Müzeyyen Senar Rakı Içerken

Meyhaneye giden, rakı içen çok şarkı vardır ama bence keyifli rakı sofrasını en güzel “Yine mi çiçek” çınlatır: “Kur masayı Madam Despina /Kirli beyaz muşamba örtüleri ser /Çek sediri asmanın altına /Yanında bir ince Müzeyyen Abla /Yine mi güzeliz, yine mi çiçek /Hamdolsun /Taze mi bitti topik /Canın sağ olsun /(…) Altınbaş kadehe yağ gibi dolsun.”

Şarkıdaki gibi “gece çok genç”tir, “arzular şelale”dir, bir de o yâr şereflendirirse masayı, gönül “teyyare”dir. Fikrimce meyhane, rakı masası, meze filan o tabloyla müzedir işte… O “kültür”ün, o “hâl”in yalın ifadesi, temennisi, temennâsı yani elin dudağa oradan başa götürülerek verilen selamıdır.

Hüzünlü de olsan hüznün buğulu tadını getirir, serer masaya… Ara Dinkjian’ın müziğiyle, Cihan Akın’ın içli, yumuşacık sesiyle estirdiği hüznü, Meral Okay’ın sözleriyle keyfe tercüme eder. “Kederden mi nedir bilmem”, bir efkâr basar inceden. (Bir zamanlar Akdeniz Akdeniz Restoran’da o şarkıyı aynı lezzette söyleyen Serkan’ın da kulaklarını çınlatmalıyım.)

Fatih Akın’ın yapımı “Duvara Karşı” filminde Sibel (Kekilli) fondaki o şarkıyla zeytinyağlı biber dolmasını özenle doldurur, üzerini domateslerle süsler, salçalı suyunu gezdirir, peyniri, kavunu keser, ondan ibaret ama çiçek gibi bir rakı masası hazırlar. Rakılara kaşıkla buzları atılır.

Bir anda evlendiği Cahit (Birol Ünel) ile birlikte muşamba örtüyü sererler, düzeltirler. İkisi de intihardan kıl payı kurtulan kadınla erkek, “intihar etmeyeceksek evlenelim bari” izdivacının, “yıldırım evliliği”nin buzlarını öyle çözerler. Filmdeki psikiyatristin tavsiyesi, repliği de hayata geçer; “Dünyayı değiştiremiyorsan, kendi dünyanı değiştir”.

Şarkı o sahneye yakışır, o sahne o şarkıya… Zaten zengin olmasa da “yakışık”lı olmalıdır rakı masası, öyle yakışır muhabbete. Kuş sütüne gerek yok, iki dokunuşla donatırsın üç kalem çilingir sofrasını… Ortaya tuzlarsın mesela kütür kütür, yemyeşil can eriğini, masaya çayır çimen, bahçe serilir, lezzete ses gelir. Kavun-peynir ihtiyar kalır.

Muşambalı masalar efsanelerde kaldı

Önce o şarkıdaki meyhaneye adını veren Madam Despina kalktı masadan. 25 Haziran ’da, 87 yaşında… “Akşamcıların Kraliçesi” Despina Kanlı’yı, Kurtuluş’taki Aya Lefter Rum Ortodoks Mezarlığı’nda meyhanesinin saz heyetinin çaldığı sevdiği şarkılarla toprağa verdiler. “Şimdi Uzaklardasın” ve Sâdettin Kaynak’ın bestesi “Yalan”la: “Bir hakikat anladım dünyada ben, her şey yalan&#;” O şarkıların ardından yine vasiyetine uyularak mezarı şarapla sulandı.

Sonra bizi her dinlediğimizde “yine güzel, yine çiçek yapan” o şarkının sözlerini yazan Meral Okay gitti, 9 Nisan ’de… 53’ünde. Vasiyeti farklıydı onun da: “Ölünce yakılmak istiyorum. Çünkü ben toprak sevmem, su severim. Toprağa değil küllerimle suya, Gökova’ya karışmak istiyorum&#;” Ama olmadı. Olmaz… Vasiyet bile “nizama uygun olursa” kutsaldır, muteberdir bu ülkede.

Üç yıl sonra, 8 Şubat’ta da Madam Despina, Meral Okay gibi farklı stili, biraz efevâri, biraz apaş, dobra, külhan, bıçkın duruşuyla Müzeyyen Senar ayrıldı dünyadan. O şarkı öznesiz, kahramansız…seafoodplus.infoşambalı masalar kuşağının namı, Madam Despina’nın hep eliyle yaptığı Rum Pilakisi’nin, yaprak ciğerinin, favanın, radikanın, topiğin tadı efsanelerde kaldı.

Tuzluğu hicaz makamında istemek

Bursalıydı Senar&#;  Radi Dikici, “Müzeyyen Senar Efsanesi” kitabında çocukluk dönemini şöyle anlatıyor: “On bir yaşına gelene kadar başından üç önemli olay geçer. Birincisi kekeme olur, ikincisi bir kaza sonucu saçları yanar. Saç problemi eziyetli olsa da kısa zamanda atlatılır. Ama uzun bir süre kekemeliğine çare bulunamaz. Son olarak, annesi ve babası arasında problemler büyür. Anne İstanbul’a kardeşi Hadiye Hanım’ın yanına kaçar. Müzeyyen ise babada kalmıştır. O da dayanamaz bir yıl sonra bir otobüse atlayarak İstanbul’a gider, bin bir maceradan sonra annesinin bulunduğu Üsküdar’daki iki katlı ahşap köşke ulaşır.” 15 yaşında doldurduğu taş plağındaki o şarkı gibi olur hayatı: “Kapıldım gidiyorum, bahtımın rüzgârına /Ey ufuklar diyorum, yolculuk var yarına /(…) Misafirim bugün ben, gurbet akşamlarına”…

Annesi, ablası, ağabeyiyle yaşayan Senar’ı en çok köşkte düzenlenen musiki geceleri mutlu eder. Ama hep hüzünlüdür: “Konuşamamak beni kahrediyordu… Ancak bugün düşündüğümde, sanki Tanrı bana başka bir şey vermek için kekeme olmamı istemişti. Çünkü konuşamayınca şarkı söylemeye mecbur kalıyordum. Yeni bir usul geliştirmiştim. Artık anlatmak istediklerimi şarkı söyleyerek ifade etmeye başlamıştım. Yani sürekli şarkı söyleyen bir insan haline gelmiştim. Hicaz makamında melodiyle tuzluğu istiyordum annemden mesela.  Bu, herhalde sesimin gürlüğüne ve kalitesine olumlu etki yapmış olmalı. Çünkü bazı heceleri çıkarmak için gırtlaktan farklı sesler çıkartmak durumunda kalıyordum. İşe iyi tarafından bakmak gerekirse, kekeme olmasaydım, belki bugünkü Müzeyyen Senar olamazdım.”

Senar ’de, 13 yaşında “Üsküdar Musiki Cemiyeti”ne kayıt olur. yaşında Radyo Evi’ndedir… Mikrofona boyu yetişmez, ayaklarının altına tahta kutular koyarlar. Ardından aynı yıl Belvü Gazinosu’nda sahne alır: “Belvü’den Mulen Ruj’a geçtim kış sezonunda. Fitaş’ın yerindeydi Mulen Ruj. Ardından Galatasaray’daki Londra Bar’a. Oradan da Taksim Panorama Bahçesi’ne. Gazinodan gazinoya geçiyor, ismim Türkiye’ye yayılıyordu.”

Atatürk’ün huzurunda alagarson

Senar 18 yaşındayken Atatürk’le tanışır. Savaş Ay’la yaptığı röportajda o daveti şöyle anlatıyor: “Maestrom Nubar Tekyay Bey, bir gün evimize geldi. yılı Aralık ayıydı. Çok heyecanlıydı. ‘Hadi kızım, çabuk hazırlan saraya (Dolmabahçe) gidiyoruz’ dedi. Şaşırdım,  olabildiğince düzgün giyinip hazırlandım. Saraya vardığımızda bir yaver bizi karşıladı ve Atatürk’ün yanına götürdü.

Sağ tarafına bir sandalye çektiler. Çekine çekine sandalyenin ucuna iliştim. ‘Otur bakalım. Çekinme. Eğer böyle yaparsan o güzel sesini nasıl dinleriz’ dedi. Yüzüme dönüp baktığında ‘Aaa! Bu saçlarının hali ne?’ deyip, yaverin kulağına fısıldadı. Yaver ‘Lütfen beni takip ediniz Müzeyyen Hanım’ dedi. Salondan çıkıp siyah mermerlerle kaplı büyük bir banyoya geldim. Birden korkuya kapıldım. Yaver, ‘Merak etmeyin efendim, berberimiz sizin saçınızı ve eşinizin bıyığını kesecek’ dedi.

Sonradan öğrendiğime göre, Atatürk benim enseme topladığım saçlarımı beğenmemişti ve modern bir görünüm almam için saçlarımı kestirmek istemişti. Nitekim berber saçlarımı alagarson kesti. Ali de bıyıklarını kaybetti. Biraz sonra huzura gittiğimizde ‘İşte şimdi mükemmel oldu. Ver bakalım şu koltuğunun altındaki şarkı defterini’ dedi. Kalabalıktı, Salih Bozok’la, Kılıç Ali benim yanı başımdaydılar. Sonra bana döndü, Tatyos Efendi’nin hicazkâr şarkısını seçmişti: ‘Mâni oluyor halimi tâkrire hicâbım /Üzme yetişir üzme firâkınla harabım’.”

Bir süre sonra eşinden şiddet görür ve ayrılır: “Atatürk’e gidiyorum diye dövüyordu. Ona niye gidiyormuşum filan…” Senar dört kez görür Atatürk’ü; ’de Bursa’daki Merinos Fabrikası’nın kutlama gecesinin açılışını, Atatürk’le “Ayşe” tangosuyla dans ederek yapar. ’de Savarona Yatı’nda son kez gider yanına.

Çallı’yla, Neyzen Tevfik’le başka âleme

Hayatında bir kez âşık olduğunu anlatıyor röportajlarında. Suudi Arabistan sefiri Tevfik Hamza’ya… Onunla evleniyor, sahneyi bırakıyor ama “iki taraf”ın camiası da mutsuz bu izdivaçtan… Medyadaki sansasyonel haberlerin, sefire olan Senar’a “Ankara sosyetesi”nin konuşkan tepkisinin üstüne, Suudi Arabistan yönetiminin hoşnutsuzluğu, baskısı eklenir. Görev süresi biten eşinin yanına gidemez. Ayrılırlar, hayatındaki belki de tek “Keşke…” oradan kalır.

Senar’ın evi,  sanatçıların, müzisyenlerin, şair ve yazarların, iş adamlarının uğrak yeri olur. Müdavimleri arasında İbrahim Çallı ve Neyzen Tevfik de vardır. Onları çok sever, kendi deyimiyle “çünkü başka bir âlemin, başka bir dünyanın insanları”dır. Senar da öyledir aslında. ’de devlet sanatçılığı unvanı verilir ama bu unvanı reddeder.

Hemen içki sofrasına otururlar, Neyzen neyini üfler, Senar şarkısını söyler. Bazen sabaha eren geceleri Çallı hoş sohbetiyle renklendirir, Ankaralı bir şair de dörtlüyü tamamlayarak, şiirler okur. Masa başı fotoğraflarında önünden rakı kadehi eksilmez.

Ayşe Arman’la ölümünden dokuz yıl önce 88 yaşında yaptığı röportajında buzlu rakısını yudumlarken, “Bir yerde dostluk varsa, rakı da vardır” der, ardından “Allah, hâlâ bu yaşta içirtiyor ya, daha ne ister insan&#;” diye şükreder. “Alkol bütün felaketlerin anasıdır” meşrebime uymaz ama ille de varsa rakının bir ablası/anası, aklımdan onun ismi geçer. 

“Müzeyyen Abla zamansızdır…”

Konserleri sırasında uzatılan rakı kadehini başının üzerinden hızla çevirip, bir zerresini dökmeden koca bir yudumla diplemesi, eline aldığı elmayı çat diye ortadan bölüp meze yapması, yaşayan efsanelerinin sadece bir kaçıdır. Ve sizin ve de onun yaşı kaç olursa olsun&#; O hep, Müzeyyen Abla’dır. Cemal Süreya’nın “99 Yüz”de vurguladığı gibi “Müzeyyen zamansızdır”.

Yaşar/yaşatır şarkılarını, “Ben şarkıyı söylemiyorum, güfteyi anlatıyorum” der. Süreya aynı kitabında onun usulünü, sesini şöyle tanımlar: “Renginden değil, kıvamından söz edilebilir. Söylev’e karşı ‘haz’ cephesini açar. Yavaşça sağına sağına, soluna soluna dönen; noktalama işaretlerini kaldıran; sessizliği de kendi hanesine yazan bir ses… “Yine mi çiçek” şarkısı hâlâ mırıldanıyorsa kulağınıza, “Müzeyyen ağzının kenarına çiçek gibi bir gülücük takar”. Süreya’ya göre “Zeki Müren onun parıltılı çocuğu”dur. Ki Müren de müziğe yedi yaşındayken, onu dinleyerek âşık olduğunu söyler.

Pop müziği sanatçılarıyla düetleri, ’de “Müzeyyen Senar ile Bir Ömre Bedel” albümünde toplanır. Sezen Aksu’dan Nilüfer’e, Şebnem Ferah’tan Ajda Pekkan’a, Levent Yüksel’den Fatih Erkoç’a 12 sanatçı, 80 yaşındaki Senar’la onun şarkılarıyla düet yapar.  Albümün en gözde düetlerinden birisi Tarkan’la söylediği “Benzemez kimse sana /Tavrına hayran olayım”dır.

Sesini kaybetti, cenazesinde Ninni istedi

Senar’ın kekemelikle tökezlenen, onu beş yaşından 15 yaşına kadar 10 yıl tutuklayan hayatı, ölümünden sekiz yıl önce sesini kaybetmesiyle noktalandı. 5 Eylül yılında, Sepetçiler Kasrı’nda son konserini verdi.  Üç hafta sonra İzmir’de beyin enfarktüsü geçirdiğini ve vücudunun sol tarafının felç olduğunu yazdı gazeteler. ’de Darüşşafaka Rehabilitasyon Merkezi’nde tedavi gördü. 24 Şubat ’de kızı Feraye, annesi Müzeyyen Senar’ın sesini kaybettiğini açıkladı.

Müzeyyen Senar 8 Şubat ’de, İzmir’de zatürre teşhisiyle tedavi gördüğü Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde hayatını kaybetti. 97 yaşında ölen Senar, “asırlık çınar” olarak anıldı hep. Erkeklere mahsus bu nitelemeyi de, namına anı-şanıyla ekledi.

Senar, ölümünden 13 yıl önce Hürriyet Pazar’da yayınlanan haberde cenazesinde Ninni’nin çalınmasını istemiş: “Uyu yavrum ninni diyeyim sana /Uyu ey gönlümün nazlı meralı /Susun garip kuşlar ötmeyin susun /Yetimler güzeli yavrum uyusun&#;” Ne güzel… Ölümün ardından seslendirilen, ölümde bile tarafkâr “Nurlar içinde mi yatsın, ışıklar içinde mi uyusun” ikilemine nazîre, “En huzurlu ninnilerle uyusun” mu demeli…

“Şu muşambayı siliver mirim…”

Gitmedim ama… Kurtuluş’taki Despina meyhanesinde masaların üzerinde hâlâ muşamba örtüler olduğu söylenir.  Meyhanenin öylece, aynen korunmasını vasiyet etmiştir zira. Bugünün “hammadde”leriyle lezzeti damağı şaklatır mı bilemem ama yaprak ciğer, fava, pilaki de hâlâ menüdeki yerini korur.

Muşamba örtülerin bir özelliği de, mevsimine göre nemlenmesi, kırağılanması, “ağlaması”dır. Can Yücel bu durumu bir şiirine alır. Cahit Irgat’la Ankara Yenişehir’de eski GİMA’nın oradaki Buket Meyhanesi’ne otururlar. Bahçedeki fıskiyenin hemen yanına: “Fıskiyenin serpintisiyle sırılsıklamdı muşamba /Zaten Cahit’in gözleri her daim yaşlı /‘Şunu siliver!’ derdi garsona /’Şu muşambayı siliver, mirim!’ /Ne Cahit kaldı, ne Buket, ne fıskiye&#;”

Kaldıysa eski meyhanelerin muşamba örtülüleri nemlidir hep. Yine mi güzel, yine mi çiçektir&#; Bilmiyorum. Ve bilemiyorum, sadece örtü mü nemlidir&#; Yoksa müdaviminin gözü nemli olduğu için mi bize öyle gelir?

