Mesut Boztemur

ORSAM Rapor No:169 THE BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 34, Ekim 2013

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ

ORSAM Rapor No: 169 The Black Sea International Rapor No: 34 Ekim 2013

ISBN: 978-605-4615-66-7 Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2013 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

ORSAM

STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu’ya Bakış Ortadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

www.orsam.org.tr

Çolpon Tursunova Stratejik Analiz ve Öngörü Enstitüsü (Institut Strategiçeskogo Analiza i Prognoza)’nde başuzman olarak görev yapmaktadır. Kırgızistan Cumhuriyeti emektar hukukçusu, Adalet Bakanlığı danışmanı, 4. Dönem Parlamento Başkan Yardımcısıydı. Araştırma alanları: Kırgızistan ve Orta Asya’da siyasi ve hukukî durum. Dr. Zamira Muratalieva Stratejik Analiz ve Öngörü Esntitüsü’nde ilmî sekreter olarak görev yapmaktadır. Araştırma Alanı: Orta Asya’da siyasi süreçler ve güvenlik meseleleri, uluslararası örgütlerin perspektifleri, jeopolitika ve siyasi bölgeselcilik. Azat Duşebaev Stratejik Analiz ve Öngörü Esntitüsü’nde başuzman olarak görev yapmaktadır. Araştırma alanları: Orta Asya’da su sorunları ve su kullanımı ile ilgili meseleler, bölgesel güvenlik, Çin araştırmaları.

TAKDİM Türk-Kırgız münasebetleri, Aralık 1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra iki ülke arasında başlatılan diplomatik temaslarla başlamıştır. Kırgızistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke, Türkiye olmuştur. İki ülke arasındaki münasebetler, büyük Türk dünyası ailesine mensup iki kardeş halkın ortak tarih, kültür, dil ve din temeli ile uluslararası hukukun kabul gören normları ve millî çıkarların karşılıklı gözetilmesi, eşitlik ve dostluk prensipleri üzerine kurulmuş ve bugün çok yönlü olarak gelişmektedirler. Elinizdeki bu raporda da Türkiye-Kırgızistan münasebetleri ele alınmakta, taraflar arasında siyasi, diplomatik, ekonomi, kültürel ve eğitim gibi alanlarda geliştirilen işbirliği değerlendirilmekte, söz konusu iki ülkenin birbirilerine olan bakış açıları, politikaları ve yakınlaşmanın sebep ve sonuçları yorumlanmaktadır. Rapor konuyla ilgili üç ayrı makaleden oluşmaktadır. Dolayısıyla bazı tekrarlar söz konusudur. Makalelerin yazarları ise Bişkek’te bulunan Kırgız-Slav Üniversitesi nezdindeki Stratejik Analiz ve Öngörü Enstitüsü uzmanlarıdır. Bu enstitü, Kırgızistan’ın en önemli stratejik araştırmalarından biridir. 2013’te ORSAM, bu enstitü ile işbirliği başlatmış ve Ankara’da “Geçmişten Günümüze Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri” adlı ilk ortak yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiştir. Elinizdeki raporu oluşturan makaleler de söz konusu toplantıda Kırgız bilim adamlarının sundukları bildiri metinleridir. Toplantının düzenlenme sürecinde desteklerini esirgemeyen Kırgızistan Büyükelçiliği ile Ankara Üniversitesi Siyasal Fakültesi Dekanlığı’na teşekkürlerimizi sunuyor, raporun Türkiye’de büyük ilgiyle okunacağını ümit ediyoruz. Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Black Sea International Koordinatör

4

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı

İçindekiler

Takdim............................................................................................................................................................4 1- Türk-Kırgız Münasebetleri: Günümüz ve Gelecek..........................................................................7 2- Jeopolitik Açıdan Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri....................................................................10 3- Ekonomi Alanında Gelişen Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri..................................................13

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

5

ORSAM Rapor No: 169, Ekim 2013 Black Sea International Rapor No: 34

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

Hazırlayanlar: Çolpon Tursunova

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

Dr. Zamira Muratalieva Azat Duşebaev

ORSAM

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ TÜRK-KIRGIZ MÜNASEBETLERİ: GÜNÜMÜZ VE GELECEK Çolpon Baekova Türk-Kırgız münasebetleri, Aralık 1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra iki ülke arasında başlatılan diplomatik temaslarla başlamıştır. Kırgızistan, bağımsızlığını ilan ettikten ve demir duvar yıkıldıktan sonra önemli bir olay yaşanmıştır. 18 Aralık’da Türkiye, Kırgızistan’ın bağımsızlığını tanımıştır. Bunu yapan da ilk ülke olmuştur. Dolayısıyla Türk-Kırgız münasebetlerinin tarihi bundan 22 yıl öncesine dayanmaktadır. Bundan hemen sonra Türk Hükümeti, Bişkek’te büyükelçilik açma kararı almıştır ki, Nisan 1992’de büyükelçilik açılmıştır. Aynı yılın Ekim ayında Ankara’da Kırgızistan Büyükelçiliği açılmıştır. Bu, Kırgızistan’ın yurtdışında açtığı ilk diplomatik temsilcilikti. İki yıl sonra ise Kırgız Hükümeti, İstanbul’da konsolosluk açma kararı almıştır. İki ülke arasındaki münasebetler, büyük Türk dünyası ailesine mensup iki kardeş halkın ortak tarih, kültür, dil ve din temeli ile uluslararası hukukun kabul gören normları ve millî çıkarların karşılıklı gözetilmesi, eşitlik ve dostluk prensipleri üzerine kurulmuştur. İki ülke arasındaki münasebetler, iki temel belge çerçevesinde gelişmektedir. Bu belgeler, 24 Ekim 1997 tarihli Ebedî Dostluk ve İşbirli-

ORSAM

ği Anlaşması ile 1 Temmuz 1999 tarihli Kırgızistan ve Türkiye liderlerinin ortak yaptıkları “XXI. Yüzyıla El Ele” adlı açıklamadır. Türkiye ile Kırgızistan arasında günümüze kadar 100’den fazla anlaşma, protokol imzalanmıştır ki, bunlar başta siyasi, ticarî-ekonomik, ilmî, eğitim, kültürel, sosyal bilimler ve askerî teknoloji olmak üzere farklı alanlardaki münasebetleri yönlendirmektedirler. Siyasi alandaki münasebetlerin önemli özelliklerinden biri de Kırgızistan’ın dış politikası öncelikleri arasında Türkiye’nin de yer alması ve Türkiye’nin Kırgızistan’ı Orta Asya bölgesinde dost ülke ve önemli ortak olarak görmesidir. İkili işbirliği dinamiğini, Kırgızistan ile Türkiye arasında devletlerarası, hükümetler arası, parlamentolar arası ve en üst seviyede yürütülen siyasi diyalog belirlemektedir. Söz konusu diyalog, karşılıklı ziyaretler, siyasi-diplomatik faaliyetler ve uluslararası forumlar çerçevesinde yapılan görüşmelerle gelişmektedir. Bu çalışmalar, Türk-Kırgız münasebetlerini yeni bir seviyeye çıkartmış, karşılıklı çıkarları gözeten işbirliğinin perspektiflerini belirlemiştir. İki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasında münasebetlerin gündemindeki konularla ilgili devamlı yapılan görüş alış verişi de siyasi diyalogun gelişiminin önemli mekanizmalardan biridir. Yine eğitim, kültür, ulaşım ve iletişim bakanlıkları arasında yapılan görüşmelerle bu bakanlıkların nezdinde kurulan komisyonların ortak çalışmaları da yakın işbirliğini arttıran enstrümanlardır.

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

7

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

Türkiye, Kırgızistan’ın siyasi müttefiki ve önemli stratejik ortağıdır. Ekonomi alanındaki işbirliği, bu dönem içerisinde imzalanan 50 anlaşma ve sözleşme çerçevesinde yavaş yavaş gelişmektedir. Türkiye daha çok TİKA aracılığıyla Kırgızistan’da ortak ve küçük çaptaki işyerlerinin gelişimine katkıda bulunan önemli ülkelerden biridir. TİKA, Kırgızistan’da 30’dan fazla proje ve 350 faaliyet gerçekleştirmiştir ki, bu faaliyetler, ülkenin ekonomisin gelişimini öngören faaliyetlerdi. Bütün bunların neticesinde TİKA ile ortaklaşa gerçekleştirilen proje sayısı bakımından Kırgızistan, ikinci sırada yer almaktadır. İkili ticarî ve ekonomik münasebetlerin gelişimine daha Kırgızistan Devlet Başkanı’nın Türkiye ziyareti çerçevesinde Şubat 2002’de kabul edilen “2010’a Kadar Ticarî-Ekonomik İşbirliğinin Geliştirilmesini Öngören Uzun Vadeli Program” da önemli katkıda bulunmaktadır. Bu adımın devamı olarak Kırgızistan Başbakanı’nın Mayıs 2003’teki ziyareti sırasında “Programı Hayata Geçirme Faaliyet Planı” ve “Hükümetlerarası Ticarî-Ekonomik İşbirliği Komisyonu’nun III Toplantısı’nın Protokolü” adlı belgeler imzalanmıştır. Bu belgelerin imzalanmasının amacı, yukarıda adı geçen uzun vadeli programın öngördüğü amaçları hayata geçirmek için somut adımların belirlenmesidir. Ticarî münasebetlerde öne çıkan husus ise Türk ihracatının ağır basmasıdır. İmzalanan belgelerin hayata geçirilmesi konusu devamlı kontrol altında tutulduğundan yalnızca ticaret hacmi artmakla kalmamakta, ihracat-ithalat yapısı/kalemleri de çeşitlenmekte, ticaret hacmindeki denge düzelmekte, yatırım imkânları artmaktadır. Şimdiden turizm, tarım, tekstil, telekomünikasyon vs. alanlarda iş bağlantılarının arttığını söylemek gerekmektedir.

8

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

Konut inşaatı alanında karşılıklı anlayış ve işbirliği konusundaki hükümetlerarası anlaşma taraflara bu alanda tecrübe, ilmî başarı ve yeni teknolojiler paylaşımını sağlayacaktır. Kırgızistan Devlet Başkanı Almaz Atambaev’in Türkiye ziyareti (10-15 Ocak 2012) ile Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Kırgızistan ziyareti (10 Nisan 2013) de Türk-Kırgız işbirliğinin, ticarî-ekonomik bağlantıların, Kırgızistan ekonomisine ve turizm ile hava taşımacılık alanlarına Türk yatırımlarının artmasını sağlayacaktır. Şunu da belirtmeliyiz ki 2011’de A. Atambaev ile R. T. Erdoğan’ın başkanlığını yaptıkları Üst Düzey Stratejik İşbirliği Konseyi kurulmuştur. Bu konsey, iki ülke arasında siyasi, ekonomi, askerî, enerji, ulaşım, ticarî, tarım, turizm, ilim-eğitim, kültürsosyal bilimler, sağlık ve güvenlik alanlarında işbirliğini geliştirme perspektiflerini belirlemektedir. Bilindiği gibi ticarî-ekonomik münasebetlerin gelişimi, yabancı sermaye ile kurulan şirketler için oluşturulan şartlar ve onlar için sağlanan hukukî ve ekonomik güvenliğe bağlıdır. Bu bağlamda şunu da belirtmeliyiz ki, Kırgızistan Cumhuriyeti Yatırım Kanunu’nda gerek yerli gerekse de yabancı yatırımcılar için eşit şartlar belirlenmiştir. Sorun yaşandığında ise yatırımcı, Uluslararası Mahkeme’ye başvurma hakkına sahiptir. Kırgızistan’da halka hizmet ve maddi nimetler elde etme alanlarına yatırım konusunda sınırlandırma yoktur. Ekonominin bütün sektörleri, randımanlı projelerin hayata geçirilmesi için açıktır. Gerek yerli gerekse de yabancı yatırımcıların şirketlerin bütün hisselerini almaları önünde bir engel yoktur. Gelecekte Türkiye ile Kırgızistan, TRASEKA ulaşım projesini hayata geçirme konusunda işbirliği geliştirmeye niyetlidirler. Bu proje gelecekte, Güney Doğu Asya - Pekin - Orta Asya - Türkiye - Avrupa hattında transit yol

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

olabilir. Bu projenin hayata geçirilmesi, yol üzerindeki ülkelere büyük getirisi olabilir. Proje, beraberinde ülkelere karşılıklı değişim ve zenginleşme imkânı getirebilir ki, bu da yalnızca sermaye, ticarî ürün ve hizmet alım satımı ile değil, bilim ve teknoloji alanlarındaki başarı ve sanayi teknolojilerinin paylaşımı ile mümkün olacaktır. Böylece tarihî İpek Yolu üzerinde yer alan ülkeler arasında barışçıl işbirliğinin arttırılması için yeni bir imkân yaratılmış olacaktır. İkili münasebetlerde işbirliğinin yüksek seviyede olduğu alanlardan biri de kültür, sosyal bilimler, ilim ve eğitimdir. Türkiye ile Kırgızistan, zengin tarihî ve kültürel mirasın araştırılması ve bu konularla ilgili propagandanın artırılması ile ilgili metotlar ve ilim, eğitim, enformasyon teknolojileri gibi alanlardaki başarıların elde edilmesi konularında ortak görüşe sahiptirler. Kardeşlik ve dostluğun en büyük göstergelerinden biri de Kırgızistan ve Türkiye’de Türk dünyasının en büyük destanlarından biri olan Manas destanının 1000. yıllığının kutlanmasıdır. Yapılan bütün faaliyetler, Türk dünyasının dünya medeniyetine yaptığı katkı dolayısıyla duyulan gurur havasında geçmiştir. Hem Kırgızistan’da hem de Türkiye’de “Türk Cumhuriyeti’nin 80. Yılı” kutlanmıştır ki bu cumhuriyet, bir zamanlar güçlü olan ve iki kıtada toprakları olan Osmanlı İmparatorluğu’nun harabeleri üzerinde kurulan ve eşi benzeri olmayan demokratik devlet modelidir. Münasebetlerin tesisinden günümüze Türkiye ile Kırgızistan arasında kültür, sosyal bilimler, ilim ve eğitim alanlarında işbirliği mekanizmaları oluşturulmuştur.

Türk cumhuriyetleri kurultayları, yerel yönetimler kongresi, Avrasya ülkeleri ekonomi forumu, din adamları kongresi, TÜRKSOY’un çeşitli programları vs. her sene düzenlenen önemli faaliyetlerin başında gelmektedir. Özellikle eğitim alanında işbirliği çok yüksek seviyededir. Manas Kırgız-Türk Üniversitesi ve Özel Atatürk-Ala-Too Üniversitesi, Kırgızistan’ın büyük şehirlerinde açılan onlarca Türk lisesi, bu işbirliğinin önemli örnekleridir. Bu eğitim kurumlarındaki kaliteli eğitim ve dostluk havası, bunlara başarı kazandırmakta, gençlere iki halkın ortak tarihî ve kültür değerlerini tanımalarını, dillerimizi, edebiyatlarımızı, tarihlerimizi, hayat tarzı ve düşünce tarzlarımızı öğrenmelerini sağlamaktadır. Öğrenci ve uzman değişimini öngören hükümetler arası anlaşmanın mevcudiyeti, yaklaşık 1.700 Kırgız gencinin Türk üniversitelerinde, 1.000 Türk gencinin de Kırgız üniversitelerinde eğitim görmelerine imkân vermektedir. Bundan başka Kırgız vatandaşları, Askerî Akademi, Askerî-Tıp Akademisi, Jandarma Okulu gibi askerî okullarda eğitim ve staj görmektedirler. Türkiye ile Kırgızistan üniversiteleri arasında da yakın işbirliği gelişmekte ve genel olarak münasebetlere önemli katkıda bulunmaktadırlar. Üniversiteler arası işbirliği ayrıca ilmî araştırmalarda bilgi ve tecrübe paylaşımını ve kaliteli uzman yetiştirilmesini sağlamaktadır. Özellikle Ankara Üniversitesi ile Bişkek Sosyal Bilimler ve Oş Devlet üniversiteleri ve Marmara Üniversitesi ile Yusuf Balasagun Kırgız Millî Üniversitesi arasında gelişen işbirliklerini zikretmek gerekmektedir.

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

9

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

JEOPOLİTİK AÇIDAN TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ Zamira Muratalieva Orta Asya ülkeleri ile münasebetler geliştiren ülkelerden biri de Türkiye Cumhuriyeti’dir. Türkiye, eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını tanıyan ilk devletlerden biri olmuştur. Orta Asya cumhuriyetlerinin liderleri bölgede Türk gelişim modelini uygulayacaklarını dile getiriyordu ki bu model, bünyesinde layık devlet yapısını, ılımlı İslam ve teknoloji modernizasyonunu barındırmaktadır. 90’lı yılların başında “Türk modeli” konusu hep gündemde olmuş, bu modelin artıları ve olumlu tarafları tartışılmıştır. Bilindiği gibi Kırgızistan’daki iki renkli devrim arasında Türkiye, karşılıksız yardım ve yatırımlarda bulunmuştur. Türkiye, Kırgızistan’a yapılan yabancı yatırımlar açısından ikinci sırada bulunmaktadır (450 milyon dolar). Türkiye, 2011’de Kırgızistan’a 20 milyon dolar karşılıksız yardımda bulunmuş, ayrıca güneydeki tamir/restorasyon işleri için 11 milyon dolar bağışta bulunmuştur. Ayrıca 1 Aralık 2011’de Bişkek’te Kırgızistan ile Türkiye arasında Kırgızistan’ın Türkiye’ye olan 51 milyon dolarlık borcunun silinmesine dair anlaşma imzalamışlardır. Türkiye, TİKA aracılığıyla Kırgızistan’da küçük ve orta çaplı işyerlerinin gelişimi konusunda da destekte bulunmaktadır. TİKA koordinasyonluğunda 30’dan fazla proje hayata geçirilmiş, Kırgızistan ekonomisinin gelişimi ile ilgili 324 faaliyet yapılmıştır. 1992-2012 yılları arasında TİKA, Kırgızistan’a 40 milyon dolarlık iş yapmıştır. Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasındaki işbirliği, kültür ve eğitim alanlarında da gelişmektedir. Kültür alandaki işbirliğini arttıracak hususlardan biri de Türkmenistan ve Özbekistan parlamentolarının Kiril’den Latin

10

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

alfabesine geçiş konusunda karar almalarıdır. Günümüzde Kazakistan’da da bu konu tartışılmaktadır. Yine Türkiye’nin bölge ülkeleriyle öğrenci değişimi programını uygulaması da önemli işbirliği alanlarından biridir. Türkiye’nin bölgeye yönelik politikası, ekonomi ve sosyal bilimler alanlarıyla sınırlı kalmamıştır. Türk cumhuriyetleri zirveleri çerçevesinde üst seviyede daimi görüşmelerin gerçekleştirilmesi, Türkiye çatısı altında entegrasyon süreçlerin başlanacağına dair söylentilerin ortaya çıkmasına da sebep olmuştu. Bununla birlikte bize göre Orta Asya’da “tek millet” hakkındaki sözler daha çok Sovyet döneminden kalan “büyük kardeş/abi” anlayışıyla özdeşleşmektedir. Son yıllarda Türk dış politikasında bir takım değişiklikler yaşanmaktadır. ABD ve AB ile bazı konularda fikir ayrılıkları ve Rusya ile yakınlaşma söz konusudur. Türkiye’nin 1990’larda Orta Asya’da Rus etkisini azaltmaya yönelik hareketleri, geçmişte kalmış, RusTürk münasebetleri, pragmatik bir karakter kazanmıştır. 2007-2008’de Türkiye’nin dış politikasındaki (Güney Kafkasya ve Karadeniz bölgesi) ciddi değişiklikler, Ankara’nın Orta Asya politikasının da değişebileceğine, hatta Rusya ile işbirliğini artırabileceğine işaret etmektedir. Örneğin Nisan 2013’te Türkiye’ye, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)’nde diyalog partneri statüsü verilmiştir. Diğer taraftan Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Türkiye’nin ŞİÖ ile geliştireceği işbirliğinin AB’ye alternatif teşkil etmeyeceğini belirtmiştir.1 Böyle bir manevra, Türkiye’nin uluslararası arenada daha bağımsız rol oynamak istemesiyle açıklanmaktadır. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Victoria Nuland, Türkiye’nin NATO ve ŞİÖ üyeliklerinin bir arada olamayacağını belirtmiştir. Kaldı ki Türkiye, diyalog partne-

