Özbekçe Sözlük Pdf

DİL ve EDEBİYAT ARAŞTIRMALARI Beşeri-Sosyal Bilimler Dergisi Güz-Autumn –Sayı- Issue 18 TDED İstanbul  DİL ve EDEBİYAT ARAŞTIRMALARI Journal of Language and Literature Studies Sayı : 18 - Autumn - ISSN: - E-ISSN: Sahibi / Owner Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği Adına: Ekrem Erdem In Behalf of Turkey Language and Literature Association Editör / Editor –in-chief: Doç. Dr. Ahmet Koçak - İstanbul Medeniyet Üniversitesi - (Türkiye) Sayı Editörü / Issue Editors: Prof. Dr. Mustafa BALCI - Doç. Dr. Ahmet Naim ÇİÇEKLER İstanbul Üniversitesi - (Türkiye) Editör Yardımcıları / Editorial Assistants: Tuba YILMAZ İstanbul Medeniyet Üniversitesi - (Türkiye) Ar. Gör. Mehmet SAVAN İstanbul Medeniyet Üniversitesi - (Türkiye) İngilizce Dil Editörü / English Language Editor: Öğr. Gör. Banu Ergen İstanbul Medeniyet Üniversitesi (Türkiye) Öğr. Gör. Şule Kılcı / Kocaeli Üniversitesi (Türkiye) Grafik-Tasarım / Graphic-Design: Selçuk Eser Baskı / Printed By: Pelikan Basım, Matbaa ve Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti. Basım Tarihi / Printed Date: Ekim/October Sekreterya / Secretariat: Sultan Şahin Dil ve Edebiyat Araştırmaları dergisi yılda iki sayı yayımlanan Dergide yer alan yazıların ilmî ve fikrî sorumluluğu uluslararası hakemli bir dergidir. yazarlarına aittir. Journal of Language and Literature Studies is a peer-reviewed, The responsibility of statements or opinions uttered in biannual journal. the articles is upon their authors. Yayın Kurulu / Editorial Board Prof. Dr. Hayati Develi, İstanbul Üniversitesi – (Türkiye) Doç. Dr. Turgay Anar, İstanbul Medeniyet Üniversitesi - (Türkiye) Prof. Dr. Walter G. Andrews, University of Washington - (USA) Prof. Dr. Öztürk Emiroğlu, University of Warsaw (Poland) Prof. Dr. Yılmaz Daşçıoğlu, Sakarya Üniversitesi - (Türkiye) Doç. Dr. U. Zeynep Güven, İstanbul Medeniyet Üniversitesi / (Türkiye) Prof. Dr. Elisabetta Ragagnin, Freie Universität - (Germany) Doç. Dr. Yakup Yılmaz, Kırklareli Üniversitesi - (Türkiye) Prof. Dr. Mustafa Balcı, İstanbul Üniversitesi - (Türkiye) PD Dr. Phil. Habil, Harald Bichlmeier (Germany) Prof. Dr. Adalet Tahirzade, Avrasya Üniversitesi – (Azerbaycan) Dr. Öğr. Üyesi Bağdagül Musa, Ürdün Üniversitesi - (Ürdün) Prof. Dr. Alim Yıldız, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi – (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Muhittin Doğan, Afyon Kocatepe Üniversitesi - (Türkiye) Prof. Dr. Dragan Potoçnik, Maribor Üniversitesi - (Slovenia) PD Dr. Zuzana Gažáková, Univerzita Komenského - (Slovakya) Doç. Dr. Ahmet Şefik Şenlik, İstanbul Medeniyet Üniversitesi - (Türkiye) Üzeyir İlbak, Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği (TDED) - (Türkiye) Assoc. Prof. Pei-Lin Li, National Chengchi Universitesi - (Taiwan)  Yayın Tanıtım/Book Review Nasiba Yusupova, Türkçe – Özbekçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, ISBN , Ankara , s. Saidbek BOLTABAYEV* Sözlük bilimi (leksikografi) kelimeleri kodlama, kelimelerin listesini oluş- turma, sözlük yapma bilimi ve sanatıdır. Dolaysıyla bu bilim alanında hazırlanan eserler yazıldığı dilin hazineleri olup, bu dilin söz varlığını geleceğe taşıma nok- tasında çok önemli bir araçtır. Sözlükleri zaman bakımından ikiye ayırmak mümkün: tarihî ve modern sözlükler. Tarihî sözlükler kelimelerin listesi ve başka dil veya dillerdeki karşılığı- nın yanı sıra gramer kurallarını, bazen telaffuz şekillerini içerir. Tarihî sözlüklerin bir türü olan manzum sözlükler, sözlük biliminin sanat olarak tanımlanmasına sebep olmuştur. İslam öncesine ait dönemlerde yazılan bazı sözlük parçalarının (Turfan’da bulunan Budizm muhitinde yazılmış Çince – Türkçe sözlük parçaları) günümüzde bilim adamları tarafından tespit edilmiş olması Türklerde sözlük biliminin çok eski zamanlara dayandığını göstermektedir. (Kasımcan Sadıkov Tarixiy Leksikog- rafiya; 6) Türklerin İslamiyeti kabul etmesinden sonra Arapların Türkçe anlaması ve öğrenmesi için Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınan Divanü Lügati’t-Türk Türkçe sözlükler arasında bilim dünyasınca bilinen geniş kapsamlı ilk sözlüktür. XVI. yüzyılda yazılan Abuşka lügati iki Türk lehçesi üzerinde yazı- lan ilk sözlük mahiyetindedir. Çağatayca – Osmanlıca olarak hazırlanan Abuşka lügati Çağatayca eserlerin, özellikle Nevaî eserlerinin Osmanlıcada anlaşılması * Dr. Öğr. Üyesi, Karabük Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Türkiye. Elmek: [email protected]  Saidbek BOLTABAYEV, Nasiba Yusupova, Türkçe - Özbekçe Sözlük için kaleme alınmıştır. Bu sözlük mesafe olarak birbirinden uzakta kalan Türk halkları arasında köprü görevini görmüş, çeşitli dönemlerde çokça nüshaları is- tinsah edilmiştir. Daha sonraki dönemlerde yazılan Şeyh Süleyman Buharî Efendi’nin Lügat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî, V.V. Radlov’un Opıt Slovarya Tyurkskih Na- reçiy (Türk Lehçeleri Sözlüğü Denemesi) (Sankt Peterburg, ) adlı ça- lışmaları karşılaştırmalı sözlük olması bakımından önemlidir. Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan Cum- huriyetlerinin bağımsızlığını elde etmesinin ardından Türkçe sözlük çalışmaları hem bu ülkelerde hem de Türkiye’de hızla ilerledi. yılında Türkiye Cum- huriyeti Kültür Bakanlığı tarafından Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II yayımlandı. Bağımsızlık sonrasında aynı şekilde Türkçe – Özbekçe, Özbekçe – Türkçe sözlük çalışmalarının yapılması Özbekistan ve Türkiye arasında köprü vazifesini görmesi bakımından önem kazanmıştır. Bu anlamda ilk çalışmalar arasında Ni- zomiddin Mahmud ve Ertuğrul Yaman’ın Türkçe – Özbekçe, Özbekçe – Türkçe Sözlük (Taşkent ), Berdak Yusuf’un Türkçe – Özbekçe, Özbekçe – Türkçe Sözlük (Taşkent ) göstermek mümkündür. yılında Berdak Yusuf ve Mehmet Mahur Tulum’un hazırladığı Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi Sözlüğü İstanbul’da yayımlandı. Daha sonra Berdak Yusuf Özbekçe – Türkçe ve Türkçe – Özbekçe İzahlı Sözlük (Taş- kent ), Türkçe – Özbekçe Sesteş