Okul Öncesi Eğitim Programı Ekleri

Tablo 1. MEB , ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Temel Özellikleri

Tablo 1’in devamı. MEB , ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Temel Özellikleri

Kaynak: Gürkan ve Haktanır, ; MEB, ; MEB,

Tablo 1’e bakıldığında her üç programda da, esneklik, çocuk merkezlilik, oyun temellilik, yaratıcılık, değerlendirme sürecinin çok yönlü olması, günlük yaşam deneyimlerinin ve çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanılması, konuların araç olarak kullanılması, aile katılımına ( de aile eğitimi de vurgulanmış) programın temel özelliklerinde yer verilmesi bakımından benzerlikler görülmektedir. Aşağıda Okul Öncesi Eğitim Programlarının temel özellikleri açıklanmış ve programındaki tanımları sunulmuştur.

Çocuk Merkezlidir.

Çocuk merkezlilik özelliği programında “Öğretmenlerin, öğrenme sürecinde çocukların plan yapmalarına, uygulamalarına, düzenlemelerine, sorgulamalarına, araştırmalarına, tartışmalarına ve üretmelerine mümkün olduğu kadar çok olanak tanımaları gerekmektedir. Bunun yanı sıra çocuğun etkinliklere aktif katılması, eğitim ortamlarında yapacağı etkinlikleri ve oynayacağı materyalleri seçmesi için özgürlük tanınması gerekir” şeklinde açıklanmıştır.

Gelişli ve Yazıcı () okul öncesi eğitim programları ile ilgili yaptıkları araştırmada , ve yıllarında hazırlanan okul öncesi eğitim programları, çocuk merkezli programlar olup programlarda yer alan amaçlar, öğrenme süreçleri ve değerlendirme süreçleri çocukların yaşlarına ve gelişim özelliklerine uygun, ilgileri ve gereksinimleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. Her üç program, okul öncesi çocuklarının fiziksel, duygusal, sosyal ve bilişsel yönden gelişimlerini hedeflemiş ve çocukların bu gelişim alanlarında çok yönlü gelişimlerini sağlamaya çalışmıştır.

Esnektir.

Her üç programın özelliklerinde vurgulanan bir başka özellik esnekliktir. programında “etkinliklerin uygulanmasında esneklik ilkesi göz önünde bulundurularak çocukların dikkati ve tercihleri dikkate alınmalı, onların ilgi ve tercihleri doğrultusunda hareket etmelerine olanak verilmelidir. Öğretmen etkinliklerin sıralarını değiştirebilir, sürelerini kısaltıp uzatabilir ya da fırsatı değerlendirerek farklı çalışmalara yer verebilir”  şeklinde belirtilmiştir

Esneklik etkinliklerin sırasının süresinin veya yapısının koşullara göre değiştirilebilmesidir. Okul Öncesi Eğitim Programında ise esneklik şu şekilde vurgulanmıştır. Esneklik, “Öğretmenin, ortaya çıkabilecek günlük ve anlık değişimlere göre eğitim sürecinde gerekli düzenlemeler yapabilmesine fırsat vermektedir”.

Ünver ()’e göre, yılında geliştirilen Okul Öncesi Eğitim Programı, çocukların gelişimsel özelliklerini, ilgi ve gereksinimleri ile çevresel koşullarını dikkate alan gelişimsel, sarmal ve eklektik yapıda bir programdır. Programda konuların öğretilmesi değil, kazanımların ortaya çıkması esas alınmış ve bu anlayışla ünitelere yer verilmemiştir. Esnek şekilde oluşturulan program, öğretmenlere özgürlük tanır. Öğretmen, kazanımlara ulaşmak için farklı öğretim yöntem ve teknikleri kullanmakta özgür bırakılmıştır. Ancak öğretmenlerin çocukların kazanımlara ulaşması için planlı çalışması gerekir. Yaratıcılığın ön planda olduğu program, çocuk merkezlidir ve değerlendirme anlayışı çok yönlülük gösterir. Öğretmenin çocukları, programı ve kendisini değerlendirmesi bu çok yönlülüğün göstergesidir

 Oyun temellidir.

