kaynağı değiştir]
Son dönem Osmanlı hükûmetlerindeki başlıca nazırlıklar şöyledir:
Sözcü yazarı Sultan Uçar 28 Ağustos tarihli Eğitime bakan çok gerçekleri gören yok!.. yazısında Maârif Nezâretinin kurucusu hakkında yanlış bilgi sunmuş:
"Osmanlının kuruluşundan 5,5 asır sonra II. Mahmud, 17 Mart 'de eğitim için önemli bir adım atarak, Maarif-i Umumiye Nezareti yani Eğitim Bakanlığı'nı kurdu. Böylece vakıf görünümlü tarikatların elindeki eğitim tek çatı altında toplandı. Halife de olan II. Mahmud'un Maarif Nazırı yani Eğitim Bakanı kimdi? Mora İsyanı'nda öldürülüp tekkesi kiliseye çevrilen Cerrahi Tarikatı Şeyhlerinden Necip Efendi'nin oğlu Abdurrahman Sami Paşa."
Maârif-i Umûmiye Nezâreti ya da Maârif Nâzırlığı, Osmanlı Devleti döneminde eğitim işlerinden sorumlu olan bakanlıktı. Bu teşkilâtın en üst düzey yöneticisi, yani günümüzün Millî Eğitim Bakanı, ilgili dönemde Maârif Nâzırı olarak adlandırılmıştır. Maârif-i Umûmiye Nezâreti, Cumhuriyetin ilânının ardından Maârif Vekâleti, Maarif Vekilliği, Millî Eğitim Bakanlığı adlarını almıştır.
Maârif-i Umûmiye Nezâretini Padişah II. Mahmudun () kurduğu iddiasının doğruluk payı bulunmuyor. Eğitim ve öğretim hizmetlerinin devlet eliyle yürütülmesi düşüncesi ilk kez II. Mahmut döneminde gündeme gelmiştir. Ancak, eğitim faaliyetlerini yürüten bir teşkilât II. Mahmud döneminde oluşturulmamış ve eğitim işlerinden sorumlu bir devlet görevlisi atanamamıştır.
Reformcu padişah II. Mahmud, eğitime büyük önem verdi ve bu alanda önemli yenilikler yapma amacındaydı; ancak, planları tamamen yürürlüğe giremedi. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane, Mekteb-i Harbiye, Mekteb-i Maârif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye bu dönemde açıldı. yılında ilköğretimi mecburi hale getirse de, meydana gelen iç karışıklıklar nedeniyle bu karar tamamen hayata geçirilemedi. Rüşdiye mekteplerinin açılması planı da uygulamaya koyulamadı.
Maârif Nezâreti, Padişah I. Abdülmecid tarafından yılında kurulmuştur. Bu döneme kadar vakıflar tarafından yürütülmüş olan eğitim ve öğretim hizmetleri, 17 Mart tarihinde Maarif-i Umumiye Nezareti uhdesine verilmiştir. Böylelikle, Maârif Nâzırı, Heyet-i Vükela yani Bakanlar Kurulunun bir üyesi hâline gelmiştir.
Padişah II. Mahmud
Abdurrahman Sâmî Paşa da II. Mahmudun Maârif Nâzırı değildi. Sâmî Paşa, // yılları arasında II. Abdulmecid döneminde Maarif Nazırlığı görevini yürütmüştü. Sâmî Paşa, ilk Maârif Nâzırı unvanını haizdir.
* Kapak Fotoğrafı: Mühendishane-i Berri-i Hümayun Topçu Sınıfı, 26 Mart (Kaynak: SALT Araştırma)
[4][5]: