumdaki olaylar, hukuk tarafından değerlendirilir ve kural haline getirilir. Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler. 8

15 Hukuk kuralları çoğu kez olumlu ya da olumsuz emirler şeklindedir. Bazen izin, bazen yasaklama biçiminde kendini gösterir. Hukuk kuralları tek bir olaya değil, aynı niteliği taşıyan bütün olaylara uygulanır. Hukuk kurallarının yaptırım gücü fazladır. Bu güç devlet tarafından korunur Kişisel Etik Kişisel etik sisteminin en önemli temsilcilerinden olan Martin Buber, kişisel etiğin kaynağının bireyin içinden gelen ses (vicdan) olduğunu savunur. Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu belirler. Bu etik anlayış bireyin ahlaki alt yapısını temel alır. Bireyin yaşadığı ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır. Bireyin kendine dönmesi ve kendini kusursuzlaştırmak için gereksinim duyduğu gücü, kendi vicdanından almasını sağlayarak, bireyin karşılaştığı özel durumlarda doğru kararlar vermesinde yarar sağlayabilir. Kişisel etiğin özellikleri: Kişisel etik, gerçeğin doğrunun sadece zekâdan değil bireyin içinden geldiğini savunur. Doğruluk ve etik davranışlar herkesin içinde vardır. Kişisel etik bireyin kendisine dönmesini sağlar. Bireyin karşılaştığı durumlarda doğru ve yanlış kararlar vermesi kendi vicdanına bağlıdır. Bireyi amacına ulaştıracak davranış etik olmalıdır. Burada Mahcivelle nin düşüncesine terstir. Yaşamda belli kuralların olamayacağı pek çok durum söz konusudur. Birey bir grupta yer aldığı için, haksızlığa göz yummaz. Birey özgürleştikçe kendi etik standartlarını geliştirir. Birey sadece kendi çabaları ile kusursuzluğa erişir. Başkaları bunu kişi adına yapamaz. Bireyler hayatları boyunca geliştikleri için, yeni değerler edinirler Sosyal Yaşam Etiği Kişinin sosyal yaşam içerisinde kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar bütünüdür. Hiçbirimiz dünyada yalnız yaşamıyoruz. Doğadaki her canlının yaşamak için diğer canlılara ihtiyacı vardır. Şüphesiz bu ihtiyacı en fazla hisseden canlı türü insandır. Ancak gerek insanların kendi aralarındaki ilişkilerde gerekse insanın doğadaki diğer canlılarla kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar vardır. Bunlara sosyal yaşam etiği diyoruz. İnsanlar birbirleri ile olan ilişkilerini karşılıklı saygı ve nezaket kuralları çerçevesinde yürütürler. Tüm taraflar görevlerinin gerektirdiği hak ve sorumlulukların bilinci içinde davranırlar. Nüfuz ve güç kullanımı gibi baskı yöntemleri kullanılmaz. 9

16 Meslektaşlar, öğrenciler ve çalışanlar hiçbir çıkar doğrultusunda yönlendirilmez. Toplumun tüm üyeleri uygunsuz olarak nitelendirilebilecek davranışlardan kaçınır. Hiçbir ulus yoktur ki etik esaslara dayanmadan yükselebilsin. ATATÜRK Etik Toplum İlişkisi Resim Etik hukuk kuralı Etik davranışlar ve ahlak önce aileden öğrenilir. Aile toplumun temelidir. Aile içerisinde davranış biçimleri ile teorik ahlak öğretisinin uyumlu olması gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin ahlaki gelişimi olumsuz yönde etkilenir. Toplumu oluşturan bireyler olduğuna göre tek, tek bireylerin ahlaki gelişimlerinin ortalaması toplum ahlakını oluşturur. Buna göre bazı toplumlarda ahlaki olarak iyi sayılabilecek davranış biçimleri başka toplumlarda kötü olarak nitelenebilir. Toplumsal yaşam içinde herkesin üzerinde anlaştığı, gittikçe genişleyen ortak bir değerler sistemine ihtiyaç vardır. Toplumsal yaşama temel oluşturan bu etik değerler, toplumda çekişen ve çatışan tarafların hiçbir ortak yanı kalmadığında bile ortak tutamak durumundadır. Kimse onlara karşı çıkamaz. Örneğin dürüstlüğü değil de yalancılığı ya da sahtekarlığı kimse öneremez. Sadakat yerine ihaneti, adalet yerine haksızlığı kimse değerli göremez. Fakat gerçek adaletin, sadakatin, dürüstlüğün ne olduğu sürekli bir tartışma konusudur. İnsanlar en uygunsuz davranışlarını bile ahlaki sınırlar içinde göstermeye çalışırlar. Bir davranış değerlendirilirken onun ahlaki değerlerle çelişip çelişmediği önemlidir. Sonuçta bir insandan beklenen öncelikle onun etik kurallara uymasıdır. Bir toplumun üyesi olmanın ilk koşulu, var olan ahlaki çerçeveyi kabul etmektir. Toplumsal yaşamın diğer kuralları, örneğin; yasalar uyulması zorunlu kurallardır. Toplum gerçekte sosyal kurumlar ve 10

17 sosyal ilişkilerden meydana gelen bir ağ olarak düşünülebilir. Dolayısı ile toplumu oluşturan, toplumda insan ilişkilerini düzenleyen ana unsurlar; norm, kültür, değer, hukuk, ahlak, etik ve din olarak belirtilebilir. Etik davranışın toplumsal temelini oluşturan etkenler ise üç başlık altında toplanabilir. Kültür Değerler Normlar Resim Anadolu kültürü Kültür, bir toplumun yaşayış biçimini, dilini, zevklerini, yazınını, folklorunu, sanatsal ekinliklerini, öz olarak yaratıcı gücünü kapsamaktadır. Bireyler, içinde yaşadıkları grup, toplum ve kültürün sunduğu değerleri, kültürleşme yoluyla öğrenirler. Çünkü kültürel değerlere uygun davranmayan bireylerin toplumca dışlandığı, benimsenmediği göz ardı edilmemelidir. Geniş kapsamlı olarak bakıldığında kültür, bir toplumun tüm yaşam biçimidir. Toplumun duygu, düşünce hareketlerinden oluşan kalıplar, kültürü oluşturur. Değerler, bireyin yaşamındaki farklı etmenlere yüklediği önemdir. Değer, birey için önemli her türlü düşünce yapısı, obje veya etkinlik olarak da tanımlanabilir. Değerler, bireylerin düşünce, tutum duygu gibi tüm davranışlarını yönlendiren birer ölçüt olarak kabul edilir. Değerler toplumsal bütünlüğün ayrılmaz bir öğesini oluşturur. Bireyin toplum içinde dengeli yaşayabilmesi için toplumda yerleşmiş değerlerin neler olduğunu bilinmesi gerekir. Değer yargıları, bireylerin düşünce, tutum, duygu v.b. tüm davranışlarını yönlendiren ölçütler olarak kabul edilir. Değer yargıları, toplumsal bütünlüğün ayrılmaz bir parçası olduğu gibi aynı zamanda toplumsal yaşantıdır. Değişen koşullar, bir kısım değer yargılarının düzenlenmesine neden olur. Bu nedenle birey, yaşadığı çağa uyabilmek için geçerliliği kalmamış olan değer yargılarına sahip çıkmaktan sakınmalıdır. 11

18 Normlar; değerlerin, belirli rollerle ilişkili olarak ele alınması ve uygulanmasıyla oluşur. Norm; karşılıklı hak, görev ve sorumlulukların belirlenmesinde kişiye yol gösterir. Bireyin tutum ve davranışları norma göre değerlendirilir. Normlar düzeni sağlayan ölçütler bütünüdür. Normlar sayesinde toplumsal düzen kurulup, sürdürülerek bireyler mutlu kılınmaya çalışılır. Normlar, kültürel değerlerden kaynaklanır. Belli bir grup içindeki bireylerin ilişkilerini düzenler ve eylemlerine yön verir. Normlar, genellikle değerlerin yansımasıdır ve bir grubun tüm üyelerince paylaşıldığı için kolektiftir. Bazı normlar diğerlerinden daha fazla ciddiye alınır, çünkü bunlara karşı gelindiğinde uygulanacak yaptırımlar daha ağırdır. İnsanların toplum içindeki davranışlarına yön veren kurallar ve normlar vardır. Toplumsal norm; toplumsal yaşamda kişi ve grupların tavır ve davranışlarının nasıl olması gerektiğini belirleyen ve yaptırımlarla desteklenen ortak toplumsal kurallardır. En az iki insanın yaşadığı her yerde norm vardır. Normlar yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılabilir. Yazılı normlar; yasalar, tüzükler, yönetmelikler biçiminde yetkili organlarca düzenlenir ve yürürlüğe konulur. Gerektiğinde yazılı normlar değiştirilir. Yazılı normlarla devletin ve toplumun düzeni sağlanır. Yazısız normlar; örfler, adetler, töreler, gelenek ve göreneklerdir. Biz kimsenin düşmanı değiliz, yalnız insanlığın düşmanı olanların düşmanıyız. seafoodplus.info ATATÜRK Resim Etik toplumsal kural Yaygın ve nüfusun büyük bir bölümü tarafından uzun zamanlardan beri tekrar edilip gelen ve açıklanan nitelikleri taşıyan normlara adet denilmektedir. 12

19 Bu niteliği taşımakla beraber, yüksek derecede değerlendirmeye konu olan sosyal normlar ise örf olarak adlandırmakta. Örflerin bir zamanlar doğru saydığı davranışlar sonradan yanlış kabul edilebilirler. Örneğin, kan davası, başlık parası vb. Gelenek; bir toplumda, eskiden kalmış olmaları nedeniyle saygın tutulup, kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, töre ve davranışlar, anane olarak tanımlanmaktadır. Görenek; herhangi bir davranışı ya da hareketi eskiden beri gördüğü gibi yapma alışkanlığıdır. Görgü kuralları; uyulması gereken ayrıntılı biçimler, formalitelerdir. Bu kurallar insanın sosyalleşmesi süreci içinde öğrenilirler. Etik Değerlere Uygun Davranışların Sonuçları Etik değerlere uygun davranışların çeşitli sonuçları vardır. Bunlar olumlu ya da olumsuz sonuçlar olabilir. Olumlu sonuçlara baktığımızda şunları görebiliriz: Saygınlık kazanma Güvenirlik İyi bir imaja sahip olma Problem çözümünde yardım görme Etik değerler özellikle sosyal çalkantı dönemlerinde ahlaki çöküşü azaltır ve toplum açısından kötü niyetli girişimlere karşı önleyici rol oynar. Toplumda kabul görme vb. İşletmelerde oluşan etik programlar yardımıyla, bireysel değerler ile örgütsel değerlerin yakınlaşması sağlanır. Böylece motivasyon ve performans sağlanır. Bireyler arası karşılıklı güveni oluşturmaya çalışan etik değerler, toplam kalite yönetimine ve stratejik planların uygulanmasına yardımcı olurlar. BİREYSEL KURUMSAL TOPLUMSAL İşini kaybetme Saygınlığını yitirme Yozlaşmanın kurumsallaştırılması Saygınlığını kaybetme Müşterisini kaybetme Etik değerlerin önemini yitirmesi Toplumdan soyutlanma İmajının zedelenmesi Anemik davranışların yaygınlaşması Güvenirliğini yitirme İş birliğinin zayıflaması Kişisel benliğin zarar görmesi Grup çalışmalarının etkililiğini yitirmesi Mesleksel ve örgütsel bağlılığın zayıflaması Kurum içi iletişimin zarar görmesi Özsaygının yitirilmesi Örgütsel bağlılığın zayıflaması Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması Kişisel imajın bozulması Şekil Etik değerlere uymayan davranışların sonuçları 13