Tablo 1’de görüldüğü gibi her üç programın ortak özelliklerinden birisi de oyun temelli olmasıdır. Amerikan “Ulusal Küçük Çocukların Eğitimi Birliği” (NAEYC) tarafından yayınlanan program akreditasyonu el kitabında “oyun çocuklara zamana yayılan öğrenme fırsatları, projeler ve deneyimler sağlar. Program öğretmenlere, çocukların sınıftaki çalışma alanlarına entegre edilen oyuna (dramatik oyun veya blok oyunları) katılımını planlamalarına rehberlik eder” açıklamalarına yer verilmiştir. Oyun, çocukların aktif katılımını ve programdan zevk almalarını sağlar. Öğretmenlerin, fiziksel hareket içeren aktif oyunu ve rol yapma veya dramatik oyunu teşvik etmesi ve kolaylaştırması beklenir. Çocukların bireysel olarak ve akranlarıyla oynama fırsatlarına sahip olması beklenir (NAEYC,). Oyunun programın temel  kriterleri arasında yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle kaliteli erken çocukluk eğitim programlarının temel özellikleri arasında oyunun yer alması program kalite göstergeleri arasında sayılmaktadır.

Okul Öncesi Eğitim Programının oyun temelli olduğu belirtilmekte ve “Çocuk oyun aracılığıyla öğrenir, kendini ve içinde yaşadığı dünyayı oyunla tanır ve kendini en iyi oyun sırasında ifade eder, kritik düşünme becerilerini oyun içinde kazanır. Programda kazanım ve göstergeler ele alınırken oyunun bir yöntem ve/veya etkinlik olarak kullanılması özellikle önerilmektedir. Oyun aracılığıyla öğrenme bu programın ve okul öncesi eğitiminin ayrılmaz parçası olarak görülmektedir” şeklinde açıklanmaktadır.

Yaratıcılığın gelişimi ön plandadır.

Her üç programda ortak olarak yer alan bir başka özellik “yaratıcılığın” vurgulanmasıdır. Yaratıcılık yaşam becerilerinin temel bileşenlerinden birisi ve ayrıca yüz yıl becerileri arasında geliştirilmesi hedeflenen beceriler arasında yer almaktadır. yüz yıl becerilerinden; öğrenme ve yenilik becerileri; 4C olarak bilinen eleştirel düşünme, iletişim, işbirliği ve yaratıcılık becerilerinden oluşmaktadır. Bu beceriler, yaşam boyu öğrenebilen ve yaratıcı düşünebilen nesiller için vazgeçilmez becerilerdir ve farklı ülkelerde geliştirilmiş birçok programda da temel deneyimler arasında yer almaktadır (Koçer ve Eskidemir Meral, ; Yalçın, ; Yıldırım ve Temel, ).

Okul Öncesi Eğitim Programında yaratıcılığın geliştirilmesi “Çocukların öğrenme gereksinimleri ve öğrenme stillerine uygun ortamlarda kendilerini farklı yollarla ve özgün bir biçimde ifade etmeleri için gerekli olan fırsatlar yaratılmalıdır. Bu amaçla öğrenme sürecinde farklı materyaller, farklı yöntem ve tekniklerle çocukların bireysel farklılıkları desteklenmelidir” şeklinde açıklanmıştır.

Yakın çevre olanaklarının ve günlük yaşam deneyimlerinin eğitim amaçlı kullanılmasını teşvik eder.

ve programlarında “yakın çevre olanaklarının ve günlük yaşam deneyimlerinin eğitim amaçlı kullanılmasını teşvik eder” özelliğinin, programında  “günlük yaşam deneyimlerinin ve yakın çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanımını teşvik eder” şeklinde yer aldığı görülmektedir. programında bu özelliğin açıklaması şu şekilde yapılmaktadır: “Programda günlük yaşam deneyimlerinden yararlanılması eğitim sürecini hem zenginleştirir hem de kolaylaştırır. Yakın çevre olanaklarının işe koşulması, araç-gereç ve materyallerin sağlanmasında çeşitlilik ve ekonomik açıdan yarar sağlar. Bu nedenle öğretmenin yakın çevreyi ve çocuğun yaşam deneyimlerini iyi tanıması ve izlemesi önem taşımaktadır. Programın bu özelliği nedeniyle hazır planların her çevre ve çocuk için kullanılması programın temel felsefesine aykırıdır”.

 Temalar/konular amaç değil araçtır.

Her üç programda ortak olan bir diğer özellik de konuların amaç değil araç olarak kullanılması gerektiğidir. programında, Temalar/konular amaç değil araç olduğu şu şekilde açıklanmıştır: “Okul öncesi eğitimde, kazanım ve göstergelerin kazandırılmasında konu veya tema merkezli eğitim söz konusu değildir ancak eğitim süreci planlanırken çeşitli konulardan yararlanılabilir. Burada asıl amaç, ele alınan konunun öğretimi değil o konu yardımı ile kazanım ve göstergelerin gerçekleştirilmesidir. Kazanımlar, göstergeler ve kavramlar farklı etkinliklerde yeniden ele alınabilir”.

Aile eğitimi ve katılımı önemlidir.

Her üç programda ortak olarak yer alan “aile katılımı önemlidir” özelliğine  programında aile katılımından “yıllık planda aile katılım çalışmalarına materyal hazırlamadan, etkinlik hazırlamaya kadar her aşamada yer verilmelidir” denilmektedir. programında aile katılımı çalışmaları daha ayrıntılı açıklanmış ilk defa ev ziyaretinin yapılması gerektiğinden söz edilmiştir.

programında aile eğitiminin de eklendiği ve çok kapsamlı rehber kitapların programın eki olarak yer aldığı görülmektedir. Bu çalışmalar, okul öncesi eğitim programında şu şekilde açıklanmaktadır: “Aile eğitimi ve katılımı, okul ve ev arasındaki devamlılığı destekleyerek kazanılan bilgi, beceri ve tutumların kalıcılığını sağlar. Bu nedenle “Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitimi Programı ile Bütünleştirilmiş Aile Destek Eğitim Rehberi (OBADER)” hazırlanmıştır. Öğretmenlerin programla birlikte bu rehberi de etkin bir şekilde kullanmaları gerekmektedir”. Mollahüseyinoğlu () Tokat ilinde yapılan  çalışmasında OBADER temel alınarak sekiz hafta süre ile anne destek eğitim programı uygulanmış, programın uygulanmasından altı ay sonra dahi  anne-çocuk arasındaki ilişkinin daha nitelikli hale geldiği ve annelerin sosyal davranış denetimi konusunda daha bilinçli oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgulara ek olarak, okul öncesi eğitim programının kalite göstergelerinden birisi de ailelerin, planlama, uygulama, değerlendirme gibi programın tüm aşamalarına etkin olarak katılmasının gereği de bir kez daha vurgulanmaktadır (Göle ve Temel, ).

Değerlendirme çok yönlüdür.

Tablo 1’de her üç programda da değerlendirmenin çok yönlü olmasından söz edilmiş (çocuğun programın ve öğretmenin değerlendirilmesi) ve çocukların gelişimsel gözlemlerinin kayıt altına alınması için ilk defa programında formlar önerilmiş, portfolyo değerlendirmesinin nasıl yapılacağı belirtilmiştir. Ayrıca, programında ise programın, çocuğun, öğretmenin değerlendirilmesinin nasıl yapılacağı ayrıntılandırılmış, programında yer alan öğretmen “Öz Değerlendirme Formu” ise programında kaldırılmış ancak bu üç değerlendirme sürecinin iç içe olduğundan söz edilmiştir (Gürkan ve Haktanır,; MEB,; MEB,a).

Program kalitesini değerlendirme yöntemleri içerisinde çocuğun performansının veya gelişiminin değerlendirilmesi de önemli görülmektedir. Hangi faktörlerin çocuğun performansını etkilediğini, çocukların güçlü yönlerini ve eğitime ihtiyaç duydukları alanları belirleyip gelişimlerini takip ederek eğitim sürecinde bir sonraki uygun adıma karar verilmesi gerekmektedir. Çocukların performanslarını iyileştirmek ve kazanımlarını gerçekleştirmeleri için ihtiyaçlarının neler olduğunu belirlemek için de öğretmenlerin güvenilir değerlendirme sistemleri kullanması gerekmektedir (Akt: Göle ve Temel,).

Okul Öncesi Eğitim Programında değerlendirmenin çok yönlü olduğu şu şekilde açıklanmıştır: “Okul öncesi eğitiminde sonuç değil, süreç önemli olduğundan, programda sürecin çok yönlü olarak değerlendirilmesi öne çıkmaktadır. Değerlendirmede çocuğun, programın ve öğretmenin kendini değerlendirme süreci iç içe olduğundan, birinden elde edilen bulgular diğerlerinin değerlendirilmesinde de kullanılır. Öğretmenlerin yapılan değerlendirmeleri sonraki uygulamalarda dikkate almaları gereklidir”.

Okul öncesi eğitim programlarının kaliteli olması ve kalitesinin güçlendirilmesi için, programın; farklı ilgi ve ihtiyaçlara duyarlı olması, gelişimsel temelli olması, bütüncül olması ve bütüncül gelişimi desteklemesi, kuramsal temellerle ilişkilendirilmesi, çocuğun yaşamı ve çevresiyle bütünleştirilmiş olması, yetişkin-çocuk etkileşimine imkan sağlaması, etkin ve etkileşimli öğrenmeye imkan sağlaması, aile katılımına ve etkili değerlendirme yöntemlerinin kullanılmasına olanak sağlaması gerekmektedir. Kaliteli eğitim ise içerdiği ögeler arasındaki etkileşim gerçekleştiği zaman mümkün olmaktadır (Temel, ). Bu nedenlerle Okul Öncesi Eğitim Programının kalite kriterlerini karşıladığı sonucuna varılabilir.

Uyarlamalara yer verilmektedir.

Tablo 1’ de görüldüğü gibi ve programında özel gereksinimli çocuklara ilişkin programın temel özelliklerinde yer almamakla birlikte, programında “Eğitim süreci planlanırken özel gereksinimi olan çocuklar için ek hedefler ve bunlara uygun etkinlikler oluşturulmalıdır” denilmekte, programında ise programın gerekli düzenlemeler yapılarak özel gereksinimli çocuklara uyarlanabileceğinden söz edilmektedir. Ayrıca, çocukları tanıma değerlendirme bölümünde “Erken yaşlarda çocukların güçlü ve gelişmeye açık veya desteklenmesi gereken özel gereksimlerinin karşılanmasına olanak verir” denilmektedir. Ancak programında özel gereksinimli çocuklar için çok ayrıntılı çalışmalar yapılmış, özel gereksinimli çocuklar için etkinlik formatında uyarlama bölümü açılmış ve öğretmenin kaynaştırmaya ilişkin düzenlemelerini bu bölümde belirtmesi istenmiştir. programında “özel gereksinimli çocuklar için uyarlamalara yer vermektedir” özelliği şu şekilde açıklanmıştır: Okul öncesi eğitimi, özel gereksinimli çocukların gereksinimlerini de dikkate alarak, bütün çocuklara öğrenme ve ilkokula hazırlık konusunda eşit fırsat sunmayı hedefler. Sınıfta raporu olan özel gereksinimli çocuk olduğunda öğretmenlerin hazırladıkları etkinliklerde özel gereksinimli çocuk için uyarlamalar yapmaları beklenmektedir. Öğretmenlerin etkinliklerdeki uyarlamaların yanı sıra Bireyselleştirilmiş Eğitim Programını (BEP) da uygulamaları gerekmektedir. Yapılan bu uyarlamalar, özel gereksinimli çocukların bütün eğitim sürecine kaynaştırılmasını amaçlamaktadır. Öğretmenlerden sınıftaki özel gereksinimli çocuk için uyarlama yaparken etkinliğin yönteminde, kullanılan materyallerde ve öğrenme sürecinde dikkat edilmesi gereken noktalar ile ilgili açıklama yapması beklenmektedir (MEB;a). Özel gereksinimli çocuklar için en ayrıntılı düzenlemenin programında yapıldığı görülmektedir. programında “ Ay Çocuklar İçin Eğitim Programı İle Bütünleştirilmiş Aile Destek Eğitim Rehberi” EBADER hazırlanmış hem öğretmenlere hem de ailelere yönelik rehber kitaplar hazırlanmıştır. Bu kitaplardan aile rehber kitabında, “ Yaş Çocuğu Olan Aileler İçin Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Farkındalık El Kitabı” kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Ayrıca öğretmenler için rehber kitapta ise “Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Farkındalık Oluşturma” konusuna yer verilmiştir (MEB, b; ,MEB, c). Ayrıca özel gereksinimli çocukları desteklemede dikkat edilmesi gereken noktalara da programın ekinde (Ek. 11) yer verildiği görülmektedir. Buna rağmen, Işıkoğlu Erdoğan () tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarına göre, incelenen sınıfların yetersiz oldukları diğer bir alan ise kaynaştırma eğitimi olduğu ve işlevsel kalite yönünden sınıfların en zayıf oldukları özellikler arasında “kaynaştırma eğitimi” nin yer aldığı Baştürk ve Işıkoğlu () tarafından da ortaya konulmuştur. Araştırma kapsamında incelenen okulların kaynaştırma etkinliklerini düzenlemede yetersizdir ve mutlaka bununla ilgili gerekli çalışmalar yapılması gerektiği belirtilmektedir.

Sarmaldır.

Okul Öncesi Eğitim Programında temel özellikler arasında yer alan “sarmal”lık aslında programının tanıtım bölümünde yer almakta ve “program anlayış olarak bütüncül ve programlama yaklaşımı olarak sarmaldır” denilmektedir (MEB,). programında ise sarmallık özelliği şu şekilde açıklanmaktadır:

Sarmal bir program kazanım ve göstergelerin süreç boyunca, ihtiyaç duyulduğu durumlarda farklı etkinlikler aracılığıyla tekrar tekrar ele alınmasını gerektirir. Böyle yapıldığında kazanımların gerçekleşmesi, pekiştirilmesi ve kalıcılığının sağlanması mümkün olur. Okul öncesi dönemdeki çocukların hızlı gelişim ve değişim içinde olmaları ve öğrenmenin birikimli bir süreç gerektirmesi nedeniyle programda bu yaklaşım temel alınmıştır.

Eklektiktir.

programında bu özellik şu şekilde açıklanmıştır: Çeşitli ülkelerdeki okul öncesi eğitimi programları incelendiğinde, programların farklı yaklaşım ve modelleri temel alarak oluşturulduğu görülmüştür. Bu programda yüzyılın gereksinim duyduğu bireyi yetiştirmek, ulusal özellik ve gereksinimleri karşılamak amacıyla farklı öğrenme kuram ve modellerindeki çocuk merkezli uygulamalardan yararlanılarak bir senteze ulaşılmıştır. Zembat () okul öncesi eğitim programlarının niteliğinden söz ederken çocuk gelişimi ve öğrenme kuramlarının dikkate alınması gerektiğinden söz eder. MEB Okul Öncesi Eğitim Programında, temel özelliklerde yer almamakla birlikte programın tanıtımı yapılırken “programının çağdaş program geliştirme yaklaşımları ve günümüzde kabul gören psikoloji kuramları dikkate alınarak hazırlandığı” belirtilmiştir. Ayrıca, “program geliştirme çalışmaları sırasında farklı ülkelerdeki okulöncesi eğitim uygulamaları analiz edilmiş, çeşitli program yaklaşımları ve modelleri incelenmiş, bunlardan elde edilen veriler, çocuklarımızın özellikleri, toplumumuzun yapısı ve kültürel değerleri ile yy da eğitimli bireylerde olması gereken niteliklerle bütünleştirilmiştir. Program anlayışı olarak bütüncül, programlama yaklaşımı olarak da sarmal bir programdır” denilmektedir (MEB, ).

Dengelidir.

programında temel özellikler arasında yer alan dengelilik özelliği, programında, “öğretmenlerin planlı çalışmasını gerektirir” başlığı altında açıklanmış ve etkinlikler sıralanırken aktif-pasif etkinlik dengesinin dikkate alınması gerektiğinden söz edilmiştir. programında ise “Etkinlikler sırasında bireysel çalışmalarda, küçük grup ve büyük grup çalışmalarına dengeli olarak yer verilmelidir” denilmektedir.

okul öncesi eğitim programında ise programın dengeli olması şu şekilde açıklanmıştır: “Program çocukların gelişimini çok yönlü desteklemeyi hedeflediği için bütün gelişim alanlarıyla ilgili kazanım ve göstergelerin eğitim planlarında dengeli bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Benzer şekilde; pasif ve hareketli etkinlikler, etkinlik çeşitleri (Türkçe, matematik, oyun vb.),çalışma şekilleri (büyük grup, küçük grup, bireysel), etkinliğin uygulandığı yer (iç ve dış mekânlar) ve etkinliklere ayrılan sürenin dengeli bir şekilde ayarlanması önemlidir” denilmektedir (MEB, ; MEB, ).

Ayrıca programında, “Bir gün için amaç ve kazanımlar belirlenirken gelişim alanları arasındaki dengenin bozulmamasına özen gösterilmelidir. Ancak eğitim-öğretim yılının belli dönemlerinde, belli tercihlerle (Örneğin, ilk aylarda öz bakım becerilerine ve sosyal duygusal gelişime ağırlık verilebilir) bir süre bu dengenin bozulması doğal karşılanmalı daha sonra eksik bırakılan amaçlara daha fazla vurgu yapılmalıdır” şeklinde programın dengeli olmasından söz edilmektedir (MEB, ).

Aydemir () tarafından yapılan bir çalışmada, öğretmenlerin etkinlikler uygulanırken aktif-pasiflik dengesine dikkat ettiklerini belirttikleri; ancak çoğunluğun etkinlikler uygulanırken aynı özellikteki etkinlikleri (aktif-aktif ya da pasif-pasif) ard arda getirdikleri tespit edilmiştir.

Işıkoğlu Erdoğan ()’ın yaptığı çalışmada grup etkinliklerinin gerektiği gibi düzenlenmediğini, genellikle serbest zaman etkinliğinde küçük gruplar halinde çalışılırken diğer etkinliklerin tüm çocukların katıldığı büyük grup olarak yapıldığını göstermiştir. Göl-Güven ()' de İstanbul'da yaptığı araştırmasında, program yapısına dair okul öncesi eğitim sınıflarında çoğunlukla büyük grup etkinliklerin gerçekleştirildiği ve küçük grup ve bireysel etkinliklerin neredeyse hiç uygulanmadığı belirtilmiştir.

Bu çalışmalar programın dengeli olmasının ne anlama geldiğinin eğitimlerde daha açıklayıcı bir şekilde vurgulanmasını gerekli kılmaktadır.

Keşfederek öğrenme önceliklidir.

Keşfederek öğrenmenin öncelikli olduğundan şu şekilde söz edilmektedir: Keşfederek öğrenmede çocuğun öğrenme sürecine etkin katılması, öğrendiklerini farklı durumlara transfer etmesi ve yeni durumlarda kullanması önemlidir. Program çocuğun çevresinde olanları fark etmesini, merak ettiği konulara ilişkin sorular sormasını, araştırmasını, keşfetmesini ve oynayarak öğrenmesini teşvik eder. Böylece ezbere dayalı öğrenme yerine anlamlı öğrenme gerçekleşmiş olur. Broman () çocukların fiziksel çevreyi; merak, muhakeme ve problem çözme yolu ile anlamaları için fırsatlara sahip olmalarının gerekli olduğundan söz etmektedir.

Öğrenme merkezleri önemlidir.

Okul Öncesi Eğitim Programında, önceki programlarda “ilgi köşeleri” olarak adlandırılan özgür oyun alanları, çocukların bu alanlarda en iyi öğrendiğini, oynayarak öğrendiğini vurgulamak amacı ile ve yapı ve görev bakımından bir farklılık olmaksızın “öğrenme merkezleri” olarak adlandırılmıştır. Broman () çocukların erken çocukluk eğitiminde diğer çocuklar ve yetişkinlerle çalışma ve oynama fırsatına sahip olmasının elzem olduğundan söz etmekte ve her bir merkezin kazanımları desteklemek üzere hazırlanmasının önemini vurgulamaktadır. programında öğrenme merkezlerinin önemi şu şekilde açıklanmıştır: Öğrenme merkezleri çocukların bireysel gereksinimlerini karşılamak amacıyla farklı ayırma materyalleri ile bölünmüş, küçük gruplar hâlinde etkileşimde bulunacakları ve dikkatlerini yoğunlaştırarak oynayabilecekleri öğrenme alanlarıdır. Çocuklar özgürce deneyimlerde bulunup rahat hareket edebildikleri ortamlarda daha iyi gelişir, becerilerini sergileyebilirler. Merkezler, iç mekânlarda olduğu kadar dış mekânlarda da düzenlenmelidir.

Burçak () tarafından yapılan çalışmada anaokullarının fiziksel çevre kalitesinin, program kalitesini pozitif yönde etkilediği saptanmıştır. Dış mekanların çocukların gelişimi ve etkili öğrenme üzerindeki etkisinin araştırmaya katılan tüm öğretmenler tarafından kabul edilmiş olmasına rağmen, bu ortamların olumlu ve olumsuz hava şartlarında, en fazla yüksek dış mekan kalitesine sahip okullardaki öğretmenler tarafından tercih edildiği saptanmıştır.