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ri olarak kabul edilirken, üye ülkeler herhangi siyasi şartlar ileri sürmemişlerdir. Bu da Türkiye’nin bölgede önemli bir güç olduğunu göstermektedir. Türk siyasetçiler de muhtemelen geleceğin kapılarının Asya’da açılacağını anlamaya başlamıştır ki, ŞİÖ’ye üyelik yeni pazarları keşfetme ve yeni enerji projelerine katılımı sağlayacaktır. Türk araştırmacı Hasan Çomak’ın makalesindeki bazı hususlar da böyle bir tezi onaylamaktadır. Çomak, ŞİÖ çerçevesinde Türkiye’nin amaçlarını şu şekilde sıralamaktadır: 1- Orta Asya bölgesinde etkili bir güç hâline gelmek; 2- Bölgede kendi etkisini arttırmak ve korumak; 3- Bölgedeki en etkili örgütlerin üyesi olmak; 4- Etkili bölgesel örgütlerde aktif rol oynamak; 5- Bölgesel güç olma sürecinde potansiyel imkânlarını geliştirmek. Şunu da belirtmek gerekmektedir ki Türkiye, Asya-Pasifik ve Avrasya arasında arabulucu rolünü üstlenmeye çalışmaktadır. Diğer taraftan orta vadede Türkiye’nin ŞİÖ’ye tam üye olacağı mümkün görülmemektedir. Özbekistan ve bazı gözlemci statüdeki üyeler (Hindistan, İran) buna karşı çıkacaktır. Çünkü Türkiye, bölgede ABD ve AB çıkarlarının savunucusu olarak kabul edilmektedir. Bu bağlamda Türkiye ile Batı’yı iki önemli mesele birleştirmektedir: 1. Rusya ve Çin’in Orta Asya’da etkisini azaltma çabası. 2. “Türk Birliği” adlı jeopolitik proje, ABD ve AB’nin siyasetine uymaktadır. Uzman K. Malikov’un haklı olarak belirttiği gibi Avrupa ve İslam kültürlerinin sentezi, Türkiye’ye İslam dünyası ile Batı arasında

köprü rolü üstlenmesini sağlamaktadır. Yine bu sentez, Türkiye’yi Orta Asya ülkeleri için vitrin hâline de getirmektedir. Çünkü Orta Asya ülkeleri de bir taraftan güçlü layık devlet yapısına sahip diğer taraftan ise cumhuriyetlerin halkı arasında İslamiyet gittikçe güçlenmektedir. Yine bölgenin demokratikleşmesi, kaçınılmaz süreçlerden biridir. Gerçekten de Türkiye ile Orta Asya cumhuriyetlerini Sünni İslam, dil, devlet yapısının özellikleri gibi birleştiren çok sayıda ortak nokta mevcuttur. Bu bağlamda belki de Kırgızistan’a Türkiye’nin de katılımıyla komşu ülkeler için Orta Asya’nın parlamenter demokrasi vitrini rolü yüklenmektedir. Böylece modernleşen Türkiye, Orta Asya’ya Kırgızistan üzerinden yeni bir model ile dönüş yapmakta ve Kırgızistan da bölgede bir kez daha demokrasi adası hâline gelecektir.2 Ancak yine de kanımızca Türkiye’nin jeopolitik amaçlarına ulaşması önünde bir takım engeller mevcuttur: 1. Türk Birliği, Rusya ve Çin’in çıkarlarına aykırıdır. Türk Birliği, doğrudan Rusya’nın toprak bütünlüğü için bir tehdit olarak algılanmaktadır. Zira Yakutistan, Tataristan, Tıva, Hakasya ve Rusya Federasyonu içerisindeki diğer özerk cumhuriyetler de Türk cumhuriyetleridir. 2012’de İA REX uluslararası araştırma grubunun koordinatörü Sergey Sibiryakov, internet üzerinden “Nursultan Nazarbaev’in inisiyatifi, Rusya Federasyonu’nun çıkarlarına ve Avrasya Birliği için bir tehdit oluşturuyor mu?” konusunda bir anket çalışması yapmıştır.3 Ankete katılan 1707 kişiden yüzde 69’u Türk Birliği’nin Rusya’nın çıkarlarını ve toprak bütünlüğünü tehdit ettiği düşüncesindedirler. Genel olarak Rusya ile Türkiye arasında birkaç sorunun olduğu ve Kırgızistan’ın bunları arttırma imkânına sahip olduğu görülmektedir. En başta Türkiye, Rusya’nın hidroelektrik santrallerinin inşaatını öngören inisiyatifleri kapmak istemesi tarafları karşı karşıya getire-

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

11

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

bilir. Başbakan R. T. Erdoğan’ın Nisan 2013’te Kırgızistan ziyareti sırasında bu konu gündeme gelmişti. Ancak Türk başbakanı, ülke ve işadamlarının hangi projelere (santrallere) yatırım yapacakları konusunda bir açıklama yapmamışlardı. Yine Türkiye, EKSPO-2020 rekabeti yüzünden Rusya ile Kırgızistan arasında münasebetler bozulabilir. Kırgız siyasetçiler zamanında Bişkek’in oyunu aday olan Rus şehri Ekaterinburg’a vereceğine dair söz vermişlerdi. Aynı zamanda Kırgızistan’da Atambaev’in Kırgızistan’ın oyunu İzmir’e vereceğine dair söylentiler çıkmıştı.4 2. “Türk Birliği”, bazı Orta Asya cumhuriyetleri tarafından bölgede liderlik talebi olarak algılanmaktadır ki, zaten Özbekistan ile Kazakistan bölge liderliği için rekabet etmektedirler. Bundan dolayı böyle bir proje, bölgenin siyasi elitleri tarafından alternatif entegrasyon projesi olarak değerlendirilmektedir. Kırgızistan için ise bu, daha çok ekonomik projelerin hayata geçirilmesi, yatırımların elde edilmesi ve ortak tarihin kültürel mirasının korunmasıdır. 3. Jeopolitik projelerin yavaşlaması büyük oranda coğrafik değerlere bağlıdır ki, bunlar da Türkiye’nin aleyhinedir. Rusya, Kırgızistan da dâhil olmak üzere Orta Asya cumhuriyetlerine daha yakındır, Türkiye ise hiçbiriyle sınıra dahi sahip değildir. 4. Türk imajı meselesi. En başta ekonomik projelerde uzmanların çoğu Ankara’nın gelir elde

12

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

etme konusunda yalnızca pragmatik amaçlara sahip olduğunu düşünmektedirler. Siyasi çevreler ve Kırgızistan halkı, her iki devletin de çıkarını gözeten daha uzun vadeli projeler görmek istemektedirler. Yine Kırgızistan’da iş yapma konusu ile ilgili bir takım sorunlar yaşanmaktadır. Örneğin, cumhuriyetin en büyük alış veriş merkezinin inşaatı, güvenlik alanında hatalar ve inşaat çevresindeki çok katlı apartmanlarda yaşayan halkın çıkarları gözetilmeden yapılmaktadır. Bundan başka söz konusu inşaat sırasında Bişkek’in en önemli sokaklarından geçen yol, bozulmuş ve halen de yapılmamıştır. Bu tür küçük hatalar, Kırgız halkının gözünde Türk imajını olumsuz etkilemektedir. Bundan dolayı da Türkiye’yi yalnızca kendi ekonomik çıkarlarını gözeten bir ülke olarak nitelendirmektedirler. SSCB dönemindeki “büyük ağabey” (Moskova)den “bıkkınlıkları”nı göz önünde bulunduran bölge devletlerinin büyük halk kitleleri, Türk Birliği fikrine olumlu bakmamaktadırlar. Diğer taraftan ticaret ve eğitim alanlarında işbirliğini öngören Türkiye’nin Orta Asya’ya yönelik tek taraflı stratejisi de etkisini kaybetmeye başlamıştır. Eğer Türkiye, “Türk dünyası” stratejisini ekonomi ve sosyal bilimler alanındaki mekanizmalarla dolduramazsa jeopolitik açıdan bölgede zararlı ve istikbalsiz durumda kalacaktır. Türkiye, Kırgızistan’da büyük etkiye sahip Rusya ve Rus politikaları ile bağlantılı olursa kendi amaçlarını daha kolay bir şekilde hayata geçirebilir.

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

EKONOMİ ALANINDA GELİŞEN TÜRKİYE- KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ Azat Duşebaev Türkiye Cumhuriyeti, geniş bir coğrafyada önemli konumda olan bir ülkedir. 80’li yılların ortalarından itibaren Türkiye, “Türk mucizesi” fenomeni olarak da adlandırılan ekonomi açıdan hızlı bir büyüme yaşamaktadır. Buna paralel olarak da bölgede etkisi ve uluslararası arenada ve ikili siyasi ve ekonomik münasebetlerde rolü artmaktadır. Yalnızca Orta Asya’da değil bütün Türk dünyasında önemli bir konumda olan Türkiye’yi büyük jeopolitik oyuncu ve bölgesel bir güç olarak ele alan Kırgızistan da Bişkek ile Ankara’nın yakınlaşmasını sağlayan bir dış politika izlemelidir. Kırgızistan’ın Türkiye’ye yönelik izlediği politikaya geçmeden önce şunu belirtmeliyiz ki, günümüzde Türk-Kırgız münasebetlerinde ticarî-ekonomik işbirliği ağır basmaktadır. Ancak bu alanda da işbirliğinin tek yönlü olduğunu söyleyebiliriz. Kırgızistan, Türkiye’yi devamlı yatırım yapmaya davet etmekte, ancak kendisi Türkiye’de aktif faaliyetlerde bulunmamaktadır. Ekonominin istikrarlı hâle getirilmesi ve gelişimi için Kırgızistan Hükümeti’nin sanayi üretimi, yatırımları ve ihracatın arttırılması için bir takım reformlar gerçekleştirmesi gerekmektedir. Devlet, yabancı yatırımları çekme yönünde kararlı bir siyaset izlemeli, modern bir sanayi ağını oluşturmalıdır. Ekonominin hızlı gelişimi, büyük ölçüde yeni dış ekonomi politikasına bağlıdır. İşsizliğin azaltılması ve genel olarak hayat standardının yükseltilmesini, üretim, inşaat, turizm ve diğer alanlara yapılacak yatırımlarla sağlamak mümkündür. Bu bağlamda son 20 yılda dünyanın en gelişmiş ekonomilerden biri hâline gelen Türkiye Cumhuriyeti, iyi bir örnek teşkil etmektedir.

Türkiye ile işbirliği, Kırgızistan’ın dünya ekonomisi ile entegrasyonunu arttırabilir ki, iki ülkeyi de yalnızca ekonomi alanındaki münasebetler değil derin tarihî ve kültürel kökler de yakınlaştırmaktadır. Türkiye, ülkeye yatırım çekmek için bir takım önlemler almıştı. Yabancı yatırımcılara vergilendirme konusunda imtiyazlar sağlanmış, kayıt dışı ekonomi ile mücadele başlatılmıştır. Bütün bunlar, ülkenin bütçe açığını kapatmış ve günümüzde Türkiye, dünyanın 16. büyük ekonomisidir. İstatistikî bilgiler, ekonominin hızla büyüdüğüne ve sanayi üretiminin de kesilmeden devam ettiğine işaret etmektedir. Türkiye, demokrasi ve pazar ekonomisi konularında da büyük başarılar elde etmiş, uluslararası arenadaki otoritesini arttırmıştır. Türkiye ile Kırgızistan arasındaki münasebetler hızlı bir şekilde gelişmekte ve gelişme potansiyeline sahiptir. Türkiye, Kırgızistan ekonomisinin çeşitli alanlarına doğrudan yatırımlarda bulunmaktadır. Diğer taraftan ortak Türk-Kırgız şirketlerin kurulması, yeni iş yerlerinin açılmasını ve işsizlikle mücadele ile ilgili sorunların çözümünü de sağlayacaktır. Turizm alanındaki işbirliğinin artması da beklenmektedir. Kırgızistan’da Türkiye’deki turizm sektörünün başarısının tecrübesini benimseme konusu da gündemdedir. Zira Türkiye’yi ziyaret eden birkaç milyon turist, cumhuriyete milyarlarca dolar gelir getirmektedir. Turizm alanındaki işbirliği şüphesiz Kırgızistan’da turizm alanının seviyesini arttıracak, ülke bütçesine önemli katkıda bulunacak, yeni iş yerlerin açılmasını sağlayacak ve ticaret ve hizmet alanlarının gelişimini de hızlandıracaktır. Su kaynaklarını kullanma konusunda büyük tecrübe sahibi olan Türkiye, Kırgızistan’ın hidroenerji alanına da ilgi duymaktadır. Nisan 2013’te Kırgızistan’ı ziyaret eden Türkiye Başbakanı Recep Tayyip

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

13

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

Erdoğan da bu konuyu gündeme getirmişti. Kırgızistan’ın bu alandaki imkânlarını Türk Başbakanı şöyle yorumlamıştı: “Kırgızistan, gerek yer altı gerekse de yer üstü kaynaklarına sahip bir ülkedir. Yakın gelecekte su fiyatları, petrol fiyatlarından daha pahalı olacak ve fiyatlar da artmaya devam edecektir. Bundan dolayıdır ki hidroelektrik santralleri inşa etmek ve bu alana yatırım yapmak gerekmektedir.” Bir başka konuşmasında da şunları dile getirmişti: “Hiç şüphesiz bunlar büyük yatırımlar olacak ve bu projeler maddî açıdan hemen masraflarını karşılamayacaktır. Ancak elektrik enerjisine ihtiyaç vardır.” Bu sözler, Türkiye’nin Kırgızistan’daki hidroenerji alanındaki projelere ilgi duyduğunun da bir ispatıdır. Türk yatırımları için cazibeli alanlardan biri de Kırgızistan’ın turizm teşkil edebilir. Türk işadamlarının Kırgızistan’ın turizm alanına yaptıkları yatırımlar, şüphesiz Kırgızistan’da bu alanın gelişimine önemli katkıda bulunmakta, ülke içerisinde rekabeti ve dolayısıyla da kaliteyi arttırmaktadır. Yine tarım alanı da Türk yatırımcılar için cazibeli alanlardan biridir. Et, tahıl ve sebzelerin yetiştirilmesinde kullanılan teknolojilerin ekolojik olarak temiz olması ve Türk işadamlarının uzun yıllar boyunca Kırgızistan’ın Talas bölgesinde yetişen fasulyeyi toptan satın almaları, söz konusu cazibeyi arttırmaktadır. Şimdi ise Türk işadamları üretimi bizzat ele geçirmek ve yeni teknolojiler sayesinde üretimi arttırmak istemektedirler. Devlet Başkanı Almazbek Atambaev’in politikasına uygun olarak Kırgız yetkilileri, Türkiye’den gelen inisiyatifleri olumlu karşılamaktadırlar. Kırgızistan Cumhuriyeti yönetiminin resmî tutumunu Ekonomi Bakanı Temir Sariev 10 Nisan 2013’teki BussinesForum’da dile getirmiştir. İki ülkenin işadamlarının katıldığı bu forumda Temir Sariev,

14

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

Türk işadamlarına, Kırgızistan’da iş yapmalarını teklif etmiş ve şöyle devam etmiştir: “Kırgızistan, yakın gelecekte Rusya Federasyonu, Kazakistan ve Belarus’un üye olduğu Gümrük Birliği’ne üye olabilir ve Kırgızistan’da iş yapan Türk işadamları için Gümrük Birliği coğrafyasında vergisiz ticaret yapma imkânı doğacaktır. Aksi takdirde Türkiye’de üretilen ürünler, Kırgızistan’da söz konusu birliğin kuralları çerçevesinde vergilendirmeye tâbi tutulacak ve Kırgızistan’da üretilen ürünlerle rekabet edemeyecektir.” Temir Sariev’e göre bu husus, Türk işadamları için cazip gelebilir ve onlar, bu durumdan istifade etmeliler. Bakan bu düşüncesini şöyle devam ettirmektedir: “Türklerin Kırgızistan’da ürettikleri ürünler birlik coğrafyasında engel olmadan imtiyazlı şartlarda satılabilecektir. Kırgızistan’da üretim yapan Türk işadamı, Türkiye’de üretim yapan işadamına kıyasla ürünlerini Kazakistan, Belarus ve Rusya’da satabilme konusunda büyük kolaylıklar elde etmektedir.” Kırgızistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne üyeliği de bakana göre Türk şirketlerinin Kırgızistan’da ürettikleri ürünleri ihracatı konusunda olumlu rol oynayabilir. Temir Sariev, Bişkek’deki Manas Havaalanı’nda uluslararası lojistik merkezi (“haba”) açma fikrini de ortaya atmıştır. Ona göre Türkiye, bu projeye ilgi göstermiş ve bu husus, başta İstanbul-Bişkek-Tokyo olmak üzere yeni seferlerin açılmasını sağlayacaktır. Bu çerçevede İstanbul-Bişkek-Ulan-Bator seferinin başladığını da belirtmek gerekmektedir. Sariev’in aşağıdaki açıklaması da son derece ilginçtir: “Bişkek’ten üç saatlik uçak yolculuğu mesafesinde dünyadaki toplam nüfusun yüzde 50’si yaşamaktadır. Dolayısıyla bu bölge hem demografik açıdan büyümekte hem de gelecekte ürün ve hizmet pazarı olarak büyüyecektir.” Kırgızistan Ekonomi Bakan Yardımcısı Sancar Mukanbetov’a göre 2012’de Kırgızistan ile Türkiye arasındaki dış ticaret hacmi, 228,7

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

milyon dolardı. Mukanbetov, açıklamasını şöyle devam ettirmiştir: “Biz bu rakamı arttırma konusunda kararlıyız. Türkiye, fasulye, uçak yakıtı ve pamuk ithal etmektedir. Türk işadamları ayrıca otomobil sanayisi, yapım sanayiyi ve su-enerji alanına ilgi duymaktadırlar.” Mukanbetov’a göre Türk-Kırgız ticarî münasebetleri 1996 yılından itibaren istikrarlı bir şekilde gelişmektedirler. Her sene iki ülkenin işadamlarının katılımıyla forumlar ve panayırlar gerçekleşmektedir. Kırgızistan, Türk işadamları için müsait ortamı hazırlamaktadır. Bakan Jantoro Satıbaldiev da benzer açıklamalarda bulunmuştur: “2017’ye kadar Kırgızistan ile Türkiye ticaret hacmini 1 milyar do-

lara kadar çıkartabilirler. Günümüzde Kırgızistan, ülkesindeki yatırım ortamını ve yabancı yatırımları koruma konusunda çalışmalar yapmaktadır. Türkiye’ye Bişkek’e doğrudan uçuş başlattığı ve ülkemize yatırım yaptığı için teşekkür ediyoruz. Ancak elde ettiklerimizle yetinmemeliyiz. Kaldı ki münasebetler de potansiyelin altında gelişmektedir.” Günümüzde Kırgızistan, Orta Asya’da demokratik bir ülke imajına sahiptir. Ancak ekonomiyi de geliştirme zamanı gelmiştir. Bunun için de diğer devletlerle sağlam bağlantılara sahip olmak ve hızlı ekonomik büyüme kat eden ülkelerin tecrübelerinden istifade etmek gerekmektedir. Türkiye, bu bağlamda iyi bir örnek teşkil etmektedir.

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

15

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

DİPNOTLAR 1 2 3 4

16

Daha geniş bilgi için bkz. http://1news.az/region/Turkey/20130429032636382.html?utm_ source=twitterfeed&utm_medium=twitter K. Malikov, “Turtsiya Vozvraşaetsya v Tsentralnuyu Aziyu so Svoey Modelyu Çerez Kırgızstan”, 18.03.2013, http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1363627680 “Türkskiy Soyuz - Eto Pryamaya Ugroza Territorialnoy Tselostnosti Rossii i Ukrainı: Mneniya Blogerov 29 Noyabrya 2012”, http://www.iarex.ru/news/31646.html İ. Donis, “Turtsiya Planiruet Perehvatity u Rossii Pervenstvo v Stroitelstve GES v Kirgizii”, 10.04.2013, http://www.news-asia.ru/view/4552

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM RAPORLARI ORSAM Rapor No: 1 Mart 2009 Deniz Haydutluğu ile Mücadele ve Türkiye’nin Konumu: Somali Örneği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 2 Nisan 2009 60. Yılında Nato ve Türkiye (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 3 Mayıs 2009 Irak’ın Kilit Noktası: Telafer (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 4 Temmuz 2009 2009 Lübnan Seçimleri: Kazananlar, Kaybedenler ve Türkiye (Tr) ORSAM Rapor No: 5 Ağustos 2009 Türkiye-Lübnan İlişkileri: Lübnanlı Dinsel ve Mezhepsel Grupların Türkiye Algılaması (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 6 Kasım 2009 Tuzhurmatu Türkmenleri: Bir Başarı Hikayesi (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 7 Kasım 2009 Unutulmuş Türkmen Diyarı: Diyala (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 8 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 1 Aralık 2009 Karadeniz’in Bütünleşmesi İçin Abhazya (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 9 Ocak 2010 Yemen Sorunu: Bölgesel Savaşa Doğru mu? (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 10 Yemen İç Savaşı: İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkiler ve Türkiye ile İlişkiler (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 11 Şubat 2010 Unutulan Türkler: Lübnan’da Türk Varlığı (Tr – Eng – Ar)



ORSAM Rapor No: 21 Kasım 2010 Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası Irak’tan Komşu Ülkelere ve Türkiye’ye Yönelik Göçler (Tr)

ORSAM Rapor No: 30 Şubat 2011 Kerkük’te Mülk Anlaşmazlıkları: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma (Tr)

ORSAM Rapor No: 22 Ocak 2011 Türkiye-Yemen İlişkileri ve Yemen’deki Türkiye Algısı (Tr – Eng – Ar)

ORSAM Rapor No: 31 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 7 Mart 2011 Afganistan ve Pakistan’da Yaşanan Gelişmeler ve Uluslararası Güvenliğe Etkileri (Tr)

ORSAM Rapor No: 23 Ocak 2011 Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün mü? (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 24 Ocak 2011 Kuveyt Emirliği: Savaş ve Barış Arasındaki El Sabah İktidarı ve Türkiye ile İlişkiler (Tr) ORSAM Rapor No: 25 Ocak 2011 Hukuki ve Siyasi Yönleriyle Güvenlik Konseyi’nin İran Ambargosu (Tr) ORSAM Rapor No: 26 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 5 Şubat 2011 Kırgızistan’da Son Gelişmeler: Dün, Bugün, Yarın (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 27 Şubat 2011 Mısır Devriminin Ayak Sesleri: Bir Devrin Sonu mu? (Tr) ORSAM Rapor No: 28 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 6 Şubat 2011 Uluslararası Deniz Hukukunda Kıyı Devletlerinin Gemilere El Koyma Yetkisinin Sınırları: Gürcistan’ın Karadeniz’de Seyreden Gemilere El Koyması (Tr) ORSAM Rapor No: 29 Şubat 2011 Tunus Halk Devrimi ve Türkiye Deneyimi (Tr)

ORSAM Rapor No: 32 Mart 2011 Suudi Arabistan’da Şii Muhalefet Sorunu ve Etkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 33 Mart 2011 Irak’ta Türkmen Varlığı (Tr) ORSAM Rapor No: 34 Mart 2011 Irak’ta Türkmen Basını (Tr – Ar) ORSAM Rapor No: 35 Mart 2011 Irak’ta Mevcut Siyasi Durum ve Önemli Siyasi Gelişmeler (Tr) ORSAM Rapor No: 36 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 1 Mart 2011 Eu’s Water Framework Directive Implementation in Turkey: The Draft National Implementation Plan (Eng) ORSAM Rapor No: 37 Mart 2011 Tunus Halk Devrimi ve Sonrası (Tr) ORSAM Rapor No: 38 Mart 2011 Libya Savaşı, Uluslararası Müdahale ve Türkiye (Tr) ORSAM Rapor No: 39 Mart 2011 Tarihten Günümüze Libya (Tr)

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

17

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

ORSAM Rapor No: 40 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 2 Mart 2011 İklim Değişiminin Güvenlik Boyutu ve Ortadoğu’ya Etkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 41 Mart 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 42 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 3 Nisan 2011 Nil Nehri Havzasının Hidropolitik Tarihi ve Son Gelişmeler (Tr) ORSAM Rapor No: 43 Nisan 2011 Kuzey Irak’ın Sosyal-Siyasal Yapısı ve Kürt Bölgesel Yönetimi’nin Türkiye ile İlişkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 44 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 4 Nisan 2011 Meriç Nehri Havzası Su Yönetimi’nde “Uluslararası İşbirliği” Zorunluluğu (Tr) ORSAM Rapor No: 45 Nisan 2011 Suriye’de Demokrasi mi İç Savaş mı? : Toplumsal-Siyasal Yapı, Değişim Senaryoları ve Sürecin Türkiye’ye Etkisi (Tr) ORSAM Rapor No: 46 Mayıs 2011 Suriye’de İktidar Mücadelesi, Uluslararası Toplumun Tepkisi ve Türkiye’nin Konumu (Tr) ORSAM Rapor No: 47 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 5 Mayıs 2011 Türkiye-Suriye İlişkileri: Sınıraşan Sularda Örnek İşbirliği Olarak Asi Dostluk Barajı (Tr) ORSAM Rapor No: 48 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Iraklı Araplar, Azınlıklar ve Akademisyenler-1 (Tr)