Kelimeler Sözlüğü (Taşkent ) eserlerini hazırlayarak bu alanda yapılan çalışmalara hız kazandırdı. Emek Üşenmez, Said- bek Boltabayev, Gülşah Tuğlacı tarafından yayımlanan Özbekçe – Türkçe Sözlük (İstanbul ) ise 23 binden fazla madde başı kelime içermektedir. Dolaysıyla alanında ilk kapsamlı çalışma olmuştur. Ancak günümüze kadar Türkçe – Özbekçe geniş kapsamlı bir sözlük bu- lunmamaktaydı. Nasiba Yusupova tarafından hazırlanan Türkçe – Özbekçe Söz- lükte 35 bin civarında kelimenin yer alması bu alanda önemli bir boşluğu doldur- maktadır. Sözlüğü Prof. Dr. Nadirhan Khasanov incelemiştir. Sözlüğün sunuş kısmında aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir:  Dil ve Edebiyat Araştırmaları, S. 18, Güz “Türkçe – Özbekçe Sözlük Türk halkı ve Özbek halkı arasında kültür köp- rüsü oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Özbeklerin Türkiye Türkçesini öğrenmesi, Türkçe konuşabilmesi, eserler okuyabilmesi, kitap çevirileri yapabilmesi için imkân sağlayacaktır. İki kardeş ülke arasında ekonomik, kültürel ve sosyal iletişimi kolaylaştıracaktır.” Sözlüğün hazırlanmasında madde başları hazırlarken Türk Dil Kurumu ta- rafından yılında yayımlanan Yazım Kılavuzu’nun baskısı esas alınmış, eserin başlangıcında “Türk ve Özbek Alfabesi”, “Türkçe Harflerin Telaffuzu” ve “Kısaltmalar” bölümlerine yer verilmiştir. Madde başı kelimeler siyah koyu harflerle Türk alfabesinin sırasına göre dizilmiş. Kelime türü, kökeni, kullanım sahası parantez içinde italik olarak ya- zılmıştır. Daha sonra kelimenin Özbekçe karşılığı verilmiştir. Kelimenin farklı anlamları sayılarla ayrılmıştır. Örnek: ab (is., Far. esk.) Ob, suv. abanmak (-e) 1. Cho‘nqaymoq. 2. Cho‘kkalamoq, cho‘kka tushmoq. 3. Suyanmoq, yaslanmoq, yastanmoq. açlık, -ğı (is.) Ochlik. ada (is., coğ.) Orol (jug‘.). boyun, -ynu (1. is., anat., 2. is., coğ., 3. is., 4. is.) 1. Bo‘yin (anat.). 2. Bo‘yin (jug‘.). 3. Bo‘yin, bo‘g‘iz (ba’zi asboblarning ingichka uzunchoq qismi). 4. Gardan, zimma, ust. mutlaka (zf. Ar.) Mutlaqo, tamomila, batamom. Bütün yukarıda belirtilenlerin yanı sıra Türkçe – Özbekçe Sözlükte bazı teknik hatalar bulunmaktadır. Sözlükte madde başı kelimeleri genel olarak koyu harflerle yazılırken bazı durumlarda hem kalın hem italik olmuştur: şafak, -ğı (is., Ar.) Shafaq. şafak pembesi (is., sf.) Shafaqrang. Kitabın sayfasında Özbek alfabesine yer verilmiştir. Tabloda Özbek al- fabesinde bulunan büyük i harfi, I olarak doğru gösterilmişse de sözlük kısmında İ şeklinde gösterilmiştir:  Saidbek BOLTABAYEV, Nasiba Yusupova, Türkçe - Özbekçe Sözlük içmek (-i) 1. İchmoq. 2. Chekmoq. Ancak bu teknik hatalar sözlüğün değerini düşürmemektedir. Sonuç olarak Türkçe – Özbekçe Sözlük alanında temel kaynaklardan biri konumunda buluna- rak ilgili bilimsel çalışmalara katkı sağlayacaktır. Eserin Özbekistan ve Türkiye ilişkilerinin hızla geliştiği bir dönemde yayımlanması ayrıca manidar olup, iki kardeş ülke ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir katkı olacağına inanıyoruz.