20 Ailedeki her birey, birbirine sevgi, saygı, hoşgörü, anlayış ve ilgi gösterirse, o ailenin mutlu olarak yaşamını sürdürmesi için bütün koşullar hazır demektir. Günlük davranışlarında nazik ve kibar davranan bir kişi evinde de böyle davranabilir. Günlük yaşamımızda teşekkür ederim, özür dilerim, lütfen gibi ifadeler yerinde kullanılmalıdır. Çocukların bir arada yaşama sonucu anne babalarından öğrendikleri davranışlar, töreler, gelenek, görenek ve ahlaki değer yargılarıdır. Bu nedenle ebeveyn çocuklara her zaman iyi örnek olmak zorundadır. Çocukların yanında sigara alkol vb. kötü alışkanlıkları gerçekleştiren büyüğün çocuğa bunu kullanma, yapma demesi çocuğun bu davranışı edinmesini engellemeye yetmez. Şunu unutmamak gerekir, çocukların nasihatten çok, iyi örneklere ihtiyacı vardır. Thales in şu sözü bunu doğrulamaktadır. Siz büyüklerinize nasıl davranırsanız, ileride çocuklarınız da size öyle davranacaktır. THALES Demetrios ise; Kendi evinizde iken ailenize Sokakta iken gelip geçenlere Yalnızken kendinize saygılı olunuz, derken etik değerlere uygun davranmanın üzerinde durmuştur. Etik Sorgulama Etik; bireyler arasındaki ilişkileri bir bireyin diğer bireylere yönelen eylemleriyle uyguladığı ilişkileri incelemekle yetinmez, olanın yanı sıra olması gerekeni de araştırır. Çünkü etiğin amacı sadece bireylerin birbirlerine nasıl davrandıklarını öğrenmek değil, ahlaki ilke ve değerlerin birey ve toplum yaşamındaki önemini kavramak ve insanlara nasıl davranmaları gerektiğini de öğretmektir. Toplumsal yaşam içinde herkesin üzerinde anlaştığı, gittikçe genişleyen ortak bir değerler sistemine ihtiyaç vardır. Toplumsal yaşama temel oluşturan bu etik değerler, toplumda çekişen ve çatışan tarafların hiçbir ortak yanı kalmadığında bile ortak tutamak durumundadırlar. Kimse dürüstlüğü değil de yalancılığı ya da sahtekârlığı öneremez. Sadakat yerine ihaneti, adalet yerine haksızlığı kimse değerli gösteremez. Fakat gerçek adaletin, sadakatin, dürüstlüğün ne olduğu sürekli tartışma konusudur. İnsanlar en uygunsuz davranışlarını bile ahlaki sınırlar içinde göstermeye çalışırlar. Ör; dürüstlüğü değil de yalancılığı ya da sahtekârlığı kimse öneremez. Ahlaki olan davranışın kişinin kendine olan yararının yanı sıra topluma da yararı vardır. Genel olarak insanlar gerçekleştirecekleri her faaliyet öncesinde bir planlama yaparlar. Bu planlama içerisinde faaliyetin kendilerine sağlayacağı fayda hedef alınır. Bununla birlikte ilgili faaliyetin ahlaki olup olmadığı da sorgulanır. Bu konuda çeşitli sorgulama biçimleri geliştirilebilir. Bir sorgulama örneği aşağıda verilmiştir. 14

21 Problemi tanımla ve açıklığa kavuştur. Tüm olası gerçekleri öğrenmeye çalış. Bütün tercihleri-seçenekleri sırala. Her tercihi bunları sorarak test et. Doğru mu? Yasal mı? Yararlı mı? Kararını ver, ancak hala emin değilsen şunları yap. Eğer yanlış olduğunu biliyorsan yapma. Emin değilsen sor. Bir yanıt alıncaya kadar sormaya devam et. İki soru daha sorarak kararını yeniden gözden geçir. Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl hissederdim. Vereceğim karar basında yayınlanmış olsaydı kendimi nasıl hissederdim. Eyleme geç. Toplumsal Yozlaşma Toplum içerisinde değer karmaşası oluşması ve zamanla faydacılığın her şeyin önüne geçmesi de etik kurallarının uygulanmasını etkiler. Bu durumu kısaca toplumsal yozlaşma olarak adlandırıyoruz. Kişisel toplumsal düzeydeki çatışmada, toplumsal değerlerden farklı değerlere sahip kişiler toplumun değer sistemine karşı geldiklerinde etik çatışma içinde kendilerini bulurlar. Ayrıca ülkeler arasında değer farklılıklarından dolayı da etik çatışmalar ortaya çıkabilir. Bir toplumda geçerli olan etik değerler başka toplumlarda kabul görmeyebilir. Çalışmak için Almanya ya giden Türk ailelerinin özellikle, gençleri ile yaşadıkları sorunlar buna örnek olarak verilebilir. Ahlaki olmayan olaylara tepkiyi ölçmek amacıyla bireysel bir toplum yapısı olan Amerikalı denetçiler ve geleneksel bir toplum yapısı olan Taiwanlı denetçiler ile bir araştırma yapılmıştır. Çalışmada alınan sonuç, ABD li katılımcıların ahlaki olmayan davranışın, hukuki açıdan yaptırımlarına daha çok önem verdiklerini, Taiwanlı katılımcıların ise içinde bulunduğu grubun çıkarlarına zarar verip vermediği ve gayri ahlaki davranıştan doğabilecek zararın, faydasından fazla olup olmadığı konularına daha çok önem verdiğini göstermiştir. Toplumsal yozlaşmanın çeşitli nedenleri vardır. Bu nedenleri şöyle sıralayabiliriz. Kamu yapısından kaynaklanan nedenler Ekonomik yapıdan kaynaklanan nedenler Siyasal yapıdan kaynaklanan nedenler Bürokratik yapıdan kaynaklanan nedenler Toplumsal yapıdan kaynaklanana nedenler Tarihsel nedenler 15

22 Resim Toplumsal yaşam Uygarlığın ilerlemesinin ve güçlülüğün temeli aile yaşamıdır. ATATÜRK Şekil Toplumsal Yozlaşma 16

