Mucur Hava Durumu

На нашем сайте собраны лучшие КС 2 сервера для каждого игрока.
Это стандартные вариации игры, сервера с дополнительными модификациями и особенными режимами.
А также многое другое. На сайте вы сможете подобрать для себя лучшее решение и начать играть уже сейчас.


Остается только рассмотреть каталог, выбрать сервер, и следовать инструкции по подключению к игре.
При этом наш мониторинг серверов КС 2 отбирает только лучшие предложения. Никаких пустышек и поддельных серверов с вирусными ПО,
скрытыми майнерами и другими возможными подводными камнями. Все они проверяются специалистами и добавляются в список только после проверки.

Потому вы можете быть уверены, что все сервера CS 2 на нашем сайте реальные и рабочие.


Как начать играть на сервере Counter-Strike 2
Чтобы начать играть на сервере CS 2 вам потребуется:

1. Скачать клиент игры.
2. Установить.
3. Выполнить настройку сервера, в соответствии с инструкцией на странице.

Отдельные особенности настройки могут отличаться, в зависимости от конкретного сервера. Также у нас есть отдельная инструкция о том, как правильно выполнять
общую настройку. Для самого подключения к серверу, в зависимости от требований разработчика может подойти как официальная версия CS 2 от Steam,
а также и пиратские репаки. Детали также указаны на страницах.

Дерево счастья «Сердце»

Автор: Декоратор. Рубрика: Декор-фото

1

2 Baranovichi State University Germany Institute of World of Turks Selcuk University Turkish Handicrafts Research and Application Center XI. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI VE KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZYUMU/SANAT ETKİNLİKLERİ TÜRKİYE BELARUS İLİŞKİLERİ XI. INTERNATIONAL TURKIC CULTURE, ART and PROTECTION OF CULTURAL HERITAGE SYMPOSIUM/ART ACTIVITY TURKEY-BELARUS RELATIONS Editörler: Prof. Dr. Osman KUNDURACI-Ahmet AYTAÇ Ekim 2017-Baranovichi/Belarus

3 Tüm hakları saklıdır. Copyright sahibinin izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının, elektronik, mekanik ya da fotokopi ile basımı, yayımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. Sayfa Tasarımı Ahmet AYTAÇ Kapak Tasarımı Ahmet AYTAÇ Dizgi ve Baskı Anka Basım Yayın Ltd. Şti. Basım Tarihi: ISBN: Kitapta Yer alan metinler, fotoğraf, resim, şekil ve çizimler, alıntı ile kaynakça sorumlulukları yazarlarına aittir.

4 İÇİNDEKİLER Baranovichi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Vasiliy KOCHURKO nun Açılış Konuşması (Çeviri: Doç. Dr. Ümit YILDIZ)... XI Kongre Genel Sekreteri ve Sergi Küratörü Ahmet AYTAÇ ın Açılış Konuşması... XIII Kongre Eş Başkanı Prof. Dr. Osman KUNDURACI nın Açılış Konuşması... XV Kongre Eş Başkanı Prof. Dr. Necati DEMİR in Açılış Konuşması... XVII Açılış Konuşması Vasiliy KOCHURKO, Взаимодействие Учебных Заведений Как Механизм Конкурентоспособного Функционирования На Рынке Образовательных Услуг... Современная Оценка Oturum Galina NIKASHINA, Intellectual Creativity As A Stipulation For Outstripping Development Of Children Of Preschool Age III

5 Fatma ÜNAL, Yunus PINAR, Emine Ela KÖK, Çocuk Şarkılarında Ve Parmak Oyunlarında Değerler Aliaksei SOLAKHAU, Tьrkisms In The Modern Belarusian Language: Their Semantics, Word-Derivational Activity, Their Functioning In The Structure Of Phraseological Units Oleg N. FIENCHUK, Divine Secrets Of The Koran In The Collection Of Poems "Islam" I. A. Bunin Sabri CEYLAN, Yabancılara Türkçe Öğretim Setlerindeki Metinlerde Atasözleri Oturum Necati DEMİR, Oğuz-Name ye Göre Oğuz Kağan ın Avrupa yı Fethi Yüksel KAŞTAN, Alman Kaynaklarına Göre I. Dünya Savaşı nda Romanya Cehpesi Ve Romanya nın Stratejik Önemi Seda ÖZMEN,Avrupa da Yahudi Yaşamı Christian Johannes HENRİCH, Dealing With Cultural Heritage İn The 20th Century On The Examples Of Nagorny-Karabakh And Northern Cyprus A.V.

6 7. Oturum Vasily SCHUR, Natalya TOCHYLO, Words Ethnonyms Wıth Turkıc Roots In Dıalects Of Polesıa Dilek ZERENLER, Karagöz ün Filozofluğu Oyunuda Karagöz ün Felsefesi Ayşe Gülbün ONUR, From Shadow Theatre To Puppet Show Hakan KUYUMCU, Ağa Haşr Kaşmiri nin Turki Hoor Draması Üzerine Bir Çalışma Oturum Nurettin HATUNOĞLU, Muzaffer Han Dönemi Buhara Emirliği nde Siyasi Ve Askeri Gelişmeler Alla NIKISHOVA, Victoria KREMENEVSKAYA, Особенности Туристической Политики В Области Защиты Историко-Культурного Наследия В Республике Беларусь Iryna PINIUTA, Teaching Strategıes To Develop Intercultural Communıcation Skills Aleksandr ITSENKO, Features Of The Space Of Multiculturalism In The Post-Secular Era Oturum Alexander N. UNSOVICH, Сетевое Международное Взаимодействие Образовательных Ayşe Gamze ÖNGEN, Tekstil Tasarımcısına Yön Veren Tasarım Prensiplerinden Çizgi Öğesi Sevinç ÇELİKYAY, Günümüzde Hesap İşi Tekniğinin Şile Bezi Dokumalarına Uygulanması Gürbüz ARSLAN,The Establıshment Process Of The State Of Israel And Turkey's Recognıtıon Of Israel Sinan YÜKSEL, Bir Eflak Voyvodası Nikola Mavroyeni Tatsiana YATSENKA, Anti-Innovative Barriers In The High School: Classification Characteristic And Prevention Oturum Recep DURGUN, Nasim Hicazi nin Son Darbe Romanında Tarihi Gerçeklik Victorya N. POZNYAKEVICH, Modern Trends In Accounting Education Galina Y. ZHİTKEVİCH, Integratıon Of Educatıon And Scıence: Regıonal Aspect Alexandr N. KOROB, Creatıon Of A Busıness Incubator For O utsourcıng Of Accountıng Servıces At The Department Of Accountıng Ceyda ERDİN, Sarı Saltık Ve Kırım Kapanış Paneli Kongreden Görüntüler V

7 Panel ve Türk Sanatları Çalıştayı Necati DEMİR, Tarih İçerisinde Türkçe Ve Türk Kültürü Osman KUNDURACI, Türk Evi Ahmet AYTAÇ, Gelenekli Türk Dokumaları Çalıştay ve Sergi Uluslararası Türk Sanatları Sergisi VI

8 SYMPOSIUM HONORARY COMMITTEE Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN (Selçuk University, Rector, Turkey) Prof. Dr. Vasiliy KOCHURKO (Baranovichi State University, Rector, Belarus) SYMPOSIUM CO-CHAIRS Prof. Dr. Vladimir KLIMUK (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Osman KUNDURACI (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Necati DEMİR (Germany Turkish Institute of World President) SYMPOSIUM GENERAL SECRETARYS Ahmet AYTAÇ (Selçuk University, Turkey) SCIENTIFIC COUNCIL OF SYMPOSIUM Prof. Dr. Mehmet OKKA (Selçuk University, Vice Rector, Turkey) Prof. Dr. Mahmut ATAY (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Osman KUNDURACI (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Ahmet AY (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Yılmaz KOÇ (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Nuriye BİLİK (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Mehmet TEKOCAK (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Ahmet DALKIRAN (Selçuk University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Yaşar ERDEMİR (Selçuk University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Hakan KUYUMCU (Selçuk University, Turkey) Ahmet AYTAÇ (Selçuk University, Turkey) Prof. Dr. Alexander UNSOVICH (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Oleg PHENCHUK (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Tatsiana PUCHINSKAYA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Elena BELAYA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Zoya KOZLOVA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Irina PINYUTA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Zhanna MANKEVICH (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Zoya LUKASHENYA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Necati DEMİR (Gazi University, Turkey) Prof. Dr. Mustafa SEVER (Gazi University, Turkey) Prof. Dr. Salih YILMAZ (Ankara Yıldırım Beyazıt University, Turkey) Prof. Dr. İdris BOSTAN (İstanbul University, Turkey) Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI (Gazi University, Turkey) Prof. Dr. Ahmet ALTIN (İzmir Demokrasi University, Turkey) Prof. Aysen SOYSALDI (Gazi University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Kürşat ÖNCÜL (Osman Gazi University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Yüksel KAŞTAN (Akdeniz University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Mustafa ŞENEL (Alger 2 University Yunus Emre Institute Coordinator, Algeria) Assoc. Prof. Dr. Ümit YILDIZ (Akdeniz University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Berrin OKKA (N. Erbakan University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Osman Kubilay GÜL (Cumhuriyet University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Feryal SÖYLEMEZOĞLU (Ankara University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Özkan AYDOĞDU (Cumhuriyet University, Turkey) Assist. Prof. Dr. İbrahim ÖZBAKIR (Cumhuriyet University, Turkey) Prof. Dr. Shahid Iqbal KAMRAN (Allama İkbal Open University, Pakistan) VII

9 Prof. Dr. Gadir GOLKARİAN (Yakın Doğu University, KKTC) Prof. Dr. Qafar JEBIYEV- (National Academy of Sciences of Azerbaijan) Prof. Dr. John ZEMKE (Missouri University, Columbia) Prof. Dr. Mariya LEONTİK (İştip Gotse Delçev University, Macedonia) Prof. Dr. Ekrem CAUSEVİC (Hırvatistan Zagrep University, Croatia) Prof. Dr. Chakib BENAFRİ (Alger 2 University, Algeria) Prof. Dr. Julia PULİDO (Rey Juan Carlos University, Spain) Prof. Dr. Mahmut ÇELİK (İştip Gotse Delçev University, Macedonia) Prof. Dr. Galina MİŞKİNİENE (Vilnuis University, Lithuanian) Prof. Dr. Juan Carlos ZAPATERO (Autonoma University, Spain) Prof. Dr. Dmitriy SEN (Southern Federal University, Russia) Prof. Dr. İrfan MORİNA (Kosova University, Kosovo) Prof. Dr. Enrico CILIBERTO (Kataniya University, Italy) Prof. Dr. Muhammad KAMRAN (Punjab University, Pakistan) Prof. Dr. Alisia BORISENKO (Novosibirsk State University, Russia) Prof. Dr. Cherifa TAYAN (Alger 2 University, Algeria) Prof. Dr. Samoil MALCHESKI (Institute for Socio-Cultural Anthropology of Macedonia) Prof. Dr. Serghei ZAHARİA (Komrat State University, Moldova) Prof. Dr. Rubin ZEMON (Institute for Socio-Cultural Anthropology of Macedonia) Prof. Dr. Battulga TSEND (National University of Mongolia, Mongolia) Assoc. Prof. Dr. İsmet TOUATİ (Tlemcen University, Algeria) Assoc. Prof. Dr. Tudora ARNAUT (Taras Şevçenko Kiev University, Ukraine) Assoc. Prof. Dr. Mustapha BENHAMOUCHE (Bilda University, Algeria) Assoc. Prof. Dr. Belhadj MAROUF (Tlemcen University, Algeria) Dr. C. Johannes HENRICH (Southeast Europe and Caucasus Research Center, Germany) Dr. Shirin MELİKOVA (Carpet Museum, Azerbaijan) Dr. Farhat Jabeen WİRK (Fatima Jinnah Women University, Pakistan) Dr. Monika KOPERSKA (Varşova University, Poland) Dr. Hebibe ALİYEVA (Historia Museum, Azerbaijan) Irina GUSACH (Senior Staff Scientist Azov Museum, Russia) Nadia CHEREPAN (Vilnuis University, Lithuanian) Alexey PRONİN (Novosibirsk National University, Russia) EXHIBITION CURATOR Ahmet AYTAÇ (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Ahmet DALKIRAN (Selçuk University, Turkey) EXHIBITION BOARD OF JURY Prof. Dr. Elena PONOMARYOVA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Hüseyin ELMAS (Selçuk University, Turkey) Prof Dr. Nacereddine SAİDOUNİ (Alger 2 University, Algeria) Prof. Dr. Serap YANGIN BUYURGAN (Başkent University, Turkey) Prof. Dr. Zoya KOZLOVA (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ (Ahi Evran University, Turkey) Prof. Dr. Rachid KOURAD (Alger 2 University, Algeria) Prof. Dr. Zhanna MANKEVICH (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Nana JANASHIA (Tphilisensis University, Georgia) Prof. Dr. Meliha YILMAZ (Gazi University, Turkey) Prof. Dr. Marina ANDRIYASHKO (Baranovichi State University, Belarus) Prof. Dr. Özer KANBUROĞLU (İstanbul Aydın University, Turkey) Prof. Dr. Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ (Gazi University, Turkey) VIII

10 Assoc. Prof. Dr. Ahmet DALKIRAN (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Fatma MOEEN (Jamia Millia İslamia University, India) Assoc. Prof. Dr. Mehmet KOŞTUMOĞLU (Dokuz Eylül University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Oğuz YURTTADUR (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Ruhi KONAK (Kastamonu University, Turkey) Assoc. Prof. N. Rengin OYMAN (S. Demirel University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Amila SMAJOVİC (Uluslararası Saraybosna University, Bosnia) Dr. Mohammet YOUNIS (Fayoum University, Egypt) Dr. Karim MIRZAYE (Islamic Art University, Iran) Ahmet AYTAÇ (Selçuk University, Turkey) Lela GELEISHVILI (State University, Georgia) Shefqet EMİNİ (Artist, Netherlands) Halit YALABAK (Yüzüncü Yıl University, Turkey) Byambajav TSOGBAYAR (Artist, Mongolia) SYMPOSIUM and EXHIBITION ORGANIZING COMMITTEE Ahmet AYTAÇ (Selçuk University, Turkey) Dr. Galina NIKASHINA (Baranovichi State University, Belarus) Assist. Prof. Dr. Hakan KUYUMCU (Selçuk University, Turkey) Dr. Anatoliy DEMIDOVICH (Baranovichi State University, Belarus) Assoc. Prof. Dr. Ahmet DALKIRAN (Selçuk University, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Ümit YILDIZ (Akdeniz University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Berrin OKKA (N. Erbakan University, Turkey) Assist. Prof. Dr. Osman Kubilay GÜL (Germany Institute of World of Turks, Turkey) Dr. Tatsiana YATSENKO (Baranovichi State University, Belarus) Berker KURT (Akdeniz University, Turkey) Dr. Ülker ŞEN (Gazi University, Turkey) IX

11

12 Baranovichi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Vasiliy KOCHURKO nun Açılış Konuşması (Çeviri: Doç. Dr. Ümit YILDIZ) Değerli misafirlerimiz sizleri aramızda görmekten ve Baranovichi Üniversitesi nde ağırlamaktan büyük şeref duymaktayım. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Belarus Devleti tarafından resmi olarak Baranovichi Üniversitesi nde Türkçe eğitimi ve öğretimi yaklaşık 10 yıldır tamamlanmış bulunmaktadır. Ülkeler arasındaki eğitim ve öğretim, demokratik işbirliği anlaşmaları karşılıklı olarak düzenli ilişkilerle yapılacak bir deyiştir. Bizde bu özel ilişkileri Türkiye Cumhuriyeti ve Türk halkı ile kısa sürede karşılıklı olarak güçlendireceğimize inanıyorum. İlk seneler karşılıklı olarak bir anlaşma bulunmamaktaydı. Selçuk Üniversitesi ne ve değerli Rektörüne bize bu konuda aracı olduğu için teşekkür ederim. Tekrar bizim bu organizasyonu yapmamız için Selçuk Üniversitesi nin bize yaptığı bu öneriyi şerefle kabul ettik. Üniversitemizin anahtarı size aittir. İstediğiniz kadar kalabilir. İstediğiniz şekilde üniversitemizin imkânlarından yararlanabilirsiniz. Özellikle bu konferansın ve bu işlerimizin verimli sonuçlarını görmek için ilerde karşılıklı iş birliği anlaşmaları yapmayı öğrenci, öğretmen programlarını değiştirmeyi tabi ki ümit ederim. Geldiğiniz için teşekkür ederim. Şimdi sözü konferans genel sekreteri Sayın Ahmet AYTAÇ hocama vermek istiyorum. XI

13

14 Kongre Genel Sekreteri ve Sergi Küratörü Ahmet AYTAÇ ın Açılış Konuşması Sayın Rektör, değerli öğretim üyeleri hepinizi saygıyla selamlıyorum. Uluslararası Türk Kültürü Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumuna hepiniz hoş geldiniz. Tabi ülkeler arası kültürel, sanatsal ve bilimsel işbirliğinin ne denli önemli olduğunu globalleşen dünyada günümüzde çok daha iyi anlıyoruz. Belarus ve Türkiye global dünyada daha iyi ilişkiler kurmak durumundadır. Baranovichi Üniversitesi nin Sayın Rektörü Vasilly Bey bu bilimsel ve sanatsal işbirliğine bir kapı açtı ve üniversitesinde bu sempozyumun düzenlenmesine imkan sağladı. Bu bizim için çok önemli bir konu. Selçuk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN hocam, Sayın Rektör Vasilly Beye selamlarını iletmemizi istedi. Sayın Vasilly Beyin üniversitesi ile Selçuk Üniversitesi nin bu işbirliğinden son derece memnun olduğunu ve tüm katılımcılara ve sizlere de selamlarını iletmemizi istedi. Bu kongrede yine Almanya, Pakistan, Belarus ve Türkiye den değerli bilim adamlarının bildirilerini dinleme şansımız olacak. Tabi bir kongre düzenlemenin ne kadar zor olduğunu biliyoruz. Ama hele bir de bunu kendi ülkemizin dışında başka bir ülkede yaptığımızda bu zorluk ikiye katlanıyor. Ama biz bu zorlukları çok kolay aştık. Çünkü Belarus ta bir kahraman var. Benimle Ümit hoca 7/24 maille, telefonla gece yarıları belki de son birkaç aydır yani eşimden daha çok Ümit hocayla konuştuk desem yeri var. Ve kongremizin bir diğer ortağı da Almanya Türklerin Dünyası Enstitüsü ve bu enstitünün de değerli Direktörü hepinizin yakından da tanıdığı bilim adamı Prof. Dr. Necati DEMİR. Bu kongreye katkı sağladılar ve paydaş oldular. Ben burada merkezimizin yaptığı bütün kongrelerde, düşüncesiyle kongreye katkı sağlayan Merkez Başkanımız Prof. Dr. Osman KUNDURACI başta olmak üzere can dostum Ahmet DALKIRAN a, Prof. Dr. Necati DEMİR e, az önce ifade ettiğim gibi Doç. Dr. Ümit YILDIZ a ve bize bu imkânları bize buralarda bu kongreyi yapma fırsatı veren Sayın Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN e ve Baranovichi Üniversitesi nin Değerli Rektörü Prof. Dr. Vasily KUCHORKO ya huzurlarınızda teşekkür ediyorum. XIII

15

16 Kongre Eş Başkanı Prof. Dr. Osman KUNDURACI nın Açılış Konuşması Evet benim açılış seremonilerinde alışık olduğum gibi konuyla ilgili açıklanacak şeyleri Ahmet hoca zaten söyledi. Şimdi bizler Selçuk Üniversitesi ni temsilen Türk El Sanatları Merkezi olarak Baranovichi Üniversitesi ile ortaklaşa gerçekleştirdiğimiz Türk Sanatları Kültür ve Folkloru ile Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu nun 11. sini burada gerçekleştiriyoruz. Burada bize ev sahipliği yapan Sayın Rektör e teşekkür ederiz. Selçuk Üniversitesi nin Rektörü Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN hocamızın selamlarını getirip kendisine ayrıca teşekkürlerimizi sunuyoruz. Bugün de gerçekleştireceğimiz kongre çerçevesinde yurt dışından yani Belarus tan, Belarus un dışında biz Türkiye den 30 kişilik bir ekiple geldik. Umarız Belarus ta katılımcılarla beraber 60 katılımcıya ulaşabiliriz. Türk Kültürü Sanatı ve Folklorü üzerine neler yapılacağına, işte bu da bizim yaptığımız kongrenin içeriği hakkında çok önemlidir. Belarus bayrağına bakarsanız Belarus bayrağının solunda bizim Anadolu kilimlerinin ve halılarının motifleri ve aynı zamanda da armalarımız yine başak, buğday başağı var. Demek ki bizim Belarus la ilgili olarak bir ortak kültürel mirasımız olduğunu görüyoruz. Bu kültürel miras birlikteliğinde inşallah birbirlerine daha da güçleneceği duygusuyla herkesi saygı ile selamlıyorum. XV

17

18 Kongre Eş Başkanı Prof. Dr. Necati DEMİR in Açılış Konuşması Sayın Rektörüm, kıymetli meslektaşlarım hepinizi saygı ile selamlıyorum. Değerli konuklara Türk kültürünü, tarihini tanıtmak üzere Almanya da kurduğum Türklerin Dünyası Enstitüsü adına buradayım. Bu sempozyum bu sene buraya hitap etmek üzere düşünülmüştür. Rektörümüz Vasilly Bey daha evvel Türk Tarihi Türk Kültürünü tanıtmak üzere bir konferans düzenleyerek buraya bizleri davet etmişti. Ben Mayıs ayında bu üniversiteye geldim ve Türk kültürüyle ilgili bir konferans verdim öğrencilere. Sayın Rektörümüz Vasilly Bey de beni bir devlet başkanı gibi ağırlamıştı o zaman. Ben gerçekten çok şaşırdım. Biz bu coğrafyanın iki önemli devletin Belarus ve Türkiye Cumhuriyeti dünyanın gelişen şartları bizi çok yakın olmaya zorluyor. Dost olmaya zorluyor. Ben en kısa zamanda Sayın Rektörü Ankara ya davet edeceğim. Orada kendisinden bir konferas isteyeceğiz. Dediğim gibi gelişen dünyada Belarus ve Türkiye daha güçlü ilişkiler kurmak zorundadır. Ve bu sempozyum biz bilim adamlarınca düzenlenmektedir ve devletlerarası işbirliğinin hızla artmasına inşallah vesile olur. Ahmet AYTAÇ çok ilginç bir adamdır. Ben, benim gibi çalışan bir ikinci kişi daha yoktur derdim. Bu Ahmet AYTAÇ beni yanılttı. Kendisine de enstitüm adına 2017 yılı Bilim ödülü takdim etmek istiyorum ki gerçekten yayınlarıyla da bir markadır Ahmet AYTAÇ. Evet Ahmet hocanın bu azmi Ümit YILDIZ ın da desteği ile birleşti ve bu sempozyum ortaya çıktı. Bilim dünyası için hayırlara vesile olmasını diliyor, hepinizi saygı ile selamlıyorum. XVII

19

20 AÇILIŞ OTURUMU (OPENING SESSION)- A Salonu (A Hall) Oturum Başkanları (Session Moderators): Prof. Dr. Vasily SCHUR-Yrd. Doç. Dr. (Assist. Prof. Dr.) Yaşar ERDEMİR

21

22 ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ КАК МЕХАНИЗМ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОГО ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ НА РЫНКЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛУГ Vasiliy KOCHURKO Взаимодействие организаций является одним из механизмов борьбы с конкуренцией на рынке. И рынок образовательных услуг в этом направлении не исключение. Образовательная среда представляет собой постоянно и динамично меняющийся организм, поэтому в условиях постоянной конкуренции на различных уровнях, в различных сферах деятельности одним из вариантов сохранения и возможного укрепления своих позиций выступает объединение организаций (долгосрочное, среднесрочное или краткосрочное). Взаимодействие партнеров на основе конкурентных преимуществ каждого создает условия для построения мощной, современной платформы качественной реализации обозначенных целей. Одной из основных и широко распространенных форм такого взаимодействия выступает сетевая форма сотрудничества, в рамках которой каждый из участников реализует индивидуальный блок закрепленных за ним функций. Специализация участников сети позволяет достичь высокого качества конечного результата, так как каждый является высококомпетентным партнером в указанной области. На основе данной формы объединения достигается синергетический эффект. В качестве альтернативной формы взаимодействия (блочного, не тотального) выступает дистанционная форма функционирования, позволяющая достичь экономии материальных средств, обеспечить мобильность, оперативность, индивидуальность в направлении реализации запланированного комплекса мероприятий: образовательных программ (в том числе магистратуры), научно-исследовательских, инновационных проектов, программ академической мобильности. Также в качестве одной из возможных форм альянса организаций выступает консорциум как добровольное объединение организаций в рамках реализации единой цели. Создание образовательных, научных консорциумов позволяет повысить эффективность работы каждого участника за счет широких возможностей реализации международных проектов, в том числе финансируемых (таких как Erasmus+, Horisont 2020). Также реализуются перспективы соответствия вектору развития формируемым и меняющимся тенденциям глобализации образования. Prof. Dr., Baranovichi University, Rector, Belarus. 3

23

24 WOODEN DECORATIONS ON THE DOORS OF THE HOUSES IN MUGLA PROVINCE, YATAĞAN DISTRICT- KATRANCI VILLAGE Osman KUNDURACI Muğla is an important province, which is located in south of Anatolia, surrounded by Aydın and Denizli in north, Antalya in east and Mediterranean in south and Egean in West. Muğla, in the Southwest Anatolia s indented, high mountains, has also plateaus such as Bozüyük, Ula and Gökova. Although its climate is generally mild, plateau climate can be observed locally. Muğla and that region s history is down to 2000 BC. Known as Karia in Antique Age, the region was under the control of Kingdom of Lydia 546 BC, after that for a short time was in Persian domination. Turkish periods settlements in Yatağan region was started in the Menteseogullari period which was played an important part of turkization of Anatolia. Ibn-i Batuta who travelled Anatolia in beginning of 14th century, mentioned about Turkmen emirates in the region. Sinan Efendi, who was a scholar in 16th century, indicated that he was from Leyne in one of his poems called Mesahib-i Serife shows Muğla was an important Ottoman province in that century. Evliya Çelebi, who was one of the 17th century travellers, mentioning flat earth roof houses in Muğla, 150 in Bozüyük and 250 in Eskihisar-, gave information about 17th century Ottoman domestic architecture. Comprehensive studies on Mugla s 19th century settlements and domenestic architecture were made. We see that in 18th and 19th century hipped roof houses took place instead of 17th century s flat earth roof houses. However in some villages flat earth roof still was in use. Examples, most of them built in end of 19th and begining of 20th century, are typical Turkihs houses both in point of plan and construction elements. Generally located in a yard, houses were built in exterior hall plan type which is called önlük. Sections such as kitchen, toilets, barn and hayloft were located in basement or yard. We see that exterior hall was encircled with wooden bars and the area is called çıkartmalık. In one corner of the çıkartmalık a place for ablution which is called abdestlik was built. Other parts of çıkartmalık are called kibet. Large closet, bathing cubicle, flowerpot, shelf (almelik or çanaklık), furnace and closet nishes were made in rooms. On basements hardly any windows were used, but on upper floors number of windows are increased. Windows were closed on both sides with wooden shutters or bars which are locally called dırbızan. Room ceilings are generally flat, lath ceilings which have straight or diagonal rosettes in the centre. Houses mostly built with stone and wood. The walls are cm. thickness and made of mortar-bond timber. Prof. Dr., Selçuk University Department of Art History, Konya. 5

25 The most important ornamental motifs in the district houses are the entrance doors and dırbızan (windowa bars). This study will introduce these gates which are important for ornamentation of Yatağan Katrancı Village houses. Having decorations on the door reflects Turkish people s perspective on life, culture, the status of the house owner and the sense of fashion of the period. For Turkish people, their houses are sacred places where they have in-family privacy. For this reason, doors have had specific importance and they have been decorated. Additionally, they have decorated their doors with symbolic motifs in an attempt to reflect their status, value judgement and beliefs. The artisans doing the decoration work tried to choose the motifs they were to engrave based on the wishes of the owner of the house and their experiences. Decorations on the doors of the houses in Yatagan-Katrancı village are generally on the room doors and the surfaces facing the sofa in the room. For wooden materials, turpentine tree, pine tree and mulberry tree were used and for technique batten-built-up, surface engraving and curve-cut techniques were applied. No paint was used on the wood, revealing the texture of the wood. If there are two doors decorated as in Huseyin Kocagöz s house, these two doors were decorated with similar decorations symmetrically(photo:1). On most of the vertical rectangular formed doors, there are semi-circle formed, arches engraved like lacework and looking like curtains fixed on the frame of the door. Along with the leaves of the doors, these arches resemble prayer rugs. As in Ramazan Karaoglu s house, there are stars or medallion shaped motifs on both sides of the cusped arches(photo:2). In some samples, there are crown formed caps above the cusped arches. On both sides of these caps, there are generally knobs places on wooden columns. Single sided leaves of the doors are where most of the decorations are placed. Rectangular door leaves are generally framed with 10 cm wide jambs. Inner sides are separated into smaller boards with 5 cm wide wooden laths, and each of these was decorated with different ornaments. These boards are placed in different organizations of square, rectangular, triangle and star shapes. The most common of these compositions are formed with rectangles, with a square part in the middle reflecting the circling move of the pinwheel. A thin moulding is circled in each plate. There are various symbolic motifs in the blank parts of the plates. The most common motif is named künar by the local people, which represents the top-view of the pine cone which grows in that region. This motif resembling the top view of a flower is used on almost every door(photo:3). Crescent and star, symbolizing the Turkish flag is another very common motif like künar, which can also be found on almost every door in the region. On the doors of Huseyin Kocagöz s house, there are dagger motifs above the cusped arches engraved in hemstitch technique(photo:4). As in Mehmet Bozkurt s house, arm motifs are engraved mostly with stars and flowers. They can be taken as the symbols of peace. Additionally, arm motifs indicate that most of the residents of that house are male(photo:5). In Osman Omak s and Mustafa Kocagöz s houses, heart motifs are placed in circles around star forms. 6