18

ORSAM Rapor No: 49 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Irak Türkmenleri-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 50 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 3 Iraklı Kürt Yetkililer, Akademisyenler ve Gazeteciler-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 51 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 8 Mayıs 2011 75. Yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği Çerçevesinde (Tr) ORSAM Rapor No: 52 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 9 Mayıs 2011 Afganistan ve Bölgesel Güvenlik (Ortadoğu, Orta ve Güney Asya, Rusya Federasyonu) (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 53 Mayıs 2011 Madagaskar: Bağımsızlığın 50. Yılında Kazanımlar, Kaçan Fırsatlar ve Türkiye ile İlişkiler (Tr) ORSAM Rapor No: 54 Mayıs 2011 Iraklı Grupların Temel Siyasi Sorunlara Bakışı ve Türkiye İle İlişkiler: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma (Tr) ORSAM Rapor No: 55 Haziran 2011 Suriye Muhalefeti’nin Antalya Toplantısı: Sonuçlar, Temel Sorunlara Bakış ve Türkiye’den Beklentiler (Tr) ORSAM Rapor No: 56 Haziran 2011 Seçimler ve Ak Parti’nin Tecrübesi (Tr – Ar) ORSAM Rapor No: 57 Haziran 2011 12 Haziran 2011 Türkiye Genel Seçimlerinin Ortadoğu Ülkelerindeki Yansımaları (Tr - Eng)

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013



ORSAM Rapor No: 68 Eylül 2011 Karikatürlerde Usame Bin Ladin Operasyonu ve Yankıları (Tr) ORSAM Rapor No: 69 Eylül 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 4 (Tr) ORSAM Rapor No: 70 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 10 Eylül 2011 XXI. Yüzyılda Rusya ve Türkiye’nin İran Politikaları (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 71 Eylül 2011 Gazze Sorunu: İsrail Ablukası, Uluslararası Hukuk, Palmer Raporu ve Türkiye’nin Yaklaşımı (Tr) ORSAM Rapor No: 72 Eylül 2011 Ortadoğu Ülkelerine Dair İstatistikler (Tr) ORSAM Rapor No: 73 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 11 Ekim 2011 Anadolu Etki Alanı (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 74 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 12 Ekim 2011 Ukraine in Regress: The Tymoshenko Trial (Eng) ORSAM Rapor No: 75 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 13 Ekim 2011 Kazaklar ve Kazakistanlılar (Tr) ORSAM Rapor No: 76 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 14 Ekim 2011 İtalya’da Unutulmuş Türk Varlığı: Moena Türkleri (Tr - It) ORSAM Rapor No: 77 Ekim 2011 ABD’nin Çekilmesinin Ardından Irak Politikasının Bölgesel, Küresel Etkileri ve Türkiye’ye Yansımaları (Tr)

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM Rapor No: 78 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 8 Ekim 2011 Türkiye’de ve İsrail’de Yapay Sulak Alanlar ile Atıksu Arıtımı ve Atıksuyun Sulama Amaçlı Olarak Tekrar Kullanımı (Tr) ORSAM Rapor No: 79 Ekim 2011 Yaklaşan Seçim Öncesi Tunus’ta Siyasal Denklemler (Tr) ORSAM Rapor No: 80 Ekim 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 5 (Tr) ORSAM Rapor No: 81 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 15 Ekim 2011 Büyük Güçlerin Afganistan Politikaları (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 82 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 16 Ekim 2011 Bölge Devletlerinin Perspektifinden Afganistan (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 83 Kasım 2011 Suriye’de Değişimin Ortaya Çıkardığı Toplum: Suriye Türkmenleri (Tr) ORSAM Rapor No: 84 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 9 Kasım 2011 Somali’nin Açlık Felaketi: “Siyasi Kuraklık” mı Yoksa Doğal Afet mi? (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 85 Kasım 2011 Suriye Politik Kültüründe Tarihsel Pragmatizm, Beşar Esad Dönemi Suriye Dış Politikası ve TürkiyeSuriye İlişkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 86 Kasım 2011 Geçmişten Günümüze Irak Türkmen Cephesi’nin Yapısı ve İdari Durumu (Tr)

ORSAM Report No: 87 Kasım 2011 Turkmen in Iraq and Their Flight: A Demographic Question? (Eng) ORSAM Rapor No: 88 Kasım 2011 Irak’ta Bektaşilik (Türkmenler – Şebekler – Kakailer) (Tr) ORSAM Rapor No: 89 Kasım 2011 Değişim Sürecindeki Fas Monarşisi: Evrim mi? Devrim mi? (Tr) ORSAM Rapor No: 90 Kasım 2011 Arap Dünyasının İstisnai Krallığı: Yerel Aktörler ve Arap-İsrail Uyuşmazlığı Çerçevesinde Ürdün Krallığı’nın Demokratikleşme Deneyimleri (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 91 Aralık 2011 Türkiye ve Arap Birliği’nin Suriye’ye Yaptırım Kararları ve Olası Sonuçları (Tr) ORSAM Rapor No: 92 Aralık 2011 Irak’ta İhtilaflı Bölgelerin Durumu (Tr) ORSAM Report No: 93 ORSAM Water Research Programme Report: 10 December 2011 Turkey and Wfd Harmonization: A Silent, But Significant Process (Eng) ORSAM Rapor: 94 Aralık 2011 Türkiye-Fransa Krizinde Algının Rolü: Fransızların Türkiye Algısı (Tr)

ORSAM Rapor No: 98 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 17 Ocak 2012 Kırgızistan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Türkiye ile İlişkilerine Etkisi (Tr) ORSAM Rapor No: 99 Ocak 2012 Türk Siyasal Partilerinin Hatay’daki Suriyeli Sığınmacılar Konusundaki Açıklamaları ve Hatay’daki Siyasi Parti Temsilcileri ile Hareketlerin Suriye Olaylarına Yaklaşımları (Mart-Aralık 2011) (Tr) ORSAM Rapor No: 100 Ocak 2012 Irak İstatistikleri (Tr) ORSAM Rapor No: 101 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 11 Ocak 2012 Emniyetli İçme Suyu ve Sanitasyon Hakkı (Tr) ORSAM Rapor No: 102 Ocak 2012 Irak Hangi Şartlarda, Nasıl Parçalanabilir?: En Kötüye Hazırlıklı Olmak (Tr – Eng) ORSAM Rapor No: 103 Ocak 2012 Irak’ta Petrol Mücadelesi: Çok Uluslu Şirketler, Uluslararası Anlaşmalar ve Anayasal Tartışmaların Işığında Bir Analiz (Tr)

ORSAM Rapor No: 95 Aralık 2012 Karikatürlerle Arap Baharı – 2 (Tr)

ORSAM Rapor No: 104 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 12 Şubat 2012 Sınıraşan Akiferler Hukuku Taslak Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme (Tr – Eng)

ORSAM Rapor No: 96 Aralık 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 6 (Tr)

ORSAM Rapor No: 105 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları (Tr)

ORSAM Rapor No: 97 Ocak 2012 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 7 (Tr)

ORSAM Rapor No: 106 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları (Tr)



black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

19

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM



20

ORSAM Rapor No: 126 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 16 Temmuz 2012 Yeni Çerçeve Su Kanunu’na Doğru: Su Kanunu Taslağı Üzerine Notlar (Tr)

ORSAM Rapor No: 136 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 28 Kasım 2012 Türk-Ukrayna İlişkilerinde Entegrasyon Faktörü Olarak Türk-Kırım Münasebetleri (Tr - Rus)

ORSAM Rapor No: 127 Ağustos 2012 Suriye’de Kürt Hareketleri (Tr)

ORSAM Rapor No: 137 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 29 Aralık 2012 Belarus’un Enerji Politikası ve Belarus’un Rusya ve AB ile Enerji Alanında Geliştirdiği İşbirliği (1992-2011) (Tr - Rus)

ORSAM Rapor No: 128 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 24 Eylül 2012 Günümüz Şartlarında Türkiye - Belarus Ekonomik Münasebetlerinin Gelişimi (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 129 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 25 Eylül 2012 Belarus-Türkiye: Devletlerarası İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 130 Kasım 2012 Suriye Çerkesleri (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 131 Kasım 2012 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 26 “Üçüncü Dalga”: Postmodernizmin Jeopolitiği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 132 Kasım 2012 Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun Kerkük Ziyareti (Tr) ORSAM Rapor No: 133 Kasım 2012 Irak Kürdistan Bölgesi’nde Muhalefetin Doğuşu ve Geleceği (Tr) ORSAM Rapor No: 134 Kasım 2012 Irak Çerkesleri (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 135 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 27 Kasım 2012 Türkiye’nin Eski Sovyet Cumhuriyetleriyle Münasebetlerinin Özellikleri (Tr - Rus - Eng)

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

ORSAM Rapor No: 138 Aralık 2012 Birlik mi, PYD’nin Güç Gösterisi mi? Erbil Anlaşmasından Sonra Suriye Kürt Dinamikleri (Tr) ORSAM Rapor No: 139 Aralık 2012 Suriye’de Kürtler Arası Dengeler, Rejim Muhalifleri ve Türkiye: Çatışma-İstikrar Ayrımındaki İlişkiler Örüntüsü (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 140 Aralık 2012 Kuzey Irak’ta İç Siyasal Dengeler ve Stratejik İttifak’ın Geleceği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 141 Aralık 2012 Irak’ta Türkmen Eğitiminin Durumu (Tr) ORSAM Rapor No: 142 Ocak 2013 President Obama’s Second Term: Domestic and Foreign Challenges (Eng) ORSAM Rapor No: 143 Ocak 2013 2012 Irak Değerlendirmesi ve Irak Kronolojisi (Tr) ORSAM Rapor No: 144 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 17 Ocak 2013 ORSAM Su Söyleşileri 2011 (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 145 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 18 Ocak 2013 ORSAM Su Söyleşileri 2012 (Tr - Eng)



TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM Rapor No: 156 ORSAM Reyhanlı Raporu (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 157 Mayıs 2013 Reyhanlı’da Suriyeliler ile Söyleşiler - I (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 158 Mayıs 2013 Reyhanlı’da Suriyeliler ile Söyleşiler - II (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 159 Mayıs 2013 Reyhanlı’da Suriyeli Kadınlar ile Söyleşiler - III (Tr - Eng)

ORSAM Rapor No: 160 Mayıs 2013 Reyhanlı’da Suriyeliler ile Söyleşiler (Reyhanlı Saldırısı Sonrası) - IV (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 161 Haziran 2013 Musul ve Anbar Yerel Seçimleri: Seçim Öncesi Siyasi Durum ve Seçime İlişkin Temel Veriler (Tr) ORSAM Rapor No: 162 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 33 Kabotaj, Münhasır Ekonomik Bölge, Petrol ve Doğal Gaz Haklarımız (Tr)

ORSAM Rapor No: 163 Temmuz 2013 Somali’de Bitmeyen Siyasi Kriz (Tr) ORSAM Rapor No: 164 Ağustos 2013 Suriye’nin Kuzeyindeki Çatışmalar ve Olası Etkileri (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 165 Ağustos 2013 İl Meclisi Seçimleri ve Musul’un Geleceği (Tr) ORSAM Rapor No: 166 Eylül 2013 Suriye İç Savaşı, Küresel Aktörler ve Kosova Modeli (Tr)

ORSAM Rapor No: 167 Eylül 2013 Mısır’da Son Dönemde Önde Gelen Laik-Liberal-Solcu Hareketler (Tr) ORSAM Rapor No: 168 Eylül 2013 Geçmişin Gölgesinde Mısır’da Darbe (Tr) ORSAM Rapor No: 169 Ekim 2013 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 34 Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri (Tr-Rus)

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

21

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

AKADEMİK KADRO Hasan Kanbolat Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Prof. Dr. Tarık Oğuzlu Doç. Dr. Harun Öztürkler Doç. Dr. Mehmet Şahin Doç. Dr. Özlem Tür Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Habib Hürmüzlü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Yrd. Doç. Dr. Canat Mominkulov Yrd. Doç. Dr. Didem Danış Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Dr. Jale Nur Ece Doç. Dr. Yaşar Sarı Dr. Süreyya Yiğit Arif Keskin Çiğdem Tunç Gökçen Ekici Oğan Av. Aslıhan Erbaş Açıkel D. Halit Yılmaz Pınar Arıkan Sinkaya Volkan Çakır Dr. Göknil Erbaş Tamer Koparan Bilgay Duman Oytun Orhan Fazıl Ahmet Burget Seval Kök Nebahat Tanriverdi Shalaw Fatah Aytekin Enver Tuğçe Kayıtmaz Uğur Çil

ORSAM Başkanı ORSAM Danışmanı, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Atılım Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Uluslararası Antalya Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Gazi Üniversitesi ORSAM Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler ORSAM Danışmanı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Tarih Bölümü ORSAM Danışmanı ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı ORSAM Danışmanı, Al Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği ORSAM Danışmanı, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı ORSAM Danışmanı ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku ORSAM Danışmanı, Güvenlik ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Afrika ORSAM, Karadeniz ORSAM Yönetici Editörü ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM Uzmanı, Ortadoğu, Afganistan ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Mütercim Tercüman ORSAM, Ortadoğu

ORSAM Su Araştırmaları Programı Dr. Tuğba Evrim Maden Dr. Seyfi Kılıç

ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı

ORSAM DANIŞMA KURULU Dr. İsmet Abdülmecid Av. Aslıhan Erbaş Açıkel Hasan Alsancak Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Prof. Dr. Ahat Andican Prof. Dr. Tayyar Arı Prof. Dr. Ali Arslan Başar Ay Prof. Dr. Mustafa Aydın Doç. Dr. Ersel Aydınlı Dr. Serdar Aziz Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Prof. Dr. İdris Bal Doç. Dr. Ersan Başar Kemal Beyatlı Barbaros Binicioğlu Prof. Dr. Ali Birinci Doç. Dr. Mustafa Budak Doç. Dr. Hasan Canpolat Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşin E. Hava Orgeral Ergin Celasin Doç. Dr. Mitat Çelikpala Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Prof. Dr. Ramazan Daurov Prof. Dr. Volkan Ediger Prof. Dr. Cezmi Eraslan Prof. Dr. Çağrı Erhan Dr. Amer Hasan Fayyadh Mete Göknel Osman Göksel

22

Irak Danıştayı Eski Başkanı ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku İhlas Holding, Gn.Md.Yrd., Statejik İs Gelistirme ve Dış İliskiler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Türkiye Tekstil Sanayii İşveren Sendikası Genel Sekreteri Kadir Has Üniversitesi Rektörü Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri ORSAM Danışma Kurulu Üyesi ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı TBMM 24. Dönem Milletvekili Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Ortadoğu Danışmanı Polis Akademisi Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Vali, Milli Savunma Bakan Danışmanı Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı YÖK Başkanı Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü, Direktör Yardımcısı İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı BOTAŞ Eski Genel Müdürü BTC ve NABUCCO Koordinatörü

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

Timur Göksel Av. Niyazi Güney Noyan Gürel Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Numan Hazar Doç. Dr. Pınar İpek Doç. Dr. Toğrul İsmail Doç. Dr. Şenol Kantarcı Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Selçuk Karaçay Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Doç. Dr. Şaban Kardaş Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı İzzettin Kerküklü Prof. Dr. Ahmet Kesik Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan Daniele Lazzeri Hediye Levent Dr. Max Georg Meier Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Büyükelçi Shaban Murati Dr. Sami Al Taqi Prof. Dr. Mahir Nakip Prof. Dr. Vitaly Naumkin Dr. Farhan Ahmad Nizami Prof. Dr. Dorayd A. Noori Muhammed Nurettin Murat Özçelik Prof. Dr. Çınar Özen Doç. Dr. Harun Öztürkler Prof. Dr. Victor Panin Prof. Aftab Kamal Pasha Dr. Bahadır Pehlivantürk Doç. Dr. Fırat Purtaş Prof. Dr. Suphi Saatçi Safarov Sayfullo Sadullaevich Ersan Sarıkaya Patrick Seale Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan Dr. Irina Svistunova Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu İlhan Tanır Doç. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Doç. Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Ermanno Visintainer M. Ragıp Vural Prof. Dr. Vatanyar Yagya Yaşar Yakış Semir Yorulmaz D. Halit Yılmaz

Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prens Group Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ORSAM Danışmanı, SUNEL Ticaret Türk A.Ş. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Enerji Uzmanı ORSAM Danışma Kurulu Üyesi, Vatan Gazetesi Washington Temsilcisi ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Vox Populi Direktörü (Roma,İtalya) 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Büyükelçi, Dışişleri Eski Bakanı (Gazeteci, Mısır) ORSAM Güvenlik Danışmanı

ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU Meliha Benli Altunışık Bülent Aras Tayyar Arı İlker Aytürk Recep Boztemur Katerina Dalacoura F. Gregory Gause Fawaz Gerges

ODTÜ Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Uludağ Üniversitesi Bilkent Üniversitesi ODTÜ Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) Vermont Üniversitesi (ABD) Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık)

black sea ınternatıonal

Rapor No: 19, Ekim 2013

23

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

ORSAM

Ahmet K. Han Raymond Hinnebusch Rosemary Hollis Bahgat Korany Peter Mandaville Emma Murphy

Kadir Has Üniversitesi St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık) City Üniversitesi (Birleşik Krallık) Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) George Mason Üniversitesi (ABD) Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık)

ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Canpolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen

24

ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Başkanı Vali, Milli Savunma Bakan Danışmanı ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Atılım Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM

Ortadoğu Stratejİk Araştirmalar Merkezİ

Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Kat: 3-4 Çankaya / Ankara Tel: 0(312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48 www.orsam.org.tr, [email protected] www.blacksea.org.tr, [email protected]

Доклад ОРСАМ : 169 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN

ЦЕНТР СТРАТЕГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ БЛИЖНЕГО ВОСТОКА ЧЕРНОМОРСКИЙМЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM Центр стратегических исследований Ближнего Востока

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN

Доклад ОРСАМ: 169 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34 Октябрь 2013

ISBN: 978-605-4615-66-7

Баекова Чолпон Турсуновна старший научный сотрудник ИСАП, заслуженный юрист КР, государственный советник юстиции 2-го класса, вице - спикер Парламента КР 4-го созыва, сфера научных интересов - политико - правовая обстановка в КР и Центрально - Азиатском регионе. Мураталиева Замира Тулкуновна ученный секретарь ИСАП, кандидат политических наук, сфера научных интересов - политические процессы и проблемы безопасности Центральной Азии, перспективы международных организаций, геополитика и политическая регионалистика. Душебаев Азат Кенешбекович научный сотрудник ИСАП, сфера научных интересов - водная проблематика и вопросы водопользования в ЦА, региональная безопасность, китаистика.

2

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

Содержание От Издателя ................................................................................................................................................2 Настоящее и будущее кыргызско-турецких отношений..............................................................5 Взаимодействие Турции и Кыргызстана: геополитический аспект.........................................10 Экономические взаимоотношения Кыргызстана и Турции........................................................14

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

3

ОТ ИЗДАТЕЛЯ Кыргызско - турецкие взаимосвязи берут свое начало со времени установления дипломатических отношений между нашими государствами в декабре 1991 года, после обретения Кыргызстаном независимости. Турция первой признала независимость Кыргызстана. Взаимоотношения Турции и Кыргызстана основаны на общности истории, культуры, языка и религии двух братских народов, относящихся к большой семье тюркского мира. Двустороннее сотрудничество наших государств базируется на общепринятых нормах международного права, а также на принципах взаимного учета национальных интересов, равенства и дружбы. В данном докладе рассматриваются основные направления турецко-кыргызских отношений. Представлен сравнительный анализ отношений в политической, дипломатической, экономической, культурной и образовательной сферах. Также в докладе дается анализ взглядам и политике двух стран по отношению друг к другу, а также рассматриваются причины и итоги сближения двух стран. Доклад состоит из трех отдельных статей. Поэтому возможны некоторые повторы. Авторы статей, сотрудники Института Стратегического Анализа и Прогноза (ИСАП) при Кыргызско-Российском Славянском Институте, который является одним из ведущих стратегических центров Кыргызстана. В 2013 году ОРСАМ начал сотрудничать с ИСАП, в этом же году стороны провели круглый стол на тему турецко-кыргызстанских отношений. Статьи, включенные в этот доклад являются текстами выступлений наших кыргызских коллег. ОРСАМ благодарит Посольство Кыргызстана в Турецкой Республике и деканат факультета политических наук Анкаровского университета за оказанное содействие и выражает надежду, что материал вызовет интерес у широкого круга читателей в Турции.

д. п. н.,доцентХасанАлиКарасар координаторЧерноморского международного центра исследований и диалога

4

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

Хасан Канболат Директор ОРСАМ

Доклад: 169 , Октябрь 2013 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34

THE BLACK SEA INTERNATIONAL



Автор: Баекова Чолпон Турсуновна Мураталиева Замира Тулкуновна Душебаев Азат Кенешбекович

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM Центр стратегических исследований Ближнего Востока

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ НАСТОЯЩЕЕ И БУДУЩЕЕ КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИХ ОТНОШЕНИЙ

религии наших братских народов, относящихся к большой семье тюркского мира.

Чолпон Баекова

Двустороннее сотрудничество наших государств базируется на общепринятых нормах международного права, а также на принципах взаимного учета национальных интересов, равенства и дружбы.

Относительно кыргызско - турецких взаимосвязей можно сказать, что им более двадцати лет, и они берут свое начало со времени установления дипломатических отношений между нашими государствами в декабре 1991 года, после обретения нами независимости и падения железного занавеса состоялось знаменательное событие - 18 декабря 1991 года Турция первой признала независимость Кыргызстана. Вслед за этим турецкое правительство решило в городе Бишкеке открыть свое Посольство, которое начало функционировать в апреле 1992 года.

Внутреннее содержание и дух наших взаимоотношений отражаются в двух очень важных и основополагающих документах, это – «Договор о вечной дружбе и сотрудничестве между Кыргызской Республикой и Турецкой Республикой от 24 октября 1997 года» и «Совместное заявление глав государств Кыргызстана и Турции: вместе в XXI век от 1 июля 1999 года».