23 Ekonomik Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Bir toplumun yozlaşmasında en önemli unsurlardan biridir. Bir ülkede ekonominin kötüye gidişi toplumu ve doğal olarak fertleri etkiler. Bu etkilenme zamanla yoksullaşmayı getirebilir. Bu da eğitim başta olmak üzere birçok alanı etkiler. Fiziksel ve ruhsal anlamda sağlıklı insanlar yetişmesi güçleşeceğinden ahlaki yozlaşmanın altyapısı oluşabilir Siyasal Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Bir ülkedeki siyasal yapı da toplumsal yozlaşmada önemli bir etken olabilir. Toplumun farklı kesimlerinin siyasi alanda kendini ifade edememesi, siyasetin dar bir kesimin elinde kalarak kişisel çıkarlara alet edilmesi, siyasal kayırmacılık, rüşvet yozlaşmaya neden olabilir. Her yöneticinin tarafsız davranması ve politik yöneticilere tarafsız bilgi sunması gerekmektedir. Anayasaya göre milletvekilleri görevlerine başlarken yemin ederler ve yeminlerine uygun davranmaları beklenir. Politik mekanizmada rol alan seçmenler, politikacılar, bürokratlar, baskı ve çıkar gruplarının kişisel çıkar sağlamak amacıyla toplumda mevcut hukuki, dini, ahlaki ve kültürel normları ihlal eden davranış ve eylemlerde bulunmalarına politik yozlaşma denir. POLİTİK YOZLAŞMA TÜRLERİ Rüşvet Zimmet Siyasal kayırmacılık Adam kayırmacılık Hizmet kayırmacılığı ve satın alma Lobicilik Rant kollama Kamu sırlarını sızdırma Gönül yapma Politik dalavere Şekil Politik yozlaşma türleri Bürokratik Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Devletin vatandaşlarına sunduğu hizmetler bürokratik kurumlar aracılığıyla sağlanır. Günümüzde bazı özel kurumlar da sağladıkları hizmetlerde bürokratik yapılanmalara gitmektedir. Bu kurumlarda ki rüşvet, zimmet, adam kayırmacılık, rant kollama gibi istenmeyen davranışlar toplumdaki yozlaşmanın önemli sebeplerinden biri olabilir Toplumsal Yapıdan Kaynaklanan Nedenler Bir ülkedeki ya da bölgedeki toplumsal yapı da yozlaşmaya neden olabilir. Toplum içerisindeki eşitliği zedeleyici gelenek anlayışı kişilerin kendisini ifadesini kısıtlayabilir. Bu durumun o toplumda oluşturacağı huzursuz ortam toplumda bir çatışma ve yozlaşma oluşturabilir. Toplumsal yapıda oluşan kültürel bozulma da yozlaşmayı oluşturan önemli unsurlardandır. 17

24 Resim Toplumsal yapı Tarihsel Nedenler Toplumlarda oluşan yozlaşmanın önemli etkenlerinden biri de tarihsel nedenlerdir. Toplumların tarihsel süreç içinde yaşadığı olaylar, toplumlarda çözülme ve yozlaşma oluşturabilir. Örnek olarak, savaşların toplumlarda oluşturduğu yıkımlar ekonomik ve sosyal anlamda kötü gidişe neden olur. Bu kötü gidiş o toplumda yozlaşmanın altyapısını oluşturabilir. TARİHİMİZDE EŞSİZ LİDER Gazi M. Kemal ATATÜRK Atatürk, gerek etkileyici kişiliği, gerekse ahlaki meziyetleri ile tüm dünyanın kalbinde taht kurmuş, eşsiz bir liderdir. Milletimizi esaretten kurtarmak için büyük bir milli kurtuluş hareketi başlatmıştır. 18

25 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Türk toplumundaki görgü kurallarını araştırınız. İşlem Basamakları Öneriler Araştırmanızı not edebileceğiniz düzgün dosya kâğıtları ve kalem bulundurunuz. Hangi alandaki görgü kurallarını araştıracağınızı belirleyiniz (yemek, tanışma vb.). Geleneksel kültürümüzdeki görgü kuralları ile günümüzdeki görgü kuralları arasındaki farkları yaşadığınız toplumda gözlemleyiniz. Görgü kurallarının toplumsal yaşama yararını yaşadığınız ortamda gözlemleyerek araştırınız. Görgü kuralları ile ahlak arasındaki ilişkiyi bulunduğunuz çevrede gözlemleyiniz. Toplum içindeki gözlemlerinizi dersinizde arkadaşlarınız ve öğretmeninizle paylaşmak üzere doküman halinde hazırlayınız. Araştıracağınız görgü kurallarını önceden belirleyiniz. Geleneksel ve günümüzde Türk kültüründeki görgü kurallarının neler olduğunu internet ve basılı kaynaklardan araştırınız. Araştırmalarınıza göre geleneksel ve günümüzdeki Türk kültüründe uyulması gereken görgü kurallarını oluşturmaya çalışınız. Görgü kuralları ile ahlak arasındaki ilişkiyi kaynaklardan(kitap, internet, vb.) araştırınız. Toplum içindeki gözlemlerinizi not alınız. Çalışmanızın amacına ulaşabilmesi için notlarınızı mutlaka arkadaşlarınız ve öğretmeninizle paylaşınız. Araştırmalarınız ve gözlemlerinizle elde ettiğiniz görgü kurallarını okul/sınıf ortamında tartışmaya veya araştırmaya sunarak okul/sınıf görgü kuralları geliştiriniz. 19

26 KONTROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizi değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre Evet / Hayır seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Kriterleri Evet Hayır Etik kavramını tanımlayabildiniz mi? Etik ve ahlak terimleri arasındaki farkı anlayabildiniz mi? Etik ve ahlak arasındaki ilişkiyi açıklayabildiniz mi? Kohlberg in ahlaki gelişim dönemlerini sıralayabildiniz mi? Etik kuralların neler olduğunu kavradınız mı? Etik sistemlerin isimlerini söyleyebildiniz mi? Etik sistemler arasındaki farkı açıklayabildiniz mi? Toplumsal etik kuralların temellerini oluşturan unsurları açıklayabildiniz mi? Etik değerlere uygun davranışların sonuçlarının neler olduğunu öğrendiniz mi? Toplumsal yozlaşmanın nedenlerini sıralayabildiniz mi? Elde ettiğiniz bilgileri özetlediniz mi? Özetlediğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla tartıştınız mı? Değerlendirme sonucunda Hayır cevabı vererek eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek eksiklerinizi tamamlayınız. Kavramakta güçlük çektiğiniz konularda öğretmeninize danışınız. 20