26 Birds are used in decorations, sometimes single and sometime as couples facing each other. In Mehmet Angın s house, there is a star in a circle in the middle of two bird motifs facing each other, and the evil eye talisman in the middle of that star looks like a protection for the affection within the family. These blue talismans were placed in the centre of the motifs afterwards. On the doors of Mehmet Alakaya s house, pinwheel motif reflecting the dynamism of circling movement is circled with small interwoven circles, which reflects the Turkish perspective of the universe and life. The flying bird motif with open wings in Mehmet Bozkurt s house is one of the most common motifs. Motifs of pitcher, which are used for washing hands and ablution represents the religious beliefs of the household. Flower bouquets coming out of vases are among the different applications(photo:6). On the doors of Abdullah Sivri s house, there are reverse S forms with three cusps on the edges. Besides the heavily ornamented doors, some doors are decorated with simple compositions of tulip motifs, as the doors in Faden Kocagöz s house. On the doors in Mustafa Dirik s house, there a tread motif placed on the edge of a pentagram. Pentagram or hexagram motifs placed in cusped circles like in Mustafa Tosun s house are also among the common motifs. On conclusion, some wooden door examples which are found in houses in Katrancı village of Muğla-Yatağan district are important in traditional handicrafts in terms of their construction and ornamentation characteristics. The doors, which are significant in the context of both composition and iconograhpic meanings, are the most important structural elements applied in Yatağan region traditional houses by local craftsman at the begining of 20th century. BİBLİOGRAPHY Ertuğrul Aladağ, Muğla Evi, Muğla, Oktay Ekinci, Yaşayan Muğla, İstanbul, Osman Kunduracı, Muğla-Yatağan Çevresindeki Ahşap Süslemeli Kapılar, 2000 li Yıllarda Türkiye de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Toplumsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1999 s Osman Kunduracı, Yatağan-Turgut Çevresindeki Eski Evler, Osmanlı nın 700. Yılında Muğla Sempozyumu (6-7 Mayıs 1999), Muğla, Osman Kunduracı, Batı Toroslar da Bulunan Geç Dönem Türk Evlerinde Ahşap Süsleme, Türk Tarihi Ansiklopedisi, Cilt: 18, Ankara, 2002, s Osman Kunduracı, Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları, Muğla, 2007 Osman Kunduracı, Denizli Serinhisar İlçesi nin Eski Evleri, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, (6-7-8 Eylül 2006),Denizli, 2007,s

27 Osman Kunduracı, Muğla-Yatağan İlçesi Turgut(Leyne) Kasabasının Eski Evleri, Prof. Dr. A. Adil Tırpan a Armağan, Denizli, Photo1- Doors of Hüseyin Kocagöz House Photo2- Doors of Ramazan Karoğlu House 8

28 Photo3- Künar (Pinecone) Motif from Doors of Katrancı Houses Photo4- Dagger Motif from Door of Hüseyin Kocagöz House 9

29 Photo5- Arm Motif from Door of Mehmet Bozkurt House Photo6- Flowers in Vase motifs from Doors of Katrancı Houses 10

30 1. OTURUM (1. SESSION)-A Salonu (A Hall) Oturum Başkanları (Session Moderators): Prof. Dr. Necati DEMİR-Doç. Dr. (Assoc. Prof. Dr.) Galina NIKASHINA

31

32 INVESTIGATION OF HANDMADE DOLLS IN AYDIN REGION IN TERMS OF THEIR MATERIALS, MAKING AND EMBRODERY TECHNIQUES Aysel ÇAĞDAŞ * Fatma ÜLKÜ YILDIZ ** Miyase ÇAĞDAŞ *** INTRODUCTION With their rich variety and beautiful examples, our handcrafts make up colorful and the most important part of our culture. Transferred from thousands years ago to nowadays, handcrafts reflect the emotions, artistic tastes and cultural properties of the communities they emerge from (Doğan, 2016). One important value of Turkish culture is the handcrafts. Handmade dolls included in the handcraft works are significant in that they can introduce cultural values to children at early ages (Çağdaş and Yıldız, 2016). Stuffed dolls were first discovered in Egypt in 500s BC (İlhan, 2004). The first time that dolls were made at home by adults for children to play was in the 16 th century. (Ergün, 1980). Within family life in Turkish communities, dolls have always been made and their functionality has been maintained in the growth process of children. They have managed to survive throughout the Turkish history from Central Asia to Anatolia (Begiç, 2016). Made to entertain and educate children, toys provide valuable clues about their times (Onur, 2002). It is possible to understand social tendencies of Turkish culture by looking at the appearances of hand-made dolls as traditional toys. Clothes of the dolls and the accessories used display the characteristics of their regions (Güner, 2002; Onur and Demir, 2004). Children need dolls that carry the properties of their cultural and ethnic origin (Cited in Egemen, Yılmaz and Akil, 2004). Traditional handmade dolls will always continue to exist though handmade dolls are likely to be replaced with those manufactured by both national and international companies in parallel with the recent industrial and technological developments. The growth and diversification of tourism sector worldwide and people s interest in different cultures have increased the interest in handmade dolls belonging to certain regions (Begiç, 2016). An investigation into handmade dolls is needed to contribute to tourism, to create work areas for housewives by offering them opportunities to make regional handmade dolls, to keep the cultural values alive and to introduce Turkish culture to children at early ages. Purpose of the Study The main purpose of this study is to introduce handmade pillow dolls from Aydın (Turkey) region and examine the materials, making and embroidery techniques used in the making of dolls. * Assoc Prof. Selcuk University, Faculty of Health Sciences, Konya, [email protected] ** Lecturer, Selcuk University, Faculty of Health Sciences, Konya, [email protected] *** Assoc Prof. Selcuk University, Faculty of Art and Design, Konya, [email protected] 13

33 Research Questions Accordingly, the following research questions will be addressed; Regarding the handmade dolls made in Aydın region; 1. What are the materials used in the making process? 2. What are the stitch techniques applied in the making process? 3. What are the making and embroidery techniques applied? Significance of the study The findings of the study are expected to 1. Create a discussion platform by updating the topic of handmade dolls that are a part of Turkish handicrafts 2. Be effective in introducing Turkish culture to children at early ages 3. Be effective in supporting the production of handmade dolls, encouraging their manufacture and finding market for them 4. Contribute to the introduction and publicity of our cultural values at international platforms 5. Provide guidance to those working in the toy industry on how to make dolls characterizing Turkish culture METHODOLOGY The study was designed as a survey model. The research population of the study is the province of Aydın. As a result of field research, 10 handmade dolls were obtained and all of these dolls were included in the research sample. Observation sheets developed by the researcher were used to collect research data. Initially, handmade dolls were assigned a number based on the degree of difficulty of embroidery work, starting from the easier ones. Later, each doll was analyzed in numerical order in terms of the materials used in their making, stitch techniques used in the making process and the techniques used in their making and embroidery. Besides, pictures of the dolls were also taken. Photo 1 First 5 handmade dolls from Aydın region RESULTS, INTERPRETATION AND DISCUSSION In this part, the materials and the stitch techniques used in the making process and the techniques used in the making and embroidery of the handmade dolls from Aydın region were presented in tables. Findings were interpreted and discussed in accordance with the research questions. 14

34 Table 1 Materials used in the making of dolls Primary Materials Secondary Materials Embroidery Materials Doll No Fabric Sponge Scraps Sewing Thread Fabric Embroidery Thread Lace Thread (Cotton) Lace Thread (Nylon) 1 X X X X X X X 2 X X X X X X X 3 X X X X X X 4 X X X X X X X 5 X X X X X X X X 6 X X X X X X X 7 X X X X X X X X 8 X X X X X X X X 9 X X X X X X 10 X X X X X X X X Total % Bead Ready-made Lace Festoon As can be seen from the data given in Table 1, the same primary and secondary materials were used in all of the dolls. For embroidery, fabric and embroidery thread were used in all of the dolls, followed by lace thread (nylon), ready-made lace and bead. Lace thread and festoon were the least favored materials used in the embroidery. Based on the findings, it can be suggested that economy was a priority in the use of primary and secondary materials of the handmade dolls. The findings related to the primary and secondary materials used in the making of dolls are consistent with those reported by Temiz Çağdaş and Çağdaş (2011). Table 2 Stitch Techniques Used in the Making of Dolls DDoll No Machine made Handmade Straight Stitch Tacking Machine stitch Hemming Stitch 1 X X X X 15

35 2 X X X X 3 X X X X 4 X X X X 5 X X X X 6 X X X X 7 X X X X 8 X X X X 9 X X X X 10 X X X X Total % The data in table 2 shows that straight stitch made by machine and handmade tacking, machine and hemming stitches were used in all of the dolls. Results indicate that sewing machines are also used at homes in parallel with the rapid developments in technology. However, it is also seen that stitch techniques made by hand are the ones that are still implemented. Çağdaş and Yıldız (2016) found that machine straight stitch and handmade tacking were used in the clothing of all handmade dolls from Argıthanı. Çağdaş, Çağdaş and Temiz (2011) reported that machine straight stitch, and handmade tacking, hemming stitch and handmade machine stitch were used in the clothing of cultural dolls made in Nevşehir. Findings of these studies appear to share similarity with the stitch techniques applied in the making of the dolls examined in the present study. Table 3 - Techniques Used in the Making and Embroidery of Dolls Techniques Used in Making Techniques Used in Embroidery Doll No Filling Straight Stitch Applique Simple Needlepoint Stitches Crochet Lacework Use of Readymade Laces 1 X X X X X Crochet Lace Edging Festoon Beaded Lace Edging Tatting 2 X X X X X 3 X X X X 4 X X X X X 5 X X X X X 6 X X X X 16

36 7 X X X X X 8 X X X X X 9 X X X X X 10 X X X X X Total % Filling technique was used in all of the dolls, as evidenced by Table 3. Using this technique in all of the dolls might be resulting from the fact that it is an appropriate technique to make dolls, it is easier to apply and relatively economical. Data in Table 3 indicates that straight stitch applique and simple needlepoint stitches were used in the embroidery of all dolls, followed by the use of readymade laces, beaded lace edging, crochet lace edging, crochet lacework and festoon. Tatting was the least used technique. Termed by the Europeans as appliqué, this is an embroidery technique that has long been known by Turks (Ögel, 1991 a). Turks have also used beads in their embroideries (Ögel, 1991 b). Beaded lace edging is the most commonly used embroidery technique in Anatolia. It is commonly used in Aydın, as well (Tük Oyaları Kataloğu, 1998). Tatting is easier than needle-point lace yet more difficult than crochet lace edging (Türk Oyaları Kataloğu, 1998). Apparently, the use of tatting technique is rare and this could be because it is hard to apply and the number of those who still use this technique today has declined. Simple needlework stitches and crochet lace edgings are easier to apply; and the use of readymade laces is more practical and festoon is easily accessible. These all could be the reasons why they have been widely preferred over the others. Photo 2 Second 5 handmade dolls from Aydın region CONCLUSION 1. In all of the dolls, fabric and sponge scraps were used as the primary materials, and sewing thread as the secondary materials. For the embroidery of dolls, fabric and needlepoint thread were used in all of the dolls, lace thread (nylon) in almost all of the dolls, readymade lace in more than half and beads in half of the dolls. Lace thread (cotton) and festoon were preferred much less. 2. Machine-made straight stitch; handmade tacking, machine stitch and hemming stitch were used in the making of all dolls. 17

37 3. Filling was used in all of the dolls. Straight stitch applique and simple needlepoint stitches were used in the embroidery of all dolls and the use of readymade lace and beaded lace edging was observed in half of the dolls, followed by crochet lacework, festoon and tatting, Recommendations 1. Handmade doll makers need to be supported, making of handmade dolls should be encouraged and markets should be found by the Ministry of Culture. 2. Handmade dolls can be publicized in national and international exhibitions. 3. Competitions can be organized in the regions where handmade dolls are made widely. 4. Cooperating with the toy industry would be a good opportunity to produce on large-scales the dolls that help introduce Turkish culture to children 5. Further research is needed on the dolls belonging to different regions to provide valuable guidance and suggestions for future studies. REFERENCES Begiç, H. N. (2016) Türk Kültüründe Geleneksel Bebekler, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi. Cilt 9, Sayı: 18 (Temmuz - Aralık). Ankara Çağdaş, M, A. Çağdaş ve G. Temiz (2011). Nevşehir de Üretilen Kültürel Bebeklerin Giyim ve Aksesuar Özelliklerinin İncelenmesi, Birinci Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu (16-19 Kasım). Nevşehir Üniversitesi. Yayınları, Nevşehir Çağdaş, A. F. Ü, Yıldız (2016). Konya İli Argıthanı Kasabası El Yapımı Kültürel Bebeklerin Giyim Kuşam Özelliklerinin Çocukların Sosyo - Kültürel Gelişimine Katkı Sağlamak Açısından İncelenmesi, VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi / Sanat Etkinlikleri ( Mayıs). Konya Doğan, Ş. (2016). Konya Etnografya Müzesinde Bulunan Para Keseleri, Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu ve Sergisi (24 26 Eylül). Hitit Üniversitesi. Çorum Egemen, A. Yılmaz, Ö, Akil, İ. (2004). Oyun Oyuncak ve Çocuk, ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 5 (2) Eskişehir. Ergün, M. (1980). Oyun ve Oyuncak Üzerine. Milli Eğitim Yayınları, Ankara Güner, Y. (2002). Türkiye de Tarih Öncesinden Bu yana Oyun Sanat Oyuncak İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul İlhan, A. Ç. (2004). Dolgu Oyuncaklar Okul Öncesi Eğitimde Araç Geliştirme. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir Onur, B. (2002). Türkiye de Çocukluğun Tarihi. Ankara Onur, B. ve T. Demir (2004). Türkiye de Çocukların Oyuncak Sandığı: Ulusal ve Küresel Etkenler, Türkiye de Çocuk Oyunları Araştırmaları. (No:12) Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. Ankara Ögel, B. (1991, a). Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt: 5. T.C. Kültür Bakanlığı Ankara Ögel, B. (1991, b). Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt: 6. T.C. Kültür Bakanlığı Ankara Temiz, G. A, Çağdaş ve M, Çağdaş (2011). Nevşehir Kültüründe Yer Alan El Yapımı Bebeklerin Malzeme Yapım Teknikleri ve Kültürel Özelliklerin İncelenmesi, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu. (16 19 Kasım) Nevşehir Üniversitesi Yayınları. Nevşehir Türk Oyaları Kataloğu (1998). Hazırlayan El Sanatları Şubesi. (Baskıyı Hazılayan Kahveci, M., A, Bahşişoğlu) Kültür Bakanlığı, Ankara 18

38 INVESTIGATION OF KONYA TRADITIONAL INFANT BODYSUITS AND THEIR PROPERTIES Miyase ÇAĞDAŞ Fatma ÜLKÜ YILDIZ Aysel ÇAĞDAŞ*** Rapid development in technology and industrialization today has also led to changes in the area of clothing. These changes are apparent in clothing types, materials and colors used, model and cutting techniques and embellishment techniques. It is a significant change that the bodysuits once made at homes are produced today using ready-made clothing techniques. Bodysuits are especially important in baby underwear as newborns have very sensitive skin. The purpose of this study is to investigate the handmade infant bodysuits from Konya region in terms of their materials, colors, models and their sewing and embellishment techniques. The present study is considered significant in terms of documenting cultural values to keep them alive and giving designers insights into making designs appropriate for cultural values and infant health. The study was conducted on the basis of the survey model. The province of Konya was selected as the target population of study. Five traditional infant bodysuits were obtained through field research and all were included in the sample. Pictures of the bodysuits were presented and tables were formed in accordance with their properties. Data obtained using observation forms was entered into the tables and, a conclusion was drawn and some recommendations were offered in the light of this data. INTRODUCTION Clothing is an indispensable phenomenon for human beings. It is a basic need that needs to be met starting from birth to death. Clothing has a special place and importance in modern and social life. Children s clothing, among three main clothing categories of Women s, men s and children s clothing, has different characteristics in comparison with the adult s clothing. Children continue to grow and develop physically from birth to adolescence. Children s clothes need to be designed on the basis of their development. When designing clothes for children, it is essential to be knowledgeable about children s body development and make accurate and careful assessments in order to produce clothes appropriate for their changing body size (Kuru and Çeğindir, 2001, 2). Assoc Prof. Selcuk University, Faculty of Art and Design, Konya Lecturer, Selcuk University, Faculty of Health Sciences, Konya *** Assoc Prof. Selcuk University, Faculty of Health Sciences, Konya 19

39 As children are important to societies and families, so is clothing to children. Children, after they begin to speak, use the word cici (means cute) pointing to their clothes (Sevüktekin, 1972, 8). An infant bodysuit, among the children s underwear, is a type of garment once worn by infants during the infancy between the ages of 0-2 years (Dursunoğlu Tavbek, 1976, 109). Today it is worn by infants between the ages of 0-8 months. In Turkish dictionary, the infant bodysuit is defined as 1. A short garment with sleeves made of fine cotton worn by infants as underwear (Türk Dil Kurumu,1988, 2509). Plain and comfortable models with fewer cuts and stitches are preferred in infant bodysuits (Tavbek Dursunoğlu, 1976, 109). Selection of fabric is really important as bodysuit is a garment that directly touches the skin of an infant. Looking at the examples survived until today, it is seen that fabrics such as opal and fustian were used (Berk and Emzen, 1941), and fabrics like muslin (finely-woven breathable fabric) and gauze-like muslin were also preferred in the past. Today, mostly combed cotton fabrics are used. The sewing and embroidery techniques by hand that were once used widely in infant bodysuits have now replaced with those made by machine. Today, infant bodysuits are manufactured as ready-made clothing. For that reason, handmade infant bodysuits made individually at homes by housewives have become a cultural heritage. This change in infant bodysuits has necessitated the investigation of traditional infant bodysuits and their properties. Purpose of the Study The purpose of this study is to investigate the infant bodysuits made at homes by women in Konya in terms of their materials, colors, models and cutting, sewing and embroidery techniques and also to identify their properties and thus pass them onto the next generations by providing documentary evidence. Significance of the Study Due to the changes occurred in industrialization, the materials and the sewing and embroidery techniques once used in infant bodysuits have also undergone some changes. In this sense, infant bodysuits once sewn and embroidered by hand at home have cultural characteristics. The present study is considered significant in terms of documenting cultural values to pass on to the next generations and giving designers insights into making designs appropriate for cultural values and infant health. The province of Konya was selected as the target population of study. Pictures of the bodysuits were presented and tables were formed in accordance with their properties. Data obtained using observation forms was entered into the tables and, a conclusion was drawn and some recommendations were offered in the light of this data. METHODOLGY The study was carried out on the basis of survey model. A literature review was conducted and the sources were contacted in person. Information was obtained on the topic. 20

40 Population and sample The target population of the study was the infant bodysuits made at homes by women in Konya. Five traditional infant bodysuits obtained through field research were included in the sample. Data Collection and Instruments Based on the properties of infant bodysuits, observation sheets were developed by the researchers and the properties of infant bodysuits were determined by means of these observation sheets. Information about cultural characteristics was collected through making contact with sources. Infant bodysuits were examined from simple to the complex ones based on their model and embroidery features. Tables were formed in accordance with the determined features and the data obtained using observation forms was entered into the tables. Also, images of infant bodysuits were presented. RESULTS It was found that, of the infant bodysuits sampled in the study, bodysuit no: 1, bodysuit no: 2, bodysuit no: 4 and bodysuit no: 5 were made at homes by women in 1995 and bodysuit no: 3 was made the same way in 1974 (Elmas Ünlüdüvenci, ; Hüsniye Kozlu, ; Miyase Çağdaş, ; Saniye Dil, ; Payende Saksağan, ; ile kişisel iletişim). Table 1 Materials used in Traditional Infant Bodysuits Primary Materials (Fabrics) Secondary Materials Materials used in Embroidery Bodysuit No Muslin (Cotton) Gauze-like Muslin (Cotton) Opal (Cotton) Fustian (Baby) (Cotton) Sewing Thread (Cotton) Embroidery Thread (Cotton and Thin) 1 X X X X 2 X X X X Ribbon Embroidery Thread (Cotton) Tram Silk (Silk Yarn) Edging 3 X X X 4 X X X 5 X X X Total % Among the fabrics used as primary materials, fustian comes first and it is followed by muslin, gauze-like muslin and opal in the second place, as seen in Table 1. 21

41 It is therefore noteworthy that cotton fabrics were used in all of the infant bodysuits. This can be considered an important feature in order to protect children s health. Muslin, gauze-like muslin and salaşpur (a sort of loosely woven fabric) are among Turkish fabrics muslin is the typical fabric widely used in 19 th and 20 th centuries (Yatman, 1945, 66; Barışta, 1988, 66). It is seen that embroidery thread (cotton and thin) is the material most commonly used in sewing infant bodysuits. The use of cotton and thin embroidery thread to make infant bodysuits can be considered an indication that skin sensitivity of the infants are taken into consideration. In their study on kıvratma undershirt - a type of underwear in traditional women s and men s underwear, Çağdaş et al. reported that cotton sewing thread was used as the secondary material (1996, 174). Their finding is in line with that of this study regarding the secondary materials used in infant bodysuits. Thread is the most widely used material in embroidery, which could be connected with the embroidery techniques implemented. Table 2 Colors Used in Traditional Infant Bodysuits Colors Used Fabric in Colors Used in Secondary Materials Colors Used in Embroidery Bodysuit No White White Light Pink Dark Pink White Grenadine Red Dark Pink 1 X X X X Mustard Yellow Lilac 2 X X X X 3 X X X 4 X X X 5 X X X Total % As can be seen in Table 2, white color was used in the fabric of all traditional infant bodysuits. It is noteworthy that white is the only color used in fabric. The wider use of white in fabric seems to be resulting from the fact that achieving hygiene in white-colored fabric is easier, when compared to the coloredfabrics, and this is importance for the protection of infant health. Ögel emphasizes the significance and the meaning of white color to Turks by stating that White color means whiteness, cleanness, purity and greatness to Turks (2000, 377). 22

42 The numerical value of white color is consistent with the numerical value seen in the choice of fabric color. The use of white thread to sew white fabric was naturally the reason for this result. It is seen that the colors of white, grenadine red, dark pink, mustard yellow and lilac wee preferred when embroidering infant bodysuits. It was also found that a different color was used in each of the sampled bodysuits and this choice indicates that a variety of colors were preferred for embroidery. Findings related to the colors used to embroider infant bodysuits could be explained through the rationale that white color combines well with other colors. Eronç reports that traditional children s clothes are decorated with colored threads (1984, 4), and this finding is in consistent with our finding regarding the colors used when embroidering infant bodysuits. Infant bodysuit 1 Infant bodysuit - 2 Table 3 Model Cutting Techniques Used in Traditional Infant Bodysuits Body Collar Sleeve Closure Bodysuit No Body Width Hemline Side Seam Length Falling Band Collar Model Cuff Sleeve Length Closure Technique Where to Close Wide Regular Cut Wide Pleated Cut Body-width Seamless Knee-length Below-Knee-Length Crew-Neck V Neck Set-in-Sleeve Raglan Sleeve Wide Cut Fastening with Ribbon Fastening with Drawstring or Bias Tape 1 X X X X X X X X X X X Long Sleeve Regular Closure Double Breasted Closure Front Center Back Center 2 X X X X X X X X X X X 3 X X X X X X X X X X X 23

43 4 X X X X X X X X X X 5 X X X X X X X X X X Total % Body features of infant bodysuits were analyzed in terms of body width, hemline, side seam and length. It ıs seen that wide regular cut and wide pleated cut were applied for body width. Wide regular cut is the most commonly applied model and cutting technique. It is seen in all of the infant bodysuits that seamless cutting was used in the hemline width. For the bodysuit length, knee-length and below-knee-length cuttings were applied. Based on these findings, it can be suggested that wide, simple and plain models were favored for traditional infant bodysuits. This choice appears to be an important factor in terms of suitability for children. Crew-neck and V-neck models among the falling band collars were chosen for the infant bodysuits. Crew-neck is the most commonly used collar model. It is obvious that crew-neck is a popular collar model used for infant bodysuits. Crew-neck is a suitable collar model for underwear. That s why it is widely used in traditional and modern underwear. The falling-band collars applied to traditional women s and men s underwear (Çağdaş et al., 1996, 209) have similarities with the collar model used in infant bodysuits. Set-in-sleeve and raglan were the two sleeve models applied to the bodysuits. Set-in-sleeve is the most preferred model of sleeve. For cuff, it is seen that wide cut, fastening with ribbon and fastening with drawstring or bias tape were used. Wide cut was chosen for the cuffs of all infant bodysuits. Long sleeve was used in the models, as seen in the sleeve length category of Table 3. Based on the findings related to the features of sleeves, it could be suggested that comfortable and easy-to-apply models convenient for children were favored by the women. It is also seen the closure mostly occured in the front central area and regular closure was applied generally as the closure technique. Closure in the front central area stands out as an important feature as it makes the bodysuit easier to be worn by infants. Regular closure is a simple, easily applicable and useful closure technique. It can therefore be said that this technique is suitable for infants and underclothing. Infant bodysuit 3 Infant bodysuit 4 Infant bodysuit

44 Table 4 Stitch and Embroidery Techniques used in Traditional Infant Bodysuits Stitch Techniques Embroidery Techniques Bodysuit No Machine Made English- Style Machine and Hand Made Blind Stitch Machine Made Braid Stitch with Bias Tape 1 X X Crochet Embroidery (Blanket Knit) Rib (Tacking) Handmade Antique Point Lace 2 X X 3 X X X X X 4 X X 5 X X Total % As can be seen in Table 4, blind stitch was used in all of the infant bodysuits and English-Style stitch was the other technique applied to the bodysuits. Blind stitch made by machine and hand could be considered an indication that infant bodysuits were made by hand at homes. This application can be explained through the technological conditions of the years when infant bodysuits were made. Considering that 80% of the bodysuits were made in 1955 and 20% in 1974, it could be argued that readymade clothing industry was not developed in those years. Of the handmade embroidery techniques, crochet embroidery (blanket knit) and point lace were the most used embroidery techniques. Crochet embroidery and particularly point lace are the demanding embroidery techniques. The use of these techniques to embroider infant bodysuits explicitly indicates that Turkish women really care about their children and underclothing. Crochet embroidery and point lace are two of the techniques that are widely used in traditional handicrafts (Barışta, 1988, 120; Özbağı, 1997, 127). Clothes once used to be embroidered by handicraft techniques, but today they are embroidered by the latest technological machinery that enables mass production (Yayla and Çağdaş, 2013, 76). 25

45 CONCLUSION It was found that traditional infant bodysuits were made at homes by house wives in 1955 and It was seen that cotton fabrics were use as primary material and cotton sewing thread and cotton (thin) embroidery thread were used as secondary materials when sewing the infant bodysuits. Cotton and silk yarn were the most used materials for embroidery work. White was the color preferred not only for fabric but for secondary material, as well. White, grenadine red, dark pink, mustard yellow and lilac were the colors used for embroidery work. Wide, simple, functional and ergonomic cutting techniques were applied to infant bodysuits. Blind stitch, which is done by hand as well as on a sewing machine, was applied in the sewing of infant bodysuits. It was discovered that handmade embroidery techniques were mostly used for embroidery work and, of these techniques, crochet embroidery and point lace were the most preferred ones. The study results revealed noticeable differences between traditional infant bodysuits and those used in modern life. It is seen that infant bodysuits that were once made by hand at homes have become cultural heritage due to the technological developments in readymade clothing industry. In this sense, it is recommended that; 1. Traditional infant bodysuits are preserved and exhibited in museums, 2. Further research is undertaken to investigate the infant bodysuits and other types of children s clothing that have cultural characteristics 3. Children s clothing with cultural characteristics is made use of when designing modern clothes for children. REFERENCES Barışta, H.Ö.(1998). Türk El Sanatları. Ankara. Berk, R. Emzen. L., (1941). Biçki Dersleri. 1. Ankara. Çağdaş, M., Barışeri, N., Kelleci F. (1996). Geleneksel Konya Merkez Kadın ve Erkek İç Giyimlerinden Kıvratma Gömleklerin Özeliklerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Araştırma Fonu Proje No:95/014. Konya. Dursunoğlu., T. (1976). Pfaff Biçki Sistemi ve Uygulama Kitabı III. Kadın-Erkek ve Çocuk İç Giyimleri. Ankara. Eronç, Y.P. (1984). Giyim Süsleme Teknikleri. İstanbul. Kuru, S., Çeğindir, Y.N. (2001). Çocuk Giysi Tasarımında Kalıp Çizimleri. Ankara. Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt: VI, Üçüncü Baskı. Ankara. Özbağı, T. (1997). Geleneksel Türk El Sanatlarımızdan Oyaların Dünü Bugünü Geleceğin Sorunları, El Sanatları Dergisi. Sayı:1 (Türk El Sanatlarının Dünü Bugünü-Yarını Sempozyumu Tebliğleri, 4 Nisan 1994). Konya. Sevüktekin, M. (1972). Çocuk Giyimi. Ankara. Türk Dil Kurumu (1988). Türkçe Sözlük. Cilt 2, Sekizinci Baskı. Ankara. Yatman, N. (1945). Türk Kumaşları. Ankara. Yayla, M., Çağdaş, M. (2013) Konya Merkez Geleneksel Kadın İç Giyiminde Uygulanan Süslemelerin Sanatsal Açıdan İncelenmesi, Ulusal Sanat ve Tasarım Sempozyumu ve Sergisi. Konya. 26

46 CARPET CUSHION TRADITION IN ANATOLIA: TWO SAMPLES FROM BEKIR YAMAN S COLLECTION (ANADOLU DA HALI YASTIK GELENEĞİ: BEKİR YAMAN KOLEKSİYONUNDAN İKİ ÖRNEK) Ahmet AYTAÇ ÖZET Dokumacılıkta, Orta Asya gelenekli olarak Anadolu önemli bir üretim merkezidir. Selçuklularla birlikte Konya ve Karaman bölgesinde dokumacılık başlamıştır. Avrupalı ressamların tablolarında bile tasvirlenen Türk halıları içerisinde ise halı yastıklar önemli bir grubu oluşturur. Halı yastıklar genellikle ya günlük kullanım/çeyiz amaçlı, ya da taban halısı dokunduktan sonra varsa artan çözgü ipliğinin değerlendirilmesi ile üretilmişlerdir. Geleneksel Türk evlerinin iç dekorasyon düzenlemelerinin ve yaylak-kışlak hayat tarzının bir gereği olarak önemli olan halı yastıklar Karaman bölgesinde de geçmiş dönemlerde sıklıkla üretilmiştir. Bildiride Bekir Yaman ın özel koleksiyonunda yer alan iki adet Karaman yöresine ait halı yastık teknik ve desen özellikleri bakımından değerlendirilecektir. Anahtar kelimeler: Halı, dokuma, desen, çeyiz, gelenek. INTRODUCTION Traditional handicrafts, which are depicted in products through pattern compositions, and in which visual and aesthetic values are kneaded with their functions and become inseparable from each other are the mirrors of the national culture and important corner stones of material culture. It is known that every nation reflects their spiritual world and culture on their traditional crafts. Since the carpets form the basis for decoration, they have a special importance among the traditional handicrafts. Carpets can provide spaces with pureness, comfort, softness and inhabitability. They may be one of the easiest ways of personalizing a space. With its central Asian traditions, Anatolia is an important centre of weaving art. The Turkmen, who settled in Anatolia during Seljuk Empire period, have produced unique samples of hand weaving. Some carpets of Konya were depicted in paintings of European artists (Aytaç, 2009:250). Carpets, which have a very important place in Turkish handicrafts, have also been woven in smaller sizes to be used as cushions. There is not much evidence relating to the development of carpet cushions. Yet, due to their resemblance to Anatolian carpets in terms of design, they are associated with these. During the end of Seljuk in the early 14 th century, Ottoman took control in Anatolia. After that period, traditional designs were taken as heritage in the cushions. Cushions were woven with Seljuk carpet designs. Carpet motifs used in cushions are; geometrical and animal figures, Holbein motifs, medallion motifs, Memling roses and Uşak carpet motifs (Morehouse, 1996:7). Selcuk University, Turkish Handicrafts Research and Application Centre, Konya. 27

