Musammat Koşma Nedir
Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
Koşma
* Halk edebiyatının en yaygın nazım biçimidir.* Genellikle hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla, dörtlük arasında söylenir.
* Koşmalar konularına göre ve yapılarına göre ayrılır.
Güzelleme
Övgü amaçlı yazılan şiirlerdir. Genellikle sevgilinin güzelliği anlatılır. Başka birini ya da doğayı öven güzellemeler de vardır.Örnek
Nasıl vasfedeyim güzelim seni
Rumeli Bosna’yı değer gözlerin
Dünyaya gelmemiş eşin akranın
İzmir’i Konya’yı değer gözlerin
Kimsede görmedim sendeki nazı
Tunus Tırablus Mısır Hicaz’ı
Kars’ı Kağızman’ı Acem Şiraz’ı
Girid’i Yanya’yı değer gözlerin
Koçaklama
Konusu kahramanlık, yiğitlik, savaş olan koşmalardır.Dadaloğlu ve Köroğlu en çok koçaklama söyleyen şairlerdir.
Örnek
Benden selam olsun Bolu Beyi’ne
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir
Düşman geldi tabur tabur dizildi
Alnımıza kara yazı yazıldı
Tüfek icad oldu mertlik bozuldu
Eğri kılıç kında paslanmalıdır
Taşlama
Bir kişinin, bir yerin, bir topluluğun kusurlarını söyleyen, toplumun bozuk yönlerini eleştiren şiirlerdir.Örnek
Bir odası vardır gayet küçücek
Kendi aklı sıra keyf yetirecek
Bir çanağı yoktur ayran içecek
Kahveyi bulunca fincan beğenmez
Seyranî söyledi bu doğru sözü
Haddeden çekilmiş doğrudur özü
Şehre gelin gitse bir köylü kızı
Lal ü güher ister mercan beğenmez
Ağıt
Koşma tarzında ve söyleyeni bilinen ağıtlar da vardır.Örnek
Yetim kalmış idin emzik tavında
Gamınla kardeştin gençlik çağında
Bir gül yeşertmedi vuslat bağında
Gönül yaraların hep berat götür
De ki Kadir Mevlâm bize ilişme
Dünyada sızıyan çıbanı deşme
Celâli Baba’dan sorma, söyleşme
Bu dertli çobandan bir selam götür
Düz Koşma
* 11’li hece öçüsüyle söylenir.* Kafiye düzeni
xaxa bbba ccca abab cccb dddb şekillerindedir.
Örnek
Daha senden gayrı aşık mı yoktur
Nedir bu telaşın hay deli gönül
Hele bir düşünsen fani dünyayı
Neler geldi geçti say deli gönül
Baktım iki kişi mezar eşiyor
Gam kasavet dalgalanıp aşıyor
Çok yaşayan yüze kadar yaşıyor
Topraklar başına vay deli gönül
Musammat Koşma
Her mısrası iki bölümden oluşan ve bu bölümleri aynı kafiyeyi taşıyan koşmalardır.Örnek
Yesari bu kare düştü ne çare
Eyledi avare ol kaşı kare
Alem aşikare derdime çare
Sarınca o yare merhemcesine
Yedekli Koşma
Doğu Anadolu ve Azeri sahasındaki saz şairlerinin kullandıkları bir şekildir.Koşma-Mani: Koşma beyitlerinin arasına aynı kafiyede bir mani kıtası ya da yedi heceli kıtalar getirilir.
Yedekli Beşli Koşma: 8’li hece ölçüsüyle yazılır. İlk bend 5, ikinci ve yedek sayılan bend 4 dizelidir.
Örnek
Hâb-ı nazda yatar iken uyandım
Bir bâde verdiler nûş edip kandım
İçtim bâdeyi kandım
Ab-ı hayattır sandım
Ben bir ateşe yandım
Aşkın atına bindim
Yeri göğü dolandım
Bu yerde de avlandım
Seni buldum bir çobana efendim
Kudret kanadımı çalsam el kınar
Ayaklı Koşma
Koşmanın ilk dörtlüğünün ikinci ve dördüncü, diğer dörtlüklerinin de sadece dördüncü dizelerine beş heceli ziyade eklemekle oluşan koşmaya denir.Ayaklı koşmalar genellikle musammat koşma biçiminde yazıldığından musammat ayaklı koşma, musammat müstezad koşma da denir.
Örnek
Ey benim cânânım can içre canım
Şûh nev-civânım olma bî-vefa rahm eyle bana
Ben sana kurbanım gel kes gerdanım
Dök yerlere kanım tek ol aşina olma bî-vefa
Zincirleme (Zincir-bend) Koşma
Bentlerinin dördüncü dizesinin uyaklı sözcüğü, bir sonraki dörtlüğün ilk dizesinin başında yinelenen koşmalardır.Örnek
O ki yaratıldık turab-ı Tûr’dan
Perverdigâr Hak Subhan’ı biliriz
Turabın aslını yarattın nurdan
Nurdan evvel bir mekânı biliriz
Mekanda var iken nice bin şeher
Anı ziynet kıldı murg-u meher
Günde yetmiş kere eyledi teher
Ekl ettiği rızk u nânı biliriz
Rısk-u nâne visâl eyledi Hûdan
Yoktan var edildi o zaman Âdem
Cinandan cihana bassan da kadem
Anı nisbet dü cihanı biliriz
Zincirbent Ayaklı Koşma
Ziyadeler, zincirleme tipindeki koşmalara eklenirse bu tip koşmalara zincirbent ayaklı koşma adı verilir.Örnek
Gani Mevlâm düştüm aşkın oduna,
Aşk oduna düştüm, ciğerim kebâb,
Söyündürmez âb
Âb akıyor benim iki gözümden
Mir’atî Gözümden akan yaş hep olur şarâb,
Kerem et yâ Rab
Koşma-Şarkı
Dördüncü dizesi, her dötlüğün sonunda nakarat olarak tekrarlanan koşmalardır.Örnek
İki dilber gördüm güller içinde
İkisi de nazlı; cana uygundur
İsmini gizlerim diller içinde
Biri nazlı kuğu, biri toygundur.
Kaçan bir naz ile eylese reftâr
Kemend-i zülfünü eyleyip etvâr
Şehr-i melâhatle ol şîrin- güftâr
Biri nazlı kuğu, biri toygundur
Müracaa (Dedim-Dedi’li)Koşma
Aşık ve sevgilinin “dedim dedi” ifadesine bağlı olarak, karşılıklı söyleşmeleridir.Örnek
Dedim kalem nedir dedi kaşımdır
Dedim inci nedir dedi dişimdir
Dedim on beş nedir dedi yaşımdır
Dedim on altıdır dedi ki yok yok
Tecnis Koşma
Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalardır.Destan
Birkaç dörtlükten yüzden fazla dörtlüğe kadar yazılabilir. 11’li hece ölçüsüyle yazılır. Savaş, deprem, yangın, eşkıyalar, tanınmış kişiler konuları olabilirSemai
Hece ve aruz ölçüsüyle söseafoodplus.infoe özgü ezgileri vardır. 8’li hece ölçüsüyle söylenir. Dörtlük sayısı arasındadır. Gurbet, aşk, doğa, özlem, ayrılık gibi konular işlenir. Az sözle yoğun bir anlam sağlamak gerektiği için zor bir nazım biçimidir.Örnek
Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dilbere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez
Yürüktür bizim atımız
Yardan atlattı zatımız
Gurbet elde kıymatımız
Ya bilinir ya bilinmez
Varsağı
Yiğitçe bir söyleyişi vardır. Adını Güney Doğu Anadolu’da yaşayan Varsak Türkmenlerinden almıştır. ”Be hey, bre, hey gidi, aman hey” gibi ünlemler kullanılır. 8’li heceyle söylenir.Örnek
Bre ağalar bre beğler
Ölmeden bir den sürelim
Gözümüzde kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Aman hey Allahım aman
Ne aman bilir ne zaman
Üstümüzde çayır çimen
Bilmeden bir dem sürelim
AdminAdmin
Taglar:ÂşıkEdebiyatıNazımBiçimleri
| Edebiyat Ders Notları - İlginizi çekebilecek başlıklar |
|---|
| Âşık Edebiyatı Temsilcileri Âşık Edebiyatı Temsilcileri; Köroğlu, Öksüz Dede (Öksüz Âşık), Kayıkçı Kul Mustafa, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Kâtibî, Kuloğlu, Gevherî, Dertlî, Dadaloğlu, Bayburtlu Zihnî, Erzurumlu Emrah, Everekli Seyranî, Âşık Şenlik, Ruhs |
| Beş Hececiler Beş Hececiler; Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç |
| Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının Diğer Sanatçıları Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının Diğer Sanatçıları; Sabahattin Ali, Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı), Sait Faik Abasıyanık, Oğuz Atay, Tarık Buğra, Yaşar Kemal, Kemal Tahir, Orhan Kemal, Memduh Şevket Esendal |
| Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri; Mani, Düz ManiKesik Mani (Cinaslı Mani), Yedekli Mani (Artık mani), Türkü, Ninni, Ağıt |
| Divan Edebiyatı Genel Özellikleri Arap, Fars edebiyatı örnek alınarak İslami unsurlarla şekillenen bir edebiyattır. Divan edebiyatının kaynakları: Kur’an, hadisler, kelam, fıkıh, peygamber hikayeleri, menkıbeler, tasavvuf, mitoloji, astronomi, musiki, tıp. |
| Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri; Gazel, Kaside, Mesnevi, Kıta, Müstezat, Rubai, Tuyuğ, Şarkı, Murabba, Terkib-i Bent |
musammat koşma
koşma musammat
bk. musammat koşma.
musammat müstezat koşma
Hem müstezat, hem musammat olan koşma. bk. müstezat musammat koşma.
musammat
Her dizesi ikişer eşit ve ortak uyaklı bölüme ayrılan divan koşuk biçimi: / Değildim men sana mail sen ettin aklımı zail / Mana ta'n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı? (Fuzuli)
musammat semai
Her ikilisi dört parçadan oluşan semai. bk. musammat seami 1.
artıklı koşma
"Müstezat" biçiminde olan koşma. İlk dörtlüğünün birinci ve ikinci koşalarıyla, öteki dörtlüklerin sonlarına beş heceli "artık" (ziyade) eklenmesi sonucu oluşan koşma türü. Saz ozanlar buna "ayaklı" derlerse de cönklerde "koşma ayaklı" ya da "ayaklı koşma" başlıklarını korlar
ayak uçlarında koşma
İng. running on toesVücudun ağırlığını ayak uçlarına verip bu dar dayanak yüzeyinde yaylanarak koşma.
ayaklı koşma
a. ed. Halk şiirinde müstezat tarzında söylenen deyiş.
Koşmanın ilk dörtlüğünün birinci ve ikinci koşalarıyla, öteki dörtlüklerin sonuna beş heceli artık eklenmesiyle oluşturulan koşma türü.
dörtnal koşma
İng. flying pace, gallop, sprintVücudu yerden iten son art bacağın yere ilk olarak bastığı, bu nedenle diğer koşma ve yürüyüşlerde görülmeyen tek ayak basışı ve sesinin duyulduğu, bu iki tek ayak sesi arasında çok çabuk cereyan eden bir üç ayak basışının g
Koşma
Koşma Nedir Hakkında Kısaca Bilgi
Halk edebiyatının en yaygın ve çok sevilen bir nazım şeklidir. “Koşma”nın kelime anlamı “yakıştırmak, isnat etmek”tir. Çoğunlukla hece ölçüsünün 11 ’li kalıbıyla (4+4+3, 6+5) duraklı ve dörtlük arasında söylenir. Bununla birlikte dörtlük sayısı arasında olan koşmalara da rastlanmaktadır.
Koşma kafiye (uyak) düzeni genellikle 1. xaxa / bbba / ccca&#;, 2. abab / cccb / çççb&#; şeklindedir.
“Koşma” konusuna göre divan şiirindeki “gazel”in karşılığı olarak görülmüştür. Bunun nedeniyse her iki türde de “sevgi, aşk, doğa güzelliği” gibi lirik konuların işlenmesidir. Bu temaların yanında öğüt vermek amacıyla söylenmiş koşmalar da vardır.
Konularına göre koşmalar hangi adları alır
Güzelleme
Genellikle sevda üstüne söylenen şiirlerdir. Bir kişiyi bir güzeli, doğayı övmek amacıyla söylenir. Bu şiir türünde daha çok, “aşk, ayrılık acısı, özlem, doğa sevgisi” gibi konular işlenir.
Güzelleme Örneği:
Ruhsatî’m eyledim senin de methin
Al yanaktan bir buse ver himmetin
Yüz bin sarraf gelse bilmez kıymetin
Âhiridünyaya değer gözlerin
Ruhsatî
Ruhsatî, yukarıdaki güzellemede gönlünü kaptırdığı güzelin niteliklerini bir bir saymıştır.
Koçaklama
Konusu “kahramanlık, yiğitlik, savaş” olan koşmalardır. Bunların önemli bir bölümü Dadaloğlu ve Köroğlu gibi şairlerce söylenmiştir.
Köroğlu’yum methim merde yiğide
Koç yiğit değişmez cengi düğüne
Sere serpe gider düşman önüne
Ölümü karşılar meydan içinde
Köroğlu
Bu dörtlük, Köroğlu’nun yiğitlik, vuruşma üstüne söylemiş olduğu bir koçaklamasından alınmıştır.
Taşlama
Yergi şiirleridir. Beğenilmeyen kişileri, âdetleri, huyları eleştirmek için söylenen taşlama, divan edebiyatındaki “hicviye”nin karşılığıdır.
Adalet kalmadı hep zulüm doldu Geçti şu baharın gülleri soldu Dünyanın gidişi acayip oldu Koyun belli değil kurt belli değil
Ruhsatî
Ruhsatî yukarıdaki dörtlüklerde dönemindeki adalet anlayışıyla bu konudaki aksaklıkları yergili bir dille anlatmıştır.
Ağıt: Ağıtlar genellikle anonim halk edebiyatı içinde yer almakla birlikte koşma tarzında ve söyleyeni bilinen ağıtlar da vardır.
Yürü bre Dadaloğlu’m yürü git
Dertli dertli Çukurova yolun tut
Bunda suçun varsa Hakk’a tövbe et
De ki gayrı bizim iller iniler
Dadaloğlu
Bu ağıtta Dadaloğlu, sevgilisini kaybetmiş olduğu derin acıyı anlatmıştır.
Ezgilerine göre koşmalar
Hece sayısına ne olursa olsun, özel bir ezgi ile okunan verimler, halk arasında koşma olarak isimlendirilir. Bunların başlıcaları “Kesik kerem, Ankara koşması, Acem koşması, Elpük koşması, Yelpük koşması, Gevherî, Sivrihisar koşması, Sümmânî, Bülbül koşması, Cem koşması, Topal koşma”dır.
Yapılarına göre koşmalar:
Bu koşmalar da “düz koşma, yedekli koşma, musam-mat koşma, ayaklı koşma, zincirleme, koşma-şarkı, mürâcaa (dedim-dedi’li) koşma, tecnis koşma” şeklinde isimlendirilmiştir.
Düz koşma
11 ’li hece ölçüsüyle söylenen ve kafiye düzeni xaxa, bbba, ccca veya abab, cccb, dddb&#; şeklinde olan ve aşık edebiyatında en yaygın olan koşma tipidir.
Şu yalan dünyaya geldim geleli
Severim kır atı bir de güzeli
Değip on beşime kendim bileli
Severim kır atı bir de güzeli
Dadaloğlu, 11 ’li hece ölçüsüyle söylemiş olduğu bu koşmada, güzellere ve kır ata duyduğu sevgiyi dile getirmiştir.
Musammat koşma
“Musammat” kelimesi iç kafiye anlamına gelir. Bu tür koşmalarda dize sonlarındaki uyaklar dize içlerinde de görülür. Bundan dolayı her dizenin birinci ve ikinci bölümleri birbiriyle kafiyelidir.
Sevdaya duş ider, aşkı cuş ider
Her sözü kuş ider, firamuş ider
Cilve cunubuş ider, hatır huş ider
Badeler nuş ider, hemdemcesine
Yukarıdaki dizelerde “uş” ses benzerlikleri ile hem dize sonlarında hem de dize içlerinde kafiye yapılmıştır. Bu, musammat koşma türüne özgü bir niteliktir.
ÖRNEK SORU:
Divan edebiyatında “hicviye” denilen alaylı yergi şiirinin Halk edebiyatındaki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Koşma B) Semai C) Taşlama D) Destan E) Türkü
ÇÖZÜM
Divan edebiyatındaki “hicviye”nin karşılığı halk edebiyatında “taşlamadır.” Çünkü her iki şiir türünde de bir kişiyi, bir durumu, bir olayı yerme söz konusudur.
Cevap C
Yedekli koşma
Doğu Anadolu ile Azerbaycan’da saz şairlerince kullanılan bir koşma tipidir.
Züiâlî çağırır ben bir nökerim
Heyya gibi dilden zeher tökerim
Zeher meher tökerim
Aşk kılıcın çekerim
Tunçtan beden sökerim
Ey benim bal şekerim
Hiç deme Mevlâ kerim
Haçan ki meydanda pençe çekerim
Her âşık sazını alsam el kınar
Yukarıdaki yedekli koşmada, koşmanın dizeleri arasına 7 heceli bir bent girmiştir. Bu nedenle bu dizeler koşma-mani tipindeki bir yedekli koşmadan alınmıştır.
Zincirleme koşma
Destanlar ve koşmalarda, dörtlüklerin dördüncü dizesinin kafiyesi bir sonraki dörtlüğün ilk dizesinin başında tekrarlandığı koşma tipidir.
O ki yaratıldık turâb-ı Tûr’dan
Perverdigâr Hak Sübhan’ı biliriz
Tûrab’ın aslını yarattın nûrdan
Nurdan evvel bir mekânı biliriz
Mekânda var iken nice bin şeher
Anı ziynet kıldı murg-u meher
Günde yetmiş kere eyledi teher
Eki ettiği rızk u nân’ı biliriz
Bu koşmada ilk dörtlüğün son dizesindeki “mekân” sözcüğü ile ikinci dizedeki “Sübhan” kelimesi kafiyelidir. Dördüncü dizede kafiye oluşturan “mekân” sözcüğü ikinci dörtlüğün başında tekrarlanmıştır. Bu nedenle bu şiir zincirleme koşmadır.
Zincirbent ayaklı koşma
Ziyadeler, zincirlememe tipindeki koşmalara eklenirse bunlara zincirbent ayaklı koşma adı verilir.
Gani Mevlam düştüm aşk od’una
Aşk od’una düştüm ciğerim kebab
Söndürmez âb
Âb akıyor benim iki özümden
Gözümden akan yaş hep olur şarâb
Kerem et Yârab
Bu dizelerde “Söndürmez âb” ve “Kerem et Yârab” bölümlerinin zincirlerme tipindeki koşmaya eklendiğini görmekteyiz. Bu tür koşmalar zincirbent ayaklı koşma adıyla anılır.
Ayaklı koşma
Koşmanın ilk dörtlüğünün sonuna, diğer dörtlüklerin ise sadece son dizelerine 5 heceli ziyadeler eklenerek oluşturulur. Ziyade, divan şiirinde müstezattaki kısa dizedir. Bu dize 5 heceli bir söz olarak koşmaya eklendiğinde “ayaklı koşma” adı verilen bir koşma türü ortaya çıkar.
Sevdim sen dil-beri hûblar serveri
Gördüm şeklin peri oldum müşteri
Çeksen de hançeri kessen bu seri
Gayri şimden geri sen şah ben Geda
Kul oldum sana
Bu dörtlüğün sonuna 5 heceden oluşan bir dize (ziyade) eklenmiştir. Bu nedenle dörtlük bir ayaklı koşmadan alınmıştır.
Koşma şarkı
Dördüncü dizesi, her dörtlüğün sonunda nakarat olarak tekrarlanan koşma tipidir. Bu tür koşmalar kuruluş yönüyle şarkıya benzer.
İki dilber gördüm güller içinde
İkisi de nazlı cana uygundur
İsmini gizlerim diller içinde
Bîri nazlı kuğu, biri toygundur
Kaçan bin naz ile ey leşe reftâr
Kemend-i zülfünü eyleyip etvâr
Şehr-i melâhatte ol şirin güftâr
Biri nazil kuğu, biri toygundur
Yukarıdaki koşmanın ilk dörtlüğünün son dizesinin, diğer dörtlükte nakarat olarak tekrarlanmıştır. Öyleyse bu dörtlükler koşma şarkı tipine örnektir.
Tecnîs koşma
Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalardır.
Sel gelince yıkılırmış yar dedim
Al hançeri vur sineye yar dedim
eter cevr ü cefa etme yar dedim
Cism ü bedenimi yüz de seyr eyle
Bu dörtlükte “yar” sözleri farklı anlamlarda (uçurum, yarmak fiili, sevgili) kullanıldığından cinaslı kafiye oluşturmuştur. Bu dörtlük bir tecnis koşmadan alınmıştır.
Mürâcaa (dedim &#; dedili) koşma
Dizeleri karşılıklı konuşma şeklinde yani “dedim &#; dedi” sözleri ile başlayan koşmalardır.
Dedim Erzurum nedir dedi ilimdir
Dedim gider misin dedi yolumdur
Dedim Emrah nendir dedi kulumdur
Dedim satar mısın dedi ki yok yok
Bu koşmada âşık ve sevdiği birbirine hitap etmektedir. Bu nedenle bu dörtlük bir mürâcaa (dedim dedi’li) koşmadan alınmıştır.
GenelAlt Kategoriler:Halk Şiiri, PDF