27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların D ( ), yanlış olanların Y( ) kutusunu çarpı (X) ile işaretleyiniz 1. ( )Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, kuralları doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. 2. ( )Sokrates (İ.Ö ) in ahlak öğretisi; İnsanın temel amacı erdeme ulaşmak olmalıdır. Erdem ancak bilgelikle mümkündür. olarak ifade edilir. 3. ( )Machiavelli ( ) nin ahlak anlayışı; Amaca ulaşmak için her araç meşrudur. şekilindedir. 4. ( )Kirene ahlakı Aristippos (İ.Ö ) öğretisidir. Buna göre; İnsanın amacı en yüksek hazza ulaşmaktır. İnsan kendisine haz vermeyen şeylerden uzak durmalıdır. 5. ( )Dürüstlük, doğruluk, güvenilir olma, sadakat, adalet etik kurallarındandır. 6. ( )Etik davranışın toplumsal temelini oluşturan etkenleri; kültür, değerler, normlar olarak üç başlık altında toplayabiliriz. 7. ( )Toplumun farklı kesimlerinin siyasi alanda kendini ifade edememesi, siyasetin dar bir kesimin elinde kalarak kişisel çıkarlara alet edilmesi, siyasal kayırmacılık, rüşvet toplumsal yozlaşmanın tarihsel nedenlerindendir. 8. ( )Ekonomik, siyasal ve bürokratik yapıdan kaynaklanan sorunlar toplumsal yozlaşmanın nedenlerindendir. 9. Etik değerlere uygun davranışların sadece olumlu sonuçları vardır. ( )Kohlberg in ahlaki gelişim kuramına göre; birey, üç düzey ve altı evreden geçerek ahlaki gelişime ulaşır. ( )Hukuk kuralları, kanunlar idarenin düzenleyici işlemleri, mahkeme içtihatları şeklinde kendini gösterir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını (değerlendirme kriterleri) karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 21

28 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Bu faaliyet sonunda, meslek etiği ilkelerini doğru olarak kavrayabileceksiniz, iş hayatındaki etik konuları öğrenip, mesleki etik davranışlarını kazanabileceksiniz. ARAŞTIRMA Okul ortamındaki etik davranışları inceleyip not ediniz. Atölyeniz veya staj ortamınızda ki etik ilkeleri gözleyip not ediniz. 2. MESLEKİ ETİK Mesleki Etik Kavramı Resim Mesleki etik İş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartların toplamına mesleki etik denilmektedir. Belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onları belli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkelerdir Tarihsel süreç içerisinde, insanoğlunun ihtiyaç duyduğu her türden mal ya da hizmet üretimi çeşitli meslek gruplarının doğmasına neden olmuştur. Bu meslek grupları zamanla örgütlenip bir takım ilkeler belirlemiştir. Bu ilkelerin arasında, etik-ahlaki değerler önemli bir yer tutmuştur. Osmanlı döneminde kurulan ahi birlikleri bu yönde oldukça katı kurallar 22

29 ı olan bir örgütlenmedir. Bunlara örnek vermek gerekirse; bu birliklerden etik-ahlaki sebeplerle atılan bir esnaf, bir daha bu ülkenin hiçbir yerinde o mesleği icra edemezdi. İş etiği alanı lerde akademik bir çalışma sahası haline gelmiştir lardan sonra ise iş etiğinin, çalışma alanını etkileyen en önemli unsurlardan biri haline geldiğini görüyoruz. Meslek grupları; çeşitli esnaf, zanaatkârlarca farklı biçimlerde kurulmuş, o mesleğin dayanışmasını, kurallarını yansıtan kendine özgü birtakım ilkeleri olan bir birliktir. Bir mesleki etkinliğin ya da hizmetin, tüketicilerin gereksinimlerini karşılayabilmesi için o meslek alanı içinde oluşturulmuş bir öz denetimden geçmesi gerekir. Resim Mesleki çalışma ortamı Mesleki etik bir özdenetim düzeneği gibi çalışır fakat diğer denetim biçimlerinden farklı olarak içseldir ve manevi bir nitelik taşır. Meslek etiği; genel ahlaki ilkelerin söz konusu meslek özelinde yeniden yazılmasıdır. Mesleki ahlak ilkeleri, etik kurallar olarak mesleki davranış ilkeleri adıyla yazılan bir belgedir. Bir meslek üyesinin yaptıkları, bir noktadan sonra diğer meslektaşlarını da yakından ilgilendirir. Yanlış bir davranış yalnızca bir kişiyi küçük düşürmekle kalmaz, mesleğe duyulan bütün güveni yok edebilir. Oysa bir mesleğin saygınlığını yitirmesi tüm toplum için bir kayıptır. Çünkü bütün meslekler toplumsal yaşam için vazgeçilmezdir. Onların açıklanmış amaçları doğrultusunda çalışmaları, insanların maddi ve manevi gereksinimlerinin karşılanması için yaşamsal önemdedir. Meslek ahlakı, her meslek üyesinin olabildiğince iyi olması ilkesine dayanır. Toplumun gözünden düşmüş bir meslek, gelişme potansiyelini de kaybederek meslek üyelerine yarar sağlayamaz hale gelir. Meslek etiğinin, genel ahlak kurallarından fazlası, mesleki bilgi ve uzmanlık nedeniyle meslek adamına yüklenen ek bir sorumluluktur. Verimliliğin artması, kalitenin yükselmesi için meslek etiği gereklidir. 23

30 Mesleki etik kuralların amacı, kapsamına giren personelin ve birimlerin performansı, hareket ve davranışları ile ilgili merkeze ve birime özgü standartları belirlemektir. Bu kurallar görevlerini yerine getirirken iç denetim biriminin bütün mensuplarından beklenen davranış standardını açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Bu kurallar, denetim standartlarına uyması gereken bütün personeli ve birimleri kapsamaktadır. Kamu kesimindeki çalışanlar için mesleki etik kuralların kabul edilmesi ve uygulanması, bireylerin yaptıkları işlere inanç ve güven duyulmasını sağlar. Ayrıca ülkemizde Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri te belirlenmiştir. Ülkemizde Osmanlı İmparatorluğu döneminde çok yüksek olan çalışma ahlakı, Kanuni Sultan Süleyman dan sonra düşüşe geçmiş, ancak Atatürk ve Cumhuriyet reformlarıyla birlikte, bu konuda bir dönüşüm yaratılmak istenmiştir. Toplumsal kalkınma için toplumun çok çalışmanın önemine olan inancı, etik değerlere bağlılığı ve mili gururu ön planda tutulmalıdır. Şekil Meslek - Ahlak İlişkisi Mesleki Etik İlkeler Doğruluk Doğruluk; doğru sözlülük ve güvenirliğe işaret eden bir kavramdır. Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. En önemli zedeleyici davranış 24

31 biçimi çoğunlukla korku ve güvensizlikten kaynaklanan yalan söylemedir. Kişiler yalandan uzak durarak üstlerine ve astlarına tam bir güven sağlamak zorundadır. İş hayatı içerisinde doğru davranış biçimlerini uygulamak, dürüst, adil, eşit ve tarafsız olmak, yalan söylememek meslek etiğinin temel ilkelerindendir. Bütün meslektaşlar çalışmalarının her safhasında dürüst olmalıdırlar. Meslektaşların kurdukları ilişkiler ve kurum dışındaki temasları samimi ve hakkaniyetli olmalıdır. Yürütülen bütün faaliyetlerde güven ortamı sağlanmalıdır Yasallık İş hayatında üretilen her türlü malın üretiminde ve çalışanlarla ilgili problemlerin çözümünde yasalara bağlı kalmak da mesleki etik ilkelerindendir. Günümüzde iş yaşamında gerek üretim alanını gerekse çalışma hayatını düzenleyen yasalar mevcuttur. Hatta yalnızca devletlerin değil uluslararası bir takım kuruluşların da bu konuda etkili olduğunu söyleyebiliriz. Bunlara örnek olarak çalışma hayatını düzenleyen Uluslararası Çalışma Örgütü ile üretim standartlarını düzenleyen Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) nü sayabiliriz. Hukuken suç teşkil eden emirlerin yerine getirilmemesi konusunda yöneticiler kesin tavır içinde olmalıdırlar. Emirlerin yasalara aykırılığının, üst yöneticilere hatırlatılması, yöneticinin yönetimde keyfiliğinin ortadan kaldırılması ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasında önemli katkıları olmaktadır Yeterlik İş hayatında her gün sürekli gelişmeler olmaktadır. Bu gelişmeleri takip etmek, kendini yenilemek, iş hayatına uyarlamak mesleki etik ilkeleri arasında önemli yer tutmaktadır. Meslekte sahip olunan mesleki boyut, o işi yapmak konusunda kişiye toplum içerisinde uzman, yetkili veya yeterli kişi gibi kimlikler kazandırır. Bir işi yapabilmek için diploma ya da herhangi bir belge almak, gerçekte o kişiye söz konusu işi yapabilme konusunda hak ve yetki verir. Bu nedenle meslek elemanlarının iyi bir eğitimden geçmiş olmaları gereklidir. Yeterlik aynı zamanda sorumluluk alabilme, inisiyatif kullanabilme davranışıdır Güvenirlik Meslek olarak kabul edilen bütün işlerin kendine özgü etik değer ve ilkeleri vardır. Mesleğin üyeleri bu etik değer ve ilkelere uygun davranmak durumundadırlar. Uygun davranmadıkları durumda meslek etiği ilkeleri devreye girer. Genel mesleki etik davranış kurallarını şöyle sıralayabiliriz. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten ayırmak, Meslek içi rekabeti düzenlemek, Mesleğin ideallerini korumak. Bu durum meslek türüne, özelliğine hizmet alanına göre çeşitlilik alabilir. 25

32 Mesleğe Bağlılık Mesleki etik ilkelerinden biri de kişinin yaptığı işi önemsemesi ve en iyi şekilde yapmaya çalışmasıdır. Buna kısaca mesleğe bağlılık diyoruz. Kişinin iş hayatı içerisinde sürekli kendini geliştirmesi ve eğitim olanaklarından yararlanması işine verdiği önemi gösterir. Yalnızca kendi gelişimini yeterli görmeyip, meslektaşlarının mesleki gelişimine katkıda bulunmak ta meslek etiği içindedir. Mesleğe bağlılık kişinin işini sevmesine ve huzurlu bir ortamda çalışmasına katkıda bulunur. Bu da verimliliği artırır İş Hayatında Etik Ve Etik Dışı Konular İş Hayatında Etik İlkeler Adalet: Temelinde eşit toplumsal koşullar ve olanaklar içinde tüm insanların özgürce, çok yönlü gelişmesi, eşit hak ve sorumluluğun paylaşılmasıdır. Toplulukta kişilerin yaratıcı olarak iş görebilmesini, herkese temel eşit hak ve ödevler tanınmış olmasını, kişinin erdemlerinin toplumca ve toplumun tüm üyelerince güvence altına alınmış bulunmasını dile getiren etik ve hukuk ilkesidir. Yöneticiler, örgütte görevlerin, yükümlülüklerin, sorumlulukların eşit bir şekilde dağıtılmasından sorumludurlar. Bu şekilde, hak dağıtıcı adaleti yerine getirirler. Ancak hak dağıtıcı adaletin yeterince sağlanamadığı durumlarda zarar gören ya da haksızlığa uğrayan çalışanlar düzeltici adaletin işletilmesini ister ve beklerler. Eşitlik: Yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik, dürüstlük ve adalet kavramları ile bütünleşmiş bir kavramdır. Eşitlik kavramı temel bireysel eşitlik, kısmi eşitlik ve blokların eşitliği açısından ele alınmaktadır. Temel bireysel eşitlik; eşit bireylerden oluşan tek bir sınıf vardır. Toplumda tüm vatandaşların bir oy hakkı vardır. Kısmi eşitlik; her zaman işlevsel değildir. Çünkü toplumun bireyleri aynı özelliklere sahip değildir. Örn, çiftçilerle işadamları ayrı vergiler öder. Blokların eşitliği; kadın-erkek, yaşlı-genç gibi sınıflar oluşur. Dürüstlük ve doğruluk: Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan yöneticiler, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Örgütte politik güç kazanmak etik dışı bir davranış değildir. Bununla birlikte politik güce ulaşmak için dürüstlükten ödün verilmesi, etik kurallarının önemli ölçüde ihlal edilmesi anlamına gelmektedir. Yönetimde yalan çoğunlukla güvensizlik ve korkudan kaynaklanır. Yöneticiler, kendileri yalandan uzak durarak, doğruluk konusunda astlarına ve üstlerine tam bir güven sağlamak zorundadır. Tarafsızlık: Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri olduğu gibi görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir. 26