BİR FİLM/BİR SAHNE

BAKIP BAKIP DA MÂZİYE…

Esintisiyle “Yine mi çiçek” şarkısı, beni Muhsin Bey filmine de götürüyor. Şener Şen’in bir kadeh rakısını keyifle yudumlayıp çiçeklerini sularken onlarla konuşmasına, usulca okşamasına… Ve pencere önü çiçeklerinden adını Sevda Hanım koyduğu mor menekşesine su verirken pikabında Safiye Ayla’nın “Hayâl içinde akıp geçti ömrü derbederim /Bakıp, bakıp da o mâziye şimdi ah ederim”in çalmasına… O şarkı da aklıma Müzeyyen Senar’ın sesinden “Ömrümüzün son demi, son baharıdır artık /Mâziye bir bakıver, neler neler bıraktık”ı getiriyor. Öyledir insanın hayatına yer eden şarkılar işte; önce duyulan, sonra tepede, sislerin arasında birdenbire beliren Düğün Alayı gibi davulla gelip geçerler uzaktan.

’lerde doğmuş çocuklardanım ben. Salonunda siyah beyaz ekranlı televizyonu olup, çalışmayan düğmesine bir kibrit çöpü sokulduğunda ilk günkü gibi çalışan ve yukarından sert bir yumruk yediğinde, aklı başına gelip görüntüsü düzelen o televizyonların ekranlarında kalmıştır bizim biraz çocukluğumuz. Gazinolara gidecek kadar şanslı olamasak da, televizyonlarımızda çıkan şarkıcıların her bir ifadesine dalıp gitmişizdir o yıllarda. Sanki o şarkılar akşam yemeğinin ardından açılmış bir televizyonda değil de, evimizin içinde ve hatta salonumuzda söylenmiştir bizim.

Bazı şarkıcıların bakışlarını, mimiklerini ve hatta söylerken kafasını ne zaman sola çevireceğini ezbere biliriz. Mesela ben çocukken, Erol Evgin çıktığında televizyona, adeta kilitlenirdim. Sanki yeterince yaklaşabilsem televizyona, Erol Evgin televizyon ekranından elini uzatıp usulca kafamı okşayacak gibi söylerdi o şarkıları. “Evlerin ışıkları bir bir yanarken, bendeki karanlığı gel de bana sor” diye öyle içten söyler ve hüzünlenirdim ki, çocuk yüreğime o hüzünler nasıl sığarmış, şimdi düşündükçe şaşıyorum.  İşte bu nameleri ve sözleri sadece salonumuza değil, içimizde bir yerlere aldığımız için o şarkılar kalbimize işledi bizim ve oralarda bir yerlerde hep kaldı. Kırk yıl sonra bile, çocukluğumda sevdiğim bir şarkıyı duyuversem, yıllar önceye gider ve salonumuzda televizyonun önündeki halının üzerinde otururken bulurum kendimi, gözlerim bazen nedensizce doluverir.

Daha ilkokula bile gitmezken, evimizin salonunda sahne alan ve ekranımızda ağırladığımız kadın solistlerden biri de Müzeyyen Senar’dı bizim. Nasıl bir güzel sesti öyle. Hiç unutmam; bir akşam söylediği şarkı bitirince, annem bana dönüp “Müzeyyen Senar hem sahnede şarkı söyler hem de rakısını içermiş, sonra da rakı bardağını şöyle atıp kırarmış” demişti, canlandırmasını da yaparak. İnanamamıştım. Kadın, yani hem de bir kadın, inanılmaz bir şey yapıyordu. Rakı içiyordu ve üstüne üstlük rakı bardağını öylece atıp gidiyordu. Ne kadar korkusuz diye düşünmüştüm. Omuzlarını şöyle açıp, göğsünü gere gere şarkı söylerdi Müzeyyen Senar. Sadece şarkı söylemezdi, çocuk aklımla tehlikeli şeyler yapan, bir değişik kahraman kadındı Müzeyyen Senar benim için. İlkokula yeni başlamış bir küçük kız çocuğu, ne zaman öğrenir ki rakının erkek ellerine ait olduğunu? Ve bizi cinsiyetlerimizin toplumsal algısına hapseden tüm bu kodlar ve normlar, tıpkı bir şarkının hüznü gibi ne zaman içimize işler ve hep orada kalır?…

Yıllar sonra Fatih Akın’ın “İstanbul Hatırası: Köprüyü Geçmek” filminde gördüm kahraman kadınım Müzeyyen Senar’ı. Elinde bir rakı bardağı, hafif sallanarak, sürmeli gözlerini kocaman açmış ve sadece gözümüze bakarak değil, yüreğimizin ta dibine bakarak bütün ihtişamıyla söylüyordu:

“Sofular haram demişler bu aşkın şarabına 

Ben doldurur ben içerim, günah benim kime ne

Haydar Haydar, günah benim kime ne” 

Şarkı bitince, işte o an geliyor ve Müzeyyen Senar rakı bardağını bir damlasını bile dökmeden eliyle çevirip çevirip, bir dikişte içiyor ve bardağı fırlatıp atıyordu; öfkesizce sanki bırakıverir gibi. Bununla da yetinmeyip filmin sonundaki röportajın sonunda, bir elmayı ikiye bölüp röportaj yapana uzatıyordu. İşte benim kahraman kadınım buydu, karşımdaydı. Sinemanın koltuğunda gözlerim dolu dolu izlemiştim. Dün ölüm haberini alınca, içimde bir yer koptu sanki, ayrı bir üzüldüm. Çok güzel ve cesur bir kadını kaybettik biz. Bu topraklarda cesur kadın kolay yetişmiyor, hele de yüreğimize namelerini akıtan ve rakı bardağı eline bu kadar güzel yakışan, o bardağı pervasızca bu kadar güzel sallayabilen bir kadın hiç kolay yetişmiyor.

Kadınlığımıza ve bedenimize yönelik saldırıların aymazlaşıp, sınır ve izan tanımadığı bir dönemden geçiyoruz. “Eşitliğe ters” fıtratımızı, nasıl iffetli kadınlar olacağımızı, çocuk doğurup doğurmayacağımızı, -hadi doğurduk diyelim- kaç çocuk yapacağımızı hiç durmadan yüzümüze haykırıyorlar.  Ataerkil sistem yeniden ve yeniden kendini üretiyor ve gün geçtikçe güçleniyor. Boğuluyormuş gibi hissediyorum.  Televizyonlarda bu haykırışlar devam ederken, bir adam çıkıp meclise dilekçe veriyor ve bekar erkeklerin cinsel ihtiyaçlarını karşılamak üzere ödenek verilmesini talep edebiliyor. Ve dahi utanmadan gazetelere poz verebiliyor. Karısını otuz beş kere bıçaklayıp öldüren adam, bir değil, iki değil, tam otuzbeş kere yüreklerimize korkuyu salıyor. Tüm bunlar hayatımızda bir şekilde giriyor ve “normal”leşiyor. Oysa biz biliyoruz ki “Kadınların ve kızların bedenleri demokrasinin sınırlarını belirler. Zillah Eisenstein”

Velhasıl siz haykırıp durun beyler; daha küçücükken, “tüm kötülüklerin anasını” elinde korkusuzca çevirmiş bir kadının, Müzeyyen Senar’ın sesi kaçtı içimize bizim. Bazen kekelesek de, azıcık bir melodi duyduk mu hiç teklemeden “Günah benim, kime ne” demesini de biliriz biz. Hem de gözünüzün içine baka baka, ta yürekten…

Bu topraklardan bir Müzeyyen Senar geçti. Güzel ve cesur bir kadın değdi hayatlarımıza. Çocukluğumun korkusuzu ve kahraman kadınıydı. Bizi bizden alıp götüren, o güzel sesiyle yaşasın… (ÖA/HK)