47 There is evidence for the existence of cushion covers besides small carpets and doormats in Turkey during Ottoman period. A hand written text from 1460 depicts a man standing on a small carpet. These carpet cushions were sent to other nations through diplomatic envoys as presents. These cushions carry the combination of European and Asian style motifs (Morehouse, 1996:8). While the original purpose of these was covering cushions, they started to be used as doormats after their export to the east. The term cushion was generally used to define cushions or pillows. They were sized inches long ( cm) and inches wide (49-69 cm) (Morehouse, 1996:13). With the changing socio-economic conditions in the world, a rich and dominant class emerged in the late 19 th century. In such an economic system, possession of old objects was considered as an investment tool and a hobby. Additionally, a new period started and collecting old carpets spread rapidly and antique carpets became the most wanted pieces of auctions. These antique carpets were demanded more in countries that didn t have carpet-weaving traditions. Carpet cushions became especially more important as they were more attractive due to their smaller size and affordability. CARPET CUSHION Classified in terms of their use, they form a group of carpet cushion or cushion carpet. They are generally sized 50X70 cm or 60X90 cm and were produced in Anatolia to be laid on higher seating wooden furniture named minderlik, somya (sofa) or by the wall in houses where seating is on the floor. They date back as old as floor carpets. In periods of nomadic life style (summer pasture-winter quarters), they were laid in the tents. There were two reasons for the production of carpet cushions, which existed in many parts of Anatolia and are used rarely today. The first of these was daily use/dowry purposes and the other is to utilize the extra warp yarn after the floor carpets were woven. There is evidence for the existence of cushion covers besides small carpets and doormats in Turkey during Ottoman period. A hand written text from 1460 depicts a man standing on a small carpet. These carpet cushions were sent to other nations through diplomatic envoys as presents. These cushions carry the combination of European and Asian style motifs While the original purpose of these was covering cushions, they started to be used as doormats after their export to the east. The term cushion was generally used to define cushions or pillows. They were sized inches long ( cm) and inches wide (49-69 cm) (Morehouse, 1996:19). 2. CARPET CUSHION IN ANATOLIA During the course of Anatolian history, hand-woven carpets from Seljuk Empire period have had an important place. Many different types of Turkish weaving samples, with their own unique quality, colour and style exist in Anatolia. In some areas where these weaving samples are produced, they have different functional uses. Carpet cushions, the first samples of which can be supplies bag and sacks when classified in terms of their functional uses, form good samples of weaving that still exists today. 28

48 Carpet cushions, which were an important part of traditional Turkish houses internal decorations and the nomadic life style (summer pasture-winter quarters) of Turkmen, existed commonly in Anatolia. Carpet cushions were generally woven as the small-sized samples of large-sized carpets (Aral, 2013:5) and they have existed for centuries in almost every region of Anatolia besides the well-known weaving centres, where local weaving existed. 3. TWO SAMPLES OF KARAMAN REGION FROM BEKIR YAMAN S COLLECTION Photo:1, Bekir YAMAN. A certain coterie, collecting this type of items, emerged in Konya. Both people, who conduct carpet business commercially, and the collectors started collecting Konya and around carpet cushions, which no longer are produced much today. Bekir Yaman, who conducts antique business named Ottoman Antique and also is a good collector, collects carpet cushions of Konya region, which are almost not produced any longer today. It is not very clear how consciously these carpet cushions, which are no longer produced today, are conserved by collectors and how well they will be transferred to the next generation. Therefore, this paper focuses on these carpet cushions, which are possessed by collectors and have been studied very little by the related literature, so that they are included in the literature and they can be recorded. Bekir Yaman, who trades ethnographic and antique items and also is a good collector, runs a store named Ottoman Antique in Konya. 29

49 Bekir Yaman, who learnt the business from his father, didn t receive any formal education on the subject. However, he runs a store, which has traded ethnographic and antique items for 40 years. He also keeps the items he likes for his collection and keeps them out of his business. Photo: 2. First Sample: SAMPLE NO : 1 DATE OF EXAMINE : RELATED COLLECTION : Ethnography Museum HOW IT WAS INCLUDED IN THE COLLECTION: Purchase REGION : Karaman DATES BACK : 1 st quarter of 20 th century TYPE : Cushion carpet SIZE Width : 53 cm Height : 95 cm Fringe length : - Pile height : 0,2 Width of Carpet Weaving : 6 cm FREQUENCY of KNOTS : 25x32 MATERIAL Warp : Wool Weft : Wool Pile : Wool TECHNIQUE : Turkish knot PRESENT CONDITION : whole COLOURS : Red, purple, green, yellow, brown, white, blue NAMES OF MOTIFS IN THE LITERATURE : Star, cufic PATTERNS 30

50 Geometrical pattern : x Object pattern : x Figure pattern : Symbolic pattern : Plant pattern : x COMPOSITION : There is an octagonal medallion in the middle composition area with red background. There are geometrical plant patterns in white hexagons in the edging. There are foot parts in the start and end directions. Second Sample: Photo: 3. SAMPLE NO : 2 DATE OF EXAMINE : RELATED COLLECTION : Ethnography Museum HOW IT WAS INCLUDED IN THE COLLECTION: Purchase REGION : Karaman DATES BACK : 1 st quarter of 20 th century TYPE : Cushion carpet SIZE Width : 54 cm Height : 94 cm Fringe length : - Pile height : 0,1 Width of Carpet Weaving : - FREQUENCY of KNOTS : 24x32 MATERIAL Warp : Wool Weft : Wool Pile : Wool TECHNIQUE : Turkish knot 31

51 PRESENT CONDITION : whole COLOURS : Red, purple, green, yellow, brown, white, blue NAMES OF MOTIFS IN THE LITERATURE : Star, cufic PATTERNS Geometrical pattern : x Object pattern : x Figure pattern : Symbolic pattern : Plant pattern : x COMPOSITION : There is an octagonal medallion in the middle composition area with BROWN background. There are geometrical plant patterns in white hexagons in the edging. There are foot parts in the start and end directions. CONCLUSION There have been many different types of weaving in terms of technique and pattern in Anatolia, from the Seljuk Period. Among these, some, such as sacks, rugs, prayer rugs, have different functions. Carpet cushions form another group. Carpet cushions, which have attracted collectors interest due to their small sizes and affordability compared to bigger carpets, existed in many of the weaving areas of Anatolia, where there was production. Carpet cushions, which can be preferred by people with limited purchasing power due to their smaller sizes, may provide hand weaving carpet sector with an outlet in terms of production and economic input. Carpet cushions offer an affordable price with their smaller sizes in today s world weaving market, where competition with countries like China, who supply low quality and cheap products, is more difficult due to increased costs. Therefore, carpet cushions can be easily afforded by people, who want to possess Turkish carpets, without being a problem for their budgets. Carpet cushions can provide hand-weaving sector with an outlet, through an advertising campaign, which puts the affordable prices forward. REFERENCES ARAL, Songül, Malatya Halı Yastıklar, Arış, Ankara, Mart 2013, s AYTAÇ, Ahmet, Bazı Yabancı Ressamların (XV-IXX yy.) Tablolarında Görülen Konya Halı Tasvirleri, Selçuk Üniversitesi, Selçuklu Araştırmaları Merkezi II. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) Kongresi Bildirileri, Konya, Mayıs 2009, s AYTAÇ, Ahmet, Türk Dokuma Sanatında Konya Yöresine Ait Halı Yastıklar ve Bir Koleksiyon, S. Ü. Selçuklu Arş. Mrk. ve Akfid, IV. Uluslararası Türk Kültürü ile Sanatları Kongresi ve Sanat Etkinlikleri, (Editör: Yusuf Küçükdağ-Ahmet Aytaç), Sharm el Sheikh Mısır, Kasım 2009, s ÇETİN, Yusuf, Ağrı Yöresi Halı Yastıkları, Sanat Dergisi, Erzurum, 2013, s MOREHOUSE, Brian, Yastıks, Philadelphia 8th ICOC, Inc.,

52 EDİRNE DE MİSK MEYVE SABUNU VE YAPIM TEKNİĞİ EDİRNE, TÜRKİYE (PRODUCTION TECHNIQUE OF MISK FRUIT SOAP IN EDIRNE, TURKEY) Aynur SARICA * ABSTRACT The history of the soap is as old as human. The soap is produced by the chemical reaction of vegetable or animal based oils or fatty acid with alcalies. The soap has been used not just for cleaning, it has also been used for trading and as a drug during its long history. The soap is the main source used for the production of Misk Fruit Soap in Edirne which has been mentioned in the article called as Soap Production Teqhnique Although Edirne is a famous city because it has been a capital of Ottoman Empire about 92 years. But it is also famous due to Misk Fruit Soap. This soap is manufactured by hand, the soap is shaped and painted like a fruit. The first introduction date of the Misk Soap in Edirne is yet known clearly. As a result of the investigations, it is thought to have started with Arif Çamdere who migrated from Hasköy in Bulgaria since Misk Fruit Soap has been used as a cleaning material and ornament in the past, but today it is used only as a decorative material. This paper gives information about the Edirne Misk Soap which is gathered from the survey obtaining from the children and descendants of old producers. Thus, the production techniques, history and other details are given in this article. Key words: Misk Fruit Soap, Gifting Soap, Edirne. GİRİŞ Edirne Meriç, Arda, Tunca ırmakların suladığı bereketli topraklar üzerinde yer alan bir şehirdir. Traklar soyundan olan Odrisler, Edirne şehrinin en eski halklarıdır. Meriç, Tunca, Arda adlı üç nehirlerin birleştiği bu verimli topraklarda bir şehir kurdukları bilinmektedir. 1 Dünyadaki binlerce şehirlerden birisi olan Edirne, başkentlik yapma şansını yakalayan şehirlerden biridir. 2 Edirne, 14. yüzyılda Osmanlı Devletine Bursa dan sonra 92 yıl başkentlik yapmıştır. 3 İstanbul un başkent yapılmasından sonra bile Edirne 18. yüzyıla kadar önemini korumuştur. 4 Muradiye Cami, II. Bayezid Cami, Selimiye Cami, Eski Cami, Üç Şerefeli Cami gibi eserlerle, bugün günümüze * Lec., Trakya University, Şehit Ressam Hasan Rıza Vocational School, Hand Crafts Department, Edirne, Turkey, [email protected] 1 Neriman Köylüoğlu, Sarayda Su İle İlgili Yapılar, I. Edirne Sarayı Sempozyumu Bildirileri, Edirne 1995, s Nazım Hikmet Polat, Sa y ve Tetebbu Dergisi, Edirne İçin, Doğu Kitabevi, İstanbul 2013, s Gülbün Mesara, Edirne de Yaşayan Osmanlı Kültürü, Edirne de Osmanlı Kültüründen Dekoratif Örnekler ve Edirne Sarayı İznik Çinileri, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s.9. 4 Peremeci Osman Nuri, Edirne Tarihi, Bellek Kitabevi, Edirne 2011, s

53 ulaşmayan birçok sivil mimari ile ünlü olmakla birlikte 5 günümüzde süpürgecilik, peynircilik, şekercilik, saraçlık, misk meyve sabunculuğu gibi el sanatları ile ünlü bir şehirdir. 6 Sabun kelimesi Latince kökenli bir kelimedir. Saipo, sapo olarak kullanılmış olup, buradan Doğu bölgesine de geçmiş ve yaygın bir şekilde kullanılmıştır. 7 Temizliği ve saflığı temsil eden sabun, günlük yaşantımızın önemli bir parçasıdır. Tarih içinde kimi zaman ilaç olarak kimi zamanda değiş tokuş aracı olarak kullanılmıştır. 8 Bazı dönemlerde ise eve misafir geleceği vakit sabunluklara her kesimin kullanamayacağı pahalı sabun konularak gösteriş amacıyla kullanılmıştır. 9 Bitkisel ve hayvansal yağların yağ asitlerinin kuvvetli bazlar (NaOH veya KOH) ile tepkimesi sonucu elde edilen ürüne sabun denir. 10 Günümüzde insanların konfor ve sağlık gibi sebeplerle sabun tüketimi ve üretimi giderek artmaktadır. 11 Büyüme, gelişme, yenilenme sonucu canlılar dış etkilere maruz kalarak kirlenirler. Temizlenmeyen bir insan vücudu da belli bir zaman sonra sıkıntı vermeye başlar. Dolayısıyla temizlik ihtiyaç ve mecburidir. 12 Alman kimyacı Justus Von Liebig in, Bir devletin sabun tüketimi sağlık ve medeniyetinin ölçüsü olabilir. Eğer iki ülkenin nüfus toplamları birbirine eşitse en fazla sağlıklısı ve en fazla medeni olanı daha çok sabun tüketeni olacaktır. demektedir. 13 Bu sözlerden de anlaşılacağı gibi temizlik maddelerin kullanım miktarı toplumların medeniyetinin bir göstergelerinden biri sayılmaktadır. 14 Sabunun ne zaman ortaya çıktığı konusunda çeşitli görüşler vardır. İlk kez kullanılan yer olarak bugün Mezopotamya gösterilir. 15 M.Ö.4000 li yıllarda dokumacılığın artık Mezopotamya da çok gelişmiş olduğu, ticarete yönelik olarak üretim yapan Susa şehrinde büyük çapta dokuma evleri kurulmuştur. Dokuma evlerinde iplik ve kumaşların yıkanmasında sabun, potas ve şap kullanıldığı 5 Akar Azade, 16. Yüzyıl İznik Çinilerine Dair Bir Araştırma, Edirne de Osmanlı Kültüründen Dekoratif Örnekler ve Edirne Sarayı İznik Çinileri, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s İsmail Engin, Edirne de Meyve Sabunculuğu ve Meyve Sabunu Yapım Tekniği, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara 1991, s File://C:\Users\Documents\Sabunotu ve Çöven SABUN VE DİĞERLERİ 8 s.1. 9 Halil Erdoğan. Cengiz, Eski Çamaşırlar, Killer, Sabunlar ve Leke Çıkarma Yöntemleri, Tarih ve Toplum, Nisan 1993, C. 19, Sayı:112, İstanbul 1993, s s. 11 R.Norrıs Shreve-Joseph A.brınk,JR., Kimyasal Proses Endüstrileri 2, Çeviren: A.İhsan Çataltaş, İnkılap Kitabevi İstanbul 1985, s Hüseyin Çelik, Temizlik Doğudan Gelir, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara Sait Öztürk, Osmanlı Kültürel Mirasında Sabun, Acta Turcia Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl: II, Sayı:2 İstanbul, Temmuz 2010, s Ergün Veren, Aydın-Sultanhisar da Yerel Sabun Yapımı ve Sabunun İşlevleri, II: Uluslararası Genç Halkbilimciler Sempozyumu Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi Türk Halkbilimi Bölümü Yayınları: 1, Ankara 2015, s Sait Öztürk, a.g.m. s

54 bilinmektedir. 16 Antik dönemlerden itibaren sabun üretimi bilinmekte ise de endüstri haline gelmesi 10. yüzyılda başlamıştır EDİRNE DE MİSK MEYVE SABUNUNUN TARİHÇESİ Osmanlı-Rus Harbi nde Bulgaristan da yaşayan Türklerden yaklaşık olarak 300 bin Türk öldürülmüştür. Anadolu ya bu dönemde ise bir milyondan fazla Türk göç etmek zorunda kalmıştır. 18 Bu yıllarda Arif ve kardeşi Bulgaristan Hasköy den kaçıp Edirne ye yerleşmişlerdir. Soyadı kanunu çıktıktan sonra Arif Usta Çamdere, kardeşi Ramazan ise Hasköy soyadını almışlardır. Edirne ye yerleştikten sonra bugünkü Saraçhane Caddesinde bir dükkân satın alıp meyve sabunu yapmaya başlamıştır. Arif Ustanın nerede, kimden meyve sabunu yapımını öğrendiği bilinmemektedir. 19 Yapılan litaratür taramaları ile bilinen misk meyve sabunu ustalarının çocukları, torunları ve yerel araştırmacılar ile yapılan görüşmeler sonucun da Edirne de misk meyve sabunu yapımının yılında Bulgaristan Hasköy den göç eden Arif Çamdere ile başladığı düşünülmektedir. Çeşitli kaynaklardan edinilen bilgilere göre, yaklaşık üç yüzyıldan beri yapıldığı, İstanbul Topkapı Sarayı na Edirne den gönderildiği, padişah kızları ve cariyelerin çeyizlerine, odalarına konulduğu, çeşitli devlet yöneticilerine hediye olarak verildiği yazılmış olsa da bunu doğrulayan herhangi bir belge gösterilmemiştir. Ayrıca Edirne de bir mahalle olan Sabuni Mahallesinde yapılan sabunlarla meyve sabunları arasında bir bağ kurulmuş olmakla beraber bu mahallede yapılan sabunlarla bir alakası yoktur. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Sabuni Mahallesinde sabun yapıldığını belirtmekle birlikte meyve sabunu ile ilgili herhangi bir şey yazmamıştır. Arif Çamdere 1939 yılında vefat etmiştir. Arif Çamdere den sonra 1910 yılında doğan oğlu Reşat Çamdere, baba mesleği olan meyve sabunu yapımına devam etmiştir. Karısı da Reşat Çamdere den meyve sabunu yapmayı öğrenmiş, Reşat Usta ölene kadar beraber bu işi yapmışlardır. Reşat Ustanın üç kız çocuktan Şehriban ve Şahinde evlenene kadar babalarına yardım etmişlerdir. Reşat Çamdere 1938 yılında Selanik de düzenlenen bir fuarda altın madalya,1985 yılında Edirne Rotary Kulübünden Başarı Belgesi almıştır ile 1944 yıllarında iki sefer İzmir de düzenlenen fuarlara katılmıştır. 20 Bir diğer usta Mehmet Postancılgil (Kimlikte ismi Fazıl Postancılgil, D: İstanbul doğumlu, Ö: ) dir. Meyve sabunu mesleği yapmadan önce zabit görevinde bulunmuş olup, bir sürede öğretmenlik yaptıktan sonra sabun işine girmiştir. Fakat Mehmet(Fazıl) Ustanın da meyve sabunu yapımını kimden nerede öğrendiği bilinmemektedir. Mehmet usta yanına çırak olarak aynı zamanda damadı olan Basri Ergörsel i almıştır. Basri Usta daha sonra PTT ye memur olarak girmiş, boş zamanda meyve sabunu yapmış, emekli 16 Emre Dölen, Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi yayınları No:92/1, İstanbul 1992, s Ahmet N Özdal, Orta Çağ İslam Dünyasında Farklı İşletmecilik Türleri ve Organizasyonel Yapıları, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt I, Sayı I, Bahar 2014, s Kaynak Kişi: Reşat Çamdere nin kızı Şahinde Palabıyık, Doğum Yılı:1940, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: İlkokul, Yaşadığı Yer: Edirne 20 Şahinde Palabıyık ile yapılan görüşme. 35

55 olduktan sonra Bedestende meyve sabunu dükkânı açmıştır. Meyve sabununu ailesi ile yapıp kendi dükkânında satmıştır. 21 Basri Ergörsel i kimin yetiştirdiği konusunda iki iddia vardır. Reşat Çamdere nin kızı dedesi Arif Çamdere nin çırağı, 22 Basri Ergörsel in kızı 23 ve baldızı 24 ise Mehmet (Fazıl)Postancılgil in çırağı olduğunu söylemektedirler. Basri Ergörsel 1993 yılında vefat etmiştir. 25 Bir başka meyve sabunu ustası ise Selahattin Atakanı dır. Çok iyi el becerisi olan bu kişi, çeşitli işler yaptıktan sonra meyve sabunu yapmaya başlamıştır. Basri Ergörsel in akrabası olup, yapılmış olan meyve sabunlarını inceleyerek kendi kendine deneme yanılma yoluyla öğrenmiştir. 26 Çünkü Basri Ergörsel meyve sabunun nasıl yapıldığını gizli tutup, kimseyle paylaşmamıştır yılların başına kadar son usta olarak Selahattin Atakanı devam etmiştir. Selahattin Usta ile birlikte Kız Meslek Lisesinde de amatörce misk meyve sabunu yapılmıştır. 28 Selahattin Atakanı 2011 yılında vefat etmiştir. 29 Maliyetin artması, ekonomik nedenlerle çırakların bu işi tercih etmemeleri, ustaların işi bırakmaları vb. sebeplerle 20. yüzyılın son çeyreğinde eski değerini yitirmiştir. 30 Trakya Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Osman İnci bu konu ile yakından ilgilenmiş olup 2001 yılında Çamdere ailesinden belli bir ücret karşılığında tescilini almıştır. Misk meyve sabunun nasıl yapıldığını ortaya çıkarmak için Reşat Çamdere nin karısını misk meyve sabunun nasıl yapıldığını göstermesi için ikna etmiştir. 31 Çünkü Reşat Çamdere son vasiyetinde meyve sabunun yapımını kimseye anlatmamasını vasiyet etmiştir. 32 Trakya Üniversitesi, Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu Öğr.Gör. Vahdet Malik e yapımını göstermiş olup, bu hoca da öğrencilere öğretmiştir. Emine Çamdere ye misk meyve sabunun yapım aşamaları ve konu ile ilgili bilgiler anlattırılmış olup kameraya çekilmiştir. 33 Fakat bu kaseti maalesef çok aramama rağmen 21 Kaynak Kişi: Basri Egörsel in kızı Nesrin Demirezer, Doğum Tarihi: 1956, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: İlkokul, Yaşadığı Yer: Edirne 22 Şahinde Palabıyık ile yapılan görüşme. 23 Nesrin Demirezer, ile yapılan görüşme. 24 Kaynak Kişi: Mehmet (Fazıl) Postancılgil in kızı Sevgi Yelgin, Doğum Tarihi:1940, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Okur yazar, Yaşadığı Yer: Edirne 25 Nesrin Demirezer ile yapılan görüşme. 26 Kaynak Kişi: Selahattin Atakanı nın yeğeni Yüksel Kuran ın kocası Şevki Kuran, Doğum Tarihi:1933, Doğum Yeri: Havsa/Edirne, Eğitim Durumu: Emekli Müfettiş, Yaşadığı Yer: Edirne. 27 Kaynak Kişi: Selahattin Atakanı nın yeğeni Yüksel Kuran, Doğum Tarihi:1938, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Emekli Öğretmen, Yaşadığı Yer: Edirne 28 Abdullah Kılıç, Mis Kokulu Meyve Sabunları, Skylife, Haziran 2000, s Kaynak Kişi: Selahattin Atakanı nın karısı Adalet Atakanı, Doğum Yılı:1933, Doğum Yeri: Havsa/Edirne, Eğitim Durumu: Okur yazar, Yaşadığı Yer: Edirne 30 İsmail Engin, Edirne de Süpürgecilik, Meyve Sabunculuğu ve Yapım Teknikleri, Edirne: Serhattaki Payıtaht, İstanbul 1998, s Kaynak Kişi: Vahdet Malik, Doğum Yılı:1955, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Emekli Öğretim Görevlisi, Yaşadığı Yer: Edirne 32 Şahinde Palabıyık ile yapılan görüşme. 33 Vahdet Malik ile yapılan görüşme. 36

56 bulunamamıştır. Bu çekimden başka Reşat Çamdere 34 ve Basri Ergürsel 35 ile TRT kanalı tahminen 1990 yılların başında çekim yapmışlardır yıllarında Edirne Valisi Fahri Yücel in girişimiyle açılmış olan kurslarda yeniden canlandırılmaya başlanmıştır. Bu kurslarda yetişen, çok iyi sabun ustaları olan Bahar Kelleci ve Emine Karapınar günümüzdeki misk meyve sabun ustaların yetişmesini sağlamışlardır. Fakat Bahar Kelleci genç yaşta vefat etmiş olup, Emine Karapınar ise rahatsızlığı nedeniyle artık misk meyve sabunu yapamamaktadır. Edirne Halk Eğitim Merkezinde açılan kurslarla misk meyve sabunu yapımı devam etmektedir. Ayrıca özel imalâthanelerde, evlerde yapılıp yurtiçi ve yurt dışı satışlar yapılmaktadır. Bununla birlikte son yıllarda çeşitli kalıplarla da meyve sabunu yapılıp satışa sunulmaktadır. 36 Misk meyve sabunculuğunun bir kalitesi ve standardı olmalıdır. Çünkü çoğu insan misk meyve sabunu yapıp satmaktadır. Ticari bir değer taşıdığından kâr amacı olduğu için kalite düşmektedir yıllarında aile geçimini sağlamakta, fakat bununla birlikte kalitenin bozulmasından dolayı misk meyve sabunculuğuda ölmektedir. 37 Günümüzde ise geçimini sağlayan aile sayısı 2009 yılların sayısına göre yarıya inmiştir. Misk meyve sabunu ile uğraşan zanaatçılara ait 1900 yılların ilk çeyreğinde yaklaşık 25 dükkân varken 38, günümüzde Star Misk, Hamarat ve Hanımeli sabun atölyesinde el yapımı, Edmis atölyelerinde ise kalıpla meyve sabunu yapan toplam dört atölye bulunmaktadır. Çeşitli iş yerlerine ev hanımları da evde meyve sabunu yapıp vermektedirler. 2- GÜNÜMÜZDE MİSK MEYVE SABUNU YAPIM TEKNİĞİ Misk Meyve Sabunculuğu Edirne ye özgü bir zanaat çeşidi olup Türk kültürüne damgasını vurmuştur. 39 Sabunlara meyve şekli verilerek yapılan misk meyve sabunları Edirneli ustaların elinde sadece temizlik maddesi olmamış, güzellik ve süslenme ürünü de olmuştur. 40 Meyve sabunları üç boyutlu olmaları yanında güzel boyaları ile de dikkat çekmektedir. 41 Bugün çeşitli mekânlar da misk meyve sabununa rastlanmaktadır. Günümüzde en önemli işlevi hem görüntü, hem de hoş kokusu ile ofislerde, otellerde, evlerde, mağazalarda 42 dekorasyon amaçlı 34 Kaynak Kişi: Reşat Çamdere nin torunu Hakan Akdere, Doğum Tarihi:1966, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Trakya Üniversitesinde öğretim üyesi, Yaşadığı Yer: Edirne 35 Nesrin Demirezer ile yapılan görüşme. 36 Kaynak Kişi: Emine Karapınar, Doğum Tarihi:1970, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Lise olup Edirne Halk Eğitim Merkezinde Sabun Usta Öğreticisi, Yaşadığı Yer: Edirne 37 Gamze Atalay, Arasta, Edirne, Edirne İl Özel İdare Yayınları, Sayı:28, İstanbul, Yıl:2009, s İsmail Engin, Edirne de Meyve Sabunculuğu ve Meyve Sabunu Yapım Teknikleri Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara 1991,s Osmanlı dan Günümüze Mis Kokulu Meyve Sabunları, Etso, Edirne, Cilt:7, Sayı:28, s Behiç Günalan, Edirne Misk Meyve Sabunu, Edirne Dergisi, Ocak-Şubat-Mart 2005, Sayı:15, s Örcün Barışta, Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2005, s Kezban Karakaş, El imizdeki Sanat; Osmanlı Misk Sabunu, El Sanatları Dergisi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Sayı: 3, İstanbul 2007,s

57 olarak kullanılmasıdır. 43 Misk meyve sabunları bazı kaynaklarda 8-10 yıl kadar gerçek meyve görünümünde kullanılabilmektedir 44 diye yazılmışsa da çok daha uzun zaman bozulmadan kalmaktadır. Kullanılan Malzemeler Sabun Misk meyve sabunun ana malzemesi sabundur. Beyaz renk kullanılmalıdır. Yalnız bazı meyvelerde doğal rengi olan farklı renklerde sabun kullanılmaktadır. Boya Misk meyve sabunların boyanmasında gıda boyası kullanılmaktadır. Diğer Malzemeler Kiraz sapı, çeşitli meyve çekirdekleri (Şeftali, kayısı, karpuz, kavun) kuru karanfil, ince ağaç dalları, karanfil tozu, tarçın tozu. Kullanılan Araçlar Leğen Çeşitli ebatlarda olan, sabunu yoğurmak için kullanılmaktadır. Rende Çeşitli ebatlarda, sabunu rendelemek için kullanılan günlük hayatımızda mutfakta kullanılan alettir. Tel Meyve şekli verdiğimiz sabunları kurumasını sağlamak için bir yere asmada kullanılmaktadır. Küçük meyveler için soba teli, büyük meyveler için balya teli kullanılır. Fırça Farklı numaralarda, meyve sabununu boyamak içi kullanılmaktadır. Tencere Meyve sabunun cilası için kullanılan çeşitli ölçüde tencerelerdir. Meyve Sabununun Kuruması İçin Araçlar Meyve sabunların kuruması için çamaşır kurutmalığı yada bir yere gerdirilmiş ip kullanılmaktadır. Tartı Çeşitli meyve sabunları belli bir gramda yapılmaktadır. Hangi meyve kaç gram yapılacaksa o meyve sabununu tartmada kullanılır. Kap Meyve sabunu yapımı sırasında parmağın suya batırılması, boya hazırlamak için kullanılan çeşitli ölçülerde olan kap. Diğer Araçlar Çeşitli meyveler yapılırken, şekil vermede yardımcı olan ip, kalem, kürdan ve buna benzer araçlar kullanılmaktadır. 45 Misk Meyve Sabunun Yapılışı Misk meyve sabunu sabun yoğurulurken içine çeşitli kokular konulup yoğurulmuştur. 46 Bu nedenle güzel kokmasından dolayı adına misk meyve sabunu 43 Ender Bilal, Edirne de Kaybolan El Sanatları, Trakya Üniversitesi Dergisi, Sayı:6, s Mis Sabunu, Etso İş Rehberi, Edirne 2009, s Kaynak Kişi: Sibel Zaralı, Doğum Tarihi:1970, Doğum Yeri: Edirne, Eğitim Durumu: Üniversite, Edirne Halk Eğitim Merkezinde Sabun Usta Öğreticisi, Yaşadığı Yer: Edirne 46 Mis Sabunu, Edirne Kırkpınar Dergisi, Sayı:4, Yıl:4, Edirne, s

58 denilmiştir. Sabunlar rendelenir. Sonra yaklaşık 250ml 40 C deki su ile yoğurulur. 47 Hamurunun gereğinden fazla yoğurulması bezelerin çatlamasına sebep olur. 48 Hamur ne çok yumuşak nede çok sert olmalıdır. Gereğinden yumuşak veya sert olursa meyve şekli vermek zorlaşır. Normal oda sıcaklığında ortalama bir gün dinlenen hamurdan yapacağımız meyve büyüklüğünde parçalar alınıp tartılarak meyve yapımına geçilir. Günümüzde büyük meyve gr küçük meyve ise 30-50gr arasında değişmektedir. Ele alınan hamur birazda elde yoğurularak hava boşlukları alınarak, elde ya da düz bir zeminde yuvarlak hale getirilir. 49 Yoğurulma sonucu sıkıştırılarak, yuvarlak, küçük top haline getirilen hamura, beze denilmektedir. 50 Beze haline getirilen hamura, hangi meyve şekli verilecekse bir heykeltraş gibi o şekil verilir. Armut, şeftali, portakal, elma, çilek, kayısı, kavun, karpuz vb. gibi meyvelerin yapım aşamasında, meyvenin şekline göre usta parmakları ya da kürdan, kalem, ip gibi araçlar kullanmaktadır. Örneğin şeftali yaparken meyvenin doğal yapısı olan girinti şeklindeki görüntüyü verebilmek için bir tarafını ortadan ikiye bölerken kalem kullanıp, sonra suya batırılan baş parmağın yan tarafıyla çizilen yerin arasına girilip düzeltilir. Meyvenin şekli verildikten sonra baş parmak suya batırılarak meyve sabunun üzerindeki sivrilikler düzeltilir. Düzeltmeler düzgün olmazsa meyve sabunu güzel olmaz. Meyveyi gösteren üst düzeltmelerdir. Yapımı biten meyve sabunları hava sıcaklığına bağlı olarak ortalama iki gün ile bir hafta arasında kurumaya bırakılır. Eğer meyve sabunları gerektiği kadar kurumaz nemli olursa boyama işlemi düzgün olmaz. Çünkü boyayı tam olarak meyve sabunu tutmaz, tutsa da 2-3 gün içerisinde boya solar. Meyve sabunları kuruduktan sonra boyama işlemine geçilir. Boyamaya başlamadan önce iki ucu kanca haline getirilmiş tel meyve sabununa geçirilir ve boyama hazır hale gelir. Boyanacak olan meyve sabunu mesela kiraz ise bir kabın içine kırmızı boya konur. İçine ortalama 40 C ılık su konarak göz yardımı ile kiraz rengi ayarlanır. Kiraz meyve sabununda kiraz sapı olarak kirazın kendi doğal sapı kullanılmaktadır. Bu saptan tutarak hazırlanan kırmızı boya içine batırılır. Kuruması için asılır. Eğer boyanacak meyve sabunu çilek ise yaprak kısmı yukarda anlattığımız gibi hazırlanmış yeşil renge fırça yardımıyla boyanır. Daha sonra kırmızı renkli boyaya tel takılmış çilek yaprak kısımlarının yakınına kadar batırılıp yeşil yaprak kırmızı renge boyanmasın diye yaprağa yakın yerler fırça ile dikkatlice boyanır. Kayısı meyve sabunu boyanacaksa telden tutarak hazırlanmış sarı rengin içine bir miktar turuncu renk konulup hazırlanan boyanın içine batırılır daha sonra kayısının bir yüzünü fırça ile kırmızı renk sürülüp kuruması için asılır. Bütün meyve sabunları bu şekilde meyvenin cinsine göre doğal rengine, görünüşüne bağlı kalınarak boyanır. Yeşil elma, yeşil armut, siyah üzüm, sarı üzüm gibi meyve sabunları kendi doğal renginde olan sabunlardan yapıldığı için boya ve cila işlemine gerek yoktur. 47 Sibel Zaralı ile yapılan görüşme. 48 Ender Bilal, Edirne de Kaybolan El Sanatları Oluşum, Temmuz-Ağostos-Eylül 1999, Yıl:7, Sayı:27, s Kaynak Kişi Müberra Pomakoğlu, Doğum Tarihi: 1967, Doğum Yeri: Kırklareli, Eğitim Durumu: Üniversite Öğrencisi, Edirne Halk Eğitim Merkezinde Usta Öğreticisi, Yaşadığı Yer: Edirne 50 İsmail Engin, Edirne de Meyve Sabunculuğu, s

59 Boyama işleminden sonra cilalama işlemine geçilir. Cila şu şekilde hazırlanır: Ocağın üzerine içi su dolu tepsi, onun içine de iki litre su bulunan tencere konur. Tenceredeki su kaynamaya yakın ısındıktan sonra suya rendelenmiş 700gr. sabun aralıklarla sabun eridikçe serpilir. Sonra içine cilanın miktarına göre bir miktar sarı boya su içinde eritilerek katılır. Boyaması yapılmış olan meyve sabunları tellerden tutularak açık renkli olanlardan başlayarak cila içine batırılıp çıkarak kurumak üzere asılır. Oda sıcaklığında en az iki gün kurutulur. Daha sonra armut, elma gibi meyvelerin sap kısımlarına meyvesine uygun saplar takılarak işlem tamamlanır. 51 KAYNAKÇA 1- Akar Azade, 16. Yüzyıl İznik Çinilerine Dair Bir Araştırma, Edirne de Osmanlı Kültüründen Dekoratif Örnekler ve Edirne Sarayı İznik Çinileri, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s Atalay Gamze, Selimiye den Sonra İlk Durak: Arasta, Edirne, Edirne İl Özel İdare Yayınları, Sayı:28, İstanbul Yıl:2009, s Bilal Ender, Edirne de Kaybolan El Sanatları Oluşum, Temmuz-Ağustos- Eylül 1999, Yıl:7, Sayı:27, s Bilal Ender, Edirne de Kaybolan El Sanatları, Trakya Üniversitesi Dergisi, Sayı:6, s Cengiz, Halil Erdoğan, Eski Çamaşırlar, Killer, Sabunlar ve Leke Çıkarma Yöntemleri, Tarih ve Toplum, Nisan 1993, C.19, S. 112, İstanbul 1993, s Çelik Hüseyin, Temizlik Doğudan Gelir, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara Engin İsmail; Edirne de Meyve Sabunculuğu ve Meyve Sabunu Yapım Tekniği, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara 1991, s Engin İsmail, Edirne de Süpürgecilik, Meyve Sabunculuğu ve Yapım Teknikleri, Edirne: Serhattaki Payıtaht, İstanbul 1998, s Emre Dölen, Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi yayınları No:92/1, İstanbul Günalan, Behiç, Edirne Misk Meyve Sabunu, Edirne Dergisi, Ocak-Şubat- Mart 2005, Sayı:15, s Karakaş Kezban, El imizdeki Sanat; Osmanlı Misk Sabunları, El Sanatları Dergisi, İstanbul Büyükşehir Beldiyesi Yayınları,, Sayı: 3, İstanbul 2007, s Kılıç Abdullah, Mis Kokulu Meyve Sabunları, Skylife, Haziran 2000, s Köylüoğlu Neriman, Sarayda Su İle İlgili Yapılar, I. Edirne Sarayı Sempozyumu Bildirileri, Edirne 1995, s Mesara Gülbün, Edirne de Yaşayan Osmanlı Kültürü, Edirne de Osmanlı Kültüründen Dekoratif Örnekler ve Edirne Sarayı İznik Çinileri, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s Örcün Barışta, Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara Kaynak Kişi: Nilüfer Eren, Doğum Tarihi:1974, Doğum Yeri: Hayrabolu/Tekirdağ, Eğitim Durumu: Üniversite Öğrencisi, Edirne Halk Eğitim Merkezinde Misk Meyve Sabunu Usta Öğreticisi, Yaşadığı Yer: Edirne 40

60 16- Özdal, Ahmet N., Orta Çağ İslam Dünyasında Farklı İşletmecilik Türleri ve Organizasyonel Yapıları, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: I, Sayı I, Bahar 2014, s Öztürk Sait, Osmanlı Kültürel Mirasında Sabun, Acta Turcia Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl:2, Sayı:2, İstanbul, Temmuz 2010, s Peremeci Osman Nuri, Edirne Tarihi, Bellek Kitabevi, Edirne Polat, Nazım Hikmet, Sa y ve Tetebbu Dergisi, Edirne İçin, Doğu Kitabevi, İstanbul 2013, s Mis Sabunu, Edirne Kırkpınar Dergisi, Sayı:4, Yıl:4, Edirne, s Mis Sabunu,, Etso İş Rehberi, Edirne 2009, s Osmanlıdan Günümüze Mis Kokulu Sabunları, Etso, Edirne, Cilt:7, Sayı: 28, s Shreve R.Norrıs - A.brınk,JR Joseph, Kimyasal Proses Endüstrileri 2, Çeviren: A.

61 İNTERNET 1- sabun- icat%c4%b1-sabun-tarihi File://C:\Users\Documents\Sabunotu ve Çöven SABUN VE DİĞERLERİ

62 ANALYSIS OF TREE OF LIFE MOTIFS IN TURKISH CARPETS, KILIMS, CICIMS AND RUGS FROM A SEMIOTIC PERSPECTIV Gökçen ÇELİK ÖZBAHÇE ABSTRACK Immortality, post-mortal life, eternity, destruction, existence and transformation have been the focus of humanity in every aspect of human history. Mankind has found the answer to these questions that he or she is looking for with myths, diverse beliefs or religions, and also translates these answers into articles of furniture, artworks, weaving symbols and symbols. Therefore, life and death concepts have been the subject of the most widespread work in Turkish society as well as in woven and handicraft products, as well as in all societies. Life tree is often processed in Turkish textiles in terms of what it carries. These motifs, mostly stylized and woven, are indicative arrays that give us clues about the lives of the societies. The symbol of the tree of life, which is a symbol of the concepts of eternal life, immortality, life and the cycle of death, has become an indicator that we often encounter in the weavers before and after the Turks' transition to Islam. The purpose of this study is; To examine the motifs of the tree of life which are processed in Turkish carpet, kilim, martial arts and celadon in terms of semiotics and to relate them semantically with the tree cult and the religious beliefs in Turkey. In this study, relevant literature was searched and samples were examined. It has been determined that these examples are interpretations related to both the woven period and the old Turkish beliefs, and often a geometrical language is dominant. GİRİŞ Türk toplumunda oldukça yaygın bir uğraş olan dokumacılık; evrensel sembolleri de içinde barındırdığı gibi öz benliğinden, mitlerinden, yaşanmışlıklarından, acı, sevinç ve inançlarından beslenerek kendine özgü motiflerini de doğurmuştur. Bu motiflerin bir çoğunun Anadolu nun farklı bölgelerinde başkaca yorumlandığını görürüz. Dokumalara en sık işlenen motiflerden biri de ağaç motifleridir. Bunun sebebi, Türk kültürü ve inanç sisteminde, özellikle İslam öncesi dönemlerde, ağacın önemli bir yeri olması ve tanrısal bir varlık olarak kabul edilmesidir. Ağaç motifleri genellikle hayatın devamlılığını temsil eder ve Altay Şamanizmi nde beş kutsal unsurdan biridir. (Yurteri, Ölmez, 2015:1449,1462). Buradan da anlaşılacağı gibi ağaç, Türkler için hayatın merkez ögelerinden biridir ve bu nedenle de dokumalara sıkça konu olmuştur. Dokuma çeşitlerinden özellikle halı, kilim, cicim ve seccadeleri incelediğimizde ağaç motifleri arasında da hayat ağacının öne çıktığını görebiliriz. 1. Hayat Ağacı ve Türk Kültürü ndeki Yeri Sonbaharda yaprak döküp, baharda yeniden çiçek açan ağaçlar, insanoğluna yaşam ve ölüm döngüsünü hatırlatmıştır. Hayat ağacı veya yaşam Arş. Gör., Atılım Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Grafik Tasarımı Bölümü, Ankara. 43

63 ağacı olarak anılan bu ağaç ise bazen varolan ağaçlara yüklenmiş bir anlam, bazense şeklen gerçekte varolmayan soyut bir ağaç olarak işleme, dokuma ve mimari eserlerde karşımıza çıkar. Belirli coğrafyalara özgü yetişen, o coğrafyalar ile özdeşleşmiş bazı ağaçlar bölge insanı için önemli ve kıymetlidir. Kimi zaman onlardan geçim elde eder, hayatlarını kazanırlar kimi zamansa yalnızca heybetli görünüşleri hayranlık uyandırır. Bu nedenledir ki onlara hayat ağacı vasfı yüklenmiştir. Örneğin hurma gibi meyve veren ağaçlar genellikle hayat ağacını temsil eder. Afrika kültüründe Boabab ağacı, Arap ve Mısır kültüründe palmiye ağacı, Çin kültüründe de dut ağacına hayat ağacı anlamı yüklenmiştir. Yaprak dökmeyenler ölümsüzlük çağrıştırırken yaprak dökenler yeniden doğuş anlamını taşır (Wilkinson, 2014:94). Gerçek ya da soyut, her iki şekilde de hayat ağacı insanoğlunun derin anlamlar yükleyerek varettiği bir sembol ve benimsenmiş bir felsefedir. Bu simge, toplumların kendi mitlerini referans alan farklı anlamlar da taşımaktadır. Bir inanışa göre, cennette büyüyen hayat ağacı ölümsüzlüğü ve bir döngünün başıyla sonunu temsil eder. Kökleri nemli ölüler diyarında, gövdesi ölümlüler dünyasındadır ve göklere kadar yükselen yapraklarıyla büyüme, ölüm ve yeniden hayat bulmayı yani ölümsüzlüğü simgeler (Wilkinson, 2014:97). Bazı kaynaklarda, sürekli gelişim ve değişim içinde yaşayan evreni sembolize ettiği de yazmaktadır (Çelik, 2016:30). İnsanların doğada olup biteni gözlemleme ve ölüm sonrasını anlamlandırma gayesi, kökleri toprağın kim bilir kaç metre derinliklerine salınmış, her mevsim değişen, kuşaklarca daimi kalan ağaçlara tılsımlı anlamlar yüklemeyi kaçınılmaz kılmıştır. Hayat ağacının evrensel konumu içinde Türk mitolojisinde de önemli bir yeri vardır. Türklerin inançları ve meskenleri değiştikçe kutsal ağaç, can ağacı gibi farklı isimlerle ve yüklenen farklı anlamlarla bir çok Türk söylencesinde adı geçmekte ve çokça Türk sanat eserlerinde karşımıza çıkmaktadır. Türklerde Şamanizm kökenli olan bu motif dünyanın merkezi olarak kabul edilmiş ve aynı zamanda Şaman ın yer altı ve gökyüzü seyahatinde onu göğe ulaştıran merdiven olduğu düşünülmüştür. Hayat ağacı ile birlikte tasvir edilen kuşlarsa inanışa göre ya bu yolculuğunda Şaman a eşlik etmekte ya da Şamanın kendisidir (Etikan, 2015:549). Dede Korkut hikayelerindeki Kaba ağaç hayat ağacıdır (Sultan ve Nurhan, 2015:1446). Holmberg tarafından aktarılan, ilk insanların türeyişinin anlatıldığı bir Altay efsanesine göre Ülgen yeri yarattıktan sonra, yeryüzünde yedi erkek ve bu yedi erkeğin her biri içinse yedi ağaç yaratır. Sonra Maidere isminde sekizinci bir adamı ve Altın Dağ ın üzerinde onun ağacını yaratır. Altay Destanı nda ise Kögüdey Mergen in doğduğunda Hayat Ağacının öz suyuyla beslendiği anlatılmaktadır (Çoruhlu, 2013: ). Oğuz Destanında Oğuz Kağan ın Gök, Dağ ve Deniz ismindeki üç çocuğundan bahsedilir. Dikkat edilirse çocukların isimleri Gök ve Yer/Su unsurlarına işaret eder (Çoruhlu, 2013:135). Buradaki isimler de bizlere Kuzey mitolojisindeki Hayat Ağacı nı anımsatmaktadır. Yggdrasil isimli bu hayat ağacı tanrılar, insanlar ve ölüler alemlerini birbirine bağlar ve köklerinden bir çeşme, ondan da ırmaklar doğar (Wilkinson, 2014:96). Yakut Türkleri ise, yeraltındaki köklerin altından köpüklü bir sarı sıvı halinde güç veren bir suyun fışkırdığını kabul ettikleri, gövdesi dünyanın merkezinde yer alan ve dalları gök tabakalarını kateden bir Hayat Ağacından söz ederler. Bu efsane, Ak Genç efsanesinin bir varyantı olarak karşımıza çıkmaktadır (Çoruhlu, 2013:140). İlk adam olan Ak Genç yerin göbeğinde yaşar. Ortaya çıktığı yeri ve evinin şeklini görmek için dolaşmaya çıktığında büyük bir tepenin üzerinde büyük bir ağaç görür. 44

64 Ağacın tepesi büyük tanrı Urun-ay-toyon un bulunduğu göğün yedinci katına, kökleriyse yeraltının derinliklerine uzanmaktadır. Ağacın yaprakları göğün sakinleriyle konuşmaktadır. Yalnızlığından sıkılan Ak Genç, hayat ağacı olan bu ağaca yaklaşarak ona bir eş göndermesi için dua eder ve ağacın yaprakları hışırdamaya başlar. Süt şeklinde bir yağmur gencin üzerine yağar ve ağacın köklerinden yarı beline kadar çıplak bir kadın ortaya çıkar. Bu kadın Ak Genç e sütünü sunar ve Ak Genç bu sütü içtiğinde kendini yüz kat daha güçlü hisseder (Çoruhlu, 2013:137,140). Türkler in, hem kendi yaradılış ve türeyişleriyle ilgili hem de ilk insanın yaradılışıyla ilgili ağaç-orman kültünü görebileceğimiz ve sıklıkla hayat ağacının da dahil olduğu bu ve bunun gibi bir çok mitleri mevcuttur. Bunlar daha çok İslamiyet öncesi Türk toplumlarında türemiş efsanelerse de bu mitler ve inanışlar İslamiyetten sonra da devam etmiştir. Örneğin Mevlana nın yorumladığı bir rüyada, Hayat Ağacı cennetteki Tuba Ağacıyla ve Sidre ağacıyla bağdaştırılmıştır. (Kardeşlik, 2011:88). 2. Halı, Kilim, Cicim ve Seccadelere Dokunan Hayat Ağacı Motifleri ve Göstergebilimsel Açıdan Bir İnceleme Halı ve kilimler günümüzde çoğunlukla yaşadığımız mekanlarda zemine serdiğimiz bir ev eşyası olarak kullanılmaktadır. El halıları hâlâ üretilmekteyse de, halılar artık çoğunlukla dijital baskılı veya makinaların dokuduğu endüstriyelleşen bir obje haline gelmiştir. Halı ve kilimlerin üretilmeye başlandığı ilk zamanlarda günümüz anlayışıyla yalnızca mekan zeminlerinde kullanılması amaçlanmamıştır. Örneğin Orta Asya da yaşayan Türk sülale ve devletlerinde taht örtüsü olarak da kullanılmıştır. Göçebe kavimler arasında doğup, gelişmiş olan halı sanat kültürü, daha sonra yerleşik medeniyetler tarafından da benimsenmiştir (Kalabek, Vuruşgan ve Çoruh: 2014:53). Halı, kilim gibi dokuma ürünlerinin günümüz anlayışıyla kullanımı da işte bu yerleşik hayat sonrasında başlamıştır. Türk kültüründe oldukça önemli bir yeri olduğuna değindiğimiz hayat ağacı motifi bu dokumalarda çokça karşılaştığımız bir motiftir. Örnekleri incelediğimizde genelde kompozisyonun ana öğesi olarak dokunmuş olduğunu görürüz. Etrafında ve yanında ejderha ve bir takım mitolojik kuşlarla beraber de tasvir edilmiştir. Örneğin Anadolu motiflerinde hayat ağacı, ölümsüzlüğün sembolü olarak can ağacı adıyla nitelendirilmiştir. Kuş, ejderha ve hayat ağacı motiflerinin birlikte kullanımı, ruhun sürekliliğini ve ölümsüzlüğü temsil etmektedir. Hayat ağacı üzerinde yer alan kuşlar, yaşamı ve ruhu simgelemektedir. Ejderha ise, hayat ağacını koruyan hayvandır (Fotoğraf: 1). Fotoğraf: 1, Halı Müzesi arşivinden, E-1 envanter numaralı halı 45

65 Bunun en güzel örneklerinden biri, Halı Müzesi arşivindeki E-1 envanter numaralı halıda görülür. 14. Ve 15. Yüzyıllar arasında Orta Anadolu da dokunduğu kabul edilmektedir. Hayat ağacı, stilize iki ejder figürünün arasında tasvir edilmiştir. Dört köşeye de Zümrüd-ü Anka olduğu düşünülen mitolojik kuş figürü işlenmiştir. Hayat Ağacı, ejder ve anka kuşunun oluşturduğu üçlü kompozisyonda; sonsuz yaşamı simgeleyen hayat ağacı, hayat ağacının koruyuculuğunu üstlenmiş ejder ve ilim-irfan simgesi anka kuşunun misyonu, kozmolozik ve ikonografik anlatımın zengin ürünüdür (Aslanapa, 2005:81-88 / Aslanapa ve Durul, 1973:45 / Yetkin, 1991:20-21 / Yetkin, 1972: ). Seccade halılarında ise zeminde üst üste katlar halinde yer alan mihrap hayat ağacını sembolize etmekte, İslami inanışa göre de cennetin katmanları olarak yorumlanmaktadır (Etikan, 2015:547) (Fotoğraf: 2, Fotoğraf: 3, Fotoğraf: 4). (Fotoğraf: 2, Milas Seccade) (Fotoğraf: 3, Mucur Seccade) (Fotoğraf: 4, Kula Seccade) Göstergebilim doğada var olan her olayın belirti olarak ortaya koyduğu anlamları ve işaretleri çözümleyen bir bilim dalıdır. Ses, işaret ve davranış biçimlerinin bir dil olarak kabul edildiği, gösteren, gösterilen ve yorumlayan gibi elemanlardan oluşan göstergenin esas alındığı göstergebilim, dilbilim ve edebiyatın yanı sıra, plastik sanatlar veya iletişim gibi başka alanlarda da kullanılmaktadır. (Yılmaz, 2016:261). Hayat ağacı motifinin bu dokumalarda kullanımını göstergebilimsel açıdan değerlendirecek olursak düz anlamda, toplumların ölümü kavrayış biçiminin bir dışavurumu olduğunu ve hayat ağacı motiflerinin şekli ve ismi itibariyle bize bu dünyada sonsuzluğu yakalamayı anlattığı söylenebilir. Birçok farklı yörenin halı, kilim, cicim ve seccadelerinde dokunan hayat ağacı motifi, birbirinden farklı şekillerde stilize edilmiş ve bambaşka kompozisyonlarda kullanılmıştır fakat ortak bir kaç nokta vardır: hayat ağacı daima dikey formdadır ve dalları göğe, kökleri toprağa doğru uzanmıştır. Dikey şekilde sembolize edilmesi göğe varmak veya cennete ulaşmak kavramlarının yönsel yansıması ve yan anlamıdır (Fotoğraf: 5). 46

66 Fotoğraf: 5, Hayat ağacı motifli cicim örneği SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Türk halı, kilim, cicim ve seccadelerde hayat ağacı motiflerinin kullanımı İslamiyet öncesi Şaman dönemine dayanmaktadır. Türkler in Şamanizm den İslamiyet e geçtikleri bu süreçte inanç sistemlerinde ve bununla beraber kaçınılmaz olarak yaşantı biçimlerinde de oldukça radikal değişiklikler meydana gelmiştir. Şamanizm kökenli bir sembol olan hayat ağacı, Türkler İslamiyet e geçtikten sonra da motif olarak kullanılmaya devam edilmiştir. Ölümsüzlüğü, sonsuzluğu anlatan bu motifin halı, kilim, cicim ve seccadelerde tüm bu radikal değişimlere rağmen kullanımı bize gösteriyor ki bambaşka bir dini kabul etmiş ve getirdiği hayat tarzını benimsemiş olsalar da bu dünyayla olan bağlarını mental anlamda koparamamışlar, yeni inanç sistemlerine de hayat ağacı motifini ve bu motifin anlamını başka bir pencereden yeniden yazıp aktarmaya devam etmişlerdir. İnançlar gereği ifade değişse de sonuç değişmemiş ve hayat ağacı motifi insanların yokolmama ve bir durumda bir yerlerde varlığını sürdürme arzusunun bir göstergesi olmuştur. KAYNAKÇA ASLANAPA, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: İnkılap Yayınevi. ASLANAPA, O. ve DURUL, Y. (1973) Selçuklu Halıları, İstanbul. Ak Yayınları. ÇELİK, D. (2016). Kilim Motiflerinin ve Heybe Dokumaların Modern Giysilere Yansımaları, Selçuk Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi Yıl 1, Sayı 1: 30. ÇORUHLU, Y. (2013). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayınevi. ETİKAN, S. (2015). Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri. Atatürk Kültüri Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Makale: 547,549. KALABEK AVCIOĞLU, N., VURUŞGAN, D., ÇORUH, E. (2014). Türk Halıcılığının Tarihçesi. Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt 8 No 1: 53 KARDEŞLİK, Selman. (2007). "Vakıflar Halı Müzesinde Selçuklu Ve Selçuklu Geleneğindeki Halılarda Kozmolojik ve İkonografik Boyut." Restorasyon Yıllığı Dergisi, 2 (2011): 88 WILKINSON, K. (2014). Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller & İşaretler. Alfa 47

67 Yayıncılık. YETKİN, Ş. (1972). Yeni Bulunan Hayvan Figürlü Halıların Türk Halı Sanatındaki Yeri, Sanat Tarihi Yıllığı, Sayı V, İstanbul YETKİN, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Yay. YILMAZ, A. H. (2016). Türklerde Ölüm Anlayışının Çağdaş Türk Resmı nde Göstergebı lı msel Açıdan İncelenmesı. İdil Dergisi Cilt 5 Sayı 1. YURTERİ, S. ve ÖLMEZ, F. N. (2015). Türk Dokumalarında Ağaç Motifi, Atatürk Kültüri Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Makale: 1446,1449,

68 2. OTURUM (2. SESSION)-B Salonu (B Hall) Oturum Başkanları (Session Moderators): Prof. Dr. Vladimir KLIMUK-Yrd. Doç. Dr. (Assist. Prof. Dr.) Gürbüz ARSLAN

69

70 TÜKETİM KÜLTÜRÜ VE REKLAMLAR (CONSUMPTION CULTURE AND ADVERTISEMENTS) Mustafa SEVER ABSTRACT The United States, Western Countries and as a result of this all the capitalist countries transformed their production system from Fordism to Post- Fordism to handle their economic and political crisis in 1970 s. This process indicates not only production and consumption systems but as a result of it a transformation in daily life. In the process of mass production and consumption, the subject is production of flashy and easily obtainable goods in accordance with global quality standards for the consumers. These developments are accepted as the sign of commodification of daily life and makes the belief popular that suggests people gain respect and status in society by the amount of their consumption. While the society evolves into a consumption society, the cultural situation as a result of this process is named as consumer culture. Consumer society is the social structure in the countries where market economy principles are applied. The concept of consumer culture is used to name hedonistic, brand-focused and pretentious consumption mentality in this kind of social structure. One of the most important instruments of the consumer culture is advertisements. Advertising can be defined as an activity to effect the perception, taste and choice of the consumers to provide them consume. The advertisements which are presented by using all the capability of the media, provide the encouragement of consumption in mass scale. Advertisements impose the society global consumption culture (charm of the products, payment advantages, international brands, etc.) no matter if they need to consume or not and make them believe that they can be more original than the rest of the society by consumption. Advertisements give the consumers the message to buy the product which is advertised. J. Williamson remarks that advertisements mostly don t give the right information about the product; even if the message is right the consumers are persuaded to buy the products that they don t need in fact (2001:15). While presenting the specialities of the advertised product advertisements are also broadcasted to give messages about mentality, belief and lifestyle. In this study, consumer culture and the role of advertisements in consumption is examined to analyse the role of global consumption culture in the erosion or even the disappearance of national cultures. GİRİŞ 1970 li yıllarda başta ABD nin, Batılı ülkelerin, Japonya nın ve dolayısıyla tüm kapitalist ülkelerin yaşadığı ekonomik ve siyasî krizden bir çıkış olarak serbest piyasa ekonomisi uygulayan ülkeler birtakım düzenlemeler yapma gereği duyarlar. Sonradan Post-Fordizm olarak adlandırılan bu süreçte, sadece üretim-tüketim sistemi açısından değil, gündelik hayata yansımalarıyla bir değişim/dönüşüm başlar. Bu süreçte kitlesel üretim-kitlesel tüketim bağlamında, ürünlerin küresel Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Fotoğraf ve Video Bölümü, Ankara. 51

71 standartlarda, belli bir kalite ve gösterişte üretilmesi, orta gelirli tüketicinin kolay elde edebileceği ölçüde sunulması söz konusudur. Bu gelişmeler, gündelik hayatın metalaşmasının, insanların tükettiği oranda saygınlık ve statü kazanacağı insancıyla tüketime yöneldiklerinin işaretleri sayılır. Toplum, tüketim toplumuna evrilirken bu süreçte meydana gelen kültür de tüketim kültürü olarak adlandırılmıştır. Tüketim toplumu, serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı ülkelerdeki toplumsal yapıdır. Tüketim kültürü de böylesi bir toplumsal yapıda hazcı (hedonist), markacı ve gösterişçi tüketim anlayışının adıdır. Reklamlar, tüketim kültürünün adeta lokomotifi rolündedir ve sadece malın, hizmetin, vd. tüketilmesini artırmaz, hızlandırmaz; aynı zamanda milli değerleri de yozlaştırarak, dönüştürerek tüketir. Toplumsal değer, reklam ve tüketim Toplumsal değer, toplumun her bireyi tarafından ortak şekilde algılanan, anlam yüklenen, adlandırılan, kabul edilerek savunulan ilkelerdir. Gelenek yoluyla nesilden nesle aktarılan toplumsal değerler, toplumun sağlığını ve devamını sağlayıcı etkidedirler. Toplumsal hayatta güncel olarak meydana gelen olaylarla, gelişmelerle bin yıllardan süzülüp gelen tecrübeler bir denge içinde olursa, birbirini denetleyici çerçevede yaşatılırsa, toplum sağlıklı ve huzurlu gelişimini sürdürür. Yani, bir milletin olgular dünyası (nesnel, dış dünyada meydana gelen olaylar, durumlar) ile değerler dünyası arasındaki ilişkilerde etki-tepki bağlamında paralellikler arttıkça, toplumsal düzen ve toplumsal barış tesis edilebilir. Aksi takdirde toplumda kargaşalar, huzursuzluklar meydana gelir. Her milletin bir şahsiyeti vardır. Bu şahsiyet, zamana ve zemine göre değişir ve gelişir; yani durağan bir yapıda olmayıp gelişmeye açıktır. Kimlikteki bu gelişme, kendi kültür kaynaklarından beslendiği ölçüde sağlıklıdır ve içtimaî hayatta sorunlar asgarî düzeydedir. Ancak, öteki ni taklit etme ve benimseme şeklindeki bir gelişme, daha doğrusu değişme ise, kimlik in yozlaşmasına, bozulmasına ve aslından uzaklaşmasına sebep olur. (Sever 2016:36). İşte bu noktada, öteki nin taklit edilmesi noktasında reklamlar ayrı bir etki ve öneme sahiptir. Reklam, Türkçe Sözlük te bir şeyi halka tanıtmak, beğendirmek ve böylelikle sürümünü sağlamak için denenen her türlü yol (1998/2:1853) olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere reklamın amacı malın, ürünün, hizmetin satın almasını, yani sürümünü, tüketimini artırmaktır. Bu, reklamın görünen yüzü, herkesçe bilinen anlamıdır; ancak reklam, bir yandan tüketiciye satılmaya çalışılan ürünleri tanıtırken, beğendirmeye çalışırken veya özelliklerini sunarken, arka planda bir anlayış, inanış, yaşama biçimi mesajını verir. Bu mesaj psikolojik bir mesajdır ve kişinin/kişilerin bilinçaltını hedefler. Görsel, işitsel yollarla bir ürünün satışını artırmaktan bir anlayışın, inanışın toplumda yerleşmesine kadar geniş bir alanda kullanılırlar. Tüketim kültürünün en önemli araçlarından biri reklamlardır. Bu bağlamda reklam, tüketicilerin algı, zevk ve tercihlerini etkileyerek tüketime yönelmelerini sağlayıcı etkinlik olarak da tanımlanabilir. Medyanın bütün imkânları kullanılarak sunulan reklamlar, tüketimin kitlesel boyutta özendirilmesini sağlar. Kişinin ihtiyacı olsun olmasın, reklamlar, tüketiciye küresel tüketim kültürünü (ürünlerin sunuluşundaki albeni, ödeme kolaylıkları, uluslararası markalar, vd.) va z ederek tüketicinin tüketmekle toplumda daha üst bir statü elde edeceğini, diğer insanlardan farklı olacağını düşünerek hareket etmesini sağlar. Reklamla tüketiciye reklamı yapılan ürünün satın alınması mesajı verilir. J. Williamson, reklamlarda tüketiciye verilen bilginin çoklukla doğru olmadığını, doğru olduğunda bile zorunlu olmayan ürünleri alması için tüketicinin ikna edilmeye çalışıldığını (2001:15) belirtir. Bu ikna, küreselleşme adı verilen ve ekonomik, teknolojik gelişmişlikleriyle dünyayı yeniden düzenlemeye çalışan emperyalistlerin öngördüğü dünya insanının inşasına yöneliktir. Bu çerçevede bu çalışmada tüketim kültürünün yaygınlaşmasını ve 52

72 tüketimin artmasını sağlayıcı etkinliklerden olan reklam üzerinde durulacak, reklamların milli kültürlerin aşınmasındaki hatta yok olmasındaki etkisi değerlendirilecektir. Tüketicilerin ürünler ve tüketim olanakları hakkında bilgilenmelerini, hatta eğitilmelerini sağlayıcı bir etkinlik olarak da görülen reklamlar, bu yönüyle toplumun düşünce ve eylemlerini de şekillendirir. Tabii ki serbest piyasa ekonomisi açısından reklamlar, bir yandan ekonominin canlanmasında etkin olurken diğer yandan küreselleşen dünyada modernlik/çağdaşlık olarak sunulan tek tip bir yaşama şeklinin, Batı (Başta ABD olmak üzere günümüzün Batı ülkeleri) kültürünün yaygınlaşmasını da sağlayıcı özelliktedir. Reklamlarda görsel-işitsel kurgulamalarla sunulan ürünler, kültürlerarası farklılıkları da törpülemektedir. Çünkü reklamlar gerek ulusal gerekse uluslararası ürünlerin (beslenme, giyim, eğlenme, teknoloji, vd.) tüketiminin benimsenmesini ve yaygınlaşmasını sağlarken aynı ürüne sahip olan ve tüketen insanların aynı davranışlar göstermesi ve dolayısıyla aynı düşünceleri taşıması olağan hâle gelmektedir. Sözgelimi aynı markalı ürünleri tüketenler arasında bir duygudaşlık oluştuğu bugün herkesçe gözlenebilmektedir. Reklam, serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı ülkelerde popüler kültürün yaygınlaşmasında, dolayısıyla tüketimin artmasında etkilidir ve adeta tüketicinin neyi tüketip tüketmemesi hususunda yönlendiricidir. Hiçbir ahlâkî, insanî değer gözetmeyen, her yolu meşrû gören pazar ekonomisinin efendileri (yabancı, uluslararası veya ulusal şirketler) tüketici üzerinde yaptıkları geniş araştırmalar sonunda kurguladıkları reklamlarla insanları -ihtiyaçları olsun veya olmasın- tüketmeye, dolayısıyla da onu yeni bir hayat tarzını benimsemeye zorlamaktadır. Çünkü reklamlar, sahte/yapay ihtiyaçlar üretmede en önemli araçtırlar. Oysaki hayat tarzı gelenekseldir ve kişi içinde yaşadığı toplum değerleri çerçevesinde hayat tarzını kendi biçimlendirir. Fakat, tüketim toplumu kültürü, kişinin hayatı üzerinde tahakküm kurmuştur. Günümüzde başta tv ler olmak üzere diğer iletişim araçlarından yayılan ve kitleleri etkisi altına alan reklamlar, uluslararası bir nitelikte de olabilmekte, dolayısıyla küresel etki altındaki insanlar, farklı ülke kültürlerinin, anlayış ve yaşayışlarının etkisiyle kendi yaşayışlarını onlara benzetmek yönünde çaba göstermektedirler. Çünkü Türkiye gibi Batı ülkeleri karşısında ekonomik, siyasi ve teknolojik yönden daha zayıf olan ülkeler, yönlerini Batı ya döndükleri için, adeta Batılı yaşayış standartlarını ideal yaşama standardı olarak görmekte, bu nedenle de yaşayış ve kültürel açıdan Batı etkisine açık hâle gelmektedir. Bu aşamada reklamlar yoluyla ürünler devreye girmekte, insanlar bu ürünleri tüketmek yoluyla Batı tarzı yaşama biçimine eriştikleri sanısına kapılmaktadır. Dahası, reklamların etkisiyle gerçek ihtiyaçlarının karşılanmasının ötesinde artan tüketimleri yoluyla toplumda daha özel bir statü elde ettiklerine inanmaktadırlar. Reklamlarda tüketici kendisine yeni özgürlükler sunulduğuna inanabilir, oysa acımasızca aldatılmaktadır. Sunulan şey özgürlük yanılsamasından başka bir şey değildir. Piyasanın ütopyacı ideallere, siyasal ve sosyal özgürlüğe, maddi refaha ve fantazyanın gerçekleştirilmesine bağlanması, hâkimiyet ve inkârın ortak işkembesinden çıkan bir kurtuluş gösterisi sergiler. Gösteri ortak çıkarların icadıdır (Robins 2013:182). Tüketim toplumunda reklam, yeni bir yaşam tarzını topluma ürünler yoluyla sunmakta, bireyler de bu yaşam tarzını -farkında olarak veya olmayarak- gündelik davranışları hâline getirmektedir. Ancak bu davranışlar, gerçekte öyle olmayıp da Türkçede -mış gibi olmak, mış gibi yapmak sözüyle ifade edilebilecek yapay bir durumu işaret etmektedir. Özellikle uluslararası ürün ve markaların pazarlamasındaki reklamların içeriği, hedef toplum insanlarının kendi kültürlerinin birçok değeri kullanılarak ve ürün nitelikleri standartlaştırılmış şekilde oluşturulmaktadır. Bu yolla farklı ülkelerdeki insanların ihtiyaçlarının ve dolayısıyla düşünüş ve davranışlarının aynılaşması hedeflenmektedir. ihtiyaçların homojenleşmesi[ni], kabul edilebilir bir 53

73 kaliteye sahip düşük fiyatlı ürünler için evrensel bir tercihin oluşumu nu (Mattelart 1995:83) sağlamak yönündeki reklamlarla dünyada aynı özelliklerde tüketici insan tipi oluşturmaya çalışılmaktadır; ki bu insan tipi, kompleks düşünmekten uzak, global düzeyde ürün ve markaları tüketmekten haz duyan ve bu tüketimiyle toplumsal hayatta statü elde edeceğine inanmış bir tiptir. Ürünlerin standart halde sunulması, tüketimi de standart hale getirdiğinden insanlar da tek tipleşir, adeta sürüleşir. Böylesi topluluklarda milli değerler hususunda hassasiyetler kaybolur; tüketim kültürünün vitrini olan modanın öngördüğü şekilde yiyen-içen, giyinen, davranan, tek kaygısı daha üst düzeyde tüketmek olan hazcı bir topluma ulaşılır. Bu toplum, hem bir mal üretimi hem de hızlandırılmış ilişki üretimi toplumudur. Aynı anda hem bir ilgi toplumu ve bir baskı toplumu hem de barışçıl bir toplum ve bir şiddet toplumudur. (Baudrillard 2013:204, 206). Çünkü, tüketim toplumunda kuralsızlık en önemli ilke haline gelir. İnsan ilişkileri maddileşir ve bunun sonucunda da millî, dinî, ahlâkî hassasiyetler değişime uğrar. Featherstone nin (2013:219) tespit ettiği gibi, küresel olarak yaygınlaşan tüketim kültürünün ABD nin dünyanın iktisadi düzeni üzerindeki iktidarının genişlemesini sağladığı, tüketim kültürünün her bir ülkenin kendi ulusal kültürünü çökertmeye yönelik bir evrensel kültür haline geldiği söylenebilir. SONUÇ Batı nın ekonomik, siyasî ve teknolojik gücü karşısında çağımız insanlarının gösterdiği sorgusuz, sualsiz itibar ve hürmet (Robins 2013:23) bu davranışlardaki yapaylığın ve edilgenliğin bir göstergesidir. Bu edilgenlik karşısında başta ABD olmak üzere gelişmiş Batılı ülkelerin 1 ekonomileri iyi ve kötü günde, hastalıkta ve sağlıkta, hormon verilmiş bir ergen gibi önüne çıkan her şeyi yiyerek ve ölçemeyeceğiniz kadar hızlı boy atarak büyü[rken] (Hararı 2015:302), gelişmek çabasındaki ülke ekonomileri belirsizliklerle, düzensizliklerle, kargaşalarla uğraşmaktadır. Çünkü, insanların akıl, mantık çerçevesinde düşünme ve davranmaları tüketim kültüründe çok çeşitli yöntemlerle engellenmektedir. İnsanın bulunduğu her ortamda (gerçek veya sanal dünyada, sosyal medyada, vb.) reklamın her türlüsüyle zihinler bombardıman edilmekte; insanlar adına neyin gerekli neyin gereksiz olduğuna karar verilmektedir. KAYNAKLAR BAUDRİLLARD, Jean 2013, Tüketim Toplumu, Ayrıntı Yay. (6.b), İst. FEATHERSTONE, Mike 2013, Post-modernizm ve Tüketim Kültürü, Ayrıntı Yay. (3.b), İst. HARARI, Yuval Noah 2015, Hayvanlardan Tanrılara: Sapiens-İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi, Kolektif Yay., İst. MATTELART, Armand 1995, Beyin İğfal Şebekesi, Ayrıntı Yay., İst. ROBİNS, Kevin 2013, İmaj-Görmenin Kültür ve Politikası, Ayrıntı Yay., (2.b), İst. SEVER, Mustafa 2016, "Anlatım Türlerinin Kimlik İnşasındaki İşlevi", Bizim Külliye, sayı: 67, s Türkçe Sözlük (K-Z) 1998, TDK Yay. (9.b), Ank. WILLIAMSON, Judith 2001, Reklamların Dili-Reklamların Anlamı ve İdeoloji, Ütopya Yay., Ank. 1 Batılı ülkeler terimi, sadece coğrafî anlamda Batı Avrupa ülkelerini değil; ekonomik ve teknolojik gelişmişlikleriyle gelişmekte olan ülkeler üzerinde tahakküm kuran başka ülkeleri de, sözgelimi Jopanya yı da kapsayan bir sözdür. 54

74 ДИАЛОГ КУЛЬТУР В КУЛЬТУРНО-ИСТОРИЧЕСКОМ ПРОЦЕССЕ БЕЛАРУСИ (THE DIALOGUE OF CULTURES IN CULTURAL AND HISTORICAL PROCESS IN BELARUS) Zoya KOZLOVA Belarusian culture began to form an independent distinctive type as far back as the 10th-12th centuries, based on the ethnic substratum that inhabited this central European region. Due to the geopolitical situation and the historical fate of the people, the process of its development over a long period was at the interface of powerful cultural interactions, primarily of Western European and Russian cultures. For the first time the Eurocentric position of the Belarusian culture was justified in 1921 by the Belarusian philosopher Ihnat Kancheuski, who noted that there is a constant fluctuation between the West and the East in the territory of Belarus. The Belarusian culture did not act only as an intermediary for intercultural dialogue between Western and Eastern European regions. In the cultural space of Belarus there was a meeting and interaction of cultural values of many peoples: those who the Belarusians had a common state or border with (Poles, Russians, Ukrainians, Lithuanians), who lived on the land of Belarusians for centuries (Tatars, Jews) or wandered for it (gypsies). Religious ideas formed the basis of Belarusian culture. These ideas did not differ from the ideas that existed in neighboring countries. Their remarkableness and peculiarity was not in their content, but in the extraordinary freedom of their penetration and most importantly in intertwining and mutual influences. It is not only about the fact that Christianity, Judaism, Islam and paganism co-existed. The Vilnius Jews translated Christian literature into Belarusian. Tatars, having started usage of the Belarusian language, created religious handwritten monuments the Kitab, the Tajwid, the Hamail. While being on the territory of Belarus, gypsies took an active part in celebrations of national pagan holidays of the local population Vialikdzien, Kupala etc. Belarusian art culture is a unique phenomenon in the close intertwining of many ethnic traditions. Many writers, artists, composers of the 18th and 19th centuries born on the territory of Belarus made a great contribution to both Belarusian and Polish cultures: Adam Mickiewicz, Wladyslaw Syrokomla, Michal Kleofas Oginski, Napoleon Orda, Stanislaw Moniuszko. The Jewish culture of Belarus gave the world such famous artists as Zair Azgur, Marc Chagall, Iakov Kruger, Yehuda Pen. At this intersection of cultural traditions such basic features of the Belarusian mentality and national character of the Belarusians as tolerance, PhD in historical sciences, docent of the department of social and humanities disciplines Baranovichi State University, Baranovichi, [email protected] 55

75 openness, non-conflict, orientation to dialogue, aspiration for mutual understanding and consensus were formed. ВВЕДЕНИЕ В культурологии большой интерес у исследователей вызывают процессы, проходящие на стыке культурных образований, а также ценности, создаваемые людьми в ходе этих процессов. Взаимодействие культуры народа с другими этническими культурами, взаимопроникновение ценностей различных культур друг в друга является одной из важнейших закономерностей культурно-исторического процесса. От них зависит его насыщенность и динамичность. С этих позиций диалог культур, который на протяжении столетий проходил в культурно-историческом пространстве Беларуси, представляет собой несомненный интерес. ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ Известно, что белорусская культура начала формироваться в самостоятельный, самобытный тип еще в X XII вв. на основе этнического субстрата, населявшего этот центральноевропейский регион. В то время по территории современной Беларуси, заселённой преимущественно индоевропейскими племенами балтов и, как считают в последнее время некоторые исследователи (Седов В. В., Третьяков П. Н., Шадыро В. И., Ласков И. А.) фино-угорскими племенами, с юга и юго-запада начинают продвигаться племена славян, которые также были индо-европейцами, но до этого компактно проживали в Прикарпатье, между Вислой и Одером. Переселенцы не стали враждовать, как это чаще всего встречается в истории, с автохтонным населением, а стремились к мирной жизни. Вследствие более высокого культурного развития пришельцев начинается растянувшийся на несколько столетий процесс славянизации местной балтской культуры. Однако этот процесс нельзя рассматривать как полную ассимиляцию балтов и балтской культуры. Довольно значительным было и обратное влияние балтов на доминирующие ценности культуры славян. Таким образом, диалог культур в культурном пространстве Беларуси начался ещё более тысячи лет тому назад. Весь дальнейший процесс развития белорусской культуры в следствие геополитического положения и исторической судьбы народа также шел на стыке мощных культурных взаимодействий. В первую очередь западноевропейской и российской культур. Впервые европоцентристская позиция белорусской культуры была обоснована еще в 1921 г. белорусским философом Игнатием Кончевским, который отмечал, что на территории Беларуси постоянно присутствует колебание между Западом и Востоком. На этом перекрёстке культурных традиций сформировалась уникальная, непохожая на другие белорусская культура. Белорусская культура не только выступила посредником межкультурного диалога между западно- и восточноевропейскими регионами. В культурном пространстве Беларуси происходила встреча и взаимодействие ценностей культур многих народов: тех, с которыми у белорусов было общее государство или граница (поляки, русские, украинцы, литовцы), кто на протяжении столетий проживал на земле белорусов (татары, евреи) или 56

76 кочевал по ней (цыгане). Так, благодаря цыганам из Европы на территорию Беларуси попали цимбалы музыкальный инструмент, который органично слился с белорусскими народными музыкальными мотивами и стал неотъемлемой составляющей и современной музыкальной культуры Беларуси. В процессе межкультурного взаимодействия в идеологической, этнической, религиозной, психологической сферах на нашей земле постоянно присутствовали механизмы и аккультурации, и ассимиляции, и адаптации. Например, представители татарского народа появились на белорусских землях ещё в конце XIII - начале XIV вв. Они служили в войсках великих князей Гедемина и Витовта, выделяясь отвагой и мужеством. Иногда правители Великого княжества Литовского приглашали к себе татар из Золотой Орды, из Крымского ханства, наделяя их здесь земельными участками, освобождая от налогов. Часть татарского населения княжества составляли военнопленные, часть добровольные переселенцы. Около 49 тысяч татар поселились на белорусских землях в конце XIV начале XV вв. при князе Витовте ( гг.), который разрешил им свободу вероисповедования, терпимо относился к татарским обычаям, обрядам, языку. Селились татары преимущественно колониями в западной и центральной частях Беларуси, чаще всего в городах и местечках. Отдельные улицы и кварталы в населённых пунктах обычно назывались «татарскими». Крупные колонии татар были в городах Клецк, Слуцк, Новогрудок, Гродно, Брест, Лида, Ошмяны и др. В настоящее время населённые пункты с названием Татары, Татарщина, Татарка есть в Вороновском, Сморгонском, Ивьевском районах Гродненской области, Молодеченском, Дзержинском, Столбцовском, Червеньском районах Минской области, Браславском районе Витебской области. В начале XX в. в Минске существовала Татарская слобода или Татарский конец, а на территории ныне прилегающей к проспекту Победителей в районе Дворца спорта располагались известные Татарские огороды, овощи с которых в большом количестве были постоянным товаром на минских рынках. Татары занимались также земледелием, цветочным семеноводством, скотоводством, обработкой кожи, изготовлением из кожи обуви и одежды, извозом. По причине угасания контактов с исторической родиной и преимущественно мужского состава населения с разрешения великих князей литовских татары вступали в брак с местными женщинами. При этом складывается традиция, в соответствии с которой мужчина-татарин брал фамилию жены, а жена принимала ислам. Это повлияло на обычай белорусско-литовских татар иметь только одну жену. В XVI начале XVII вв. татары Великого княжества Литовского постепенно потеряли родной язык, начали пользоваться белорусским, затем польским, а с XIX в. и русским. Но они сохранили своё этническое самосознание, хотя и подверглись значительному местному культурному влиянию. В то же время белорусская культура приняла многие ценности культуры татар: около 500 слов-тюркизмов (по подсчетам Я. Якубовского), культуру овощеводства и цветочного семеноводства, особенности традиционного женского костюма (строя) некоторых регионов Беларуси и многое другое (Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, 2001: 510). 57

77 Важное место в белорусской культуре занимали и занимают религиозные идеи. Эти идеи ничем не отличались от тех идей, которые существовали в соседних странах. Примечательность и особенность их была не в содержании, а в необычайной свободе их проникновения и, что особенно важно, в переплетении и взаимовлияниях. Речь идет не только о том, что свободно сосуществовали христианство, иудаизм, ислам, язычество. Виленские евреи переводили на белорусский язык христианскую литературу. Татары, начав употреблять белорусский и польский языки, арабским письмом создали религиозные рукописные памятники китабы, тэджвиды, хамаилы. Предполагается, что даже текст Корана был переведён на белорусский язык. Цыгане, находясь на территории Беларуси, принимали активное участие в праздновании народных языческих праздников местного населения Великдень, Купалье и др. После принятия христианства на рубеже I и II тысячелетий на протяжении многих столетий на территории Беларуси сохранялось «двоеверие», когда население выполняло христианские обряды, но попрежнему молилось и языческим богам, принося им символические пожертвования (привязывание к деревьям разноцветных лент, рушников). Особенно это было распространено в сельской местности, где древние языческие капища оставались местами особого почитания. Элементы языческих обрядов, молитв и обычаев остаются в укладе жизни белорусов по сегодняшний день. Так, сохранился обычай после похорон умершего человека совершать «тризну» - поминальный ужин с приглашением родственников и знакомых при символическом участии умершего, посещать могилу на кладбище на следующий день и оставлять на ней угощение для покойника. Особое место в календаре семьи принадлежит Радунице и Дедам дням поминовения умерших предков. Христианская церковь стремилась искоренить язычество из сознания окрещенных, но так и не смогла это сделать. Поэтому она совместила свои праздники и обряды с языческим календарём, придавая языческим праздникам смысл церковных и имена христианских святых. Так Коляды стали Рождеством, Зеленец (Семуха) Троицей, Масленницу начали праздновать за семь недель до Пасхи и др. Еще во времена принятия новой религии на местах языческих капищ возводили христианские храмы. Этот процесс продолжается и сейчас. Несколько лет назад христианская церковь освятила на месте древнего языческого капища Стюденец возле деревни Новосады Дзержинского района Минской области комплекс родников, с которыми у местных жителей были связаны многочисленные легенды и языческие поверья. Многие древние языческие обряды и праздники в последние годы возрождаются, но они уже не носят религиозный характер. Их празднуют как древние народные обряды. Таким образом, в условиях диалога культур в конфессиональных отношениях на территории Беларуси сформировался феномен религиозной толерантности. Белорусская история не знает ни одной войны или серьёзного социального взрыва на религиозной почве. Она демонстрирует миру религиозную терпимость и сочувствие. Уникальным явлением по тесному взаимодействию многих этнических традиций является белорусская художественная культура. Многие писатели, 58

78 художники, композиторы XVIII XIX вв., которые родились на территории Беларуси, внесли большой вклад как в белорусскую, так и в польскую культуру: А. Мицкевич, В. Сырокомля, М.К. Огинский, Н. Орда, С. Монюшко. Еврейская культура Беларуси дала миру таких известных художников, как З. Азгур, М. Шагал, Я. Кругер, Ю. Пэн. Диалог культур в белорусской художественной культуре как нигде лучше прослеживается в производстве знаменитых Слуцких поясов, которые с середины XVIII до середины XIX вв. изготавливались на Слуцкой мануфактуре шелковых поясов. Сам по себе костюм шляхтича, дополнением к которому был пояс, явление уникальное по тесному переплетению идеологии сарматизма, популярной в XVII XVIII вв. в славянском мире, ценностей материальной культуры западноевропейских стран и местной культурной традиции, в которой пояс в мужском костюме имел особый смысл, т. к. символизировал собой мужскую сексуальность. Наличие в костюме богатого пояса указывало и на благородное происхождение владельца костюма, уровень его благосостояния. Первоначально пояса привозили с Востока из Османской империи, Персии, поэтому их называли «стамбульскими» или «персидскими». В середине XVIII в. Михаил Казимир Радзивилл, великий гетман Литовский, инициировал открытие в Великом княжестве Литовском ряда ткаческих мануфактур, в том числе и «персиарни» в Слуцке. В конце 1757 г. в Слуцк прибыл приглашенный из украинского города Станислава знаменитый турецкий мастер, армянин по национальности Ованес Маджаранц (его имя в Речи Посполитой Ян Маджарский). М.К. Радзивилл заключил с ним договор о создании «фабрики перской» для изготовления «пояса с золотом и шелком» с обязательным обучением «работе перской» местных мастеров. Для мануфактуры с целью заимствования узоров закупались фрагменты привозимых с Востока тканей. К тому же и мастеров первоначально приглашали из Османской империи и Персии. Поэтому в начальный период работы мануфактуры изготавливаемые пояса были с восточными узорами. Когда на мануфактуре в качестве художниц начали работать польки и француженки, процесс ткачества был освоен местными мастерами в узорах появились местные мотивы: незабудки, васильки, ромашки, листья деревьев. Растительный и геометрический орнамент на поясе свидетельствует не только о присутствии в ткачестве восточных мусульманских мотивов, но и влиянии местной культурной традиции, в которой одежда издревле, чаще всего с магической целью, покрывалась орнаментальными узорами. Орнаментарными ткались и простые пояса, которыми свою одежду подпоясывали крестьяне. Ткали Слуцкие пояса исключительно мужчины, т. к считалось что от прикосновения женских рук к золотым и серебряным нитям они потускнеют и пояс будет испорчен. Всего за время деятельности Слуцкой мануфактуры по подсчетам специалистов было изготовлено около поясов (Лыч Л., Навіцкі У., 1997: 113). В связи с тем, что производство поясов такого типа было освоено на ряде других мануфактур, в углу пояса с обеих сторон ткалась метка на старославянском или латинском языках: «Слуцк», «В городе Слуцке», «Сделано в Слуцке». После включения белорусских земель в состав Российской империи в значительной степени по политическим мотивам произошла смена 59

79 культурных приоритетов. Слуцкий пояс выступал идентификацией принадлежности к Великому княжеству Литовскому. Традиционный богатый куштун с поясом на территории Российской империи носить было запрещено. Спрос на пояса упал и в 1848 году приносящая убытки мануфактура была закрыта. В белорусском искусстве фиксируются все известные европейские художественные стили, которые творчески перерабатывались и осмысливались в своеобразном культурном пространстве. Белорусская культура таким образом выступила посредником межкультурного общения между западно- и восточноевропейскими регионами и в сфере художественной культуры. ЗАКЛЮЧЕНИЕ На протяжении своей более чем тысячелетней истории белорусская культура постоянно находится в ситуации взаимодействия с другими культурами, часто более сильными и влиятельными. Однако, в этих условиях она смогла не только сохранить свои основополагающие ценности, но и, вследствие постоянного культурного общения, плодотворно взаимодействовать с культурами народов, с которыми её сводила историческая судьба. Под влиянием этого плодотворного диалога и формировались основополагающие черты менталитета и национального характера белорусов: толерантность, открытость, неконфликтность, стремление к установлению взаимопонимания и консенсуса (Языкович В. Р., 2013: 301). Рассматривая национальную культуру ни как субстрат или синтез других культур, а как диалог в культурном пространстве, мы предоставляем ей возможность засиять новыми гранями и представить миру свои уникальные ценности, сформировавшиеся «здесь и сейчас», т. е. в данное историческое время, при конкретных обстоятельствах взаимодействия. БИБЛИОГРАФИЯ 1. Лыч, Л. Гісторыя культуры Беларусі / Л. Лыч, У. Навіцкі. 2-е выд. Мінск : ВП «Экаперспектыва», с. 2. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш. Мінск : БелЭн, Т. 6. Кн. 1 : Пузыны Усая Мінск. 592 с. 3. Языкович, В. Р. Культурология : учеб.-метод. пособие / В. Р. Языкович. З- е изд. Минск : РИВШ, с 60

80 SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASINA YÖNELİK GÖRÜŞLERİ (SOCİAL STUDİES TEACHER CANDİDATES' VİEWS TOWARD THE PRESERVATİON OF CULTURAL HERİTAGE) Ülkü Tuğçe ÇAL Hilmi DEMİRKAYA ABSTRACT The social studies course in Turkey is taught in the fifth, sixth and seventh grades of middle school. The social studies textbooks are prepared in accordance with the social studies curriculum prepared by the education and training board presidency of the Turkish Republic Ministry of National Education. Culture and heritage learning is one of the learning areas in the social studies curriculum. In order to preserve cultural heritage and transfer it sustainably to future generations, it is important to determine the thoughts of social studies teacher candidates in terms of preserving the cultural heritage. The aim of this research is to reveal the views of social studies teacher candidates regarding the preservation of cultural heritage. The study was conducted during the fall semester of academic year. The study group of the study comprises 60 social studies teacher candidates. The research was designed in accordance with the qualitative research design. Data were analyzed using content analysis method. Participants were determined according to purposive sampling method. The findings have been discussed with relevant literature. Some suggestions for relevant institutions and researchers have been developed. Keywords: Cultural heritage, social studies teacher candidate, qualitative study, content analysis GİRİŞ Tarih içerisinde pekçok kültür ve medeniyetin kesişme ve çatışma ortamında bulunan ve günümüzde de bu özelliğini devam ettiren Türkiye bu medeniyetlerin bıraktığı kültürel miras unsurlarını bağrında barındırmaktadır (Dağıstan Özdemir, 2005). Türkiye dahilinde mevcut bulunan bu mirasın köklerinde eski Anadolu medeniyetleri olan; Hitit, Likya, Karya, Frigya vb. Orta Asya, İran, Arap etkileri ile Selçuklu ve Osmanlı yer almaktadır. Bu zenginlik ve çeşitlilik Türkiye yi dünyanın en zengin kültürel miras merkezi haline getirirken, bu mirası korumak ve gelecek nesillere sürdürülebilir bir şekilde taşımak için belirlenecek politikalar ve stratejiler için gerekli kaynakların tahsisi ve çabaların gösterilmesi elzemdir. Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler öğretmeni adaylarının kültürel mirasın korunmasına yönelik görüşlerinin incelenmesi olarak belirlenmiştir. Arş.Gör.,Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Prof.Dr., Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Antalya. 61

81 YÖNTEM Bu araştırmada, nitel veri toplama tekniklerinden yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. Nitel içerik analizi, belirli nicel ölçümlere bağlı olmadan, analitik kurallar ve belli bir sistematikteki modeller takip edilerek, iletişimin ortaya çıktığı bağlam dikkate alınarak, metinlerin metodolojik ve bilimsel olarak analizidir (Mayring, 2000). İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. İçerik analizi yoluyla verileri tanımlamaya, verilerin içinde saklı olabilecek gerçekler ortaya çıkarılmaya çalışılır. İçerik analizinde özünde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli nosyonlar ve temalar kapsamında bir araya getirmek ve bunları okuyucuların anlayabileceği bir şekilde düzenleyip yorumlamaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Nitel içerik analizinde kullanılan veriler, seçkisiz örneklem yöntemleri ile seçilmiş, araştırmanın sorusuna ilişkin metinlerden oluşur (Zhang & Wildemuth 2009). Araştırmanın çalışma grubunu eğitim-öğretim yılı güz döneminde Türkiye nin güneybatısında büyük bir üniversitenin eğitim fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği lisans programına devam eden 60 sosyal bilgiler öğretmen adayı oluşturmaktadır. BULGULAR 1. Kültürel Miras ile ilgili film/ler izlediniz mi? Bu film/ler üzerinizde nasıl bir etki bıraktı? Bu soruya araştırmaya katılan sosyal bilgiler öğretmen adaylarının 26 sı evet, 34 ü hayır cevabını vermişlerdir. 2. Kültürel Miras ile ilgili bir kitap okudunuz mu? Bu kitap/lar sizi nasıl etkiledi? Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 15 i kültürel miras ile ilgili bir kitap okuduğunu ifade ederken, 45 i okumadığını belirtmiştir. 3. Kültürel miras ile ilgili etkinlik/lere katıldınız mı? Lütfen bilgi veriniz. Araştırmaya katılan sosyal bilgiler öğretmen adaylarının 26 sı kültürel miras ile ilgili bir etkinliğe katıldığını belirtirken, 34 ü bu tarz bir etkinliğe katılmadığını ifade etmiştir. 4. Kültürel miras nedir? Kısaca tanımlayınız a) Bir millete özgü olan ve o milletle bütünleşmiş maddi, manevi değerler, örf ve adetler bütünüdür. (K2,K4,K6,K8, K9,K12,K16,K17,K18,K19,K20,K28,K29,K32,K33,K35,K38,K40,K41,K42, K43,K47,K49,K51,K53,K54,K57,K58,K59,K60) K2: Geçmişten bizlere aktarılan örf, adetlerimiz, geçmişten gelen kıyafetlerimiz. b) Geçmişten günümüze kalan korunması gereken somut ve soyut değerlerdir. (K1,K3,K11,K13,K14,K21,K22,K23,K24,K25,K26,K27,K31,K37,K39,K46, K50,K52,K55). K1: Geçmişten günümüze kalmış evrensel değerleri olan maddi ve manevi bütün eserler. 62

82 c) Kültürel miras, geçmişle gelecek arasındaki köprüdür. (K5,K10,K15,K30,K34,K36,K44,K45,K48,K58,) 5. Sizce Türkiye nin en önemli kültürel mirası sizce hangisidir? a) Antik Kentler (Efes, Aspendos, Olimpos): (K1,K2,K3,K4,K12,K15,K24,K28,K33,K45,K46,K47,K60) b) Türk Dili: (K5,K6,K10,K19,K43,K56) 6. Türkiye açısından kültürel mirasın korunmasının önemini açıklayınız. a) Türkiye birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır (K6,K8,K10,K17,K26,K33,K34,K48,K53,K55,K60) K6: Anadolu toprakları yüzyıllar boyunca birçok kültüre sahiplik etmiştir. Bundan dolayı kültürel birikimi fazla olmuştur. Birden çok kültürün buluştuğu bir yer olmuştur. b) Kültürel mirası yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak (K1,K3,K13,K14,K18,K19,K21,K35,K36,K38,K39,K40,K41,K44,K47, K50,K51) K3: Şimdiki genç kuşağımızın batı merakı kültürünü ve kültürel mirasını unutturmaya yol açmıştır. Gençlerimiz özünü bilmemektedir. Halbuki geçmiş geleceğimizin aydınlatılmasında bir yoldur. Geçmişini, özünü, kültürünü bilmeyen bir nesil devamlılığını sürdüremez, tarih sahnesinde adı tozlu raflarda kalmaya mahkumdur. c) Türkiye nin geçmişi ile bugünü arasındaki bağlantısını kültürel miras sağlamaktadır (K9, K12,K16,K24,K45,K59) K9: Kültürel miras bizim ezelden beri süregelen korunan değerlerimizdir. Bu değerlere gereken önemi hassasiyetle vermek zorundayız. d) Türkiye kimliğini ve millî birliğini korumak için kültürel mirasına sahip çıkmalıdır (K2,K4,K5,K7,K11,K15,K20,K22,K23,K25,K27,K28,K29,K30,K31,K3 2,K37,K42,K43,K46,K49,K52,K54,K56,K57,K58) K11: Kültürel mirası dile benzetirim. Dilimizi kaybedersek benliğimizi kaybederiz. Kültürel mirasımızı kaybedersek aynen dilimizi kaybetmiş gibi benliğimizi, kültürümüzü kaybederiz. 7. Kültürel mirasın korunmasına yönelik hangi eğitim materyalleri geliştirilebilir? a) Kültürel mirası anlatan slaytlar (K1,K35,K36) K1: Kültürel miras hakkında bilgi veren slaytlar hazırlanabilir. b) Ders ve etkinlikler (K2,K3,K7,K11,K13,K14,K21,K22,K24,K30,K33,K38,K41,K43,K48,K 49,K51,K56,K59) K2: Öncelikle kültürün genç nesillere öğretilmesi için ders ve aktivitelerin yapılması gerekiyor. c) Kültürel miras alanlarına geziler düzenlemek (K3,K8,K9,K17,K25,K33,K37,K42,K46,K52,K54,K55,K58) K8: Kültürel mirasların olduğu yerlere geziler düzenleyip o yer hakkındaki bilgileri orada anlatarak gezi imkanı yoksa da o yerin videolarını izleterek. 63

83 d) Simulasyonlar (K5) K5: Kitap, dergi vb. yayınların yanısıra öğrencinin görebileceği dokunabileceği ortamlar oluşturulmalı (okullarda) savaşla ilgili araç gereçler, madalyalar ayrıca simülasyon tekniği ile gerçeğe yakın ortamlar oluşturularak merak ve ilgi uyandırılmalı. e) Belgesel, film, broşür ve kitaplar (K10,K18,K31,K44,K54,K55) K10: Belgeseller, kitaplar, broşürler. f) Maketler (K16,K30,K32,K50) K16: Maketler g) Yapbozlar, oyun kartları-görsel materyaller (K26,K27,K28,K34,K54) K26: Çocukların ilgisine çekecek kartlar olabilir. Bu yerlerin yapbozları olabilir. h) Kültürel miras panosu (K39,K56) K56: Okullarda bu konuda eğitim verilebilir. Toplumumuzu bilinçlendirmek adını bu konuyla ilgili duyurular, afişler geliştirilebilir. i) Takvim ve ajanda, Sempozyum ve panel (K48) K48: Takvim ve ajandalar geliştirilebilir. j) Kitap ve defter kapakları (K57) K57: Kültürümüzü anlatan kitap veya defter kapakları 8. Sosyal bilgiler derslerinde öğrencilerin kültürel mirasın korunmasına yönelik duyarlılıkları nasıl artırılabilir? a) Kültürel miras alanlarına geziler düzenleyerek (K1,K3,K4,K8,K9,K12,K14,K15,K17,K18,K19,K25,K26,K29,K33,K45, K50,K51,K59,K60) K1: Kültürel miras alanlarına geziler düzenleyerek öğrencilerin bu yerleri görerek değerlerini daha iyi anlaması sağlanır. b) Ders içinde etkinlikler yaptırarak (K2,K6,K7,K10,K16,K27,K28,K38,K41,K43,K46,K48,K58) K2: Aktiviteler yapılarak kültürel miraslarımız tanıtılabilir. c) Duyuşsal alanı geliştirici çalışmalar yaparak (K5,K15,K20,K32,K34,K35,K37) K5: Sevgi, ilgi, merak K20: Geçmişi bilmenin geleceğe nasıl yön verdiği bilinci öğrencilere aşılanmalıdır. d) Dersleri kültürel mirasın olduğu mekanda işleyerek (K11,K30,K52,K55,K56) K11: Dersleri sınıfta değil de konunun anlatıldığı yere gidilmelidir. Artık öğrenciler dersleri sınıf ortamından daha başka yerlerde görmesi gerekir. e) Kültürel mirasın korunmasının önemi vurgulanarak (K21,K22,K23,K24,K31,K36,K39,K40,K42,K44,K47,K49,K53,K54,K5 7) K21: Bilinçlendirmek çok önemli. Neyin ne olduğunu, nerden geldiğini ve bunun değerini bilmek önemli. Bunu bu derste aşılamalıdır. 64

84 9. Kültürel mirasın korunmasına yönelik hangi önlemler alınmalıdır? a) İnsanlar eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir (K1,K2,K4,K5,K6,K7,K8,K11,K12,K13,K17,K18,K19,K21,K22,K24,K 25,K29,K30,K34,K36,K39,K40,K44,K47,K49,K53,K56,K57) K1: İnsanlar bu konuda bilgilendirilmeli ve bunun için eğitimler verilmelidir. Bu konuda daha çok eğitimli kişiler yetiştirilmeli. Müzeler açılmalı. Bu konu hakkında kanunlar çıkarılmalıdır. b) Sit alanlarının sayısı artırılmalı (K2,K24,K41) K2: Kültürel miraslar için sit alanları artırılabilir. K41: En başta devlet ve devletin kurumları tarafından kültürel miras korunma altına alınmalıdır. c) Programa dersler konulmalı (K3,K14,K15,K46,K48) K3: Ortaokulda bu konuda dersler verilebilir. d) Film, belgesel ve dergiler yoluyla tanıtım yapılmalı (K3,K6,K20,K26,K32,K33,K46,K48,K50,K55) K50: Çeşitli medya araçları ile bilgilendirmeler yapılabilir. e) Kültürel mirasa zarar verenlere etkili yaptırımlar uygulanmalı (K9,K27,K28,K31,K32,K33,K37,K38,K45,K52,K54,K58,K59,K60) K9: Tarihi eser kaçakçılığı, yıkıp dökmelere engel olunmalı. f) Adet, gelenek ve göreneklerimizi yaşatma (K10,K35,K42,K43,K51) K35: Eserlerimiz, örflerimiz, adetlerimiz korunarak ve yeni nesillere aktarılarak bir şeyler elde edebiliriz. Korumak için ise yeni nesillere aktarmak ve değerlerimizi yaşatmak önemlidir. g) Restorasyon yapma (K16,K23,K25,K37,K50) K23: Tarihi yapıları restore edip manevi değerlerimizi de çeşitli etkinlikler yapıp bunları koruyabiliriz. SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırmanın sonuçları değerlendirildiğinde, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kültürel mirasın korunmasına karşı duyarlı ve belirli düzeyde farkındalıklarının olduğu söylenebilir. Öğretmen adayları kültürel mirası bir toplumda toplum bilinci oluşturan maddi manevi önemli öğeler olarak görmektedirler. Öğretmen adayları ayrıca sıkça görüşme sorularında kültürel miras öğelerinin milletin tarihle olan bağlantısına ve geçmiş hakkında bilgi kaynaklığı yapmasına vurgu yapmışlardır. Türkiye nin çok kültürlü bir yapısının bulunduğuna ve bu yapının korunup gelecek kuşaklara aktarılması gerektiğine yönelik görüşler belirtmişlerdir. Görüşme sorularından sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kültürel miras ile ilgili film/belgesel izleme oranının bu konuyla alakalı kitap okuma oranına göre düşük olduğunu sonucuna varılabilir. TÜİK 2016 verilerine göre Türkiye'de kişi başına 8.4 kitap düşmekte ve kitap okuma alışkanlığı Türkiye de okur-yazar insanların ihtiyaç listesinde 235. sırada yer almaktadır. Günde ortalama bir dakika kitap okumaya ayırılırken, ortalama altı saat TV izlemeye, üç saat internete ayırılmakta. Bu veriler göz önüne alındığında kültürel miras ile ilgili kitap okuma oranın belgesel/film izleme oranına göre düşüklüğünün sebebinde kitap okumaya olan ilginin ülke çapında düşüklüğünün de büyük payı olduğu söylenebilir. Sosyal bilgiler öğretmen 65

85 adaylarının 26 sı kültürel miras ile ilgili bir etkinliğe katıldıklarını belirtirken 34 ü katılmadığını belirtmiştir. Katılımcıların büyük çoğunluğu Efes, Kapadokya, Camiler, Çanakkale, Müzeler gibi somut kültürel mirasa yönelik yapılar, sit alanları ve anıtların olduğu yerleri gezdiklerini belirtmişlerdir. Daha çok soyut mirasa yönelik yöresel festival ve etkinliklere bu araştırmaya öğretmen adayları içerisinde daha az katılım oranının olduğunu söylemek mümkündür. Yine öğretmen adayları antik kentlere, ören yerlerine, müzelere geziler düzenlenmesi gerektiğine hatta zaman zaman bu somut kültürel miras öğelerinin bulunduğu yerlerde ders işlenmesi gerektiğine ve derslerde kültürel miras konusuyla ilgili slaytların gösterilmesinin kültürel mirası anlama, yaşatma, korumaya ve gelecek kuşaklara aktarılmasına yönelik öneminin olduğunu belirtmişlerdir. KAYNAKÇA Dağıstan Özdemir, M. Z. (2005). Türkiye de kültürel mirasın korunmasına kısa bir bakış. PLANLAMA, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 31(1), Güler, A., Halıcıoğlu, M.B. ve Taşğın, S. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları. Mayring, P. (2000). Qualitative content analysis. Forum: Qualitative Social Research, 1(2). Retrieved July 28, 2008, from TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2016). İstatistiklerle Türkiye. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu. UNESCO Genel Konferansı (1972). Dünya kültürel ve doğal mirasının korunmasına dair sözleşme. Paris. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık. Zhang, Y., & Wildemuth, B. M, (2009). Qualitative analysis of content. Applications of Social Research Methods to Questions in Information and Library Science, pp

86 TARİHİ VE KÜLTÜREL MİRASIN KİTLESEL BELLEĞE AKTARIMINDA BASININ ROLÜNE BİR ÖRNEK: 1950 YILI TÜRK ULUSAL GAZETELERİNDE TARİHİ YAPI VE ESERLERİ KONU ALAN YAYINLAR Mustafa ZENGİNBAŞ ÖZET Tarihi değerlerin toplumsal bellekte yer edinmesi ve nesiller arasında aktarımı, millet olarak yaşamanın önemli gereksinimlerinden birisidir. Okul, aile, çeşitli kurumsal yapılar, basın-yayın organları, sanatsal ve kültürel aktiviteler ve daha pek çok etken; bu değerlerin toplumsal bilince sunulmasında ve aktarılmasında rol oynarlar. Bir kitle iletişim vasıtası olan gazeteler de önemli bir aktarım kanalı olarak görülebilir. Gazeteler yayınları yolu ile toplumun güncel hayatındaki haber gereksinimini karşıladıkları gibi geçmişten çeşitli verileri de kitlenin düşünsel evrenine sunabilmektedirler. Sanat, kültür, tarih, edebiyat ve daha pek çok alanda ortaya koydukları yayınlar, geçmişten birçok değeri güncel gazete okuruna aktaran bir kanal vazifesi görür. Bu yayınlar okuru bilgilendiren, eğiten ve etkileyen bir işlev icra etme yeteneğine sahiptirler. Bu tebliğ, tarihi mirasın gündelik gazeteler vasıtası ile topluma aktarılması konusuna odaklanmaktadır. Bu kapsamda, seçilmiş bir örnek olarak 1950 yılı Türk ulusal gazetelerinde tarihi yapılar ve sanat eserleri konusunda kitleye sunulmuş yayınlar incelenmiş; bu yayınlarda ortaya konan tarihi değerler ve bunun okur kitlesinde yaratmaya elverişli olduğu etki irdelenmeye çalışılmıştır. Okt., Selçuk Üniversitesi, Konya. 67

87

88 АДАМ МИЦКЕВИЧ: СТАМБУЛЬСКИЙ ПЕРИОД. СОВРЕМЕННАЯ ОЦЕНКА Zuev Vladimir NIKOLAEVICH Адам Мицкевич славянский польскоязычный поэт, родоначальник польской романтической литературы. Родившись на стыке исторических эпох, он пронес через свое творчество традиции родной земли. Считая себя литвином, он был толерантным человеком. В силу исторических и жизненных обстоятельств Адам Мицкевич жил не только в Российской империи. Завершающий этап его творчества связан с Парижем. В 1855 году он попадает в Стамбул. Что его туда привело? Желание творить? Или помогать своему народу? Стамбульский период жизни поэта, продолжавшийся всего неполных три месяца, был наполнен встречами и беседами. Стамбульский период один из самых таинственных в жизни нашего земляка. Baranovichi State University, Belarus. 69

89

90 3. OTURUM (3. SESSION)-A Salonu (A Hall) Oturum Başkanları (Session Moderators): Prof. Dr. Mustafa SEVER-Yrd. Doç. Dr. (Assist. Prof. Dr.) Ayşe Gülbün ONUR

91

92

KARADENİZ ARAŞTIRMALARI<br />

BALKAN, KAFKAS, DOĞU AVRUPA VE ANADOLU İNCELEMELERİ DERGİSİ<br />

K a r a M<br />

KIŞ 2011 · Sayı 28

DANIŞMA KURULU / ADVISORY BOARD *<br />

Doç. Dr. Ali Akar Muğla Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Yavuz Akpınar Ege Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Ercan Alkaya Fırat Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Selçuk Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Semra Alyılmaz Atatürk Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Ünsal Ban Gazi Üniversitesi<br />

Prof. Dr. İrfan Çağlar Hitit Üniversitesi<br />

Doç. Dr. A. Mevhibe Coşar K<strong>ara</strong>deniz Teknik Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Tülin Durukan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Ali Duymaz Balıkesir Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Ruhi Ersoy Gaziantep Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Erciyes Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Harun Güngör Erciyes Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Atilla Jorma University of Turku<br />

Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. MihaiMaxim D. CantemirRomanianCulturalInstitute<br />

Yrd. Doç. Dr. Barış Metin Uşak Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Mehmet Öz Hacettepe Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Nevzat Özkan Erciyes Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya Ahi Evran Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Seyit Sertçelik Ank<strong>ara</strong> Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran Gazi Üniversitesi<br />

Doç. Dr. İbrahim Tellioğlu Ondokuz Mayıs Üniversitesi<br />

Prof. Dr. A. Nezihi Turan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Fikret Türkmen Ege Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Kemal Üçüncü K<strong>ara</strong>deniz Teknik Üniversitesi<br />

BU SAYININ HAKEMLERİ / REFEREES OF THIS ISSUE<br />

Doç. Dr. Ziya Avşar BozokÜniversitesi<br />

Doç. Dr. Melek Çolak Muğla Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Hüseyin Emiroğlu Kırıkkale Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Bilgehan Atsız Gökdağ Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Naciye Güngörmüş Ank<strong>ara</strong> Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Oktay K<strong>ara</strong>man GiresunÜniversitesi<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay EgeÜnivesitesi<br />

Prof. Dr. AtabeyKılıç ErciyesÜniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Rafet Metin Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Mustafa Öner EgeÜniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Yalçın Sarıkaya Giresun Üniversitesi<br />

Dr. Yahya Kemal Taştan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Kemal Üçüncü K<strong>ara</strong>deniz TeknikÜniversitesi<br />

Dergimizi t<strong>ara</strong>yan veritabanları /Scannedby Databases<br />

CEEOL, DOAJ, EBSCO, IndexCopernicus, Index Islamicus, MLA<br />

International Bibliography, International MedievalBibliography,<br />

ProQuest, Serials Solutions, TÜBİTAK‐ULAKBİM,<br />

Ulrich'speriodicalsdirectory<br />

*Soyadına göre alfabetik sıralama yapılmıştır.

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları<br />

Journal of theBlack SeaStudies<br />

K<strong>ara</strong>M Yayınıdır<br />

Cilt/Volume 7 Sayı/Number 28Kış/Winter<br />

2011 ISSN 1304‐6918<br />

Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü<br />

OwnerandManaging Editor<br />

Doç. Dr. Bilgehan A. Gökdağ<br />

Editör /Editor in Chief<br />

Dr. Yahya Kemal Taştan<br />

Yayın Danışmanı / Editorial Advisor<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay<br />

Yayın Kurulu/ Editorial Board<br />

Prof. Dr. Haydar Çakmak (Gazi Üni.)<br />

Prof.Dr. Özkul Çobanoğlu (HacettepeÜni.)<br />

Prof. Dr. Necati Demir (Cumhuriyet Üni.)<br />

Prof. Dr. A. BicanErcilasun (Gazi Üni.)<br />

Prof. Dr. Peter Golden (RutgersUni.)<br />

Prof. Dr. Saadettin Gömeç (Ank<strong>ara</strong> Üni.)<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay (Ege Üni.)<br />

Dr. YuriKochubey (UkrainianNational<br />

Academy of. Sciences, Kiev)<br />

Prof. Dr. David McDonald (Uni. of Wisconsin)<br />

Prof. Dr. Hikmet Öksüz (KTÜ)<br />

Doç. Dr. Yücel Öztürk (Sakarya Üni.)<br />

Prof. Dr. Dan D. Y. Shapira<br />

(Bar‐IlanUniversity)<br />

Prof. Dr. UliSchamiloglu (Uni. of Wisconsin)<br />

Yrd. Doç. Dr. Feridun Tekin (MuğlaÜni.)<br />

Dr. Tuğrul Veli (Avrasya Demokrasi Der.)<br />

Sekreterya / Secretariat<br />

Aslıhan Dinçer<br />

İdare <strong>Merkezi</strong> /Management Centre<br />

Mithat Paşa Cad. Kıvanç Apt. Nu: 54/18<br />

06420 Kızılay / ANKARA<br />

Tel: (0.312) 431 53 95<br />

www.k<strong>ara</strong>m.org.tr<br />

e‐posta: k<strong>ara</strong>deniz<strong>ara</strong>[email protected]<br />

Yayın Türü /Types of Periodicals<br />

3 aylık, yerel süreli / quarterly,<br />

localperiodical<br />

Baskı/ Printedby<br />

Vizyon Kırtasiye Ofset Matbaa (Fatih Cad.<br />

198/A Keçiören/ANKARA<br />

Tel: 312.380 05 11)<br />

Basım Yeri ve Tarihi/<br />

IssueLocationandDate<br />

ANKARA / 1 Ocak 2011<br />

İçindekiler / Contents<br />

1 TurkishForeignPolicytowardtheBosnianWar<br />

(1992‐1995): A Constructivist Analysis<br />

Türkiye ve Bosna Savaşı (1992­1995): İnşaci<br />

Kuram Çerçevesinde Bir Analiz<br />

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

19 The Strategic Relevance of AGRI in<br />

Europe’sSouthernGasCorridor<br />

Avrupa’nın Güney Gaz Koridorunda AGRI’nin<br />

Stratejik Ayrıcalığı<br />

LászlóMarácz<br />

29 ХодИсторииВспятьНеОбратить<br />

Tarihin Akışı Geri Döndürülemez<br />

Константин Думаа<br />

51 XVI. Yüzyıl Anadolusunda Dış Göçler: Şarkiyan<br />

Migration in the 16th Century Anatolia:<br />

Şarkiyan<br />

Alpaslan Demir<br />

67 XVII. Yüzyıl Macar Millet Anlayışının İdeolojik<br />

İçeriği Açısından Bir Örnek: Kuruz Hareketi Ve<br />

Askeri Potansiyeli<br />

An Example for the Ideological Contents of the<br />

Hungarian National Idea in the 17thCentury<br />

Was the Kuruc Movement and Its Military Force<br />

Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz<br />

85 Mazlumların Kuramcısı ve Stratejisti: Sultan<br />

Galiyev<br />

Theorist and Strategist of Underdogs: Sultan<br />

Galiyev<br />

Demirhan Fahri Erdem<br />

115 Yusuf Ziya Yozgadî ve Temaşâ‐yı Celâl‐i Hüdâ<br />

Adlı Eseri<br />

Yusuf Ziya Yozgadîand His WorkTemaşâ­yi<br />

Celâl­i Hüdâ<br />

Yunus Özger<br />

151 Sıkıntı Kavramı ve Bir Küçük Burjuvanın Gençlik<br />

Yılları Romanı<br />

Concept of BoredomandtheNovelYoungDays of a<br />

LittleBourgeois<br />

Oğuz Öcal<br />

Kitap Değerlendirme / BookReviews<br />

165 Robert Dankoff: Seyyah­ı Âlem Evliyâ Çelebi’nin<br />

Dünyaya Bakışı<br />

Yahya Kemal Taştan<br />

177 K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları Dergisi 7. Cilt Dizini<br />

Index of the Volume VII of "K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları"<br />

181 Yayın İlkeleri<br />

EditorialPrinciples

TURKISH FOREIGN POLICY TOWARD THE BOSNIAN<br />

WAR (1992-­‐1995): A CONSTRUCTIVIST ANALYSIS<br />

Birgül Demirtaş Coşkun *<br />

Özet<br />

Bu çalışmada Türkiye'deki k<strong>ara</strong>r alıcıların Bosna Savaşı'na yönelik<br />

izledikleri dış politika analiz edilmektedir. Araştırma sorusu Türkiye'nin o<br />

dönemdeki mevcut iç ve dış sorunlarına karşın nasıl olup da aktif bir politika<br />

izleyebildiğidir. Bu çalışma yeni bir devlet kimliği <strong>ara</strong>yışı sürecinin bu<br />

politikada etkili olduğunu savunmaktadır.<br />

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Bosna, Balkanlar, dış politika, devlet kimliği<br />

Abstract<br />

The main aim of this essay is to examine the policy adopted by Turkish<br />

decision makers toward the Bosnian War between 1992 and 1995. The<br />

puzzling question is that why Turkey attempted to play an active role during<br />

the war in Bosnia in spite of its internal and external problems at the time. This<br />

study argues that the search for a new state identity in the post-­‐Cold War era<br />

provided the key to understand Turkish foreign policy towards the Bosnian<br />

conflict. It is argued that by developing an active attitude toward the conflict,<br />

Ank<strong>ara</strong> was in fact trying to reformulate its former identity, which had been<br />

constructed during the Cold War. Turkey was trying to prove that it was still<br />

important for Western security in the new era. The study shows that the wars<br />

of Yugoslav dissolution witnessed many speeches of Turkish leaders declaring<br />

the greatness of the country. This dominant discourse was accompanied by an<br />

active foreign policy by the Turkish leaders. At the time Ank<strong>ara</strong> started many<br />

diplomatic initiatives to bring the Bosnian issue to the attention of the<br />

international community. This study argues that the discourse and foreign<br />

policy during the Bosnian War were caused by Turkish leaders’ desire to show<br />

Turkey’s still lasting geopolitical signifance to the world.<br />

INTRODUCTION<br />

Keywords: Turkey,, Bosnia, Balkans, foreign policy, state identity.<br />

This article examines the policy adopted by Turkish decision makers<br />

toward the Bosnian War between 1992 and 1995. The puzzling question is<br />

why Turkey attempted to play an active role during the war in Bosnia in<br />

spite of its internal and external problems? This study argues that the<br />

search for a new state identity by the policy makers provides the key to<br />

* Doç. Dr., Başkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Ulusl<strong>ara</strong>rası İlişkiler Bölümü Eskişehir Yolu<br />

20. km. Bağlıca 06810 Ank<strong>ara</strong>. [email protected].<br />

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları • Kış 2011 • Sayı 28 • 1-­‐18

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

understanding Turkish foreign policy toward the problems in former<br />

Yugoslavia. It is argued that by developing an active attitude toward the<br />

conflict, Ank<strong>ara</strong> was in fact trying to reformulate its former identity, which<br />

had been constructed during the Cold War. Turkey was trying to prove that<br />

it was still important for Western security in the new era. It was trying to<br />

project its new identity as a regional power, but it wanted to maintain its<br />

Western-­‐oriented foreign policy as well. Its active policy in the Balkans can<br />

be attributed to its search for a reformulation of its former identity in<br />

accordance with new international circumstances.<br />

The article will, first, look at the position of Turkey in the new<br />

conditions of international politics in the post-­‐Cold War era. Second it will<br />

examine the theoretical approach that is believed to be useful to<br />

understand its foreign policy toward the Bosnian case. Third it will consider<br />

Ank<strong>ara</strong>’s approach toward the outbreak of the violence in Yugoslav<br />

territories, mainly in Slovenia and Croatia. Fourth its attitude during the<br />

Bosnian War that was the longest lasting and the bloodiest conflict in<br />

Europe after the Second World War will be analysed. Fifth and last the main<br />

findings of the research will be summarized.<br />

TURKEY IN THE NEW INTERNATIONAL ORDER<br />

The collapse of the Cold War led to a new perception of Turkey in the West;<br />

Turkey, which had considered herself an insep<strong>ara</strong>ble part of the West<br />

during the Cold War, found itself in the position of an “awkward partner”. 1<br />

The basic question was what kind of role Turkey would play in the new<br />

conditions of global politics. Would Turkey continue to be a part of the<br />

Western alliance or turn its face to the newly independent Turkic republics?<br />

However the Gulf crisis which erupted in 1990 and resulted in US-­‐led war<br />

against Iraq changed the US perception of Turkey. 2 Due to the irredentist<br />

policy of Saddam Hussein Washington realized that Turkey’s regional role<br />

was still important for US national interests in the Middle East. The book<br />

entitled Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to Western China 3<br />

published by the RAND Corporation, one of the most influential think tanks<br />

in the US, emphasized increasing role of Turkey. It was argued that Turkey<br />

1 Erik Cornell, Turkey in the 21st Century, Opportunities, Challenges, Threats (Britain: Curzon,<br />

2001), p. 3.<br />

2 For a discussion of the effect of the Gulf War on the US perception of Turkey please see<br />

Faruk Sönmezoğlu, ‘Dünya ve Türkiye’, in F. Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi<br />

(İstanbul: Der, 2004), p. 997.<br />

3 Graham E. Fuller et. al., Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to Western China (Boulder:<br />

Westview Press, 1993).<br />

2

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

become a regional power and the changes ensuing from the dissolution of<br />

the Soviet Union made Turkey a critical power. 4<br />

Philip Robins, meanwhile, maintained that Turkey’s strategic role in<br />

the new era decreased and increased at the same time. Though it lost the<br />

role that it had played during the Cold War, it became a regional player in<br />

the 1990s by pursuing an active foreign policy in its neighborhood. 5 Robins<br />

argued that the US recognized the increasing importance of Turkey<br />

whereas Europe did not. It was also becoming clear that Turkey did not<br />

share the euphoria of Western countries about the Soviet dissolution.<br />

Turkey had difficulty adapting itself to the new norms on issues like human<br />

rights increasingly emphasized by the West.<br />

Another argument with regard to Turkey’s position in the new<br />

international system was concerned with whether Turkey was a security<br />

producing country or security consuming country. 6 Especially the member<br />

states of the European Union were of the opinion that Turkey was mostly a<br />

security consuming country leading to the commonly held belief that it did<br />

not deserve to be taken into the Union.<br />

In sum, while some observers maintained that Turkey became an<br />

important regional power in the new era by allying itself with the US, the<br />

sole superpower in the post-­‐Cold War period, others suggested that<br />

Turkey’s global position was harmed by the end of the perceived Soviet<br />

threat. A main hypothesis of this study is that the new status of Turkey in<br />

world politics is rather different from its former role. Because Turkey was<br />

no longer a neighbor to one of the superpowers, the geostrategic<br />

importance of Turkey changed. This could best be observed in the changing<br />

Turkish perception of the European Union that concentrated all its energy<br />

in enlarging toward the Central and East European countries but excluding<br />

Turkey.<br />

Further, the transformation of external global dynamics was coupled<br />

with internal crises in Turkey as two important problems emerged which<br />

challenged the state identity of Turkey: Kurdish nationalism and religious<br />

fundamentalism. The PKK began its violent attacks in southeastern Turkey<br />

in 1984. Following the Gulf War, it also benefited from the authority<br />

vacuum in northern Iraq. After 1990, it increased its attacks against Turkish<br />

security officials, as well as Kurdish civilians who were accused of being “on<br />

the side of the Turkish state”. The first half of the 1990s saw the peak of<br />

PKK activities. During the same period the state identity of Turkey was<br />

4 For another evaluation of Turkey’s regional power role please see I. O. Lesser, ‘Turkey’s<br />

Strategic Options’, The International Spectator, Vol. 34 (1999), p. 87.<br />

5 Philip Robins, Suits and Uniforms, Turkish Foreign Policy Since the Cold War (Seattle:<br />

University of Washington Press, 2003), p. 12.<br />

6 Ali L. K<strong>ara</strong>osmanoğlu, ‘Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği Açısından Türkiye-­‐Avrupa<br />

Birliği İlişkileri’, Doğu Batı, Vol. 4 (2001), p. 161.<br />

3

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

challenged by another trend as well: religious fundamentalism<br />

ch<strong>ara</strong>cterized especially by an increasing number of votes for the Welfare<br />

Party under the leadership of Necmettin Erbakan. Political Islam has been<br />

one of the main concerns of the Turkish political elite since the foundation<br />

of the Republic in 1923. The fact that the Welfare Party increased its share<br />

of votes at every election since 1984 local elections led to increasing<br />

apprehension 7 and the issue of political Islam (irtica) became more acute.<br />