Daha göster

Üç hasta tek solunum cihazı. Kime öncelik verilmeli? Ülkelerin mevcut sağlık sistemlerini ciddi şekilde zorlayan koronavirüs salgını karşısında, etik ihlaller yapılmalı mı?

Astım hastası bir hemşire, kanser tedavisi gören bir büyükbaba ve kimsesi olmayan bir evsizÜçü de Covid'a yakalanmış, nefes almakta zorlanıyor ve solunum cihazına bağlanmaları gerekiyor. Peki, yeterli sayıda cihazın olmaması halinde tedavi önceliği kime verilecek?[1] Adalet ilkesi neye göre belirlenecek ya da salgında etik ihlaller söz konusu olabilir mi?

Sağlık hizmeti sunucuları ile bu hizmeti alanlar ve yakınlarının beklentileri ve değerleri arasındaki farklılıklardan doğan ikilemleri aydınlatmaya çalışan tıp etiğinin; yararlılık, zarar vermeme, özerkliğe saygı gibi temel ilkelerinden biri de adalet ilkesidir.

Sözlükte[2]yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması manasına gelen adalet kavramı, hak ve hukuka uygun olarak bireylerin hakkını gözetmek şeklinde ya da herkese hak ettiğini vermek olarak ifade edilebilir.

Özellikle kaynakların sınırlı olduğu sağlık sektöründe adalet kavramı, kişilere adil olarak gerekli tedavinin sağlanmasının yanı sıra neye göre adil olunacağının ahlaki açıdan tartışmasını içermektedir. Bu yüzden adalet ilkesi, etik ilkelerinin uygulanmasında çok daha önem kazanmaktadır. Bu çalışmada adalet kavramı, tıp etiği bağlamında ele alınmıştır.

2. TIP ETİĞİNDE ADALET İLKESİ

Bilindiği gibi, "adalet" kavramının yaygın biçimde kullanımı daha çok hukuk alanında olmaktadır. Bununla birlikte ‘adalet’i yalnızca bu alana ait bir kavram olarak düşünemeyiz (Aydın ve Ersoy, ). Adalet ilkesi, tıbbi kaynakların ihtiyaca göre dürüstçe ve hakça paylaştırılmasını gerektirmektedir (MEGEP, ). Tıp etiğinde adalet ilkesi, tıbbi olanakların bireylere eşit olarak ulaştırılmasını öngörmektedir.

Adalet kavramı geçmişten günümüze eşitlik kavramı ile beraber anılmakla birlikte, tıp etiğinde adalet kavramı, ‘Eşitlik, adaleti sağlar mı?’ sorularını da gündeme getirmektedir. Tıp Etiği ve Hukuk ders notlarında bu durum şu şekilde formüle edilmektedir: Şartlar eşitse: eşitlik =adalet; şartlar eşit değilse: eşitlik ≠adalet (Tokaç, ).

Astım hastası bir hemşire, kanser tedavisi gören bir büyükbaba ve kimsesi olmayan bir evsiz Üçü de Covid'a yakalanmış, nefes almakta zorlanıyor ve solunum cihazına bağlanmaları gerekiyor. Peki, yeterli sayıda cihazın olmaması halinde tedavi önceliği kime verilecek?[3]

Sağlık hakkı, temel bir insan hakkıdır. Ancak günümüzde sağlık hakkının hayata geçmesi, sağlık sunumunda gereksinim duyulan kaynakların kısıtlı olması nedeniyle engeller ile karşılaşmaktadır (Ekmekçi ve Arda, ).

Bireylerin sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkı açısından gerek uluslararası gerek ulusal mevzuatlara bakıldığında tüm bireylerin herhangi bir ayrımcılığa maruz bırakılmadan sağlık hizmetlerinden adil olarak yararlanma hakkı olduğu bilinmektedir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde ‘Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet, doğuş veya herhangi başka bir ayrım gözetmeksizin bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir’ denilmektedir. Yine Hasta Hakları Yönetmeliği’nin ilkeler kısmında ‘Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz’ şeklinde ifadeye yer verilmektedir.

Tıp etiğinde adalet ilkesi irdelendiğinde bir suçtan dolayı hüküm giyenlerin bile sağlık hizmetlerini alma konusunda diğer insanlar ile aynı haklara sahip olduğuna vurgu yapıldığı görülmektedir. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü (SD) Dergisinde[4] yer alan ‘Askeri Hastanede Terör Suçlusunun Tedavisi, Kısa Bir Anekdot’ başlıklı makalede; teröristler ile çıkan çatışmada çok fazla yaralı askerlerin olduğu bir hastaneye getirilen yaralı bir teröristin tedavisine yer verilmektedir (Tan, ). Dolayısıyla yeryüzündeki bütün insanlar, gerekli sağlık bakımı adilce ve en iyi şekilde alma hakkına sahiptir.