Два года спустя кыргызское правительство решило открыть Генеральное консульство в городе Стамбуле.

Кыргызско – Турецкие взаимоотношения имеют достаточно солидную договорно– правовую базу, которая состоит из более ста соглашений, договоров и протоколов, регулирующих вопросы текущего и перспективного сотрудничества в различных сферах нашей жизни, включая политическую, торгово-экономическую, научно – образовательную, культурно – гуманитарную, военно-техническую и т.д.

Взаимоотношения наших стран основаны на общности истории, культуры, языка и

Политические аспекты наших взаимоотношений характеризуются тем, что важное

В октябре того же года в городе Анкаре открылось Посольство Кыргызстана, это было первым дипломатическим представительством нашего государства за рубежом.

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

5

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

место в системе внешнеполитических приоритетов Кыргызской Республики занимают вопросы сотрудничества с Турецкой Республикой, а она свою очередь рассматривает Кыргызстан как дружественную страну и важного партнера в Центрально – Азиатском регионе. Динамика двустороннего сотрудничества обеспечивается интенсивным характером политического диалога между Кыргызской Республикой и Турецкой Республикой на межгосударственном, межправительственном и межпарламентском уровнях в лице высшего руководства наших государств. Диалог осуществляется в результате организации взаимных визитов согласно графику взаимосогласованных политико-дипломатических мероприятий, а также рабочих встреч в рамках международных форумов. Благодаря этой работе кыргызско – турецкие отношения удалось поднять на качественно высокий уровень и определить более четкие контуры перспективы взаимовыгодного сотрудничества, как на двусторонней основе, так и в рамках региональных и международных организаций. Эффективным механизмом развития политического диалога служат регулярные консультации между министерствами иностранных дел наших стран по широкому кругу вопросов кыргызско – турецкого сотрудничества с учетом особенностей текущего момента и основных тенденций в глобальном развитии. Весьма действенным инструментом тесного сотрудничества служат межведомственные горизонтальные связи отраслевых министерств образования, культуры, транспорта и коммуникации с регулярно работающими комиссиями в каждой из этих сфер.

6

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

Турция – политический союзник и важный стратегический партнер Кыргызстана и отношения между нашими странами остаются приоритетными на долгосрочную перспективу. Экономическое сотрудничество между нашими странами носит поступательный характер в рамках свыше пятидесяти соглашений и договоров, подписанных Кыргызстаном и Турцией за все эти годы. Турция занимает одно из видных мест в содействии развитию малого и среднего предпринимательства в Кыргызстане, преимущественно по каналам ТИКА, при координации которого реализовано свыше тридцати проектов и 350 мероприятий, посвященных различным вопросам развития рыночной инфраструктуры экономики нашей страны. Благодаря чему сегодня на евроазиатском пространстве Кыргызстан находится на втором месте по количеству проектов, реализованных совместно с ТИКА. Углублению и укреплению наших двусторонних торгово-экономических отношений, несомненно, способствовала « Долгосрочная Программа развития торговоэкономического сотрудничества на период до 2010 года», принятая еще в феврале 2002 года во время официального визита Президента Кыргызской Республики в Турцию. В продолжение этого шага, в ходе визита Премьер – министра Кыргызстана в Турцию в мае 2003 года был подписан «План действий по реализации Программы» и «Протокол третьего заседания Межправительственной Комиссии по торговоэкономическому сотрудничеству». Этими документами предусмотрены конкретные практические меры, направленные на вы-

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

полнение директивных задач и целей, поставленных в вышеназванной Долгосрочной программе развития торгово-экономического сотрудничества между нашими странами. Общая тенденция в торговых отношениях на сегодня характеризуется доминированием турецких поставок. В результате постоянного контроля над реализацией всех документов, принятых кыргызско – турецкими сторонами увеличивается не только объем товарооборота, но и расширяется структура экспортно-импортных связей, улучшается торговый баланс, а также мобилизация инвестиционных возможностей обеих стран на перспективное расширение и развитие торгово-экономического сотрудничества. Необходимо отметить уже имеющееся расширение деловых связей в таких приоритетных сферах экономики как туризм, сельское хозяйство, текстиль, телекоммуникации и т.д. Межправительственное соглашение о взаимопонимании и сотрудничестве в области жилищного строительства позволяет кыргызско – турецким сторонам широко обмениваться опытом, научными достижениями и новыми технологиями в области обеспечения населения добротным и комфортным жильем. Новую веху в перспективу развития кыргызско – турецкого партнерства, дальнейшее расширение торгово-экономических связей и привлечение турецких инвестиций в различные сферы экономики, а также в систему авиасообщений и туризма открывают соглашения, достигнутые по итогам переговоров на высшем уровне в рамках официального визита Президента Кыргызской Республики Алмаза Атамба-

ева в Турцию 10 – 15 января 2012 года и Премьер – министра Турции Реджепа Тайипа Эрдогана в Кыргызстан 10 апреля 2013 года. Нужно сказать о том, что в 2011 году был создан Высший Совет по стратегическому сотрудничеству между Кыргызстаном и Турцией, возглавляемый А.Атамбаевым и Р.Эрдоганом. Этот Совет определяет перспективу развития взаимоотношений наших стран в политической, экономической, военной, энергетической, транспортной, торговой, сельскохозяйственной,, туристической, научно – образовательной, культурно – гуманитарной сферах, а также в области здравоохранения и безопасности. Общеизвестно, что эффективность действий, направленных на обеспечение развития торгово-экономических отношений между нашими странами зависит от условий, созданных для предприятий с участием иностранного капитала и мер по обеспечению их правовой и экономической безопасности. В связи с этим следует сказать, что в нашем «Законе об инвестициях в Кыргызской Республике» предусмотрены равные условия деятельности, как для отечественных, так и для иностранных инвесторов, а в случае возникновения споров – право обращения инвестора в Международный арбитраж. В Кыргызстане нет ограничений для вложения капитала в производство материальных благ и услуг населению. Все секторы экономики открыты для реализации рентабельных проектов, а инвесторам как отечественным, так и иностранным не запрещено приобретение акций предприятий в полном объеме.

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

7

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

В дальнейшем Кыргызстан и Турция намерены развивать сотрудничество в области формирования транспортного проекта ТРАСЕКА, которая в перспективе может стать транзитной артерией по маршруту Юго-Восточная Азия – Пекин – Центральная Азия – Турция – Европа.

В Кыргызстане и в Турции было отмечено знаменательное событие –« 80-летие Турецкой Республики», ставшей уникальной моделью демократического государства, выстроенного из руин некогда мощной Османской империи с обширными территориями на двух континентах.

Реализация проекта может иметь непреходящее значение для стран, прилегающих к этому пути, открыв новые возможности для взаимообмена и взаимообогащения через каналы передвижения не только капитала, товаров и услуг, но и современных достижений науки и техники, индустриальных технологий, достижений научной мысли и воззрений. Будет создана еще одна возможность для укрепления мирного сотрудничества между странами, расположенными вдоль Великого Шелкового Пути.

За истекший период дипломатических отношений между Кыргызстаном и Турцией выработаны достаточно действенные механизмы культурно – гуманитарного и научно – образовательного сотрудничества.

В кругу наиболее продвинутых сфер кыргызско–турецкого сотрудничества находятся культурно – гуманитарные и научно – образовательные связи. Кыргызстан и Турция имеют общие позиции по вопросам совершенствования приемов взаимодействия в области совместного изучения и расширения пропаганды богатого историко-культурного наследия, а также новых современных достижений в области науки, образовательных и информационных технологий. Примером взаимного братского проникновения и дружеской солидарности являются дни празднования 1000-летия самого крупного эпоса «Манас» на территории Кыргызстана и Турции. Все мероприятия проходили под знаком гордости за бесценный вклад тюркского мира в цивилизацию человечества.

8

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

Вполне успешно функционируют ежегодные Курултай тюркоязычных государств, Конгресс органов местного самоуправления, Экономический форум Евразийских стран, Конгресс духовных служителей, ТЮРКСОЙ с различными мероприятиями, проводимыми на плановой основе по взаимосогласованной тематике. Весьма гармонично и взаимовыгодно сложились сотруднические отношения в области образования, подтверждением этому могут служить Кыргызско – Турецкий Университет «Манас», Частный университет « Ататюрк – Ала-Тоо» в городе Бишкеке, а также более десяти турецких лицеев, открытых в крупных городах Кыргызстана за годы сотрудничества наших стран. Качественное образование и благоприятная дружеская атмосфера общения в стенах этих учебных заведений и образовательных учреждений обеспечивают им успех. Одновременно способствуют непосредственно близкому знакомству и приобщению обучающихся в них молодых людей к историко-культурным ценностям наших братских народов, а также изучению и взаимообогащению наших языков, литературы, истории, более глубокому познанию уклада жизни и образа мышления наших народов.

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

Наличие Межправительственного соглашения по обмену студентами и специалистами между нашими государствами позволяет около 1700 кыргызским девушкам и юношам обучаться в ведущих университетах Турции и более 1000 турецких молодых людей быть студентами в различных университетах Кыргызстана. Помимо этого кыргызские граждане получают образование и военную подготовку в таких турецких военных высших учебных заведениях, как: Военная академия, Военно-Медицинская академия, Общевойсковое военное училище, Школа жандармерии.

Между университетами Кыргызстана и Турции сложились достаточно эффективные взаимоотношения, их горизонтальные связи поддерживают тонус плодотворного сотрудничества, способствуя подготовке высококвалифицированных специалистов и широкому обмену информацией и опытом в области научных исследований. Особо можно выделить многолетний опыт межвузовского сотрудничества университета г.Анкара с Бишкекским гуманитарным и Ошским государственным университетами, Мармарского университета с Кыргызским Национальным университетом имени Жусупа Баласагына и т.д.

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

9

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТУРЦИИ И КЫРГЫЗСТАНА: ГЕОПОЛИТИЧЕСКИЙ АСПЕКТ Замира Мураталиева Турция занимает немаловажное место в системе международных отношений со странами ЦА. Это государство одним из первых признало независимость бывших советских республик, и руководители центральноазиатских стран даже открыто заявляли о намерении внедрить в регионе турецкую модель развития, сочетающую светский характер государственного устройства, умеренный ислам и технологическую модернизацию. В начале 90-х гг. в СМИ активно муссировалась идея «турецкой модели» развития государства, ее преимущества и положительные стороны. Турция, как известно во время двух цветных революций в Кыргызстане протягивала руку помощи в виде грантов и инвестиций. Турция занимает второе место по объему иностранных инвестиций (около 450 млн. долларов), вложенных в экономику КР. Турция в 2011 году предоставила грантовую помощь Кыргызстану в 20 млн. долларов, а также выделила 11 млн. долларов для восстановительных работ на юге. Кроме этого, 1 декабря 2011 года в Бишкеке было подписано соглашение между правительствами Кыргызстана и Турции о списании долга в размере 51 млн. долларов. Турция содействует развитию малого и среднего бизнеса предпринимательства Кыргызстана, преимущественно по каналам Турецкого управления по сотрудничеству и развитию (ТИКА), при координации которого осуществлено свыше 30 проектов и 324 мероприятий, посвященных различным вопросам развития рыночной инфраструктуры экономики КР. Общая сумма выделенных средств ТИКА Кыр-

10

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

гызстану в период с 1992 года по 2012 год превышает 40 млн. долларов. Сотрудничество между государствами было развернуто также и в культурно-образовательной сфере. Существенным шагом в направлении культурного сотрудничества стало принятие парламентами Туркменистана и Узбекистана законов о переводе алфавита с кириллицы на латиницу. В настоящее время в Казахстане активно обсуждается аналогичное намерение о переходе на латиницу. Также одним из приоритетных направлений стал студенческий гуманитарный обмен между странами региона и Турцией. Региональная политика Турции не ограничивалась только экономической и гуманитарной сферами. Регулярные встречи на высшем уровне в рамках тюркского саммита дали повод говорить экспертам о начале интеграционных процессов под эгидой Турции. Однако в ЦА, как мы считаем, красивые лозунги о едином народе больше ассоциируются с понятием советских времен «старший брат». В последнее время во внешней политике Турции наметились определенные изменения, в частности, имеет место заметное расхождение по целому ряду вопросов с США и ЕС и сближение с Россией. Радикальная агрессивность, с какой в 1990-х гг. Турция пыталась уменьшить российское влияние в центральноазиатских республиках, ушла в прошлое; турецко-российские отношения в регионе приобрели прагматический характер. Наблюдаемые в 2007-2008 гг. серьезные трансформации во внешнеполитическом позиционировании Турции (на Южном Кавказе и в Причерноморье) позволяют предположить вероятность изменения и ее политики в ЦА, не исключая и расширения практического взаимодействия с Россией. Так в апреле

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

2013 г. Турция получила статус партнера по диалогу Шанхайской организации сотрудничества (ШОС). Тем не менее, Министр иностранных дел Турции Ахмет Давутоглу заявил, что партнерство Турции с Шанхайской организацией сотрудничества (ШОС) не представляет собой альтернативу членству в Европейском союзе1. Подобный геополитический маневр рассматривается как стремление Турции играть более независимую роль на международной арене. Учитывая, что глава пресс службы госдепартамента США В.Нуланд сочла присоединение Турции к ШОС несовместимым, вследствие членства в НАТО. Более того, принятие Турции в партнеры по диалогу не сопровождалось какимилибо обременительными политическими условиями со стороны стран-участниц, что подчеркивает за Анкарой статус региональной и авторитетной державы. Турецкие политики, вероятно, стали понимать, что перспективное будущее открывается за Азией, а активность в ШОС позволит получить новые рынки сбыта и возможность участия в новых энергопроектах. Подобный тезис подтверждают некоторые положения из статьи турецкого профессора Х.Чомака, который в рамках пространства ШОС видит следующие задачи: 1) стать влиятельной силой в центральноазиатском регионе; 2) расширить и сохранить свое влияние в регионе; 3) стать участником наиболее влиятельных организаций региона; 4) играть активную роль в делах влиятельных региональных объединений; 5) развивать свои потенциальные возможности становления региональной державой.

Следует отметить, что Турция пытается взять на себя роль медиатора в деле взаимодействия между АТР и Евразией. При этом в среднесрочной перспективе пока еще маловероятно, что Турция станет полноправным членом ШОС. Тем более этому будут противиться Узбекистан, некоторые наблюдатели при ШОС – Индия, Иран. Также Турцию считают проводником интересов США и ЕС. В частности совпадение идет по ряду вопросов: 1. Стремление ослабить влияние России и Китая в Центральной Азии 2. Геополитический проект «Тюркский союз» вполне приемлем для США и ЕС. Как справедливо отмечает эксперт К.Маликов, синтез европейской культуры и исламской в Турции позволяет ей выступать мостом между исламским миром и Западом в целом, а также витриной непосредственно для стран ЦА с сохраняющимися сильными светскими устоями власти и растущей религиозностью населения, неизбежными процессами демократизации региона. Действительно существует много сближающих моментов, связанных с принадлежностью большинства населения к суннитской ветви ислама, языковой общностью, спецификой государственного устройства. В этом плане Кыргызстану, возможно, отводиться роль центральноазиатской витрины парламентской демократии для соседей, непосредственно при участии Турции (имеющую схожую политическую модель). Таким образом, модернизированная Турция возвращается в ЦА со своей моделью через Кыргызстан, который будет еще раз исполнять функцию островка демократии в регионе2. Тем не менее, на наш взгляд, существует ряд проблем на пути реализации геополитических устремлений Турции:

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

11

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

1. Тюркский Союз противоречит интересам России и Китая. Тюркский Союз считают прямой угрозой территориальной целостности России, особенно учитывая, что огромная Якутия и Татарстан с Тывой и Хакассией представляют собой тюркский мир. Так в 2012 г. Координатор международной экспертной группы ИА REX Сергей Сибиряков провёл в социальной сети Макспарк опрос по теме «Не угрожает ли инициатива Н. Назарбаева интересам РФ и создаваемому Евразийскому Союзу?»3. В итоге их 1707 опрошенных респондентов 69% считают, что Тюркский Союз угрожает интересам России, ее территориальной целостности. Здесь же следует отметить наличие нескольких камней преткновения в интересах России и Турции, которые Кыргызстан может вполне реально преумножить. Во-первых, Турция перехватывает инициативы России по строительству ГЭС, пообещав в ходе визита премьер-министра Р. Эрдогана в апреле 2013 г. наладить взаимодействие в сфере гидропроектов. При этом турецкий премьер никак не пояснил в какие именно проекты намеревается вкладывать его страна и бизнесмены. Во-вторых, Турция может дать повод для ухудшения отношений Кыргызстана и России, вследствие конкуренции за ЭКСПО-2020. Отметим, что российской стороне киргизскими политиками в свое время было обещано, что голос Бишкека они отдадут Екатеринбургу, рассчитывающему принять всемирно известную выставку. Одновременно с этим в кулуарах Белого дома в Киргизии ходили разговоры о том, что А. Атамбаев может отказаться от уральской столицы в пользу турецкого Измира4.

12

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

2. Тюркский Союз рассматривается некоторыми лидерами стран Центральной Азии как претензия на лидерство в регионе, за которое итак бьются Узбекистан и Казахстан. В силу этого, подобный проект рассматривается политическими элитами региона скорее как запасной альтернативный вариант интеграционного объединения. Конкретно для Кыргызстана – это скорее возможность реализации экономических проектов и финансовых вложений, а также возможность сохранения культурного наследия общей истории. 3. Пробуксовывание почти любого геополитического проекта во многом связано с географическими показателями, которые говорят не в пользу Турции. Если Россия географически ближе странам Центральной Азии и даже Кыргызстану, то Турция не имеет общих границ ни с одним государством региона. 4. Имидж Турции характеризуется неоднозначностью. Во-первых, в экономических проектах, многие эксперты придерживаются мнения, что Анкара преследует лишь собственные прагматические цели, связанные с получением прибыли. Политический истеблишмент и население Кыргызстана хотели бы видеть более долгосрочные проекты, которые учитывали бы интересы обеих государств. В частности, существует ряд претензий по характеру ведения бизнеса в Кыргызстане, когда, например, один из самых больших и многообещающих торговых центров столицы (Бишкек парк) строится с промахами в сфере техники безопасности и без учета интересов населения, проживающего в близлежащих многоэтажных домов. Более того при строительстве комплекса была разрушена часть проезжей дороги по одной из важнейших улиц города Бишкек,

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

которая до сих пор не восстановлена. Подобные недочеты способствуют созданию негативного имиджа Турции в глазах простого населения Кыргызстана. Поэтому Турцию ассоциируют как государство, нацеленное на одностороннюю реализацию своих экономических интересов. Учитывая историческую «усталость» центральноазиатских стран от власти Москвы в качестве «старшего брата» во времена СССР, идея создать тюркский союз не пользуется популярностью среди широких слоев населения государств региона. Одно-

сторонняя центральноазиатская стратегия Турции, заключающаяся в сотрудничестве с области торговли и образования, стала терять свою эффективность. Если Турция не сумеет дополнить стратегию «тюркского мира» эффективными экономическими и гуманитарными механизмами, то она окажется геополитически в невыгодном и бесперспективном положении в регионе. Более того, интересы Турции возможно имеют большие шансы на эффективную реализацию, если будут находиться в связке с политикой России, которая имеет большое влияние в стране.

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

13

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ВЗАИМООТНОШЕНИЯ КЫРГЫЗСТАНА И ТУРЦИИ Азат Душебаев Турецкая Республика - крупная страна, занимающая важное геополитическое положение в весьма обширном регионе. С середины 80-х годов республика переживает период бурного экономического роста, так называемый феномен «турецкого чуда», который сопровождается усилением ее влияния в регионе, возрастанием в целом значения страны в международных экономических и политических отношениях. И рассматривая Турцию в качестве крупного геополитического игрока и региональной державы, имеющей прочные позиции не только в Центральной Азии, но и во всем тюркском мире, необходимо выстраивание такой внешнеполитической позиции Кыргызстана, которая будет способствовать сближению Бишкека и Анкары. Переходя к рассмотрению внешней политики Кыргызстана в отношении Турции, необходимо отметить, что на современном этапе в сотрудничестве двух государств преобладает торгово-экономическое взаимодействие. При этом, пример Турции в Кыргызстане показателен, в той мере, что он представляет собой движение в одностороннем порядке, т.е. Кыргызстан регулярно предлагает Турции вкладывать инвестиции и активизировать бизнес в стране, но в свою очередь не активен в самой Турции. Для стабилизации и развития экономики правительству Кыргызстана необходимо провести ряд мероприятий, направленных на поднятие промышленного производства, увеличения инвестиционного потока и роста экспорта. Государству необходимо осуществлять целенаправленную полити-

14

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

ку по привлечению в страну иностранного капитала, заново построить современную промышленность. Развитие экономики ускоренными темпами во многом зависит от проведения новой внешней экономической политики. Сокращение уровня безработицы и обеспечение общего подъема уровня жизни населения можно достичь путем привлечения инвестиций в производство, строительство, туризм и другие сферы экономики. Одним из примеров успешного развития является Турецкая Республика, которая за последние два десятка лет превратилась в одну из развитых экономик мира. Сотрудничество с Турцией может способствовать дальнейшему вовлечению Кыргызстана в мировую экономику, тем более, что их связывают не только экономические отношения, но и глубокие культурно-исторические корни. Для обеспечения притока в страну инвестиций правительство Турции приняло комплекс мер. Иностранным инвесторам были предоставлены всевозможные налоговые льготы, усилена борьба с теневой экономикой и неуплатой налогов. Все это заметно восполнило дефицит бюджета страны и на сегодняшний день Турция является 16 экономикой мира. В стране заметен экономический подъем, статистические показатели свидетельствуют о динамизме экономики и достижении непрерывности промышленного производства. Турция добилась значительных успехов в проведении рыночных и демократических преобразований, укрепила свой международный авторитет. Двусторонние торговоэкономические отношения развиваются и имеют устойчивую тенденцию к расширению. От Турции поступают прямые инвестиции в различные секторы экономики Кыргызстана. Открытие совместных кыргызско-турецких предприятий в свою очередь создаст

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

новые рабочие места, что поможет решать проблемы, связанные с безработицей. Естественным видится активизация сотрудничества в сфере туризма. В Кыргызстане уже внимательно подходят к вопросу заимствования турецкого опыта в развитии туристического сектора, имея в виду то, что миллионы туристов, посещающих Турцию за год, приносят десятки миллиардов долларов США в экономику республики. Здесь уверены, что сотрудничество в сфере туризма поднимет уровень туристической индустрии Кыргызстана, привлечет дополнительные средства в бюджет страны, создаст новые рабочие места и даст толчок развитию торговли и сферы услуг. Турция имеющая большой опыт управления водными ресурсами проявила интерес к гидроэнергетике Кыргызстана. Во время своего визита в Кыргызстан, в апреле 2013 года премьер-министр Турции не пояснил в какие именно проекты интересуют турецкую сторону лишь сферу гидроэнергетики в общем. Что позволяет предположить что турецкая сторона очень заинтересована гидроэнергетическим потенциалом Кыргызстана. Реджеп Эрдоган так охарактеризовал возможности КР в данном направлении: «В Кыргызстане много природных богатств и под землей, и над землей. В ближайшем будущем цена на воду будет дороже нефти, и цены будут расти. Поэтому нужно строить ГЭС, нужно вкладывать инвестиции в воду и водоснабжение». В другом интервью он сказал следующее: «Это, конечно, будут очень большие инвестиции, и хотя окупаемость здесь долгая, но электроэнергия необходима». Данные слова лишний раз подтверждают претензии Турции на участие в реализации крупных гидроэнергетических проектов.

Другим приоритетным направлением для вложения турецких инвестиций является туристическая отрасль Кыргызстана. Активизация представителей турецкого бизнеса в туристической сфере благотворно повлияет на сложившийся на туристическую индустрию Кыргызстана, усилив конкуренцию, которая благотворно скажется на отрасли в целом. Также одним из приоритетов в инвестировании было обозначено вложение турецкой стороны в сельскохозяйственный сектор Кыргызстана. Это объясняется, во-первых, экологически чистыми технологиями производства мясной, зерновой и плодоовощной продукции. Во-вторых, турецкие бизнесмены на протяжении десятилетия закупали оптом фасоль в преимущественно Таласской области КР. Теперь же они планируют получить контроль над непосредственным производством и расширить его за счёт новых технологий. Естественно, что в соответствии с генеральной линией президента Алмазбека Атамбаева кыргызские чиновники выступают в поддержку инициатив из Турции. Наиболее ёмко позицию руководства КР выразил Министр экономики Темир Сариев, выступивший главным докладчиком на бизнес-форуме двух стран 10 апреля. На форуме Темир Сариев предложил турецким бизнесменам сотрудничать с Кыргызстаном. Т.к. республика в ожидаемой перспективе должна войти в Таможенный союз России, Казахстана и Беларуси, то для турецких предпринимателей, которые будут заниматься производством в КР, откроются возможность беспошлинной торговли на пространстве ТС. Товары, выпущенные в Турции, будут облагаться, в соответствии с нормами данного интеграционного объединения, повышенными

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

15

ORSAM

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА

ORSAM

ввозными пошлинами. Вследствие чего они будут намного менее конкурентноспособны по сравнению с тем же ассортиментом продукции, но выпущенной уже в Кыргызстане. Это обстоятельство по мнению Темира Сариева является очень привлекательным для турецких бизнесменов и они должны воспользоваться такой возможностью. «Это беспрепятственное прохождение товаров и услуг, это отсутствие нетарифных ограничений. И самое главное, турецкий бизнесмен, который произвел товар в Кыргызстане, получает несравнимые преимущества по сравнению с бизнесменом, который поставляет товары на рынки Казахстана, Беларуси и России, произведя их в Турции», - заявил министр.

году внешнеторговый оборот Кыргызстана с Турцией составил $228,7 миллиона». «Мы планируем увеличивать эту цифру. Турция экспортирует фасоль, авиакеросин и хлопок. Но турецкие бизнесмены интересуются обрабатывающей отраслью и машиностроительной промышленностью, водно-энергетическим сектором». По его словам, стабильные торговые отношения у Кыргызстана с Турцией складываются с 1996 года, и они только крепнут. Ежегодно проводятся совместные бизнес-форумы, ярмарки. Со стороны Кыргызстана прилагаются все усилия для создания комфортной бизнес-среды.

«До 2017 года Кыргызстан и Турция могут увеличить товарооборот до 1 миллиарда долларов. В настоящее время Кыргызстан По словам чиновника, членство Кыргызсоздает условия для улучшения инвестистана в ВТО также должно сыграть полоционного климата страны и защиты иножительную роль при экспорте продукции, странных инвестиций. Мы благодарны произведённой турецкими фирмами на Турции за открытие прямых авиалиний и территории КР. инвестиционные вливания, однако наши страны не должны останавливаться на Темир Сариев развил идею создания в стодостигнутом, поскольку пока потенциал личном аэропорту «Манас» международКыргызстана и Турции используется не в ного логистического центра, т.н. «хаба».  полной мере», - заявил премьер – министр По его словам Турция, которая также про- КР Жанторо Сатыбалдиев. явила немалый интерес к данному проекту, должна посодействовать открытию но- Продолжение плодотворного сотрудничевых маршрутов, в частности, первым дол- ства запланировано обсудить 13-15 авгужен стать рейс Стамбул-Бишкек-Токио. ста 2013 года в Анкаре, во время седьмого Добавим также, что недавно был открыт заседания Межправительственной комисновый маршрут Стамбул-Бишкек-Улан- сии по торгово-экономическому сотрудБатор. «В радиусе трехчасового полета на ничеству. самолете от Бишкека проживает 50% населения всего земного шара. Учитывая это, На сегодняшний день Кыргызстан имеет регион становится более платежеспособ- имидж самого демократичного государным и продолжает демонстрировать вы- ства в Центральной Азии. Но пришло вресокие темпы демографического роста, в мя поднимать экономику. Для этого нестратегическом будущем будет являться обходимо иметь крепкие связи с другими мощным рынком сбыта товаров и услуг». государствами и перенимать опыт стран, которые демонстрируют быстрые темПо словам заместителя министра эконо- пы экономического роста. Одной из этих мики КР Санжара Муканбетова «в 2012 стран является Турция.

16

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ПРИМЕЧАНИЯ 1 2 3 4

Подробности: http://1news.az/region/Turkey/20130429032636382.html?utm_source=twitterfeed&u tm_medium=twitter Маликов К. Турция возвращается в ЦА со своей моделью через Кыргызстан? 18.03.2013 http:// www.centrasia.ru/newsA.php?st=1363627680 Тюркский союз - это прямая угроза территориальной целостности России и Украины: мнения блогеров 29 ноября 2012 http://www.iarex.ru/news/31646.html Донис И. Турция планирует перехватить у России первенство в строительстве ГЭС в Киргизии. 10 апреля 2013 http://www.news-asia.ru/view/4552

ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 34, Октябрь 2013

17

ORSAM

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM

Ortadoğu Stratejİk Araştirmalar Merkezİ

Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Kat: 3-4 Çankaya / Ankara Tel: 0(312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48 www.orsam.org.tr, [email protected] www.blacksea.org.tr, [email protected]

1 ORSAM Rapor No:129 Rapor No: 25, Eylül 2012 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА BELARUS-TURKEY: POSITIVE DYNAMICS OF INTERGOVERNMENTAL COOPERATION ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

2 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ (Diplomatik Münasebetlerin Kuruluşunun 20. Yılı Münasebetiyle) БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА (к 20-летию установления дипломатических отношений) BELARUS-TURKEY: POSITIVE DYNAMICS OF INTERGOVERNMENTAL COOPERATION (To the 20 th anniversary of establishing diplomatic relations) ORSAM Rapor No: 129 The Black Sea International Rapor No: 25 Eylül 2012 ISBN: Ankara - TÜRKİYE ORSAM 2012 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

3 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

4 Prof. Dr. Victor Şadurskiy Belarus Devlet Üniversitesi profesörü. 1 Eylül 2008 tarihinden itibaren Belarus Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi dekanlığını yapmaktadır. İlgi alanları arasında Belarus Cumhuriyeti nin dış politikası, Belarus un Avrupa ülkeleriyle münasebetleri, Fransa nın iç ve dış politikası, Baltık bölgesinin günümüz dünya siyasetindeki yeri, dünya gelişiminin küresel sorunları ve onların Belarus üzerindeki etkileri gibi konular yer almaktadır. Şadurskiy, yukarıda sıralanan konularla ilgili çok sayıda kitap ve makale kaleme almıştır. Şadurskiy in okul kitapları, Belarus Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı tarafından tavsiye edilen eserler arasında yer almaktadır. Şadurskiy aynı zamanda Mejdunarodnoye Pravo i Mejdunarodnıye Otnoşeniya adlı derginin yayın kurulu başkanlığını da yapmaktadır.

5 TAKDİM SSCB nin yıkılışından sonra Türkiye nin Sovyet ülkeleri ile münasebetlerini geliştirdiği ülkelerden biri de Belarus olmuştur. Yaklaşık 9,5 milyon nüfusa sahip Belarus, Türk şirket ve yatırımcıları için önemli bir pazar konumundadır. Nitekim Türkiye-Belarus münasebetlerinde ekonomi ve ticarî alanındaki işbirliği ön plana çıkmaktadır. Türkiye-Belarus münasebetleri, Belarus un bağımsızlığını ilanından itibaren başlasa da bu münasebetler, özellikle XXI. yüzyılın başında daha hızlı gelişmeye başlamıştır. Bunun nedenlerinden biri de her iki ülkenin dış politikalarını gözden geçirmeleri ve yeni ortak arayışında bulunmalarıdır. Türkiye-Belarus işbirliği de bu arayışın bir sonucudur. Türkiye-Belarus münasebetlerinin önemli bir özelliği de tarafların uluslararası arenada ve farklı uluslararası örgütler çerçevesinde birbirlerine destekte bulunmaları, karşılıklı olarak adaylıklarını desteklemeleridir. Son dönemde artan diplomatik temaslar ve karşılıklı ziyaretler ise çok yönlü gelişen Türk-Belarus işbirliğini daha da yüksek seviyeye çıkartacağa benzemektedir. İki ülke liderlerinin kültür, eğitim, bilim ve spor alanındaki işbirliğine de önem vermeleri, ayrıca büyük önem arz etmektedir. ORSAM da gelişen Türk-Belarus münasebetlerine katkıda bulunmak amacıyla Belarus-Türkiye münasebetlerine dair raporlar yayımlamaya başlamıştır. Bundan önceki raporda Türkiye ile Belarus arasında ekonomi alanında gelişen işbirliği ele alınmıştır. Elinizdeki ikinci rapor ise iki ülke arasındaki işbirliğinin pozitif dinamiklerini ele almaktadır. Yazar çalışmasında Belarus-Türkiye münasebetlerinin kronolojisini vermekte ve münasebetlerin kuruluşundan günümüze kadarki seyri değerlendirmektedir. Daha geniş kitlelere hitap etmesi açısından önceki raporu olduğu gibi bu raporu da üç dilde (Türkçe, Rusça, İngilizce) yayımlıyoruz. Bu raporları yayımlama sürecinde desteklerini esirgemeyen Belarus Büyükelçiliği ne teşekkürlerimizi sunuyor, raporların Türkiye de büyük ilgiyle okunacağını ümit ediyoruz. Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Black Sea International Koordinatör Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı 4 Rapor No: 25, Eylül 2012

6 İçindekiler Takdim...4 Özet...7 Belarus-Türkiye: Devletlerarası İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri...8 Kaynakça...16 Rapor No: 25, Eylül

7

8 ORSAM Rapor No: 129, Eylül 2012 The Black Sea International Rapor No: 25 Hazırlayan: Prof. Dr. Victor Şadurskiy ORSAM ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ Özet - Türkiye, Belarus un bağımsızlığını (16 Aralık 1991) tanıyan ilk devlet olmuştur. Bu iki ülkenin kültürel yapıları, dinî gelenekleri ve coğrafi konumları birbirinden oldukça farklı olmasına rağmen, Belarus-Türkiye ilişkileri yükselen bir çizgi doğrultusunda gelişmiştir. - Diplomatik ilişkilerin kurulmasının ilk yıllarında her iki ülke de birbirlerine karşı temkinli yaklaşmış ve geliştirilecek işbirliği için karşılıklı kârın elde edileceği alanları belirlemeye çalışmışlardır. - Münasebetlerdeki ikinci dönemin başlangıcı olarak Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko nun Türkiye ye gerçekleştirdiği birinci Türkiye ziyaretini kabul etmek mümkündür. Ziyaretin en önemli neticesi Belarus Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında Dostluk ve İşbirliği Antlaşması nın imzalanmasıdır (24 Temmuz 1996). - Yeni yüzyılda iki ülke arasındaki münasebetler, önceki döneme kıyasla farklılık arz etmeye başlamıştır. Hükümetler, parlamentolar ve dış siyaset müesseseleri seviyesindeki dialog daha yoğun bir hâl almış, dostluk niteliği kazanmıştır. - Belarus-Türkiye ikili münasebetlerinde uluslararası arenadaki örgütlerde birbirlerinin adaylıklarını destekleme uygulaması da söz konusudur. Böyle bir işbirliği, AGİT, Avrupa Konseyi, KEİÖ vs örgütler çerçevesinde görülmektedir. - İstanbul da Belarus Cumhuriyeti Başkonsolosluğu nun açılması (26 Ocak 2011) da iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin geliştiğini göstermektedir. - Lukaşenko aynı zamanda her ne kadar münasebetlerin hızla geliştiğini belirtse de yine bu münasebetlerin potansiyelin çok altında olduğunun da altını çizmiştir. Belaruslu lider, Türk tarafına hafif sanayi, ilim, eğitim, teknoloji, turizm, ulaşım ve lojistik alanlarında işbirliğinin geliştirilmesini teklif etmiştir. - Belarus resmî istatistiklerine göre, 2010 yılında Türkiye den 4707 turist Belarus u ziyaret etmiştir. Türkiye, Rusya ve İngiltere den sonra üçüncü sırada yer almaktadır. İstatistiklere göre, 2011 de Türkiye yi 123 bin Belarus vatandaşı ziyaret etmiştir. Vizelerin kaldırılmasıyla birlikte turist sayısının iki kat artması beklenmektedir. - Gelişen işbirliği sonucunda Belarus ve Türkiye, münasebetlerini sağlam temellere oturtmayı başarmışlardır. Münasebetlerin tesis edildiği 1992 yılından bu yana yaklaşık 40 anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmalar, ticaret ve ekonomi alanlarındaki işbirliğinin geliştirilmesi, diplomatik, resmî ve hususi pasaportlarla vizesiz geçişlerin sağlanması, yatırımların karşılıklı olarak ve güvence altına alınması, hava ve karayolları ulaşımının sağlanması, eğitim, ilim, kültür ve spor alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi, turizm alanındaki işbirliğinin yeni bir seviyeye çıkartılması, ikili vergilendirmenin kaldırılması, uluslararası organize suçlar, uluslararası uyuşturucu kaçakçılığı ve uluslararası terörizm ile ortak mücadelenin yürütülmesi, bilgi alış verişinin sağlanması gibi konuları kapsamaktadır. Rapor No: 25, Eylül

9 ORSAM Belarus-Türkiye: Devletlerarası İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri (Diplomatik Münasebetlerinin Kuruluşunun 20. Yılı Münasebetiyle) Türkiye, Belarus un bağımsızlığını (16 Aralık 1991) tanıyan ilk devlet olmuştur. Dolayısıyla, Türkiye nin Belarus ve diğer Sovyet ülkelerinin bağımsızlığını Sovyet Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov un resmî olarak görevine son verilmesinden (25 Aralık 1991) önce tanıması, Türkiye nin Sovyetler coğrafyasındaki olayları dikkatli bir şekilde takip ettiğini ve Türkiye nin bu geniş bölgedeki mevcudiyetini güçlendirmek istediğini göstermektedir. Bu iki ülkenin kültürel yapıları, dinî gelenekleri ve coğrafi konumları birbirinden oldukça farklı olmasına rağmen, Belarus-Türkiye ilişkileri yükselen bir çizgi doğrultusunda gelişmiştir. Bu iki ülke arasındaki işbirliği, münasebetlerdeki yoğunluk, yön, biçim ve işbirliği yöntemleri açısından birkaç döneme ayrılabilir. Bu dönemler şunlardır. 1. Dönem ( ): İlişkilerin başlaması, münasebetlerin hukukî temellerinin oluşturulması, geliştirilecek işbirliğinin ideal şekil ve yönlerinin belirlenmesi. 2. Dönem ( ların sonu): Belarus- Türkiye siyasi diyalogundaki bir takım çelişkiler. Ekonomik münasebetlerin geliştirilme çabası. 3. Dönem (2000-günümüz): Siyasi ilişkilerin genişletilmesi, karşılıklı olarak uluslararası inisiyatiflerin desteklenmesi, ekonomik münasebetlerin arttırılması, turizm alanındaki münasebetlerin geliştirilmesi yılı, Belarus devletinin tarihinde büyük bir öneme sahiptir. Bağımsız gelişiminin ilk yılında Belarus, uluslararası alanda tanınmıştır. 25 Mart 1992 de Belarus ile Türkiye arasında da diplomatik münasebetler tesis edilmiştir. Diplomatik ilişkilerin kurulmasının ilk yıllarında her iki ülke de birbirlerine karşı temkinli yaklaşmış ve geliştirilecek işbirliği için karşılıklı kârın elde edileceği alanları belirlemeye çalışmışlardır. İlişkilerin kurulması sürecindeki ilk adım, 10 Nisan 1992 tarihinde Minsk te Türk Büyükelçiliği nin açılışı olmuştur. M. Tansu Okadan ilk büyükelçi olup 1998 Şubat ayının sonuna kadar bu görevi sürdürmüştür yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Hüsamettin Cindoruk, Belarus u ziyaret etmiştir. Aynı yılın Temmuz ayında Belarus-Türkiye İşbirliği Konseyi kurulmuştur. Konseyin amacı, Belarus-Türkiye arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirmesi olduğu kadar her iki ülkenin iş çevreleri arasında doğrudan temasların kurulması olmuştur. Kasım 2011 de konsey, 11. oturumu için toplanmıştır. Konseyin çalışmaları çerçevesinde yetkililerin ve bireysel girişimcilerin karşılıklı ziyaretleri gerçekleşmekte, iş toplantıları, ticaret ve ekonomi işbirliği konulu seminerler yapılmaktadır. Bunlara ek olarak ihracat ve yatırım fırsatları hakkında bilgi alış-verişi de gerçekleşmektedir. 14 Aralık 1993 te iki ülkenin Dışişleri Bakanlıkları arasında Protokol imzalanmıştır. Bu protokole göre Dışişleri Bakanları arasında düzenli toplantıların yapılması planlanmaktadır. Bununla birlikte münasebetlerin ilk safhasında bir takım sorunlar da yaşanmıştır yılının sonunda Belarus taki Türk Büyükelçiliği nde görev yapan iki Türk ataşesi, yurt dışı edilmişlerdir. Türk diplomatlar, diplomatlara uygun olmayan faaliyetlerde bulunmakla suçlanmışlardır. Türk tarafı, söz konusu suçlamaları kabul etmemiştir. Türkiye 8 Rapor No: 25, Eylül 2012

10 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Belarus un bu adımını temelsiz ve haksız olarak değerlendirmiştir. Türk Hükümeti Belarus a yapılacak bütün resmî ziyaretleri iptal etmiş, ikili anlaşmalar üzerindeki çalışmaları durdurmuş, Belarus a verilmesi kararlaştırılan 100 milyon Dolar tutarındaki krediyi askıya almıştır. 1 Ancak 1995 yılında münasebetler düzelmiştir. Ağustos 1995 te Türkiye Dışişleri Bakanı E. İnönü, Belarus u ziyaret etmiştir. Münasebetlerdeki ikinci dönemin başlangıcı olarak Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko nun Türkiye ye gerçekleştirdiği birinci Türkiye ziyaretini kabul etmek mümkündür. Ziyaretin en önemli neticesi Belarus Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında Dostluk ve İşbirliği Antlaşması nın imzalanmasıdır (24 Temmuz 1996). 18 maddeden oluşan antlaşma Belarus ve Türkiye arasında iyi komşuluk, işbirliği, karşılıklı güvene dayalı münasebetlerin geliştirilmesini, tarafların birbirlerinin siyasi bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğüne saygı duymalarını, içişlerine müdahale etmemelerini öngörmektedir. İki yılda en az bir kez en üst düzeyde toplantıların yapılmasını öngören anlaşmanın 6.maddesinde ayrıca Dışişleri Bakanlıkları arasında düzenli istişarelerin yapılmasının ihtiyacından da bahsedilmektedir Anlaşmasına göre, Türkiye de Belarus Büyükelçiliği açılmıştır. Türkiye deki ilk Belarus Büyükelçisi N. Lepeshko oldu. 16 Temmuz 1997 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel güven mektubunu sunmuştur. Bununla birlikte yine de 1990 ların ikinci yarısında Belarus-Türkiye ilişkilerinin çok sağlam temellerde gelişmediğini söylemek mümkündür. Bunun en önemli nedeni de Belarus un AB ve ABD ile münasebetlerindeki gerginliktir de Türkiye Büyük Millet Meclisi, Belarus Cumhuriyeti Ulusal Meclisi ile bir dostluk grubu oluşturma inisiyatifine destek vermemiştir. Belarus ve Türkiye arasında imzalanan Dostluk ve İşbirliği Antlaşması nın onaylanması ertelenmiştir (1996 yılında imzalanmış, 2000 yılında yürürlüğe girmiştir). Haziran 1998 de Türkiye Hükümeti, adeta Batı ülkelerin Belarus a karşı izlediği siyaseti destekleyerek Büyükelçi F. Şule Soysal ı Türkiye ye çağırmıştır. Ancak, sonbahar 1998 yılında Türk tarafı, sorunun çözüldüğünü ilan ederek Türk büyükelçisini Minsk e geri göndermiştir sonbaharında Belarus Dışişleri Bakanı İ. Antonoviç, Türkiye ye resmî bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret sırasında Antonoviç, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ile bir araya gelmiş ve Türkiye Başbakanı Mesut Yılmaz ve Dışişleri Bakanı İsmail Cem ile görüşmüştür. İkili münasebetlerden bahsederek Belarus Dışişleri Bakanı, Türkiye ile Belarus un birçok uluslararası soruna yaklaşımlarının benzer olduğunu ifade etmiş ve bunun en önemli sebeplerinden birinin de AB nin Türkiye ve Belarus a karşı izlediği haksız siyaset olduğunu ileri sürmüştür yılının Kasım ayında Belarus Millet Meclisi Başkanı P. Şipuk başkanlığındaki bir heyet, Türkiye yi ziyaret etmiştir. Bu ziyaret, Belarus-Türkiye parlamentoları arasındaki ilişkilerin gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur. Kasım 1999 da Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko bir kez daha Türkiye yi ziyaret etmiştir. Ziyaretin amacı ise İstanbul da gerçekleştirilen AGİT Zirvesi olmuştur. Lukaşenko, bu ziyareti sırasında Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ile ikili görüşme gerçekleşmiştir. Şubat 2000 de Başbakan Yardımcısı ve Belarus Dışişleri Bakanı U. Latıpov Türkiye yi ziyaret etmiştir. Ziyaretin temel amacı, Hükümetlerarası Ortak Belarus-Türkiye Ekonomik Komisyonu nun ikinci toplantısının gerçekleştirilmesi olmuştur. Belarus heyetinin Rapor No: 25, Eylül

11 ORSAM başkanı, Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ile görüşmüş ve bu görüşme sırasında Türk lider, Türkiye nin Belarus ile ilişkileri geliştirmek için istekli olduğunu belirtmiştir. U. Latıpov un Başbakan Bülent Ecevit, Maliye Bakanı T. Toskay, Devlet Bakanı R. Yücelen, AB Bakanı S. Gürel ile yaptığı görüşmelerin gündemini de taraflar arasında geliştirilecek işbirliği konuları teşkil etmiştir. Eylül 2000 de New York da Milenyum Zirvesi çerçevesinde Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, Türkiye nin yeni Cumhurbaşkanı Ahmet Sezer ile ikili bir görüşme gerçekleştirmiştir. Böylece ikili ilişkiler özellikle 2000 li yıllarından itibaren gelişmeye başlamıştır. Bizim düşüncemize göre bu husus, ulusal ve bölgesel ölçekte birçok siyasi olayla bağlantılıdır. Bunlardan en önemlisi AB ye katılma konusundaki belirsizliktir. Türkiye, AB ye girme (Ankara nın üyelik başvuru tarihi 1987 lerin başı) isteğini dile getirmesine ve aday ülkeler kriterlerine uymasına rağmen, bu süreç yavaş işliyordu. Özellikle Kıbrıs Cumhuriyeti nin AB üyeliğinden sonra AB sınırlarının genişletilmesi ile ilgili tartışma, AB nin planlarında Türkiye nin birliğe katılımı gibi bir gelişmenin olmadığını göstermiştir. Türk toplumu ve ülkenin siyasi eliti, durum değerlendirmesi yaptıktan sonra dış politika öncelikleri yeniden gözden geçirilmeye başlanmıştır. Ankara nın günümüz diplomatik stratejisini, Türkiye Cumhuriyeti nin Belarus Büyükelçiliği internet sitesindeki açıklamayı temel alarak şöyle özetleyebiliriz: Günümüz küresel dünyasında Türkiye, uluslararası toplumun sorumlu ve aktif üyesi olarak Batı ile Doğu yu ve Güney ile Kuzey i barıştırmak amacıyla her bölgede aktif rol oynama konusunda çaba sarf etmektedir. Avrasya daki merkezî konumu, geniş coğrafyaya yayılan tarihî ve kültürel bağlantılar, Türkiye nin kültürler arasında diyalog ve işbirliği geliştirmesinde katalizatör rolü oynamaktadır. 3 Ankara, başka ülkelerle ortaklık arayan Avrupa ve Asya nın diğer ülkeleriyle işbirliği geliştirme sürecine gitmiştir. Türkiye nin iç politikasındaki değişiklikler de bu arayışı tetiklemiştir yılındaki parlamento seçimlerindi Recep Tayyip Erdoğan başkanlığındaki Adalet ve Kalkınma Partisi kazanmıştır. Bu arada Belarus un dış politika stratejisinde de bir takım değişiklikler yaşanmıştır lı yılların ikinci yarısında çok yönlü dış politika konsepti çerçevesinde Belarus, kendisinden uzak coğrafya ve bölgelerde de ekonomik varlığını arttırma yoluna gitmiştir. Türkiye ile münasebetleri de bu çerçevede değerlendirmek gerekmektedir. Yeni yüzyılda iki ülke arasındaki münasebetler, önceki döneme kıyasla farklılık arz etmeye başlamıştır. Hükümetler, parlamentolar ve dış siyaset müesseseleri seviyesindeki diyalog daha yoğun bir hâl almış, dostluk niteliği kazanmıştır. İkili işbirliğinin önemli mekanizmalarından biri de dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde yapılan ortak istişare toplantıları olmuştur. Bu tür toplantılar 2000, 2001, 2004, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla Belarus ve Türkiye de gerçekleşmiştir. Bu toplantıların gündemini, siyasi münasebetler, uluslararası arenada işbirliği, ticarî ve ekonomik münasebetler, yatırım konuları, kültür, turizm ve eğitim alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi ve konsolosluk meseleleri gibi konular teşkil etmiştir. Taraflar ayrıca bölgesel ve uluslararası nitelikteki meseleleri de tartışmışlardır. Örneğin Belarus, Türkiye nin sorun yaşadığı Yunanistan ve Suriye ile münasebetlerine karışmama sözü vermiştir. Belarus lu yetkililer, Türk iç politikasını da desteklemekte, Kürt meselesine de terörle mücadele açısından yaklaşmaktadırlar. İki ülkenin yetkili- 10 Rapor No: 25, Eylül 2012

12 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM leri, insan hakları ve yeni bir Avrupa güvenlik sisteminin kurulması konularında da hemfikirdirler. İstişare toplantılarının neticelerinden biri de önümüzdeki yıllar için hareket planının oluşturulması olmuştur. Belarus-Türkiye, ikili münasebetlerde uluslararası arenadaki örgütlerde birbirlerinin adaylıklarını destekleme uygulaması da söz konusudur. Böyle bir işbirliği, AGİT, Avrupa Konseyi, KEİÖ vs. örgütlerde görülmektedir. Türkiye, Belarus un NATO ile işbirliği planlarını da desteklemektedir. Yine Türk tarafı, Belarus Parlamentosu na Avrupa Konseyi Parlamentolar Meclisi nde özel davetli statüsünün yeniden verilmesini ve üyeliğe kabul edilmesini de desteklemiştir. Ekim 2005 tarihinde Türkiye nin desteği sayesinde Belarus, KEİÖ ne gözlemci statüsü nde üye kabul edilmiştir yılında ise yine Türkiye nin desteğiyle bu üyelik uzatılmıştır. Kasım 2005 te ise Belarus Parlamentosu, KEİÖ Parlamentolar Konseyi ne gözlemci statüde üye kabul edilmiştir. Yine BM nin yönetim organlarına yapılan seçimlerde de taraflar, birbirlerinin adaylıklarını desteklemektedirler. Örneğin, Türkiye Belarus un dönemi BM Ekonomi ve Sosyal Konseyi ne üyeliğini desteklemiştir. Belarus ise BM daimi olmayan üyeler seçiminde oyunu Türkiye den yana kullanmıştır. Dışişleri bakanlıkları arasında Belarus-Türkiye siyasi istişare toplantıları en son 17 Mayıs 2011 tarihinde Minsk te yapılmıştır. Türk heyetinin başında Dışişleri Bakan Yardımcısı Fatih Ceylan varken, Belarus heyetine Valery Voronetsky başkanlık etmiştir. Yetkililer, Ortadoğu, BDT ve Kuzey Afrika daki gelişmeleri görüşmüşlerdir. Taraflar, Belarus-Türkiye ticarî, ekonomi ve yatırım alanlardaki potansiyeli ele almış, kültür, bilim, eğitim, turizm ve sağlık alanlarında da işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği sonucuna varmışlardır. Görüşmeler neticesinde 2011 yılının ikinci yarısı yılının ilk yarısı için Eylem Planı onaylanmıştır. Bu bağlamda tarafların karşılıklı çıkarları gözetilerek Belarus ve Türkiye arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi üzerinde mutabakat sağlanmıştır. Önemli girişimlerden biri de iki ülke vatandaşları için kısa süreli vizelerin karşılıklı kaldırılması için çalışmaların başlatılması olmuştur. 4 Elçiliklerin faaliyeti, özellikle ticaret ve yatırım alanlarındaki işbirliğinin gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur. Elçilikte çalışanların sayısı çok az olmasına rağmen diplomatlar, ikili münasebetlerin çok yönlü gelişmesi için aktif faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Büyükelçiliklerin faaliyetleri, her iki ülkenin de ulusal basınında yer almaktadır. İstanbul da Belarus Cumhuriyeti Başkonsolosluğu nun açılması (26 Ocak 2011) da iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin geliştiğini göstermektedir. Açılışa devlet yetkilileri, büyükelçi ve konsolosluk temsilcileri, İstanbul daki iş adamları, akredite uluslararası kuruluşlar ve medya temsilcileri katılmıştır. Belarus-Türkiye ilişkilerinde yaygın olarak fahri konsolosluklar da kullanılmaktadır. Belarus Cumhuriyeti nin Türkiye de 6 fahri konsolosu vardır. Fahri konsolosluklarının görevleri arasında Belarus Devleti ve vatandaşlarının hak ve çıkarlarının korunması, ekonomik, ticarî, ilmî ve kültürel münasebetlerin gelişimine katkıda bulunulması yer almaktadır li yıllarda parlamentolar arasında da münasebetler geliştirilmiştir. Türkiye nin Belarus ta 2000, 2004 ve 2008 yıllarında yapılan parlamento seçimlerinin sonuçlarını kabul etmesinin de bundan önemli payı vardır. Nisan 2002 de TBMM de Belarus Parlamentosu ile Dostluk ve İşbirliği Grubu oluşturulmuştur yılında ise Belarus lu milletvekilleri, TBMM ile işbirliği grubunu oluşturmuşlardır. Rapor No: 25, Eylül

13 ORSAM Günümüzde bu grupların başkanlığını G. V. Novitskiy ve Seyid Arslan (Aralık 2011 den itibaren) yapmaktadırlar. İki ülke arasında diyalogun geliştirilmesi açısından Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko nun Ekim 2010 da gerçekleştirdiği Türkiye ziyareti de önemli rol oynamıştır. Belarus lu lider, İstanbul da Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayip Erdoğan ile görüşmüştür. Söz konusu görüşmelerin gündemini ise uluslararası arenadaki gelişmeler, ikili münasebetlerdeki sorunlar ve başta ekonomi alanı olmak üzere işbirliği potansiyeli gibi konular teşkil etmiştir. Lukaşenko bu görüşmeler sırasında Belarus un Türkiye ile münasebetlerini stratejik ortaklık seviyesine çıkartmak istediklerini ve Türkiye ye cazibeli tekliflerde bulunmaya hazır olduklarını belirtmiştir. Lukaşenko aynı zamanda her ne kadar münasebetlerin hızla geliştiğini belirtse de yine bu münasebetlerin potansiyelin çok altında olduğunun da altını çizmiştir. Belarus lu lider, Türk tarafına karşılıklı olarak her iki ülkede de teknolojik montaj ürünlerinin yapımını ve hafif sanayi, ilim, eğitim, teknoloji, turizm, ulaşım ve lojistik alanlarında işbirliğinin geliştirilmesini teklif etmiştir. 5 İkili temaslar yalnızca yüksek seviyede (Dışişleri Bakanlığı ) değil, çeşitli alanlardaki ikili komisyonlar düzeyinde de gelişmektedir. Ekonomi, turizm, ilmî-teknolojiler, askerî sanayi, makine yapımı vs. alanlarda da ikili komisyonlar faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Belarus ile Türkiye, eğitim, ilim, kültür, spor alanlarında işbirliğini 1995 te hükümetler arasında imzalanan İşbirliği Anlaşması çerçevesinde geliştirmektedirler yılında Belarus İlimler Akademisi ile TÜBİTAK arasında işbirliği anlaşması imzalanmıştır yılında adı geçen kurumlar, üçüncü ortak toplantılarını yapmışlardır. Nisan 2007 de Belarus Kültür Bakanlığı ile Türkiye Kültür Bakanlığı arasında Kültür ve Sanat Alanında İşbirliği Protokolü imzalanmıştır. Bu protokol, bu alanlardaki işbirliğinin yönlerini belirlemektedir. İkili münasebetlerde turizm de önemli bir yere sahiptir. Bu alandaki münasebetler, 1996 yılında hükümetler arasında imzalanan anlaşma çerçevesinde gelişmektedir. 3 Kasım 2011 de Spor ve Turizm Bakanlığı nda Belarus-Türkiye Turizm Komisyonu nun III. Toplantısı gerçekleşmiştir. Toplantıya devlet ve işadamları katılmıştır. Toplantıda Belarus delegasyonunun başkanlığını Spor ve Turizm Bakanı Oleg Kaçan, Türk delegasyonunun başkanlığını da Bakan Ertuğrul Günay yapmıştır. Görüşülen konuların başında ise vizelerin kaldırılması, muhtemel yatırımlar ve turizm alanındaki diğer işbirliği alanları teşkil etmiştir. Belarus resmî istatistiklerine göre, 2010 yılında Türkiye den 4707 turist Belarus u ziyaret etmiştir. Türkiye, Rusya ve İngiltere den sonra üçüncü sırada yer almaktadır. İstatistiklere göre, 2011 Türkiye yi 123 bin Belarus vatandaşı ziyaret etmiştir. Vizelerin kaldırılmasıyla birlikte turist sayısının iki kat artması beklenmektedir. Uzun yıllar boyunca gelişen işbirliği sonucunda Belarus ve Türkiye, münasebetlerini sağlam temellere oturtmayı başarmışlardır. Münasebetlerin tesis edildiği 1992 yılından bu yana yaklaşık 40 anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmalar, ticaret ve ekonomi alanlarındaki işbirliğinin geliştirilmesi, diplomatik, resmî ve hususi pasaportlarla vizesiz geçişlerin sağlanması, yatırımların karşılıklı olarak ve güvence altına alınması, hava ve karayolları ulaşımının sağlanması, eğitim, ilim, kültür ve spor alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi, turizm alanındaki işbirliğinin yeni bir seviyeye çıkartılması, 12 Rapor No: 25, Eylül 2012

14 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM ikili vergilendirmenin kaldırılması, uluslararası organize suçlar, uluslararası uyuşturucu kaçakçılığı ve uluslararası terörizm ile ortak mücadelenin yürütülmesi, bilgi alış verişinin sağlanması gibi konuları kapsamaktadır. 6 Belarus-Türkiye ilişkilerinin örneğinde siyasi temasların ekonomik münasebetleri de ne kadar olumlu etkilediği daha iyi anlaşılmaktadır. Bununla birlikte ekonomi alanındaki işbirliği potansiyeli kısmen gerçekleştirilmiştir. Türk ithalatı Belarus un ticaret hacminde 15. sırada, Belarus mallarının Türkiye ye ihracatı 25. sırada yer almaktadır. Türkiye, Belarus ekonomisine yapılan yatırımlar açısından üçüncü sırada bulunmaktadır. Doğrudan yatırıma bir örnek olarak telekomünikasyon şirketinin satın alınmasını gösterebiliriz yılında Hayat Telecom, BeST şirketinin hisselerinin yüzde 80 ni satın almış ve iki yıl içerisinde bu şirkete 800 milyon dolar yatırımda bulunmuştur. Yatırım projeleri arasında ise Türk şirketleri tarafından inşa edilen Crown Plaza, Minsk Hotel ve eğlence kompleksi Juravinka projeleri gelmektedir yılları arasında Emsaş, Begün Bel İnşaat, Belturk Stroy Finans ve Eriş İnşaat gibi inşaat şirketleri, Belarus ta 130 milyon dolar değerinde projeler hayata geçirmişlerdir. İki ülke arasında ticarî münasebetler 2008 yılına kadar artarak gelişmiştir. Ancak 2009 yılında yaşanan mali kriz, iki ülke arasındaki ticaret hacmini de olumsuz etkilemiştir de Belarus ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 447,7 milyon dolar seviyesindeydi. Belarus ihracatı 129 milyon dolar, Türkiye den ithalat 318,7 milyon dolardı. 7 Belarus, Türkiye ye metal ve petrokimya ürünleri, keten, ağaç ve tekstil ürünleri, teknoloji ürünleri, sentetik iplikler vs. ihraç etmektedir. Türkiye ise Belarus a sebze-meyve, tekstil ürünleri, çeşitli otomobiller, tuvalet kağıdı, otomobil ve traktör parçaları vs. ihraç etmektedir. Belarus, Türk yatırımlarına ilgi duymakta ve Türk şirketlerinin Belarus ta konut, otel, alışveriş ve eğlence merkezlerinin inşa etmesini istemektedir. Böylece Türk-Belarus münasebetlerinin analizi, aşağıdaki sonuçlara varmamızı sağlamaktadır: 1- Önemli uluslararası konularla ilgili yapılan görüş alışverişi, Belarus ve Türkiye nin birçok uluslararası meseleye olan yaklaşımlarının birbirine yakın ya da aynı olduğunu göstermiştir. Bu husus, en üst düzeyde ikili ilişkilerin geliştirilmesi için müsait şartlar yaratmaktadır. Üst düzey seviyesindeki temaslar ise ticaret ve ekonomik alanlarındaki işbirliğine de ivme kazandıracaktır. 2- Bölgede ve genel olarak Avrasya da giderek artan siyasi ve ekonomik ağırlığı, Türkiye yi Belarus açısından cazip bir ortak hâline getirmektedir. Türkiye; başta Azerbaycan, Gürcistan ve Asya ülkeleri olmak üzere Sovyet sonrası coğrafyada güçlü bir etkiye sahiptir. Bu husus, Belarus un da bu coğrafyada çıkarları olduğundan dolayı önem arz etmektedir. Belarus da Türkiye açısından önemli bir ülkedir. 9 milyon nüfusluk bir ülke, Türk malları için önemli bir pazar konumundadır. Belarus, Batı-Doğu, Güney-Kuzey yollarının kesiştiği noktada bulunmaktadır. Belarus-Türkiye İş Konseyi Eş Başkanı Gürsel Öngören de Belarus gazetecilerine verdiği röportajda bu hususun altını çizmiştir. Konseyin son toplantısı Minsk te Kasım 2011 de yapılmıştır. Öngören e göre, Belarus un Gümrük Birliği ile Ortak Ekonomik Alanı na üye olması, Türkiye nin yatırım siyasetini teşvik etmektedir. 8 Rapor No: 25, Eylül

15 ORSAM 3- Olumlu dinamiğin önemli faktörlerinden biri de iki ülke arasındaki münasebetlerin yalnızca pragmatik temelde gelişmesi ve ideolojik sınırlamalardan uzak olmasıdır. Örneğin Belarus taki Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği nin internet sitesinde Türk- Belarus münasebetleri, her iki ülkenin de AB ve ABD ile münasebetleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Belgede Türk-Belarus münasebetlerinde hiçbir sorunun olmamasının, bu münasebetlerin olumlu ve hızlı bir şekilde gelişmesini sağladığının altı çizilmiştir. AB ve ABD, Belarus u anti-demokratik siyaset izlemekle ve insan hakları ihlalleriyle suçlayarak Belarus a yaptırım uygulamaktadırlar. Ancak Türkiye AB ye karşı yükümlülüklerine ve Batı ile münasebetlerine zarar vermeden Belarus Cumhuriyeti ile her seviyede dostluk münasebetlerini devam ettirmeye çalışmaktadır. 9 Bu konuya Türkiye Büyükelçisi Nezahi Özkaya da Ekim 2011 de verdiği röportajda değinmiştir. Belarus-AB ve Belarus-Türkiye münasebetlerine değinen büyükelçi, her ne kadar Türkiye nin Avrupa nın genel siyasetine bağlı kalacağını dile getirse de Ankara nın Belarus a siyasi ve ekonomik yaptırım uygulamayacağının da altını çizmiştir. Büyükelçi, konuşmasına şöyle devam etmiştir: Bize göre Belarus a uygulanan her türlü yaptırım, beklenen sonucu vermeyecektir ve AB, bizim tutumumuza anlayışla yaklaşmaktadır. Belarus un Gümrük Birliği ile Ortak Ekonomik Alanı na üye olması da Belarus-Türkiye işbirliğinin imkânlarını arttıracaktır. Bugün Türk yatırım ve işadamları Belarus a sadece Türkiye den değil Rusya dan da gelebilir Münasebetlerin olumlu dinamiğine rağmen Belarus, Türk toplumunun büyük bir kısmı için az tanınan ülke olarak kalmıştır. Türk toplumunda Belarus, sıkça Rusya ile bağdaştırılmaktadır. Belarus vatandaşlarının Türkiye ye yaklaşımında da peşin hükümlülükler mevcuttu. Bunda hiç şüphesiz Belarus vatandaşlarının da katıldığı Rus-Osmanlı savaşlarının da etkisi büyüktür. 14 Rapor No: 25, Eylül 2012

16 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM SONNOTLAR 1 Zasedanie Belorussko-Turetskogo Soveta Delovogo Sotrudniçestva Sostoitsya v BelTPP 2 Noyabrya, 2 A. Tihomirov, Sostoyaniye Politiçeskogo Dialoga Mejdu Respublikoy Belarus i Turetskoy Respublikoy v gg., Belarusy-Turtsiya: Puti Sotrudniçestva. Materailı Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsiyi 8 Dekabrya 2009, Minsk 2010, s a.g.e., s Vneşnyaya Politika Kratkiy Oçerk, 5 О Belorussko-Turetskih Politiçeskih Konsultatsiyash, 6 Aleksandr Lukaşenko Vstretilsya s Premyer-Ministrom Turtsii Recepom Tayipom Erdoganom i Prezidentom Etoy Stranı Abdulloy Gülem, 7 İnal Veka, Liberalizatsiya Turetskoy Ekonomiki i Privleçeniye İnostrannogo Kapitala, Belarus-Turtsiya: Puti Sotrudniçestva: Materialı Vtoroy Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsiyi 25 Fevralya 2011, Minsk 2011, s İgor Savostenko, Otmena Viz Tolko Usilit İnteres Belorusov k Etoy Prekrasnoy Strane. İntervyu s Valeriem Kolesnikom, Çrezvıçaynım i Polnomoçnım Poslom Respubliki Belarus v Turetskoy Respublike, Respublika, Turtsiya Planiruyet İnvestirovaty v Belarusy, Çtobı Poluçity Dostup k Rınkam ES, economics/2011/11/02/ html 10 Otnoşeniya Belarusi i Turtsii, 11 Ofitsialno. Zayavleniye Posla, Respublika, içestva. Materialı Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii (Minsk, 8 Dekabrya 2009), Minsk 2010, s. 75. Rapor No: 25, Eylül

17 ORSAM KAYNAKÇA Aleksandr Lukaşenko Vstretilsya s Premyer-Ministrom Turtsii Recepom Tayipom Erdoganom i Prezidentom Etoy Stranı Abdulloy Gülem, О Belorussko-Turetskih Politiçeskih Konsultatsiyash, Ofitsialno. Zayavleniye Posla, Respublika, Otnoşeniya Belarusi i Turtsii, Savostenko, İ., Otmena Viz Tolko Usilit İnteres Belorusov k Etoy Prekrasnoy Strane. İntervyu s Valeriem Kolesnikom, Çrezvıçaynım i Polnomoçnım Poslom Respubliki Belarus v Turetskoy Respublike, Respublika, Tihomirov, A., Sostoyaniye Politiçeskogo Dialoga Mejdu Respublikoy Belarus i Turetskoy Respublikoy v gg., Belarusy-Turtsiya: Puti Sotrudniçestva. Materailı Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsiyi 8 Dekabrya 2009, Minsk Turtsiya Planiruyet İnvestirovaty v Belarusy, Çtobı Poluçity Dostup k Rınkam ES, Veka, İ., Liberalizatsiya Turetskoy Ekonomiki i Privleçeniye İnostrannogo Kapitala, Belarus-Turtsiya: Puti Sotrudniçestva: Materialı Vtoroy Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsiyi 25 Fevralya 2011, Minsk Vneşnyaya Politika Kratkiy Oçerk, Zasedanie Belorussko-Turetskogo Soveta Delovogo Sotrudniçestva Sostoitsya v BelTPP 2 Noyabrya, -sostoitsja-v-beltpp-2-nojabrja_i_ html 16 Rapor No: 25, Eylül 2012

18 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM ORSAM RAPORLARI ORSAM Rapor No: 1 Mart 2009 Deniz Haydutluğu ile Mücadele ve Türkiye nin Konumu: Somali Örneği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 2 Nisan Yılında Nato ve Türkiye (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 3 Mayıs 2009 Irak'ın Kilit Noktası: Telafer (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 4 Temmuz Lübnan Seçimleri: Kazananlar, Kaybedenler ve Türkiye ORSAM Rapor No: 5 Ağustos 2009 Türkiye-Lübnan İlişkileri: Lübnanlı Dinsel ve Mezhepsel Grupların Türkiye Algılaması (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 6 Kasım 2009 Tuzhurmatu Türkmenleri: Bir Başarı Hikayesi (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 7 Kasım 2009 Unutulmuş Türkmen Diyarı: Diyala (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 8 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 1 Aralık 2009 Karadeniz'in Bütünleşmesi İçin Abhazya (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 9 Ocak 2010 Yemen Sorunu: Bölgesel Savaşa Doğru mu? (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 24 Ocak 2011 Kuveyt Emirliği: Savaş ve Barış Arasındaki El Sabah İktidarı ve Türkiye ile İlişkiler ORSAM Rapor No: 25 Ocak 2011 Hukuki ve Siyasi Yönleriyle Güvenlik Konseyi nin İran Ambargosu ORSAM Rapor No: 26 Rapor No: 5 Şubat 2011 Kırgızistan da Son Gelişmeler: Dün, Bugün, Yarın (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 27 Şubat 2011 Mısır Devriminin Ayak Sesleri: Bir Devrin Sonu mu?