In that context, it was not surprising that in the National Political Document<br />

of 1992 increasing political Islam was evaluated as “a serious danger” since<br />

it was seen as a threat to the secular system of the country 8 In brief, it was<br />

not only external challenges that Turkey had to face, but also serious<br />

internal problems, like Kurdish nationalism and political Islam.<br />

THEORETICAL FRAMEWORK<br />

As states interact with each other they gain an identity for themselves and<br />

also attach an identity to the others. Certainly the international aspect of<br />

state identity is only one part of the whole picture: there are also domestic<br />

factors defining what kind of entity a state would become. When one<br />

compares the relative weight of domestic and international factors for<br />

determination of state identity, for Wendt, state identity is to a great extent<br />

established by the international system. 9 But the important thing at this<br />

point is the significance of the concept of “state identity” for international<br />

politics. First a definition of the concept is needed: state identity consists of<br />

“a set of beliefs about nature and purpose of state expressed in public<br />

articulations of state actions and ideals”. 10 It is basically about the definition<br />

of a state’s rights, obligations and responsibilities and also of the meaning<br />

attributed to other actors. In a way it is about setting boundaries between<br />

oneself and others: 11 Who are you relative to others? And who are they<br />

relative to yourself and themselves?<br />

States have in fact two kinds of identities: internal and external. While<br />

internal identity refers to the set of understandings within the boundaries<br />

7 Heinz Kramer, A Changing Turkey, The Challenge to Europe and the United States<br />

(Washington, D. C.: Brookings, 2000), p. 55; İhsan D. Dağı, ‘Transformation of Islamic Political<br />

Identity in Turkey: Rethinking the West and the Westernization’, Turkish Studies, Vol. 6<br />

(2005), p. 25.<br />

8 Gencer Özcan, ‘Doksanlarda Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politikasında Askeri Yapının<br />

Artan Etkisi’, in G. Özcan and Ş. Kut (eds.), En Uzun On Yıl, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış<br />

Politika Gündeminde Doksanlı Yıllar (İstanbul: Büke, 2000), p. 76.<br />

9 Alexander Wendt, Social Theory of International Politics (Cambridge: Cambridge University<br />

Press, 1999), p. 20-­‐21.<br />

10 Marc Lynch, ‘Abandoning Iraq: Jordan’s Alliances and the Politics of State Identity’, Security<br />

Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. 349.<br />

11 Glenn Chafetz, Michael Spirtas, and Benjamin Frankel, ‘Introduction: Tracing the Influence<br />

of Identity on Foreign Policy’, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. VIII.<br />

4

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

of that state among its constituent parts, external identity stands for a<br />

state’s place among others in international politics. 12 The former can also<br />

be labelled as national identity. It is the latter concept that will basically be<br />

used in this study. Therefore, whenever state identity is mentioned, what is<br />

in fact meant is the external identity. There is an important relationship<br />

between state identity and foreign policy: 13 one of the significant ways for<br />

states to acquire a new identity or protect the previous one is through<br />

foreign policy. Their interactions with other states are a way of getting<br />

themselves accepted as part of a certain international community and being<br />

respected. Especially during the process of identity formulation or<br />

reformulation, foreign policy is a key instrument for decision makers to<br />

realize their goals. The constructivist approach is therefore expected to<br />

have more explaining power during the periods of new identity creation. 14<br />

The Turkish state played the primary role in the articulation of its<br />

interests and formulation of foreign policy during the Balkan wars of the<br />

1990s. In order to understand what kind of goals it pursued, we first have<br />

to look at its state identity, i.e. how the political leadership perceived rights,<br />

obligations and responsibilities of its own country and other countries in<br />

world politics? In the case of Turkey, political leaders since Atatürk have<br />

seen Turkey’s place as in the Western world. Atatürk’s radical reforms were<br />

all based on the Western model. The foreign policy of modern Turkey can<br />

be understood as a process of developing ever increasing and closer<br />

relations with the West and as an attempt to be recognized as part of them.<br />

Turkey was also a member of the Western bloc during the bipolar era and<br />

contributed to the defence of the West against the perceived threat from the<br />

Soviet Union.<br />

Since the wars in the former Yugoslav territories occurred at the very<br />

time when Turkish state identity was questioned, constructivism can be<br />

used as a theoretical framework in order to understand whether it would<br />

provide us with a better tool to make sense of Turkish foreign policy.<br />

During this formative or reformative period, Turkey was expected to use its<br />

foreign policy to perpetuate the external identities that it had acquired<br />

during the bipolar world order.<br />

How can one analyse whether the identity of Turkey played an<br />

important role in its foreign policy? As constructivist theory argues, this can<br />

be best demonstrated during the formative or reformative period of that<br />

particular identity. Since the 1990s brought intense identity challenges to<br />

12 Paul A. Kowert, ‘National Identity: Inside and Out’, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐<br />

1999, Spring 1999), p. 4.<br />

13 David Campbell, Writing Security United States Foreign Policy and the Politics of Identity<br />

(Manchester: Manchester University Press, 1992), p. 76.<br />

14 J. T. Checkel, ‘The Constructivist Turn in International Relations Theory’, World Politics, Vol.<br />

50 (1998), p. 346.<br />

5

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

Ank<strong>ara</strong>, our case study provides us with an important test for constructivist<br />

theory. In order to decide whether state identity was effective in<br />

formulating foreign policy, we should examine the following questions: Was<br />

there any particular kind of identity that policy makers repeatedly stressed<br />

upon in explaining their country’s place in the world? Was the foreign<br />

policy behavior in accordance with the discourse that was emphasized? Did<br />

the attitude comply with the state identity? Did any behaviour or discourse<br />

in opposition to the claimed state identity lead to criticism within state? 15 If<br />

it can be observed that there has been a dominant discourse on a certain<br />

state identity, that Turkey acted in compliance with it, and that any<br />

incompliance was faced with criticism, then we can argue for the validity of<br />

constructivist thought in our case study.<br />

TURKEY AND THE WAR IN BOSNIA<br />

In fact the emerging conflict in Bosnia did not seem to have a direct impact<br />

upon Turkish security considerations in the short or medium term.<br />

Geographically, Bosnia was not in the close neighborhood of Turkey and<br />

despite all speculations that war in the Balkans would lead to a Turkish-­‐<br />

Greek war, in a realistic perspective, it did not seem probable that the<br />

conflict would spread to Turkey in the foreseeable future. Philip Robins<br />

argues that in fact it was because of identity and “soft politics” that Turkey<br />

became interested in Bosnia 16 In that context, it can be stated that Turkish<br />

decision makers did not want the conflict in Bosnia to be perceived as a war<br />

between Islam and Christianity. They were also concerned that if the<br />

conflict last too long, Turkish public opinions’ view about Europe can<br />

increasingly be negative. Moreover, the possibility of a new migration flow<br />

to Turkey created apprehension on the part of the policy makers. In other<br />

words, Turkey was interested in the Bosnian conflict not necessariy<br />

because of “hard security” issues, but mostly because of “soft security”<br />

issues including identity and migration.<br />

One of the international platforms that Turkey considered as<br />

important to bring the suffering of the Bosnians to the agenda was the<br />

Organization of the Islamic Conference (OIC). A common approach among<br />

the countries whose populations consist mostly of Muslims toward the<br />

Bosnian problem would attract the attention of international organizations<br />

like the UN and get them to take more assertive actions. When the Bosnian<br />

war started, Turkey was the term president of the OIC. Thus, it used this<br />

opportunity to call an extraordinary meeting of foreign ministers in<br />

15 Thomas Banchoff, ‘German Identity and European Integration’, European Journal of<br />

International Relations, Vol. 5 (1999), p. 277.<br />

16 Robins, Suits and Uniforms, pp. 344-­‐345.<br />

6

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

İstanbul. The meeting of foreign ministers from 15 OIC member countries<br />

was held in İstanbul on 17-­‐18 June 1992 in which the UN was called on to<br />

take all necessary measures, including military, against Serbs. That was in<br />

fact the position Turkey was already supporting. The Turkish initiative of<br />

convening an extraordinary meeting of the OIC was important because it<br />

transmitted to the world how the countries with Muslim populations<br />

perceived the Bosnian war. Via that meeting, the OIC gained an important<br />

function and could, hence, revitalize its role after a long period. 17<br />

Turkey launched another initiative on Bosnia in August 1992 that<br />

included both diplomatic and military measures. Turkey presented the<br />

“Action Plan” to the permanent representatives of the UNSC and asked them<br />

to implement the measures. The diplomatic part of the plan consisted of the<br />

following proposals: a) Serbian militants should give up their weapons and<br />

hand over their heavy weaponry to the UN personnel within 48 hours. b)<br />

UN officials should be given the right to enter Serbian prisons and take<br />

control over them. c) The UNSC should request Serbia to stop giving aid to<br />

Serbian militias. d) Serbian militias guilty of committing massacres should<br />

be tried in international courts.<br />

The second part of the plan comprised military precautions in which<br />

Turkey proposed to the UNSC members that if the diplomatic measures<br />

were not accepted by the Serbian side or if the measures failed to achieve<br />

the planned aims, then selected Serbian military targets should be bombed<br />

from the air. Foreign Minister Çetin emphasized that the most important<br />

part of the Action Plan was its military part: If other measures did not stop<br />

the Serbian aggression, then a military intervention would be conducted.<br />

Turkey’s Action Plan was one of the most important proposals for putting<br />

an end to the violence in Bosnia in the early phase of the war. 18<br />

From the end of May 1992 onward, Turkey adopted a new attitude<br />

concerning any military intervention in Bosnia. Since there was no sign of<br />

ending the war or reducing its extent, and since the international<br />

community did not show a definite will to deter the aggressor either,<br />

Turkey decided to back an international military operation against Serbian<br />

targets. The intervention should take place within the framework of an<br />

international organization, most probably the UNSC. However, the<br />

government in Ank<strong>ara</strong> emphasized its opposition to any unilateral move<br />

that would not solve the problem. In this way the government distanced<br />

itself clearly from Özal’s attitude.<br />

In the meantime, Turkey was supporting the diplomatic initiatives of<br />

the EC to provide a peaceful solution to the Bosnian conflict. Turkey was<br />

17 Concerning İstanbul meeting of the OIC see Soysal and Kut, Dağılan Yugoslavya, p. 23<br />

18 Şule Kut, ‘Yugoslavya Bunalımı ve Türkiye’nin Bosna-­‐Hersek ve Makedonya Politikası:<br />

1990-­‐1993’, in Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi, p. 330.<br />

7

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

invited to the London Conference that was held on 26-­‐27 August 1992.<br />

Although Turkey was neither one of the parties to the conflict nor a<br />

member of the EC, it was asked to take part in the conference. In Turkey the<br />

invitation was considered as an important indication of its increasing<br />

importance in the region, its active foreign policy, and its increasing<br />

economic and political weight. It was also a result of the role Turkey played<br />

in the framework of the OIC. In other words, as long as Turkey launched its<br />

own initiatives and developed an assertive policy, it was gaining<br />

importance in the European framework. Its improving status in Balkan<br />

affairs and impact upon the regional actors and Islamic countries made<br />

Europe understand how important and powerful Turkey was. On the other<br />

hand, one should keep in mind that at the time when Turkey was trying to<br />

deal with this heavy foreign policy agenda, it had to continue its struggle<br />

against the PKK as well. Turkey, which tried to keep its security against<br />

increasing PKK attacks and resurfacing Kurdish nationalism in its internal<br />

politics, had to keep its attention on the violent conflict in the Balkans. In<br />

spite of that, from the very beginning of the Bosnian War it tried to follow<br />

an active foreign policy. One of the important reasons behind this assertive<br />

foreign policy was the country’s aim to maintain its Western state identity.<br />

Turkish decisionmakers firmly believed that Ank<strong>ara</strong> was still important for<br />

European security and it could prove its importance to the international<br />

community through its policies during the Bosnian War. As Turkey took<br />

new initiatives and supported heavy-­‐handed measures, the West seemed to<br />

understand that Ank<strong>ara</strong>’s role was inevitable in the solution of the conflict<br />

on the European continent. In other words, Turkey’s Western-­‐oriented<br />

state identity influenced its formulation of national interest and foreign<br />

policy attitudes. Despite all its internal problems Turkey tried to propose<br />

new initiatives for the solution of the conflict in order to maintain its former<br />

identity.<br />

Another important initiative of Turkey on the Bosnian issue was the<br />

convening of a Balkan Conference in İstanbul on 25 November 1992. As the<br />

violence was going on in Bosnia without any sign of reaching a ceasefire or<br />

an agreement among the parties, there was the growing fear that the<br />

conflict would spread to other regions in the Balkans, especially to Kosovo<br />

and Macedonia. Çetin pointed out that there was a serious danger of the<br />

outbreak of a Balkan war soon and that this was the greatest problem the<br />

world was faced with. Turkey had two fundamental aims in gathering a<br />

regional conference: a) to emphasize once again the necessity of military<br />

intervention, b) to attract attention to the possibility of the war spreading.<br />

The Turkish Foreign Minister emphasized that Turkey decided to take<br />

8

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

initiative without waiting for the world to find a solution. 19 Regional<br />

countries and some neighboring states took part in the conference:<br />

Macedonia, Croatia, Slovenia, Bulgaria, Austria, Italy, Hungary, and<br />

Romania. The Balkan Conference could be considered as an important<br />

diplomatic initiative of Turkey which aimed to get the international<br />

community to act more assertively to stop the violent incidents in the<br />

Balkans and prevent the beginning of a Balkan war. Turkey was both using<br />

its contacts within the OIC and trying to play a regional leadership role in<br />

order to assert more influence in the international arena.<br />

When it became evident that the international actors did not intend to<br />

conduct a military operation against Serbs in the short-­‐term for a variety of<br />

reasons, Turkish leaders decided to start a new initiative to stop the arms<br />

embargo against Bosniaks. They argued that an embargo against the whole<br />

Yugoslavia was in fact harming the Bosniak side since Serbia already had<br />

enough stocks of weaponry and ammunition and was in a position to send<br />

them to the Bosnian Serbs. Serbia could also break the embargo and get<br />

new weapons from other countries. Turkey concentrated its efforts on the<br />

US administration, Islamic countries, and international organizations to lift<br />

the arms embargo against the Bosnian Muslims. Foreign Minister Çetin<br />

argued that the arms embargo led to a situation in which it became<br />

impossible for the Bosniaks to defend themselves; thus the lifting of the<br />

embargo was a moral necessity for the world. At the OIC Summit held in<br />

K<strong>ara</strong>chi in April 1993, Turkey, Pakistan, Iran, Egypt, Saudi Arabia, Senegal,<br />

and Malaysia put forward a joint proposal for lifting the embargo against<br />

Bosnia-­‐Hercegovina. The proposal was accepted unanimously at the<br />

Summit, in which the OIC member countries called upon the UNSC to take<br />

all necessary measures, including military ones, as soon as possible.<br />

An important question in this regard is whether Turkey sent any<br />

weapons to Bosnia violating the embargo. Accordimg to Turkish press<br />

reports when Turkish journalists asked Foreign Minister Çetin whether<br />

there would be any weapons transfer from Turkey, the Minister remained<br />

silent. However, the former Turkish Chief of Staff Doğan Güreş made public<br />

in late 1994 that during his term there were secret weapons deliveries to<br />

Bosnia. However 90 % of these weapons were seized by Croatia. 20<br />

Remembering that Turkey traditionally tries to maintain its cautious<br />

attitude toward any regional conflict, one should state that sending<br />

weapons to the Bosniak side was a good example of how Turkey deviated<br />

from its traditional foreign policy.<br />

19 The original text of Hikmet Çetin’s statement is the following: “Türkiye dünyadan medet<br />

ummadan inisiyatif almaya k<strong>ara</strong>r vermiştir.” Quoted in Selin Çağlayan, ‘Ank<strong>ara</strong>’nın kâbusu:<br />

Balkan Savaşı…’, Hürriyet, 23 November 1992.<br />

20 ‘Bosna’ya silah gönderdik’, Hürriyet, 4 December 1994.<br />

9

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

As the violence between Bosniaks and Croats started in 1993, Turkey<br />

proved itself to be one of the few countries in which both warring sides had<br />

trust. Turkish mediation between the two sides was welcomed. 21 and even<br />

both Bosniak and Croatian leadership asked for it. In their press meeting<br />

Bosniaks and Croats pointed out that whenever their negotiations were<br />

stuck, they applied to the mediation of Foreign Minister Çetin, and only with<br />

his initiatives could the bilateral talks go on. Both sides expressed their<br />

appreciation of Turkey’s role. Çetin also visited S<strong>ara</strong>jevo twice in order to<br />

attend the Bosniak-­‐Croat negotiations. By maintaining contact and friendly<br />

relations with the Croat side as well, Turkey might also have attempted to<br />

distance itself from the image of protectors of only the Muslims.<br />

Turkey’s relations with the Bosnian Croat side and the Croatian<br />

leadership were also one of the highlights of the visit of Turkish Prime<br />

Minister Tansu Çiller and her Pakistani counterpart, Benazir Butto, to<br />

S<strong>ara</strong>jevo and Zagreb in February 1994. The two leaders’ visit to Bosnia-­‐<br />

Hercegovina was important in several respects. It was the first high level<br />

visit after that of French President Francois Mitterrand. Moreover, as<br />

Western-­‐oriented female leaders, their visit attracted the attention of the<br />

world media, thus increasing the international public awareness of the<br />

suffering in the region. Çiller and Butto made public the Decl<strong>ara</strong>tion of<br />

S<strong>ara</strong>jevo, in which they stated the aim of their visit as “humanitarian”, urged<br />

the whole world to help stop the destruction of Bosnia, and requested the<br />

UNSC to implement all its resolutions. They also pointed out that the<br />

“unfair” weapons embargo should be ended. In Zagreb, Çiller met Croatian<br />

leader Tudjman, who asked her to host a summit between Croats and<br />

Bosniaks and convince Izetbegociv to attend. This was also a sign of how<br />

Croatia perceived Turkey as a bridge to get into contact with the Bosniak<br />

leadership.<br />

As a result of its mediating role between Bosnian Croats and<br />

Bosniaks Turkey’s contribution to the agreement on a ceasefire in February<br />

1994 and creation of a federation between them the following month could<br />

not be rejected. Turkey proved itself one of the peace brokers together with<br />

the Washington administration which also appreciated Turkey’s role by<br />

inviting it to the ceremony of the signing of the federation agreement.<br />

Invitation of Turkey could be considered as an indication of its weight in the<br />

region and how its role acquired importance during the Bosnian conflict. It<br />

also showed that the Western world was aware of Turkey’s position<br />

regarding the developments and the international community saw Turkey<br />

within “the Balkan equation”.<br />

21 İlhan Uzgel, ‘Doksanlarda Türkiye İçin Bir İşbirliği ve Rekabet Alanı Ol<strong>ara</strong>k Balkanlar’, in<br />

Gencer Özcan & Şule Kut, eds., En Uzun On Yıl (İstanbul: Boyut, 1998), p. 410-­‐411.<br />

10

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

Moreover, it was not just the regional actors, but also the international<br />

actors that were seeking Turkish support in their attempt to find a peaceful<br />

solution. Lord Owen, a UN representative, and Thorwald Stoltenberg, who<br />

replaced Vance in May 1993 as EC mediator, paid an official visit to Turkey<br />

and asked Turkey to use its influence over the Bosniaks. Owen stated that<br />

the demands of Bosniaks for an outlet to the sea and more territory were<br />

right in essence, however for a stable peace the parties should come to an<br />

agreement. Turkish Foreign Minister Çetin stated that Turkey did not play a<br />

concrete mediation role; however, he would contact Izetbegovic as soon as<br />

possible to provide peace. He also added that Turkey would support<br />

Izetbegovic’s policy to the end.<br />

While trying to convince the international community to act more<br />

forcefully, Turkey also made sure that it was ready to take part in all<br />

military operations to provide peace and order in Bosnia. The UNSC<br />

accepted Resolution 816 allowing NATO planes to attack Serbian war<br />

planes that would try to violate the no-­‐fly zone, and NATO aircraft began to<br />

implement the decision on April 12, 1993. As a response, Turkey expressed<br />

its readiness to join the NATO action. After NATO’s invitation, 18 Turkish F-­‐<br />

16 planes were sent to the region to monitor the no-­‐fly zone. NATO’s<br />

request for Turkey to send its aircraft was considered “a great success of<br />

Ank<strong>ara</strong>” and “a great source of prestige” in the Turkish press.<br />

Turkish Foreign Minister Çetin, who played a critical role in the<br />

formulation of Turkey’s Bosnian policy, resigned in July 1994. During his<br />

term he supported an active but multilateral policy toward the Bosnian<br />

dispute and did not pay any credit to those who were asking for unilateral<br />

military action from Turkey. Before leaving his job he stated the following:<br />

“Turkey was suddenly faced with many problems that all needed Turkey’s<br />

attention. Thanks to Turkey’s initiatives in several issues it was understood<br />

that Turkey was a great state whose opinions were respected.” On Bosnia<br />

he stated:<br />

Turkey did everything that was needed. I myself went to S<strong>ara</strong>jevo<br />

four times under fire. We sent a huge amount of humanitarian aid.<br />

Before the problem intensified, we launched an action plan in August<br />

1992. If that plan had been implemented, the problem would not have<br />

come to the point today. Although everybody stated that it was<br />

impossible, Turkey sent peacekeeping soldiers. 22<br />

Çetin’s remarks pointed out that in the post-­‐Cold War era Turkey tried<br />

to find policies to the problems in its neighborhood. He also stressed that<br />

thanks to its initiatives, the international actors appreciated Turkey and its<br />

greatness. The statements of the Turkish Foreign Minister could be<br />

22 Barçın Yinanç, ‘Hiçbirşeyi daha kötü bırakmadım’, Milliyet, 30 July 1994. (Translated from<br />

Turkish by the author)<br />

11

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

regarded as a reaction to the claims that Turkey lost its former strategic<br />

importance. Therefore, Turkish attempts to provide solutions to the<br />

conflicts could be considered as a way of proving Turkey’s importance in<br />

the new era.<br />

In order to increase its support among both Turkish decision makers<br />

and the public, Bosniak leadership tried to emphasize their similarities with<br />

Turkey and the Turkish people. When Demirel wanted to visit S<strong>ara</strong>jevo in<br />

July 1994, for his stay Bosniaks prepared the house of an Ottoman Pasha,<br />

Topal Recep Pasha, who had served during the reign of Kanuni Sultan<br />

Süleyman. By that gesture, the common history between Turks and<br />

Bosniaks was emphasized and the Ottoman heritage in Bosnia was<br />

remembered. Furthermore, Bosniak leaders were trying to find similarities<br />

between their struggle and the Turkish War of Independence, thus<br />

attempting to get more support from Turkey. The Bosnian Ambassador to<br />

Turkey, Hayrettin Somun, pointed out that they would show the same<br />

heroism as the Turks had already shown in their War of Independence and<br />

win their independence by fighting.<br />

From the beginning of August 1995 onward the US intensified its<br />

efforts to find a solution to the Bosnian crisis. The Washington<br />

administration looked for Turkish support, especially in convincing the<br />

Bosnian side to agree to a peace deal. Since the US government was aware<br />

of the fact that Ank<strong>ara</strong> could exert its influence over the Bosnian leadership,<br />

it sought Turkey’s help in that regard. The National Security Advisor to the<br />

US President, Anthony Lake, visited Ank<strong>ara</strong> and informed the Turkish<br />

government about the new initiative of the US to find a solution to the<br />

Bosnian debacle.<br />

In September 1995 diplomatic traffic in Turkey concerning Bosnia was<br />

intensified by the visits of the US Vice Foreign Minister Richard Holbrooke,<br />

the Bosnian President Izetbegovic and Bosnian Foreign Minister<br />

Muhammet Sakirbey. In the trilateral talks in Ank<strong>ara</strong>, Holbrooke tried to<br />

make use of Turkish mediation to encourage the Bosnian side to be more<br />

flexible on the peace deal. Turkey repeated the importance of keeping<br />

Bosnia-­‐Hercegovina’s territorial integrity, which was also accepted by<br />

Holbrooke. The US Vice Foreign Minister also stressed that any peace<br />

implementation would need Turkey’s participation and Turkey played a<br />

critical role in the Bosnian crisis. Lake’s and Holbrooke’s visits were an<br />

important sign of Washington’s acknowledgement of Turkey’s role in the<br />

Bosnian crisis. The US wanted to inform Turkey about a possible peace plan<br />

and also to use its influence over the Bosnian leadership.<br />

After a Serbian attack killed 37 people in a marketplace in S<strong>ara</strong>jevo,<br />

NATO launched its biggest military campaign against the Bosnian Serb<br />

forces, which was called Operation Deliberate Force. Although after the last<br />

attack of the Bosnian Serb militants Çiller repeated Turkey’s willingness to<br />

12

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

send troops to Bosnia in case the international community would launch a<br />

joint operation, Turkish aircraft did not take part in the military campaign;<br />

however, they provided air cover for the planes conducting the bombing.<br />

Turkey was pleased that the Western world at last came to the conclusion<br />

that the war in Bosnia could not be stopped without a military intervention.<br />

That point was consistently repeated by Turkish decision makers since the<br />

inception of the war. Turkish leaders declared that they supported the<br />

decision to attack Serbian targets. Prime Minister Çiller stated that this was<br />

simply “a good beginning” and declared her hope that “…this will establish a<br />

good basis for discussing the international community’s peace plan and<br />

take it in hand.” In addition, Foreign Minister İnönü pointed out that the<br />

military campaign was “a step in the right direction by the international<br />

community in fulfilling its undertakings to protect the civilian<br />

population.” 23<br />

The NATO operation was successful on the Serbian side and forced the<br />

Serbians to come to the negotiating table. Serbian leader Milosevic, Bosnian<br />

leader Izetbegovic and Croat leader Tudjman, as leaders of three groups,<br />

started negotiations under the mediation of the US administration in<br />

Dayton, Ohio on 1 November 1995. After two weeks they reached an<br />

agreement on a peace deal stipulating maintenance of the territorial<br />

integrity of Bosnia that would consist of a Bosnian-­‐Croat federation and a<br />

Bosnian Serb entity. Turkey did not play a direct role in the negotiations<br />

which were, in fact, brokered by the US. After the conclusion of the<br />

agreement, President Demirel congratulated all three leaders. Turkish<br />

officials stated that the Dayton Peace Agreement was not a perfect one;<br />

however, “under the prevailing circumstances this was the best that<br />

historical opportunity provided.” 24<br />

THE TURKISH PERCEPTION OF THE WAR AND STATE IDENTITY<br />

In the Turkish view, what was happening in Bosnia was a reflection of the<br />

Serbian leadership’s aim of creating ‘Greater Serbia’. Turkey was of the<br />

opinion that Serbia was also trying to take revenge for the conquest of the<br />

Ottomans of that region by killing Bosnian Muslims whom they also called<br />

“Turks”. In fact, the Serbian leadership seemed to hate Bosniaks since they<br />

regarded them as the extension of Ottoman history. The fact that Bosniaks<br />

were, in fact, keeping Turkish culture alive increased that image in view of<br />

the nationalist Serb groups. During the conflict Serbian and Croatian attacks<br />

also damaged some of the buildings and infrastructure that had been<br />

constructed during the Ottoman Empire. One of the best known examples<br />

23 Semih D. İdiz, ‘Bosnia crisis reaches endgame’, Turkish Probe, 1 September 1995, p. 4.<br />

24 Semih D. İdiz, ‘Ank<strong>ara</strong> welcomes peace accord for Bosnia’, Turkish Probe, 24 November<br />

1995, pp. 7-­‐8.<br />

13

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

was the destruction of the bridge in Mostar by the Bosnian Croat forces. In<br />

other words, for Turkey, the war also represented the erasing of the<br />

Ottoman culture in Europe. This was a war not only against Bosnian<br />

Muslims, but also against all Ottoman heritage. 25<br />

Turkish officials were also affected by the fact that Turkey was the only<br />

country that Bosniaks could ask for help. Turkey was the only source of<br />

help for them. Regardless of whether or not Turkey wanted it, they<br />

considered Turkey as their only would-­‐be guardian that should provide<br />

protection for them. There was no other country to which they could turn.<br />

The Turkish Foreign Minister stated:<br />

During the Gulf War there were no people who waited for Turkey to<br />

come to their help and who saw Turkey as the only hope for their salvation.<br />

Events did not turn into a massacre. In Bosnia-­‐Hercegovina people are<br />

sacrificing everything in order to migrate to Turkey. That was not the case<br />

in Iraq. In Bosnia-­‐Hercegovina and Azerbaijan people had hope only from<br />

Turkey. They had millions of relatives in Turkey. They were doing their best<br />

to migrate to where those people were living. 26<br />

Turkish foreign policy during the Bosnian War could be called active<br />

and assertive, since Turkey launched many initiatives to get other countries<br />

and international organizations to act. Turkish attempts were concentrated<br />

on two sides: the Islamic world and the Western world. 27 Concerning<br />

Islamic countries, Turkey used the platform of the OIC by trying to bring all<br />

countries with Muslim populations to adopt the same attitude on the<br />

Bosnian conflict. The extraordinary summit of the OIC in İstanbul in June<br />

1992 was an important early initiative that led to the acceptance of a<br />

common point on the issue. The convening of the Balkan Conference and<br />

the diplomatic initiatives launched at the level of the CSCE, UN and NATO<br />

calling upon them to decide in favour of a military intervention were also<br />

significant activities of Turkey in its attempt to end the bloodshed. Turkey,<br />

in fact, was the only country that from the early phase of the war<br />

consistently insisted on the necessity of a military campaign against Serbian<br />

targets. Ank<strong>ara</strong> emphasized its opinion that only sanctions and diplomatic<br />

measures would not be enough to deter Serbs. The Turkish government<br />

also stated that it was ready to join an international intervention with its<br />

own troops. Some observers even compared the role of Turkey in the<br />

Bosnian crisis to that of the US during the Gulf conflict. In fact the use or<br />

threat of force was not a traditional instrument in Turkish foreign policy.<br />

25 For a detailed discussion of the impact of the Ottoman heritage on Turkey’s policy toward<br />

the Balkans please see Şaban H. Çalış, 2001. Hayaletbilimi ve Hayali Kimlikler, Neo-­‐Osmanlılık,<br />

Özal ve Balkanlar. Konya: Çizgi.<br />

26 Nilüfer Yalçın, ‘Çetin: ‘Derhal uyacağız’ ’, Milliyet, 1 June 1992. (Translated from Turkish by<br />

the author)<br />

27 Hasan Ünal, ‘Bosnia II – a Turkish critique’, The World Today, Vol. 51 (1995), p. 128.<br />

14

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

Turkey has always been cautious toward the use of force except in some<br />

rare circumstances. Therefore, Turkish foreign policy during the Bosnian<br />

problem could be regarded as the most active one since the Cyprus issue in<br />

1974. 28<br />

At the time of the Bosnian conflict, Turkish policy makers declared<br />

many times that Turkey was a great country that would follow a leading<br />

and dynamic foreign policy. Since Turkey’s position in the new<br />

international order of the post-­‐Cold War era was discussed heavily at the<br />

time, Turkish leaders were insisting on the country’s important role in<br />

world politics. In their view, one should remind the world that Turkey was<br />

still influential and could not just be put aside. In the region extending from<br />

the Adriatic to the Wall of China, it was not possible to wage a war or bring<br />

peace without the support of Turkey. 29<br />

During the Bosnian conflict, thanks to its initiatives Turkey was taken<br />

into consideration. Almost all the actors involved in some kind of<br />

mediation asked for Turkey’s support. Owen-­‐Stoltenberg’s visit to Ank<strong>ara</strong>,<br />

the invitation of Turkey to the London Conference, and later Richard<br />

Holbrooke’s contacts in Ank<strong>ara</strong> were important indications that so long as<br />