Covid örneğine yeniden bakacak olursak; hemşire kronik bir hastalığa, büyükbaba hem kanser hastası hem de ileri yaşlardadır. Diğer evsiz hasta ise herhangi bir kronik hastalığa sahip olmadığı gibi yaşlı da değildir. Ancak kişilerin ileri yaşlarda olması veya kronik bir hastalığı olması ya da tam tersi evsizin kimsesiz olması veya hemşirenin sağlık sektöründe olmasından ötürü sosyal bir üstünlük kazanmasını gerektirir mi? Adalet ilkesinin yaş, ekonomik durum ya da sosyal statü gözetmeksizin uygulanması gerektiğinden hareketle ve eldeki imkanlar dikkate alınarak doğru bir karar verilmesi gerekmektedir.

Triyajın[5] mecbur olduğu böyle durumlarda adalet ilkesi çiğnenmiş olmayacak mı? Triyaj uygulamalarına yöneltilen en güçlü eleştiri, “adalet” ilkesinin dikkate alınmadığı ile ilgilidir. (…)Kaynakların kısıtlı ve yaralıların fazla olduğu durumlarda uygulanması önerilen triyaj; etik açıdan pek çok sorun içermekte ve gerekçelendirilmesi zor, savunulması güç durumlara neden olabilmektedir (Erbay, ).

Dünyamızı ve insanlığı tehdit altına alan yeni tip koronavirüs (COVİD)[6] her geçen gün yaşamımız üzerindeki olumsuz etkisini artırmaya devam etmektedir. Hızla yayılan ve hastanelerde yığılmalara neden olan, ülkelerin mevcut sağlık sistemlerini ciddi şekilde zor durumda bırakan bu salgın karşısında, insanlık çıkış yolu aramaktadır. Bu konuda, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları[7] şuna dikkat çekmektedir: ‘Hasta ve yaralı sayısının çokluğu nedeniyle, herkese gerekli tıbbi yardımın verilemediği koşullarda, hekim, tedavi olasılığı yüksek olan ağır vakalara öncelik verir.’

3. YORUM

Adalet ilkesi, toplumun tüm üyelerine aynı oranda bakım vermemin mümkün olmadığını fakat insanların tıbbi imkanlara ulaşım konusunda, eşit olanaklara sahip olması gerektiğini vurgulamaktadır. Etik ilkeler arasında, adalet ilkesinin diğer ilkelere göre ayrı bir yeri olduğu görülmektedir. Özellikle etik sorunlarda, adalet ilkesinin etkin uygulanması hayati öneme sahiptir.

Kaynakların sınırlı olduğu sağlık sektöründe, etik kavramların belirli bir kurala bağlı olmadığı, her olayın olgu özelinde değerlendirilmesi gerektiği ve ilkelere göre hareket edilmesinin uygulayıcıya değerlendirme yapma fırsatı sunduğu anlaşılmaktadır. Etik ilkeler kural değildir. Zira kurallar bellidir. İnsana seçme ya da yargılama fırsatı vermezler. Oysa bir ilkeye bağlı kalarak farklı çözümler üretilebilmektedir.

Covid’da ortaya çıkan tabloya bakıldığında, daha önceleri böylesine hızlı gelişen bir salgınla karşılaşmamış olan dünya, hastalar arasında nasıl bir karar vereceğinin hesaplarını yapmaktadır. Sağlık sistemini güçlendirmiş ve bu alanda yeterli kaynağa sahip ülkelerin vereceği kararlar ile sağlık sistemini daha önceden önemsememiş olanların etik ikilemlerde vereceği kararların farklı olacağı aşikardır.

Dolayısıyla tıp etiğinde adalet ilkesinden hareketle, büyük bir salgında vaka örneklerindeki müdahaleleri genellemek yerine ülkelerin tıbbi olanaklarına göre değerlendirmek ve buna göre hareket etmek daha sağlıklı olacaktır.

Kaynaklar:

Aydın, Erdem., Ersoy, Nermin ();‘Tıp Etiği İlkeleri’ Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi, S: , Ankara.

Ekmekçi, Perihan Elif., Arda, Berna ();‘Temel Etik Kuramlar Açısından Adalet ve Sağlık Hakkı Kavramlarının Değerlendirmesi’ Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Dergisi, Sayı(1), S, Ankara.

Erbay, Hasan ();‘Hastane Öncesi Alan Triyajında Etik Yaklaşımlar’ Hastane Öncesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı:1, S

Euronews İnternet Sitesi‘Covid Salgınının En Acı Sorusu: İki Hasta Bir Solunum Cihazı, hangisi öncelikli?’ seafoodplus.info (ET/04/)

Hasta Hakları Yönetmeliği (); Resmi Gazete Tarih: , Sayı:

Hekimlik Meslek Etiği Kuralları ();‘Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Kitabı’ Türk Tabipler Birliği Yayınları, , Ankara.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ();‘İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (Universal Declaration of Human Rights)’, Tarih/12/, SayıA(III), Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Paris.

MEGEP ();‘Meslek Etiği ve İlkeleri Ders Kitabı’ Milli Eğitim ve Öğretim Sistemi Güçlendirme Projesi (MEGEP), Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.

Tan, Akif ();‘Askeri Hastanede Terör Suçlusunun Tedavisi, Kısa Bir Anekdot’ SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi, Yaz, Sayı, S:

Tokaç, Mahmut ();‘Tıp Etiği ve Hukuk Ders Notları’ Etik Dersi, Tıp Tarihi ve Etik Tezli Yüksek Lisans Programı, Medipol Üniversitesi, İstanbul.

[] Euronews İnternet Sitesi ‘Covid Salgınının En Acı Sorusu’ başlıklı haber [4] SD Dergisi, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu, Türkiye Eğitim, Sağlık ve Araştırma Vakfı Yayını, [5] Triyaj: Tıbbi müdahale önceliklerini belirleme sistemi. [6] Yeni Koronavirüs (COVID), ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak ’de tanımlanan bir virüstür. [7] Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, Türk Tabipler Birliği Yayını,