19 ORSAM ORSAM Rapor No: 42 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 3 Nisan 2011 Nil Nehri Havzasının Hidropolitik Tarihi ve Son Gelişmeler ORSAM Rapor No: 43 Nisan 2011 Kuzey Irak'ın Sosyal-Siyasal Yapısı ve Kürt Bölgesel Yönetimi'nin Türkiye İle İlişkileri ORSAM Rapor No: 44 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 4 Nisan 2011 Meriç Nehri Havzası Su Yönetimi nde Uluslararası İşbirliği Zorunluluğu ORSAM Rapor No: 45 Nisan 2011 Suriye de Demokrasi mi İç Savaş mı?

20 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM ORSAM Rapor No: 84 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 9 Kasım 2011 Somali nin Açlık Felaketi: Siyasi Kuraklık mı Yoksa Doğal Afet mi? (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 85 Kasım 2011 Suriye Politik Kültüründe Tarihsel Pragmatizm, Beşar Esad Dönemi Suriye Dış Politikası ve Türkiye- Suriye İlişkileri ORSAM Rapor No: 86 Kasım 2011 Geçmişten Günümüze Irak Türkmen Cephesi nin Yapısı ve İdari Durumu ORSAM Report No: 87 Kasım 2011 Turkmen in Iraq and Their Flight: A Demographic Question? (Eng) ORSAM Rapor No: 88 Kasım 2011 Irak ta Bektaşilik (Türkmenler Şebekler Kakailer) ORSAM Rapor No: 89 Kasım 2011 Değişim Sürecindeki Fas Monarşisi: Evrim mi? Devrim mi?

21 ORSAM AKADEMİK KADRO Hasan Kanbolat Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Doç. Dr. Harun Öztürkler Doç. Dr. Mehmet Şahin Doç. Dr. Özlem Tür Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Habib Hürmüzlü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. Canat Mominkulov Dr. Abdullah Alshamri Dr. Neslihan Kevser Çevik Elmira Cheremisova Dr. Didem Danış Dr. Jale Nur Ece Dr. Yaşar Sarı Dr. Süreyya Yiğit Av. Petersburg Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) Temsilcisi ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM İzmir Temsilcisi ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu & Projeler ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Karadeniz ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM Su Araştırmaları Programı Dr. Tuğba Evrim Maden Dr. Seyfi Kılıç Kamil Erdem Güler Çağlayan Arslan ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM DANIŞMA KURULU Dr. İsmet Abdülmecid Prof. Dr. Hayati Aktaş Prof. Dr. Ramazan Daurov Prof. Dr. Vitaly Naumkin Dr. Abdullah Alshamri Hasan Alsancak Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Prof. Dr. Ahat Andican Prof. Dr. Dorayd A. Noori Prof. Dr. Tayyar Arı Prof. Dr. Ali Arslan Büyükelçi Shaban Murati Başar Ay Hediye Levent Prof. Dr. Mustafa Aydın Doç. Dr. Ersel Aydınlı Yaşar Yakış Patrick Seale Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Prof. Aftab Kamal Pasha Itır Bağdadi Prof. Dr. İdris Bal Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Dr. Dönem Milletvekili Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Orient Research Center Başkanı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Ortadoğu Danışmanı Tacikistan Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı 20 Rapor No: 25, Eylül 2012

22 BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ ORSAM Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı E. Hava Orgeral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Çetiner Çetin Gazeteci (Orta Doğu) Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Prof. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Dr. Farhan Ahmad Nizami Oxford Üniversitesi İslami Çalışmalar Merkezi Yöneticisi Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku Cevat Gök Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü Mete Göknel BOTAŞ Eski Genel Müdürü Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Numan Hazar Emekli Büyükelçi Habib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Doç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Diplomat Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) ORSAM Danışmanı, Avrasya Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodofone Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü İsmet Karalar Edremit Belediye Başkanı Danışmanı Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek) Prof. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG,Yeminli Mali Müşavir Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Av. Tuncay Kılıç Edremit Belediye Başkanı Dr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek) Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Muhammed Nurettin Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya Federasyonu) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV (Kerkük,Irak) Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlşkiler Bölümü Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı,Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma,İtalya) Dr. Umut Uzer İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Rapor No: 25, Eylül

23 ORSAM Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Habib Hürmüzlü ORSAM Ortadoğu Danışmanı Numan Hazar Emekli Büyükelçi Doç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) ORSAM Danışmanı, Avrasya Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye) Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan) Prof. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG, Yeminli Mali Müşavir Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Türkiye Cumhuriyeti Bağdat Büyükelçisi Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV - (Kerkük, Irak) Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC) Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD) Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya) Dr. Umut Uzer İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU Meliha Benli Altunışık ODTÜ Bülent Aras Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi İlker Aytürk Bilkent Üniversitesi Recep Boztemur ODTÜ Katerina Dalacoura Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) F. Gregory Gause Vermont Üniversitesi (ABD) Fawaz Gerges Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) Ahmet K. Han Kadir Has Üniversitesi Raymond Hinnebusch St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık) Rosemary Hollis City Üniversitesi (Birleşik Krallık) Bahgat Korany Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) Peter Mandaville George Mason Üniversitesi (ABD) Emma Murphy Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Başkanı Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı 22 Rapor No: 25, Eylül 2012

24 ORSAM Mithatpaşa Caddesi 46/4 Kızılay/Ankara Tel: 0(312) Fax: 0 (312) [email protected] [email protected]

25 Доклад ОРСАМ: 129 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 25, Сентябрь 2012 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ BELARUS-TURKEY: POSITIVE DYNAMICS OF INTERGOVERNMENTAL COOPERATION ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

26 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА (к 20-летию установления дипломатических отношений) BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ (Diplomatik Münasebetlerinin Kuruluşunun 20. Yılı Münasebetiyle) BELARUS-TURKEY: POSITIVE DYNAMICS OF INTERGOVERNMENTAL COOPERATION (To the 20th anniversary of establishing diplomatic relations) Доклад ОРСАМ: 129 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 25 Сентябрь 2012 ISBN:

27 Шадурский Виктор Геннадьевич Доктор исторических наук, профессор Белорусского Государственного Университета. С 1 сентября 2008 г. является деканом факультета международных отношений Белорусского Государственного Университета. Сфера его научных интересов включает актуальные проблемы внешней политики Республики Беларусь, ее отношения с европейскими государствами, внутреннюю и внешнюю политику Франции, место и роль Балтийского региона в современной мировой политике, глобальные проблемы мирового развития и их влияние на Беларусь. Автор многочисленных научных публикаций по указанной проблематике, в том числе изданных за рубежом, а также монографии и учебного пособия, рекомендованного Министерством образования Республики Беларусь. Председатель редакционного совета Журнала Международного права и международных отношений.

28 Cодержание От Издателя...4 Резюме...5 Доклад: Беларусь Турция: позитивная динамика межгосударственного сотрудничества...6 Литература...15

29 ОТ ИЗДАТЕЛЯ Беларусь является одной из республик Советского Союза, с которой Турция начала развивать тесное сотрудничество после распада СССР. Являясь участницей Таможеноого Союза, образованного Беларусью, Казахстаном и Россией белорусский рынок представляет особый интерес для турецких компаний и инвесторов. Не удивительно, что торгово-экономическое сотрудничество является приоритетным вектором турецко-белорусских отношений. Не смотря на то, что турецко-белорусские взаимодействие начало развиваться сразу же после распада СССР, эти отношения вышли на новый уровень только в начале 21. века, что связано с рядом политических событий национального и регионального масштаба. В двустороннем белорусско-турецком сотрудничестве сложилась практика взаимной поддержки кандидатур в рамках универсальных международных организаций. Тесные дипломатические контакты и визиты также положительно влияют на развитие всестороннего сотрудничества между странами. Важно и то, что и Беларусь, и Турция придают большое значение развититю отношениям в таких сферах как культура, образование и т.д. Наш Центр с целью внесения вкалада в процесс развития двухсторонних отношений начал публиковать доклады по тематике белорусско-турецкого сотрудничества. Первый из них был посвящен беларусско-турецким экономическим отношениям. Во втором докладе рассматривается позитивная динамика межгосударственного сотрудничества. Автор доклада доктор исторических наук, профессор Белорусского Государственного Университета Шадурский Виктор Геннадьевич. Доклады будут издаваться на трех языках турецком, русском, английском. ОРСАМ благодарит Посольство Республики Беларусь в Турецкой Республике за оказанное содействие и выражает надежду, что материал вызовет интерес у широкого круга читателей в Турции. д. п. н., доцент Хасан Али Карасар координаторчерноморского международного центра исследований и диалога Хасан Канболат Директор ОРСАМ 4 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

30 Доклад ОРСАМ: 129 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 25 Автор: Виктор Шадурский ORSAM ORSAM Центр стратегических исследований Ближнего Востока БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА Резюме - Турция стала первым государством, признавшим независимость Республики Беларусь (16 декабря 1991 г.). Несмотря на серьезное различие культурных и религиозных традиций, значительную географическую удаленность, развитие белорусско-турецких связей на протяжении двух десятилетий в основном шло по восходящей линии. - В первые годы установления дипломатических отношений стороны внимательно присматривались друг к другу, искали взаимовыгодные сферы для сотрудничества. - В качестве точки отсчета второго этапа двусторонних отношений можно принять первый в и- стории белорусско-турецких отношений официальный визит в Турцию Президента Республики Беларусь А. Лукашенко, который состоялся в июле 1996 г. Главным итогом визита стало подписание в Анкаре Договора о дружбе и сотрудничестве между Республикой Беларусь и Турецкой Республикой. - Отношения между двумя государствами в новом тысячелетии стали выгодно отличатся от отношений предшествующего десятилетия. Гораздо более интенсивным стал белорусско-турецкий диалог на уровне правительств, парламентов и внешнеполитических ведомств двух стран, он приобрел стабильный и дружественный характер. - В двустороннем белорусско-турецком сотрудничестве сложилась практика взаимной поддержки кандидатур в рамках универсальных международных организаций. Осуществляется тесное взаимодействие в рамках ОБСЕ, Совета Европы, ОЧЭС и их парламентских структур. - О развитии дипломатических отношений между двумя странами свидетельствует также открытие генерального консульства Республики Беларусь в Стамбуле (26 января 2011 г.). - Обратив внимание на высокий уровень и продуктивность белорусско-турецких политических контактов, белорусский руководитель высказал мнение, что огромный потенциал сотрудничества используется не в полной мере. Глава Белорусского государства предложил турецкой стороне проработать вопросы создания в Турции сборочных производств белорусской техники и налаживания турецкой стороной производства сложной технической продукции на территории Беларуси, а также расширить сотрудничество в области легкой промышленности, науки и технологий, образования и туризма, транспорта и логистики. - По данным официальной белорусской статистики, в 2010 г. с туристическими целями в Беларуси побывали 4707 граждан Турции, которая по количеству туристов занимает третье место после России и Великобритании. Согласно статистическим данным, в 2011 г. в Турции побывало чуть более 123 тысяч белорусов, что составило около 0,4% общего потока иностранцев. Благодаря отмене виз поток туристов из Турции может увеличиться в два раза. - В результате многолетнего сотрудничества Беларусь и Турция смогли создать достаточно развитую нормативно-правовую базу взаимодействия. С момента установления дипломатических отношений в 1992 г. и до конца 2011 г. между Турцией и Беларусью была создана договорно-правовая база, насчитывающая около 40 двусторонних соглашений., в т.ч. соглашения о торговом и экономическом сотрудничестве, о взаимных безвизовых поездках по дипломатическим, служебным и специальным паспортам, о взаимном содействии и взаимной защите инвестиций, о воздушном сообщении, о международном автомобильном сообщении, о сотрудничестве в области образования, науки, культуры и спорта, о сотрудничестве в области туризма, об избегании двойного налогообложения в отношении налогов на доходы, о сотрудничестве в борьбе с международной организованной преступностью, международной нелегальной торговлей наркотиками и международным терроризмом, о сотрудничестве в области военного обучения, техники и науки, Протокол о сотрудничестве в области обмена информацией и др. Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

31 ORSAM Беларусь Турция: Позитивная Динамика Межгосударственного Сотрудничества (к 20-летию установления дипломатических отношений) Турция стала первым государством, признавшим независимость Республики Беларусь (16 декабря 1991 г.). Признание независимости нашего государства и других постсоветских стран до официального прекращения полномочий президента СССР М. Горбачева (25 декабря 1991 г.) означало, что Турция пристально следила за ситуацией на постсоветском пространстве и намеревалась усилить свое присутствие в этом обширном регионе. Несмотря на серьезное различие культурных и религиозных традиций, значительную географическую удаленность, развитие белорусско-турецких связей на протяжении двух десятилетий в основном шло по восходящей линии. В истории сотрудничества двух стран можно выделить несколько этапов, каждый из которых характеризуется, выбором приоритетных направлений, форм и методов сотрудничества, определенной интенсивностью связей. Первый этап гг. период становления отношений, формирование нормативно-правовой базы межгосударственного взаимодействия, поиск оптимальных форм и направлений сотрудничества двух стран. Второй этап 1996 конец 1990-х гг. противоречивость белорусско-турецкого политического диалога, расширение связей в экономической сфере. Третий этап 2000-е настоящее время расширение политических контактов, взаимная поддержка международных инициатив страны-партнера, рост экономического сотрудничества, увеличение туристических обменов год имеет особое значение в истории белорусской государственности. В первый год независимого развития произошло полное международное признание Республики Беларусь. 25 марта 1992 г. дипломатические отношения были установлены между Беларусью и Турцией. В первые годы установления дипломатических отношений стороны внимательно присматривались друг к другу, искали взаимовыгодные сферы для сотрудничества. Первой инициативу в налаживании системных связей проявила Турция, открыв в 10 апреля 1992 г. в Минске посольство. Первым послом Турции в Беларуси стал M. Тансу Окадан. Он пробыл на своем посту до конца февраля 1998 г. В 1992 г. в Беларуси побывал с визитом Председатель Великого национального собрания Турции Х. Джиндорук. В июле того же года был создан Белорусско-Турецкий совет делового сотрудничества, целью которого было объявлено развитие внешнеэкономических связей между Беларусью и Турцией, а также установление прямых контактов между деловыми кругами двух стран. В ноябре 2011 г. совет собрался на свое 11 заседание. 2 В рамках деятельности совета организуются визиты делегаций и отдельных предпринимателей, проводятся деловые встречи, семинары по вопросам торгово-экономического сотрудничества, осуществляется обмен информационными материалами об экспортных и инвестиционных возможностях. 6 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

32 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ORSAM 14 декабря 1993 г. был подписан Протокол между министерствами иностранных дел, согласно которому предполагалось проведение регулярных встреч министров иностранных дел. Вместе с тем на начальном этапе развития отношений не обошлось и без серьезных конфликтов. В конце 1994 г. из Республики Беларусь были высланы два атташе турецкого посольства, которым инкриминировалась «деятельность, несовместимая со статусом дипломата». Турецкая сторона не согласилась с предъявленными обвинениями. МИД Турции расценил действия белорусских властей как необоснованные и несправедливые, а правительство Турции объявило об отмене всех визитов в Беларусь на высшем уровне, прекратило работу над двусторонними соглашениями, приостановило выделение Беларуси кредита в 100 млн долларов США, аннулировало механизм действия совместного Делового совета. 3 Однако уже в 1995 г. белорусско-турецкие отношения были нормализованы. Факт нормализации был подтвержден во время визита в Республику Беларусь министра иностранных дел Турции Э. Иненю в августе 1995 г. В качестве точки отсчета второго этапа двусторонних отношений можно принять первый в истории белорусско-турецких отношений официальный визит в Турцию Президента Республики Беларусь А. Лукашенко, который состоялся в июле 1996 г. Главным итогом визита стало подписание в Анкаре Договора о дружбе и сотрудничестве между Республикой Беларусь и Турецкой Республикой. Документ состоял из 18 статей, в которых Беларусь и Турция брали обязательства выстраивать отношения на основе добрососедства, сотрудничества и взаимного доверия, уважать политическую независимость, суверенитет, территориальную целостность, не вмешиваться во внутренние дела друг друга и мирно разрешать возникающие споры. В статье 6. договора была закреплена практика проведения встреч на высшем уровне периодичностью не реже одного раза в два года, подтверждалась также необходимость регулярных межмидовских консультаций. В соответствии с достигнутыми договоренностями в 1997 г. в Турции начало функционировать посольство Беларуси. Первым белорусским послом в Турции стал Николай Лепешко, который 16 июля 1997 г. вручил верительные грамоты Президенту Турецкой Республики С.Демирелю. Вместе с тем следует отметить, что белорусско-турецкие отношения второй половины 1990-х гг. не отличались стабильностью. Это, прежде всего, было связано с проблемами в отношениях Беларуси с ЕС и США. Так, в 1997 г. депутаты Великого Национального Собрания (парламента) Турции не поддержали инициативу о создании группы дружбы с Национальным собранием Республики Беларусь. Была отложена ратификация упомянутого Договора о дружбе и сотрудничестве между Республикой Беларусь и Турецкой Республикой (подписан в 1996 г., вступил в силу в апреле 2000 г.). В июне 1998 г. во время дипломатического инцидента руководство Турции отозвало «для консультаций» посла Ф. Шуле Сойсал, фактически проявив солидарность со странами Запада. Однако осенью 1998 г. турецкая сторона сочла конфликт исчерпанным и глава турецкой дипломатической миссии верну- Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

33 ORSAM лась в Минск. Подтверждением урегулирования отношений стал официальный визит в Турцию министра иностранных дел Беларуси И. Антоновича (октябрь 1998 г.). В ходе визита министр встретился с Президентом Турции С. Демирелем, провел переговоры с Премьер-министром Турции М. Йылмазом, Министром иностранных дел Турции И.Джемом. Характеризуя состояние двусторонних отношений, глава белорусского внешнеполитического ведомства обратил внимание на совпадение позиций Беларуси и Турции по многим вопросам международной жизни, высказав мнение, что во многом такое совпадение обусловлено «остракизмом по отношению к Турции и Беларуси со стороны ЕС». 3 В ноябре 1998 г. Турцию посетила делегация Национального собрания Республики Беларусь во главе с Председателем Совета Республики П. Шипуком. Визит способствовал налаживанию белорусско-турецких межпарламентских связей. В ноябре 1999 г. в Турции вновь побывал с визитом Президент Республики Беларусь А. Лукашенко. Хотя на этот раз основной целью визита главы Белорусского государства являлось участие в Стамбульском саммите ОБСЕ, он провел встречу с Президентом Турецкой Республики С.Демирелем. В феврале 2000 г. визит в Турцию осуществил Заместитель Премьер-министра, Министр иностранных дел Республики Беларусь У. Латыпов. Главной целью визита являлось участие белорусской делегации во втором заседании Совместной Межправительственной Белорусско-Турецкой Экономической комиссии. Глава белорусской делегации встретился также с Президентом Турции С. Демирелем, в ходе которой глава Турецкого государства акцентировал внимание на готовности Турции активизировать отношения с Беларусью. Практические вопросы двустороннего сотрудничества обсуждались в ходе встреч У. Латыпова с Премьер-министром Турции Б. Эджевитом, Государственным министром по вопросам экономики Т. Тоскаем, Государственным министром Р. Юджеленом, Государственным министром по европейским делам С. Гюрелем. В сентябре 2000 г. в Нью-Йорке в рамках «Саммита тысячелетия» состоялась встреча Президента Республики Беларусь А. Лукашенко с новым Президентом Турецкой Республики А. Сезером. Таким образом, с началом 2000 г. стало проявляться кардинальное улучшение отношений между двумя странами. На наш взгляд, это связано с целым рядом политических событий национального и регионального масштаба. Наиболее существенным из них являлась неопределенность с вопросом вступления Турции в ЕС. Несмотря на то, что Турция активно заявляла о своем желании вступить в это объединение (заявку на членство в ЕС Анкара подала в 1987 г.) и стремилась следовать критериям для стран-кандидатов, для нее этот процесс затягивался на неопределенное время. Развернувшаяся в рамках ЕС дискуссия о расширении границ ЕС в будущем, особенно после вступления в это объединение Республики Кипр, показывала на то, что это принятие Турции в эту структуру не входит в ближайшие планы объединенной Европы. Турецкое общество, политический класс страны, оценив сложившуюся ситуацию, начали активный процесс по уточнению внешнеполитических приоритетов. 8 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