Turkey launched an active diplomacy, its role in international politics was<br />

appreciated. In other words, as Turkey’s role in regional affairs increased,<br />

Turkey’s position in international politics improved as well.<br />

Moreover, Turkey’s influence in the Balkans was perceived as an<br />

important proof of its claim of being European. Only if it had weight in the<br />

region, it could prove its importance to Europe. If its Bosnian policy failed, it<br />

would mean not just the destruction of an Ottoman heritage, but also the<br />

end of Turkey’s European dream.<br />

The Kurdish question did not appear to play any substantial role in<br />

Turkey’s Bosnian policy since Bosnia was an internationally recognized<br />

country and the violence against it was directed mainly from another state,<br />

Yugoslavia. Although Kurdish nationalism was on the rise in those years<br />

and PKK attacks constituted a major internal problem, Turkey presented<br />

inter-­‐group relations in the country as a model to the Balkans. However, it<br />

was also emphasized that if a multi-­‐cultural and democratic Bosnia was<br />

created, this would be an example for the solution of Turkey’s own<br />

problem. Meanwhile, some observers stated that it was easier in Turkey to<br />

go to Bosnia than to criticize Turkey’s Kurdish policy.<br />

In sum, arguing that it was a great country interested in its region,<br />

Ank<strong>ara</strong> tried to play a leadership role and assume guardianship of the<br />

Bosniaks. It launched many diplomatic initiatives, but it was careful not to<br />

act alone. It was emphasized by Turkish decision makers many times that<br />

28 Diplomats at the Turkish Foreign Ministry, Interview by author, Ank<strong>ara</strong>, January 2004.<br />

29 A previous Turkish foreign minister, Interview by author, Ank<strong>ara</strong>, 13 January 2004.<br />

15

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

Turkey would act multilaterally and did not have any neo-­‐Ottomanist<br />

dreams. Turkey considered that as long as it could assert its weight in the<br />

Balkan crisis, it would be taken into account by the US, European countries<br />

and international organizations.<br />

CONCLUSION<br />

This study analyzed Turkey’s foreign policy during Bosnian War between<br />

1992-­‐1995. Turkish state identity has been discussed heavily in the wake of<br />

the end of the Cold War and alternative identities were proposed instead<br />

especially by Kurdish nationalists and Islamists. As the country’s strategic<br />

role that it acquired during the Cold War was increasingly questioned, there<br />

seemed to be ambiguity regarding the path that Turkish foreign policy<br />

makers would choose. The war in Bosnia started at the very time in which<br />

Turkey was experiencing an identity crisis.<br />

The findings of this study supports the hypothesis that constructivist<br />

approach helps us make sense of Turkey’s Bosnia policy. Turkey tried to<br />

prove that it could still play an important role in its neighborhood,<br />

especially in Europe in the new circumstamces of the post-­‐bipolar world<br />

system. Turkey’s Bosnian policy constituted a hallmark because it<br />

represented the most active foreign policy attitude of Ank<strong>ara</strong> since the<br />

Cyprus intervention of 1974. Turkey found that as it acted rigorously and<br />

tried to convince international actors to act more assertively, it was<br />

increasingly taken into consideration by the great powers, like the US and<br />

EU. The fact that it started bearing the fruits of its active policy encouraged<br />

Turkey to maintain the intended course.<br />

During the Bosnian war Turkish policymakers stressed the continuing<br />

importance of Turkey for the stability of the neigboring regions. The wars<br />

of Yugoslav dissolution witnessed many narratives of Turkish leaders<br />

declaring the greatness of the country. This dominant narrative was<br />

accompanied by an active foreign policy implemented by the Turkish<br />

leaders ch<strong>ara</strong>cterized by Ank<strong>ara</strong>’s many diplomatic initiatives to bring the<br />

Bosnian issue to the attention of the international community and convince<br />

international actors to take more measures in order to stop the conflict.<br />

This study argued that this discourse and foreign policy were caused by<br />

Turkish leaders’ desire to show Turkey’s still lasting geopolitical signifance<br />

to the world. Related to that they also aimed to maintain the state identity<br />

that Turkey had acquired during the Cold War as part of the Western world.<br />

Turkish policy makers found that as long as they launched initiatives for the<br />

solution of the conflict, they were taken more seriously by the US and other<br />

international actors.<br />

16

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

BIBLIOGRAPHY<br />

“Bosna’ya silah gönderdik”, Hürriyet, 4 December 1994.<br />

BANCHOFF Thomas, “German Identity and European Integration”,<br />

European Journal of International Relations, Vol. 5 (1999), p. 259-­‐289.<br />

CAMPBELL David, Writing Security United States Foreign Policy and the<br />

Politics of Identity (Manchester: Manchester University Press, 1992), p.<br />

76.<br />

CHAFETZ Glenn, Michael Spirtas, and Benjamin Frankel, “Introduction:<br />

Tracing the Influence of Identity on Foreign Policy”, Security Studies,<br />

Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. VIII-­‐XXII.<br />

CHECKEL Jeffrey. T., “The Constructivist Turn in International Relations<br />

Theory”, World Politics, Vol. 50 (1998), p. 324-­‐348.<br />

CORNELL Erik, Turkey in the 21st Century, Opportunities, Challenges,<br />

Threats, Britain: Curzon, 2001.<br />

ÇAĞLAYAN Selin, “Ank<strong>ara</strong>’nın kâbusu: Balkan Savaşı…”, Hürriyet, 23<br />

November 1992.<br />

ÇALIŞ Şaban H., Hayaletbilimi ve Hayali Kimlikler, Neo-­‐Osmanlılık, Özal ve<br />

Balkanlar, Konya: Çizgi, 2001.<br />

DAĞI İhsan D., “Transformation of Islamic Political Identity in Turkey:<br />

Rethinking the West and the Westernization”, Turkish Studies, Vol. 6<br />

(2005).<br />

FULLER Graham E. et. al., Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to<br />

Western China (Boulder: Westview Press, 1993).<br />

İDIZ Semih D., “Ank<strong>ara</strong> welcomes peace accord for Bosnia”, Turkish Probe,<br />

24 November 1995, pp. 7-­‐8.<br />

İDIZ Semih D., “Bosnia crisis reaches endgame”, Turkish Probe, 1 September<br />

1995.<br />

KARAOSMANOĞLU Ali L., “Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği Açısından<br />

Türkiye-­‐Avrupa Birliği İlişkileri”, Doğu Batı, IV/14 (2001), p.156-­‐166.<br />

KOWERT Paul A., “National Identity: Inside and Out”, Security Studies, Vol. 8<br />

(Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. 1-­‐34.<br />

KRAMER Heinz, A Changing Turkey, The Challenge to Europe and the United<br />

States, Washington, D. C.: Brookings, 2000.<br />

KUT Şule, “Yugoslavya Bunalımı ve Türkiye’nin Bosna-­‐Hersek ve<br />

Makedonya Politikası: 1990-­‐1993”, in Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış<br />

Politikasının Analizi.<br />

LESSER Ian O., “Turkey’s Strategic Options”, The International Spectator,<br />

Vol. 34 (1999), p.79-­‐88.<br />

LYNCH Marc, “Abandoning Iraq: Jordan’s Alliances and the Politics of State<br />

Identity”, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p.<br />

347-­‐388.<br />

ÖZCAN Gencer, “Doksanlarda Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış<br />

Politikasında Askeri Yapının Artan Etkisi”, in G. Özcan and Ş. Kut (eds.),<br />

17

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

En Uzun On Yıl, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde<br />

Doksanlı Yıllar, İstanbul: Büke, 2000, p.67-­‐101.<br />

ROBINS Philip, Suits and Uniforms, Turkish Foreign Policy Since the Cold<br />

War, Seattle: University of Washington Press, 2003.<br />

SÖNMEZOĞLU Faruk, “Dünya ve Türkiye”, in F. Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış<br />

Politikasının Analizi (İstanbul: Der, 2004), p. 985-­‐1006.<br />

UZGEL İlhan, “Doksanlarda Türkiye İçin Bir İşbirliği ve Rekabet Alanı<br />

Ol<strong>ara</strong>k Balkanlar”, in Gencer Özcan & Şule Kut, eds., En Uzun On Yıl<br />

(İstanbul: Boyut, 1998).<br />

ÜNAL Hasan, “Bosnia II – a Turkish critique”, The World Today, Vol. 51<br />

(1995)<br />

WENDT Alexander, Social Theory of International Politics, Cambridge:<br />

Cambridge University Press, 1999.<br />

YALÇIN Nilüfer, “Çetin: ‘Derhal uyacağız”, Milliyet, 1 June 1992.<br />

YİNANÇ Barçın, “Hiçbirşeyi daha kötü bırakmadım”, Milliyet, 30 July 1994.<br />

18

THE STRATEGIC RELEVANCE OF AGRI IN EUROPE’S<br />

SOUTHERN GAS CORRIDOR<br />

László Marácz *<br />

Özet<br />

Avrupa, enerji açısından neredeyse tamamen kıta dışındaki satıcıl<strong>ara</strong><br />

bağımlıdır. Son zamanlarda Avrupa Birliği (EU), çeşitli ülkelere enerji<br />

bağımlığını azaltmayı baş<strong>ara</strong>madı. Bu durum, Avrupa Birliğini dünya<br />

arenasında jeopolitik bir oyuncu ol<strong>ara</strong>k oldukça savunmasız bırakmıştır.<br />

Özellikle merkezî ve Doğu Avrupa ülkeleri doğalgazlarını Rusya'dan<br />

sağladıkları için neredeyse tamamen onl<strong>ara</strong> bağlımlıdır. <strong>Merkezi</strong> ve Avrupa<br />

kıtasındaki bazı ülkeler bu durumunu değiştirmeye çalışmaktadırlar.<br />

Azerbaycan, Gürcistan ve Romanya, 2010 Nisan ayında Rusya'yı atlay<strong>ara</strong>k<br />

Hazar Denizi yoluyla K<strong>ara</strong>deniz'den Avrupa'ya doğalgazı taşımak için<br />

anlaştılar. Bu yıliçinde Macaristan da AGRI adlı konsorsiyuma katıldı. Sonuç<br />

ol<strong>ara</strong>k, AB üye ülkeler, Rus kontrolündeki doğalgaz boru hatlarına daha az<br />

bağımlı olacak.<br />

Anahtar Kelimeler: Enerji çeşitliliği, AGRI, LNG, K<strong>ara</strong>deniz, Jeopolitik.<br />

Abstract<br />

Europe is almost completely dependent for her energy on outside suppliers. In<br />

recent years the European Union (EU) has not succeeded in reducing the<br />

energy dependencies by diversification, a keyword in European strategic<br />

papers (see, COM 2008 781 final). This makes the European Union as a<br />

geopolitical player in the world arena rather vulnerable. Especially the<br />

countries in Central and Eastern Europe are almost completely dependent for<br />

their gas supplies on Russia. Some countries in the Central and European space<br />

are trying to modify this state of affairs. Azerbaijan, Georgia and Romania have<br />

agreed upon in April of this year to transport gas from the Caspian Sea via the<br />

Black Sea to Europe bypassing Russia. Later this year Hungary also has joined<br />

this so-­‐called AGRI consortium. As a result, EU-­‐member states will be less<br />

dependent on the gas pipelines that are carrying Russian gas through states<br />

that are under Russian control.<br />

Keywords: Energy diversification, AGRI, LNG, Black Sea, geopolitics<br />

EU-­‐RUSSIAN RELATIONS IN ENERGY POLITICS<br />

Russia is intrinsically involved in the EU debate on energy security.<br />

According to Richard Youngs, Russia ‘completely dominates (…) debates<br />

over European energy policy (see Youngs 2009, 79).’ Russia is the main<br />

* Assist. Prof. Dr., University of Amsterdam, Faculty of Humanities, European Studies,<br />

University of Amsterdam, l.k.m<strong>ara</strong>[email protected].<br />

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları • Kış 2011 • Sayı 28 • 19-­‐28

László Marácz<br />

actor engaged in the issue of supply. As one of the largest global suppliers of<br />

natural gas and oil, Russia can meet high European demands for energy.<br />

Due to its geographical proximity to the Union, the country’s energy giant,<br />

the state-­‐owned company Gazprom is also an obvious partner for European<br />

state members’ energy providers. Russia on the other hand benefits from<br />

these European revenues. One fifth of its annual GDP income is derived<br />

from energy revenues (Godzimirski 2009). However, political unrest in the<br />

post-­‐Soviet space can endanger reliable supply to Europe, as has happened<br />

several times in recent years. Having toppled the communist system only<br />

two decades ago, Russia remains an unstable partner in energy negotiations<br />

(Correlje and Van der linde 2006). In 1994 efforts to place Russia’s pipeline<br />

network under multilateral regulations failed when Russia refused to ratify<br />

the Energy Charter Treaty (Youngs 2009, 80). To prevent further upheavals<br />

and ensure energy security, the EU established a Common Economic Space<br />

(CES) with Russia at a summit in St. Petersburg in 2003. The long-­‐term goal<br />

of the agreement is the formation of an open market between EU and<br />

Russia.<br />

Europe’s demand for gas is high, however, and Russia can meet this<br />

demand like no other actor on the market (Progress Report 2008). Europe<br />

will not be able therefore to exclude Russia from gas deals. Maintaining<br />

good relations with Russia is a prerogative. By creating a more formal<br />

cooperation basis with Russia, EU can, however, avoid becoming a victim of<br />

the sort of unpredictable reactions the Ukraine has had to put up with<br />

regularly. Signed contracts can ensure EU energy safety and reasonable<br />

prices for Russian gas. The Common Economic Space between EU and<br />

Russia provides a framework to establish legally binding documents on gas<br />

deals.<br />

Energy related issues form the “backbone’’ of CES (see Sutela 2005,<br />

14). Due to asymmetrical provisions in supply and demand between the<br />

Union and Russia several gas disputes have had to be solved during the last<br />

years (see Progess Report 2008). Russia has turned out to be a politically<br />

unreliable partner in gas supply. Following political rows with<br />

neighbouring states Russia has regularly turned off the gas tap thereby<br />

hindering transit to Europe. During the Russian war with Georgia in 2008,<br />

following price disputes with Ukraine in 2006 (Stern, 2006; Youngs 2009)<br />

and as a reaction to failed debt payments by Ukraine in 2008 (Pirani et al.<br />

2009), Russia demonstrated its power by causing severe gas shortages in<br />

Central and Eastern Europe following the pipeline cuts. As a consequence,<br />

EU and Russia agreed on an Early Warning Mechanism in 2009 to prevent<br />

further crises leaving EU countries at the mercy of Russian gas magnates<br />

(EU press release, 2009).<br />

European energy security is highly dependent on diplomatic relations<br />

with Russia and joint ventures between European and Russian energy<br />

20

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

companies. The foremost objective of Union’s energy policy is to secure<br />

supply. As a ‘net energy importer’ (COM 2008 781 final) Europe is exposed<br />

to energy supply shocks, price volatility and decreasing fossil fuel reserves.<br />

Indigenous energy production covers barely half of Europe’s need, with 56<br />

percent of European energy imported from third countries. In fact,<br />

domestic production even started declining in 2004 (COM 2008 781 final).<br />

If this trend is not reversed, fuel imports will rise even further in the future.<br />

Oil and gas, i.e. 60 and 26 percent in 2008 respectively, compromise the<br />

largest share (COM 2008 781 final). Russia provided 36 percent of oil<br />

imports in 2007 (Europe’s Energy Position, 2009, 21) and 42 percent of gas<br />

import in 2008 (COM 2008 781 final), rendering the EU highly dependent<br />

on Russian resources. Even if substantial increase in Russian energy<br />

supplies is achieved until 2020 twenty percent ‘energy imports [are] set to<br />

rise under almost all scenarios’ (COM 2008 781 final, 3).<br />

THE GREAT PIPELINE RACE<br />

The European Union has not succeeded in developing a common energy<br />

strategy, nor a strategy of energy diversification. There is a lot of talking<br />

about the EU’s sponsored Nabucco-­‐pipeline that should carry gas from<br />

Central Asia and the Caspian Sea region via the Caucasus and Turkey to<br />

Europe thereby bypassing Russia and Ukraine but concrete steps to<br />

construct the pipeline have not been taken so far. It is extremely unlikely<br />

that the Nabucco project will be operative in 2015 as has been planned.<br />

Without a common energy policy and a succesfull strategy of energy<br />

diversification the EU will hardly become a major political player in the<br />

21th century.<br />

Europe is linked to the Russian gas fields by several large gas pipelines,<br />

like the North Stream. More gas pipeline routes, like South Stream will be<br />

planned in the near future and can be considered as a concurrent to the<br />

Nabucco pipeline in the southern gas corridor. These pipelines and projects<br />

are controlled or will be controlled by the Russians or will run through<br />

countries, like Belarus or Ukraine that are politically controlled by Russia.<br />

Also some richer countries in the Western part of Europe, like Germany<br />

have reached an agreement with Russia on the supply of gas. Russian gas<br />

will be carried by pipelines that run directly to Germany via the Baltic Sea,<br />

the so-­‐called North Stream. North Stream is cooperation between the state-­‐<br />

owned Russian company Gazprom, the German energy companies E.ON and<br />

BASF and the Dutch Gasunie. Poland is excluded from this pipeline and the<br />

Russian-­‐German cooperation has been interpreted in Poland as a modern<br />

Molotov-­‐Ribbentrop Pact referring to the Sovjet-­‐Nazi pact preceding the<br />

Second World War that determined the tragic faith of Poland and the other<br />

Central and Eastern European countries during and after the Second World<br />

War.<br />

21

László Marácz<br />

In the past Russia has successfully played EU members off against the<br />

others. The EU treats energy policy as a foreign policy issue, an area<br />

member states like to protect from too much interference from Brussels<br />

(Youngs 2009). By signing bilateral agreements with major national energy<br />

providers such as German E.ON, Italian ENI and French EDF, Russian energy<br />

giant Gazprom has managed to become a direct stakeholder in the largest<br />

national gas markets in Europe (Leal-­‐Arcas 2009). Other competeting non-­‐<br />

EU gas suppliers to the EU, such as Algeria and Libya that are active on the<br />

Italian market, have been made business partners by the Russians in an<br />

attempt to monopolize gas supply into the EU. The Lisbon Treaty added a<br />

clausal on energy solidarity amongst the EU-­‐members. The clausal has no<br />

legal binding, however and is not being obeyed (Progress Report, 2008).<br />

Companies like E.ON, ENI and EDF are therefore helping Russia along in<br />

gaining a gas monopoly.<br />

Hence, Russia has used its monopoly position as a real geopolitical<br />

weapon that can be employed for ‘divide and rule’ tactics. Austria, Hungary<br />

and Serbia could not resist the temptation and were willing to accept the<br />

offer of Gazprom to buy shares in their local energy companies, i.e. Austrian<br />

OMV, Hungarian MOL and Sebian NIS to bind them to the South Stream<br />

project. Russian energy company Surgutneftegas has acquired 21.2 percent<br />

stake in Hungarian oil and gas company MOL, although MOLs constitution<br />

allows only for a foreign stake of 10 percent. This deal violating Hungarian<br />

law was concluded by the pro-­‐Russian, oligarchic government of Prime<br />

Minister Ferenc Gyurcsany who was lobbying for the position of<br />

‘commissioner of the South Stream project’ and made Hungary completely<br />

dependent on Russian interest. Recently the new Hungarian centre-­‐right<br />

government under Viktor Orbán declared by his spokesman Tamás Fellegi,<br />

Hungary’s National Development Minister that the state wants to increase<br />

its leverage in the energy sector and does not welcome foreign stakeholders<br />

in strategic national companies (See Politics.HU). It will be not easy to get<br />

rid of the Russian stake in the MOL company, however. Gazprom was able<br />

to buy the Serbian state energy company NIS for almost nothing and also<br />

acquired the control of pipelines on Serbian territory giving the Serbs the<br />

gu<strong>ara</strong>ntee that South Stream will be running over Serbian territory. In the<br />

end South Stream will reach Silvio Berlusconi’s Italy who is a frequent guest<br />

in the Kremlin and a strong supporter of Russian exclusive energy interest<br />

in Europe (see Lucas 2008).<br />

In order to break the exclusive dependency on Russia gas that is not<br />

only the gas itself but also the routes carrying the gas to the Union the EU<br />

has launched several projects to diversify the routes. The best-­‐known<br />

pipeline project in the southern gas corridor is the already mentioned<br />

Nabucco that will carry gas over the territory of Turkey. But several other<br />

smaller projects, such as the Trans-­‐Adriatic Pipeline (TAP), the Turkey-­‐<br />

22

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

Greece-­‐Italy Interconnector (ITGI) or the Azerbaijan-­‐Georgia-­‐Romania<br />

Interconnector (AGRI) all have the potential to be an important element of<br />

the southern gas corridor and even call into question the future of Nabucco<br />

itself. In any case, all these pipelines will draw gas from the same gas fields,<br />

i.e. Sah-­‐Deniz 1-­‐2 in the Caspian Sea region.<br />

European pipeline project Nabucco has been undercut several times by<br />

the Russians. Under Ference Gyurcsány’s pro-­‐Russian government in 2007<br />

Hungary signed a bilateral deal with Gazprom to receive gas via the Russian<br />

pipeline Blue Stream (Youngs 2009). Due to this deal Hungary temporary<br />

withdraw from EUs Nabucco pipeline project triggering criticism from<br />

Brussels (see Aczél 2010). In 2010 Russia signed deals with Azerbaijan,<br />

securing gas supplies to stream to Russia instead of through the delayed<br />

Nabucco pipeline (Socor 2010).<br />

Furthermore, Russian pipeline project South Stream will form a direct<br />

rival supply route to Nabucco as it also carries gas to Southern Europe<br />

(Finon 2010). With French EDF and Italian ENI financing the rival, it is hard<br />

to take Europe seriously in its attempts at solidarity. South Stream will<br />

bypassing Romania and cuts through Bulgaria playing off Romania and<br />

Bulgaria against the other. This is one of the main reasons Romania has<br />

been initiating AGRI bypassing Russia in order to gu<strong>ara</strong>ntee itself a place<br />

within the South Stream project.<br />

RUSSIAN GAS MONOPOLY IN CENTRAL AND EASTERN EUROPE<br />

As mentioned above Russia has an important share in the energy supply of<br />

the European Union. Especially the countries in Central and Eastern Europe<br />

are almost completely dependent upon Russian gas. Slovakia is depending<br />

for 99 percent, the Czech Republic for 78 percent, Hungary for 80 percent,<br />

Poland for 67 percent and the Baltic countries, Estonia, Latvia and Lithuania<br />

for 100 percent on Russian gas. The only exception in Central and Eastern<br />

Europe is Romania that satisfies 85 percent of her gas demands from<br />

internal resources. Furthermore, in these countries the connecting<br />

pipelines to Russia run over Ukrainian territory, i.e. in the case of Slovakia,<br />

Czech Republic, Bulgaria, Greece, Austria, Hungary, Slovenia and Romania<br />

and Russia or Russian controlled countries like Belarus in the case of the<br />

Baltic countries (compare Marácz 2009, 17).<br />

The Russians are very well aware of this and have used the energy<br />

weapon against those who are critical about present day Russia. The small<br />

Baltic countries can be blackmailed by threatening to cut off energy<br />

supplies from Russia. In recent winters Russia was not ready to deliver gas<br />

to Ukraine of president Viktor Yushchenko who was conducting a pro-­‐<br />

Western policy. After the election in February 2010 of this year that was<br />

won by the pro-­‐Russian politician Viktor Yanukovych Ukraine does not<br />

23

László Marácz<br />

have to be afraid that they will be cut off from Russian energy supplies. The<br />

government of Yanukovych will support Russian politics led by Putin and<br />

Medvedev in exchange for lower energy, especially gas prices that will keep<br />

the Yanukovych government longer in power.<br />

Gazprom, Russia’s state-­‐owned sole exporter of Russian gas has not<br />

only succeeded in attaining large shares of European energy firms it also<br />

holds long-­‐term supply contracts with European distributors (Dreyer<br />

2010). In the cases of Slovakia and Bulgaria, where one distributor<br />

dominates the entire market for gas (Stern 2005) consumers are 100<br />

percent dependent on Russian supplies. The Baltic states are also highly<br />

dependent on Russian gas with Gazprom holding a 37 percent stake in Eesti<br />

Gaas (Stern 2005, 127), Estonia’s gas monopoly. These European bilateral<br />

ventures with Russian state-­‐owned gas company Gazprom undermine EU<br />

attempts to speak with one voice and to take up seriously the issue of<br />

energy diversification. As some EU-­‐members rely on only one supplier, i.e.<br />

the Baltic states on Russia securing supplies entails lowering dependency<br />

on these suppliers by diversifying the sources. The Union’s strategy seems<br />

to construct ‘reliable framework conditions’ to realize this diversification<br />

(COM 2008 781 final, 5). Priority infrastructure projects aimed at<br />

interlinking European energy markets and subsequently decreasing their<br />

dependence on third countries is listed under this point. Projects include<br />

the ‘Baltic Interconnection Plan’ which entails key infrastructures necessary<br />

for effective interconnection of the Baltic region with the rest of the EU and<br />

the ‘southern gas corridor’ interconnections to link gas supply from Caspian<br />

and Middle eastern sources and Liquified Natural Gas (LNG) develop LNG<br />

action plan on liquefaction and storage facilities. One of these latter projects<br />

is AGRI.<br />

THE STRATEGIC RELEVANCE OF AGRI<br />

As we have discussed above especially the countries between Germany and<br />

Russia in the Central and Eastern European zone are worried about their<br />

energy supplies that is strongly connected to their security and safety. To<br />

retake the initiative three presidents, the President of Azerbaijan Ilham<br />

Aliyev, the President of Georgia Mikheil Saakashvili and the Romanian<br />

President Trajan Basescu met in Azerbaijan’s capital Baku on 14 September<br />

of this year and signed the Baku decl<strong>ara</strong>tion in which the three heads of<br />

state decided to construct a gas pipeline that will connect the three<br />

countries. The construction of the pipeline labeled AGRI which is the<br />

abbreviation of ‘Azerbaijan-­‐Georgia-­‐Romania-­‐Interconnection’ will connect<br />

these countries via the Black Sea. The Georgian president Saakashvili who<br />

is clearly on the side of the West and would like his country to join NATO<br />

has played a crucial role in setting up AGRI. With the help of the AGRI<br />

24

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

project Saakashvili himself is using energy as a geopolitical weapon against<br />

Russia trying to embarrass the Russians at their own playing field.<br />

AGRI will draw gas from the Caspian Sea that will be carried via a<br />

pipeline across land to Georgia for liquefaction. This process of liquefaction<br />

will take place in a plant for LNG exports at the Azerbaijan-­‐owned oil export<br />

terminal of Kulevi in Georgia. Kulevi is by the way at “spitting distance”<br />

from the breakaway autonomous territory Abkhazia. Abkhazia is a<br />

marionette state of Russia and is providing Russia a stronger geopolitical<br />

position in the southern part of the Caucasus to put pressure on the AGRI<br />

project. Commentators are afraid that this will make the AGRI project<br />

vulnerable indeed. Further transport of LNG will take place via tankers<br />

from the Georgian port of Poti to the Romanian Black Sea port of Constanta.<br />

In Constanta a terminal will be constructed for the re-­‐gasification of the<br />

LNG. The gas will be pumped through Romanian’s pipeline system to<br />

Hungary and to the rest of the Balkans and the European Union.<br />

The Romanian President Traian Basescu has declared that the project<br />

will be set in motion by all means but that he is hoping for financial support<br />

from Brussels. An advantageous moment for this is the coming year 2011<br />

because in the first half year Hungary will chair the Union and afterwards<br />

Poland. The latter country is strongly supporting the Eastern Partnership to<br />

establish all sorts of ties in the post-­‐Soviet space having Georgia and<br />

Azerbaijan among its members. Basescu is counting on support from<br />

Hungary where recent elections in April 2010 have been won with a<br />

landslide by the pro-­‐Western, centre-­‐right coalition led by Viktor Orbán.<br />

This coalition took the government position of the Hungarian socialist party<br />

MSZP, an ardent supporter of Gazprom policy. On September 20 Hungary<br />

even announced it would become a shareholder in AGRI project. Now the<br />

following state energy companies, i.e. Romanian Romgaz, Georgian Oil and<br />

Gas Corporation (GOGC), the State Oil Company of Azerbaijan Republic and<br />

the Hungarian Magyar Villamos Müvek Zrt. each holds a 25 percent stake in<br />

the project. Interestingly the Hungarian government had to leave out the<br />

MOL company because a Russian company has a stake in MOL, otherwise<br />

the Russians would have entered the AGRI project through the backdoor.<br />

AGRI will carry eight billion cubic metres gas a year (bcm/year) to<br />

Europe. Compared to the planned 38 bcm/year of Nabucco this is a rather<br />

modest figure. AGRIs capacity will be about five times less than Nabucco’s.<br />

The figure is indeed rather modest when we take into account the yearly<br />

LNG-­‐import of a country like France that is about twice as much as the 8<br />

bcm/year that is planned by AGRI. The project financing will require a<br />

relatively modest amount of money of 4-­‐6 billion euro. These figures can be<br />

lifted quite easily as demands will increase, however. In speeding up the<br />

distribution possibilities of AGRI to Central Europe and the Balkans the<br />

interconnecting pipeline between Hungary and Romania has already been<br />

25

László Marácz<br />

constructed. On October 14 of this year the gas pipeline linking the<br />

Romanian city of Arad and the Hungarian city of Szeged making the<br />

distribution of AGRI gas to Central Europe possible has been opened. It is<br />

also one of the first gas pipelines running ‘north-­‐south’ in the Central and<br />

Eastern European area. The opening was attended by European<br />

commissioner for energy, Günther Oettinger who announced that pipelines<br />

running ‘north-­‐south’ on the territory of the Union, like the Arad-­‐Szeged<br />

pipe line and their connections to the north will be sponsored by the<br />

European Commission. North-­‐south pipelines play an important role in the<br />

energy security of the Union.<br />

EU-­‐projects in the southern energy corridor are strengthened by a<br />

decision of the European Commission to establish a Danube Region in order<br />

to interconnect a geopolitical territorial unit, a European macro-­‐region<br />

through which the Danube river is flowing consisting of Germany, Austria,<br />

the Slovak Republic, Hungary, Croatia, Serbia, Romania, Bulgaria, the<br />

Republic of Moldova and Ukraine – six of which are EU Member States, and<br />

in a broader territorial context the region also comprises the Czech<br />

Republic, Slovenia, Bosnia Herzegovina and Montenegro. Concerning<br />

Germany and Ukraine only the regions have been invited that are crossed<br />

by the Danube, like the German federal states Baden-­‐Württenberg and<br />

Bavaria. By doing so it is prevented that Germany with its enormous<br />

economic power would dominate the Danube strategy (European<br />