34 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ORSAM Современная дипломатическая стратегия Анкары декларируется следующим образом (цитируется информация, размещенная на официальном сайте посольства Турции в Беларуси): Турция, являясь ответственным и активным членом международного сообщества в современном глобализированном мире, стремится играть эффективную роль по всем регионам, с целью примирить Запад с Востоком, и Юг с Севером. Центральное географическое положение в Евразии, а также исторические и культурные связи, распространившиеся на большие территории, выполняют роль катализатора в развитии диалога и взаимодействия между культурами. 4 Анкара обратила большое внимание на сотрудничество с другими странами Европы и Азии, которые в свою очередь также искали новых партнеров. Поиску новых партнеров способствовали и изменения во внутриполитической жизни Турции. В 2002 г. на парламентских выборах победила умеренно консервативная «Партия справедливости и развития» во главе с Реджеп Тайипом Эрдоганом. Определенные уточнения внешнеполитической стратегии проходили и в Беларуси. Во второй половине 1990-х гг. в контексте реализации принципа многовекторности Беларусь приступила к расширению экономического присутствия в географически удаленных регионах и странах. Это в полной мере коснулось связей с Турцией. Отношения между двумя государствами в новом тысячелетии стали выгодно отличатся от отношений предшествующего десятилетия. Гораздо более интенсивным стал белорусско-турецкий диалог на уровне правительств, парламентов и внешнеполитических ведомств двух стран, он приобрел стабильный и дружественный характер. Важным механизмом двустороннего сотрудничества стали совместные консультации министерств иностранных дел на уровне заместителей министров иностранных дел. Они поочередно проходили в Беларуси и Турции в 2000, 2001, 2004, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010 и 2011 гг. Участники консультаций традиционно обсуждали широкий спектр различных тем, включая политические отношения, взаимодействие на международной арене, торгово-экономическое и инвестиционное сотрудничество, развитие контактов в области культуры, образования и туризма, консульские вопросы. Стороны обменивались мнениями по представляющим взаимный интерес вопросам регионального и международного характера. Например, в ходе переговоров Беларусь взяла на себя обязательства не вмешиваться в конфликты Турции с соседними государствами (прежде всего, с Грецией и Сирией), отмечая при этом, что они должны решаться путем переговоров. Безоговорочно поддерживали белорусские представители также и внутреннюю политику турецкого правительства, в том числе по «курдской проблеме», рассматривая ее с позиций борьбы против терроризма. Представители Беларуси и Турции неоднократно обращали внимание на совпадение подходов по вопросам прав человека и формирования новых отношений европейской безопасности. Результатом проводимых консультаций являлось утверждение Плана действий по развитию сотрудничества на ближайший календарный или текущий год. В двустороннем белорусско-турецком сотрудничестве сложилась практика взаимной поддержки кандидатур в рамках уни- Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

35 ORSAM версальных международных организаций. Осуществляется тесное взаимодействие в рамках ОБСЕ, Совета Европы, ОЧЭС и их парламентских структур. Турция последовательно выступала в поддержку всех инициатив Беларуси, направленных на осуществление сотрудничества с НАТО. Турецкая национальная делегация в ПАСЕ поддерживала позицию Национального собрания Республики Беларусь по возвращению ему статуса специального приглашенного, турецкая делегация поддержала восстановление членства Национального собрания Беларуси в ПА ОБСЕ. Во многом благодаря доброжелательной позиции Турции в октябре 2005 г. в ходе заседания Совета Министров иностранных дел стран Организации Черноморского экономического сотрудничества (ОЧЭС) была единогласно одобрена резолюция о предоставлении Беларуси статуса наблюдателя в данной организации. В 2007 г. при поддержке Турции статус наблюдателя Беларуси в ОЧЭС был продлен. В ноябре 2005 г. Национальное собрание получило статус наблюдателя в ПА ЧЭС. Позитивно развивалось сотрудничество Беларуси и Турции по вопросу взаимной поддержки кандидатур в выборные органы системы ООН. Турция поддержала кандидатуру Беларуси в состав ЭКОСОС на период полномочий гг. Беларусь заявила о своей поддержке Турции на выборах непостоянных членов СБ ООН на гг. Последние по времени белорусско-турецкие межмидовские политические консультации прошли в Минске 17 мая 2011 г. Белорусскую делегацию на консультациях возглавлял заместитель министра иностранных дел Валерий Воронецкий, турецкую зам. министра иностранных дел Турции Фатих Джейлан. Участники мероприятия обменялись мнениями по актуальным международным вопросам, включая ситуацию в Северной Африке, на Ближнем Востоке и на пространстве СНГ. Сторонами был отмечен высокий потенциал белорусско-турецкого сотрудничества в торгово-экономической и инвестиционной сферах, областях культуры, науки, образования, туризма и здравоохранения. По итогам консультаций был утвержден План действий на второе полугодие 2011 г. - первое полугодие 2012 г., в котором стороны закрепили ключевые договоренности по дальнейшему развитию отношений между Республикой Беларусь и Турецкой Республикой в сферах, представляющих взаимный интерес. Одной из важных инициатив стало обнародование плана об отмене в 2012 г. въездных виз для совершения краткосрочных поездок. 4 Расширению двусторонних связей, прежде всего в сфере торговли и инвестиций способствовала деятельность посольств стран. Несмотря на небольшую численность сотрудников они проводят большую работу по установлению и развитию контактов между странами. Мероприятия посольств широко освещается в национальной печати двух стран. О развитии дипломатических отношений между двумя странами свидетельствует также открытие генерального консульства Республики Беларусь в Стамбуле (26 января 2011 г.). В мероприятии приняли участие руководители местных органов власти, генконсульств и международных организаций, аккредитованных в г. Стамбуле, а также представители деловых кругов, общественности и СМИ. 10 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

36 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ORSAM В развитии белорусско-турецкого сотрудничества широко используется институт Почетных консулов. В настоящее время Республика Беларусь имеет в Турции 6 почетных консулов. В функции почетных консулов Республики Беларусь входит защита в своем консульском округе прав и интересов Республики Беларусь, ее юридических лиц и граждан, содействие развитию экономических, торговых, научных, культурных и иных связей Республики Беларусь с государством пребывания. В 2000-е гг. получили развитие и межпарламентские связи между двумя странами. Этому способствовало, то что Турция признала результаты парламентских выборов в Беларуси в 2000, 2004 и 2008 гг. В апреле 2002 г. в турецком парламенте была образована группа дружбы и сотрудничества с Национальным собранием Республики Беларусь. Депутаты Национального собрания Республики Беларусь образовали группу по сотрудничеству с парламентом Турции в 2001 г. В настоящее время группу дружбы с белорусской стороны возглавляет председатель Постоянной комиссии Совета Республики Национального собрания Республики Беларусь по региональной политике и местному самоуправлению Новицкий Г.В., с турецкой депутат Великого Национального собрания Турции Зейид Аслан (с декабря 2011 г.). Важным событием в развитии двустороннего диалога стал рабочий визит в Турцию Президента Республики Беларусь А.Лукашенко в октябре 2010 г. Глава Белорусского государства побывал в Стамбуле, где встретился с Президентом Турции А.Гюлем и Премьер-министром Турции Р.Эрдоганом. Во время этих встреч, которые прошли в теплой, дружеской атмосфере, руководители Беларуси и Турции обсудили актуальные вопросы международной жизни, текущие проблемы двусторонних отношений, а также перспективы дальнейшего сотрудничества в различных сферах, в первую очередь, в сфере экономики. А.Лукашенко заявил, что Беларусь стремится выйти на уровень стратегического партнерства с Турцией и готова предложить турецкой стороне ряд перспективных направлений для совместной деятельности. Обратив внимание на высокий уровень и продуктивность белорусско-турецких политических контактов, белорусский руководитель высказал мнение, что огромный потенциал сотрудничества используется не в полной мере. Глава Белорусского государства предложил турецкой стороне проработать вопросы создания в Турции сборочных производств белорусской техники и налаживания турецкой стороной производства сложной технической продукции на территории Беларуси, а также расширить сотрудничество в области легкой промышленности, науки и технологий, образования и туризма, транспорта и логистики. 5 Беларусь и Турция интенсивно и успешно взаимодействуют не только на высшем уровне, по линии МИД, но и в рамках ряда отраслевых двусторонних комиссий. Регулярно проводятся заседания межправительственной экономической комиссии, комиссий по туризму, научно-техническому сотрудничеству, по международному автомобильному сообщению, по линии МВД, по сотрудничеству в области оборонной промышленности. Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

37 ORSAM Так, основой сотрудничества Беларуси и Турции в сферах образования, науки, культуры и спорта является межправительственное Соглашение о сотрудничестве в области образования, науки, культуры и спорта, подписанное в 1995 г. Наиболее перспективными направлениями взаимодействия в области науки и технологий являются контакты между НАН Беларуси и Советом научно-технических исследований Турции (ТЮБИТАК) на основании подписанного в июле 2002 г. Соглашения о сотрудничестве в области науки и технологий между НАН Беларуси и ТЮБИТАК. В этой связи важным мероприятием является проведение в 2010 г. третьего заседания Совместного комитета НАН Беларуси и Совета по научно-техническим исследованиям Турции (ТЮБИТАК) в ходе которого были согласованы конкретные проекты для совместной работы. В апреле 2007 г. подписан Протокол о сотрудничестве в области культуры и искусства между Министерством культуры Беларуси и Министерством культуры и туризма Турции, который определяет основные направления развития контактов в данной сфере. Значительное место в двухсторонних связях занимает туризм. Взаимодействие в сфере туризма регулируется подписанным в 1996 г. межправительственным соглашением о сотрудничестве в области туризма. 3 ноября 2011 г. в Министерстве спорта и туризма состоялось третье заседание смешанной белорусско-турецкой комиссии по туризму, участие в которой приняли чиновники и представители деловых кругов Беларуси и Турции. Белорусскую делегацию возглавил министр спорта и туризма Олег Качан, турецкую министр культуры и туризма Эртурул Гюнай. Главные вопросы, которые обсуждали участники заседания, касались предполагаемой отмены визового режима между двумя странами, возможных инвестиций в объекты инфраструктуры и других форм сотрудничества в сфере туризма. По данным официальной белорусской статистики, в 2010 г. с туристическими целями в Беларуси побывали 4707 граждан Турции, которая по количеству туристов занимает третье место после России и Великобритании. Согласно статистическим данным, в 2011 г. в Турции побывало чуть более 123 тысяч белорусов, что составило около 0,4% общего потока иностранцев. Благодаря отмене виз поток туристов из Турции может увеличиться в два раза. В результате многолетнего сотрудничества Беларусь и Турция смогли создать достаточно развитую нормативно-правовую базу взаимодействия. С момента установления дипломатических отношений в 1992 г. и до конца 2011 г. между Турцией и Беларусью была создана договорно-правовая база, насчитывающая около 40 двусторонних соглашений., в т.ч. соглашения о торговом и экономическом сотрудничестве, о взаимных безвизовых поездках по дипломатическим, служебным и специальным паспортам, о взаимном содействии и взаимной защите инвестиций, о воздушном сообщении, о международном автомобильном сообщении, о сотрудничестве в области образования, науки, культуры и спорта, о сотрудничестве в области туризма, об избегании двойного налогообложения в отношении налогов на доходы, о сотрудничестве в борьбе с международной организованной преступностью, международной нелегальной торговлей наркотиками и международным терроризмом, о сотрудничестве в области военного об- 12 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

38 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ORSAM учения, техники и науки, Протокол о сотрудничестве в области обмена информацией и др. 6 Процесс совершенствования договорно-правовой базы двустороннего общения продолжается. На примере белорусско-турецких связей хорошо заметно, как стабильные политические контакты трансформируются в эффективные экономические связи. Однако, следует признать, что в сфере экономики имеются огромные резервы. Так, турецкий импорт занимает 15-е место в товарообороте Беларуси, экспорт белорусских товаров в Турцию находится на 25-м месте. Турция входит в тройку стран по объему инвестиций в экономику Республики Беларусь. Примером прямых инвестиций стало приобретение телекоммуникационной компанией Life Telecom в 2008 г. 80% акций GSM-оператора ЗАО «БеСТ» и вложение им более 800 млн долларов инвестиций в течение двух лет. Во перечне инвестиционных проектов находятся Crown Plaza, гостиница «Минск» и «Журавинка», построенные турецкими подрядчиками. За период с 2008 по 2010 гг. строительными компаниями «Эмсаш», «БегюмБелИншаат», «БелтуркСтройФинанс» и «Эриш Иншаат» были реализованы проекты в Беларуси стоимостью более 130 млн долларов. Торговые отношения между Турцией и Беларусью продолжали набирать рост до 2008 г., однако были замедлены под влиянием кризиса 2009 г. В 2011 г. товарооборот между Беларусью и Турцией составил 447,7 млн. долларов США (динамика 122,9 процента). Белорусский экспорт достиг отметки в 129 млн. долларов (динамика 123,1 процента), импорт из Турции 318,7 млн. долларов (динамика 122,8 процента). 8 Беларусь поставляет в Турцию металлопродукцию, продукты нефтехимии, ткани льняные, продукты деревообработки, сложно-техническую продукцию, ткани из синтетических комплексных нитей. Из Турции Беларусь импортирует томаты, цитрусовые плоды, трикотажные полотна, автомобили грузовые и легковые, ткани ворсовые и из синели, оксиды бора, бумагу туалетную, части и принадлежности для автомобилей и тракторов, другие товары. Беларусь неизменно подтверждает заинтересованность в привлечении турецких инвесторов и подрядчиков для создания высокотехнологичных производств, строительства жилья, торговых объектов, гостиниц. Таким образом, анализ развития белорусско-турецких двусторонних отношений позволяет сделать следующие краткие выводы: 1. Обмен мнениями по основным международным проблемам показывает, что позиции Беларуси и Турции близки или совпадают. Это создает предпосылки для активизации двусторонних контактов на высшем и высоком уровне. Представляется, что данные мероприятия позволят придать существенный импульс двусторонним отношениям, включая их торговоэкономическую составляющую. 2. Турция представляет интерес для Беларуси в силу своего растущего политического и экономического веса в регионе и в Евразии в целом. Турция имеет сильное влияние на постсоветском пространстве, прежде всего в центрально-азиатских странах, Азербайджане, Грузии, где присутствуют и активно реализуются белорусские интересы. Беларусь также вызывает определенный интерес для Турции. Страна с более чем Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

39 ORSAM 9 миллионным населением, представляет интерес для экспорта товаров и услуг турецкого бизнеса, находится на удобных путях с Запада на Восток, с севера на юг. Об этом в очередной раз было заявлено в интервью БелаПАН сопредседателя турецкой части Белорусско-турецкого совета делового сотрудничества Гюрселя Онгорена. Двухдневное заседание совета проходило в начале ноября 2011 г. в Белорусской торгово-промышленной палате (БелТПП) в Минске. По словам турецкого представителя, инвестиционную политику турецкого бизнеса «особенно стимулирует» вступление Беларуси в Таможенный союз, Единое экономическое пространство Важным фактором положительной динамики являлось то, что отношения между двумя странами строятся исключительно на прагматической основе, практически свободны от идеологических ограничений. Так, на официальном сайте Посольства Турции в Республике Беларусь дана оценка турецко-белорусских отношений в контексте отношений двух стран с ЕС и США. В частности, в документе заявлено, что отсутствие каких-либо конфликтов во всех сферах турецко-белорусских отношений создает благоприятный климат для развития отношений нашей страны с Республикой Беларусь. Под предлогом несоблюдения демократии и прав человека по отношению к Беларуси на международной арене, особенно со стороны ЕС И США, вводятся ограничения и санкции. Однако Турция без ущерба обязательствам перед ЕС и существующим хорошим отношениям с Западом старается поддерживать дружественные отношения с Республикой Беларусь почти на всех уровнях. 10 Эту тему еще раз обозначил в своем интервью посол Турции Незахи Озкайа (27 октября 2011 г.). Касаясь темы белорусско-европейских отношений и белорусско-турецких отношений, он подчеркнул, что, несмотря на то, что Турция в целом стремиться следовать общеевропейской политике, Анкара не будет вводить политические и экономические санкции в отношении Минска. «Мы считаем, что любые санкции в отношении Беларуси контрпродуктивны, и руководство ЕС с пониманием отнеслось к нашей позиции», сообщил посол. По мнению дипломата, участие Беларуси в Таможенном союзе и в Едином экономическом пространстве в будущем только расширит возможности белорусско-турецкого сотрудничества. «Сейчас турецкий бизнес сможет прийти в Беларусь не только из Турции, но и из России», отметил господин Озкайя Несмотря на хорошую динамику отношений, Беларусь оставалась малоизвестной страной для подавляющей части турецкого общества. Беларусь часто ассоциируется с Россией. Отношение к Турции со стороны белорусов также не было свободно от некоторых стереотипов. В значительной мере это является отголоском ушедшей эпохи войн Российской и Османской империй, в которых принимали и уроженцы белорусских земель. 14 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

40 БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ORSAM ПРИМЕЧАНИЯ 1 Заседание Белорусско-турецкого совета делового сотрудничества состоится в БелТПП 2 ноября // Интернет портал БЕЛТА [электронный ресурс]. Режим доступа: all_news/economics/zasedanie-belorussko-turetskogo-soveta-delovogo-sotrudnichestva-sostoitsjav-beltpp-2-nojabrja_i_ html. - Дата доступа: Тихомиров А. Состояние политического диалога между республикой Беларусь и турецкой Республикой в гг. /Беларусь-Турция: Пути сотрудничества: Материалы между-нар. науч.-практ. конф. 8 декабря Минск: Издательство «Четыре четверти», С Тихомиров А. Там же. С Внешняя Политика краткий очерк // Официальный сайт Посольства Турции в Беларуси [электронный ресурс]. Режим доступа: Дата доступа: О белорусско-турецких политических консультациях // Интернет портал МИД Республики Беларусь [электронный ресурс]. Режим доступа: a0ae08320dbb87c6.html. Дата доступа: Александр Лукашенко встретился с Премьер-министром Турции Реджепом Тайипом Эрдоганом и Президентом этой страны Абдуллой Гюлем // Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь [Электронный ресурс]. Режим доступа: < press98979.html#doc>. Дата доступа: Века Инал. Либерализация турецкой экономики и привлечение иностранного капитала / Беларусь-Турция: Пути сотрудничества: Материалы второй междунар.науч.-практ. конф. 25. февр Минск: Издательство Четыре четверти., С Савостенко Игорь. «Отмена виз только усилит интерес белорусов к этой прекрасной стране» / Интервью с Валерием КОЛЕСНИКОМ, Чрезвычайным и Полномочным Послом Республики Беларусь в Турецкой Республике // Рэспубліка снежня. 9 Турция планирует инвестировать в Беларусь, чтобы получить доступ к рынкам ЕС // Электронный ресурс. Режим доступа: Дата доступа: Отношения Беларуси и Турции // Официальный сайт Посольства Турции в Беларуси [электронный ресурс]. Режим доступа: - Дата доступа: Официально. Заявление посла // Рэспубліка кастрычніка. Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь

41 ORSAM ЛИТЕРАТУРА Заседание Белорусско-турецкого совета делового сотрудничества состоится в БелТПП 2 ноября // Интернет портал БЕЛТА [электронный ресурс]. Режим доступа: economics/zasedanie-belorussko-turetskogo-soveta-delovogo-sotrudnichestva-sostoitsja-v-beltpp-2- nojabrja_i_ html. - Дата доступа: Тихомиров А. Состояние политического диалога между республикой Беларусь и турецкой Республикой в гг. /Беларусь-Турция: Пути сотрудничества: Материалы между-нар. науч.-практ. конф. 8 декабря Минск: Издательство «Четыре четверти», Внешняя Политика краткий очерк // Официальный сайт Посольства Турции в Беларуси [электронный ресурс]. Режим доступа: Дата доступа: О белорусско-турецких политических консультациях // Интернет портал МИД Республики Беларусь [электронный ресурс]. Режим доступа: html. Дата доступа: Александр Лукашенко встретился с Премьер-министром Турции Реджепом Тайипом Эрдоганом и Президентом этой страны Абдуллой Гюлем // Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь [Электронный ресурс]. Режим доступа: < html#doc>. Дата доступа: Века Инал. Либерализация турецкой экономики и привлечение иностранного капитала / Беларусь- Турция: Пути сотрудничества: Материалы второй междунар.науч.-практ. конф. 25. февр Минск: Издательство Четыре четверти., Савостенко Игорь. «Отмена виз только усилит интерес белорусов к этой прекрасной стране» / Интервью с Валерием КОЛЕСНИКОМ, Чрезвычайным и Полномочным Послом Республики Беларусь в Турецкой Республике // Рэспубліка снежня. Турция планирует инвестировать в Беларусь, чтобы получить доступ к рынкам ЕС // Электронный ресурс. Режим доступа: Дата доступа: Отношения Беларуси и Турции // Официальный сайт Посольства Турции в Беларуси [электронный ресурс]. Режим доступа: - Дата доступа: Официально. Заявление посла // Рэспубліка кастрычніка. 16 Доклад ОРСАМ: 25, Сентябрь 2012

42 ORSAM Центр стратегических исследований Ближнего Востока Mithatpaşa Caddesi 46/4 Kızılay/Ankara Tel: 0(312) Fax: 0 (312) [email protected] [email protected]

43 ORSAM Report No:129 Report No: 25, September 2012 BELARUS-TURKEY: POSITIVE DYNAMICS OF INTERGOVERNMENTAL COOPERATION БЕЛАРУСЬ ТУРЦИЯ: ПОЗИТИВНАЯ ДИНАМИКА МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА BELARUS-TÜRKİYE: DEVLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN POZİTİF DİNAMİKLERİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

Daha göster