Sınıfın çocukların, öğrenme sürecinde aktif olabilecekleri, yaratıcılık, problem çözme, bağımsız hareket edebilme ve öz-düzenleme becerilerini geliştirebilecekleri imkanlar sunacak şekilde organize edilmesi beklenmektedir (Ertürk Kara,).

Okul öncesi eğitim kurumlarının kalitesini belirleyebilmek için Türkiye'de çeşitli araştırmalar yapılmış ve Denizli’de bulunan 31 okul öncesi eğitim kurumlarının yapısal ve işlevsel kalitelerinin incelendiği araştırmada; okulların yapısal ve işlevsel kalitesinin sınırlı düzeyde olduğu bulunmuştur (Işıkoğlu, ). Adana’da yapılan benzer bir araştırmada, yaz, özel ve resmi türdeki okul öncesi eğitim kurumlarının yapı ve süreç kalitesini sınıfların “orta” kalite seviyesinde oldukları bulunmuştur Okul türlerinin kalite alt boyutları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır (Solak, ). Ankara'da resmi ve özel okulların incelendiği araştırmada ise sınıfların “iyi” nin altında "az yeterli" fiziksel ortam kalitesine sahip olduklarını ve kurumlar arasında anlamlı farklılık bulunmadığı saptanmıştır (Kalkan, ). Balıkesir il merkezindeki okul öncesi eğitim ortamlarını kalitesinin genelde “çok az” ve “iyi” seviyesi arasında puanlar aldıkları bulunmuştur (Güçhan Özgül,).

Kültürel ve evrensel değerleri dikkate alır.

Çocukların yaşadıkları toplumun değerlerini tanımaları, kültürel ve evrensel değerleri benimsemeleri onların sorumluluk bilincine sahip bireyler olarak yetişmeleri açısından önemlidir. Program, bu yönüyle, farklılıklara saygı duyulmasını ve farklı özellikleri olan bireylerle uyum içinde bir arada yaşamaya dair deneyimler kazanılmasını teşvik etmektedir. Programda değerler eğitimi ayrı bir alan olarak ele alınmamış, ancak kazanım ve göstergelerde bütüncül bir şekilde vurgulanmıştır.

İnsan hayatının biyolojik olmayan yönünü temsil eden kültürel miras ya da uyarıcılar sisteminde yer alan adetler, gelenekler, değerler ve gerçekler kültürlere göre farklılık göstermektedir. Her birey kültürleme yolu ile belli bir yönde biçimlenmektedir. Bu biçimlendirme insanı biyolojik ve genetik doğası gereği dahil olduğu evrensel temel üstünde, kendi kültürüne özgü özellikle dahil olarak toplumsallaştırmaktadır. Bireyin yaşadığı kültürdeki özellikleri kazanmasına da kültürleme denmektedir. Kültürlemenin kasıtlı biçimi ise eğitimdir. Bireylere kültürün evrensel özellikleri ve çeşitli makbul sayılan yönleri ile temas sağlayıcı yaşantılar geçirme imkanı verilmeye çalışılmaktadır. Bu da kasıtlı kültürleme yani eğitimin konusudur (Ertürk,). Bu bölümün başında belirtilen Türk Milli Eğitiminin Amaçlarında da kültürel ve manevi değerleri benimseyen bireyler yetiştirmenin amaçlandığından söz edilmişti. Bu nedenle eğitimin kültürden ayrı düşünülemez. Eğitimcilerin kültürel duyarlılık geliştirmeleri beklenir.

NAEYC () program standartlarında eğitimcilerin çocuklarla bireysel ilişkilerinde kültürel açıdan duyarlı olmalarının önemli olduğuna işaret etmekte ve materyaller kitaplar ve müzik içeriklerini seçerken sınıfındaki çocukların ve ailelerin kültürel çeşitliliğini yansıtmaya özen gösterilmesi gerektiğine dikkat çekilmektedir (NAEYC, ).

okul öncesi eğitim programının özelliklerinde yer almamakla birlikte programın tanıtım bölümünde ele alınmış ve program geliştirme çalışmaları sırasında farklı ülkelerdeki okul öncesi eğitim uygulamalarının analiz edildiği, çocuklarımızın özellikleri ve toplum yapısı ve kültürel değerleri ile yy bireylerinde olması gereken niteliklerle bütünleştirildiğinden söz edilmiştir (MEB,).

Rehberlik hizmetlerine önem vermektedir.

Öğretmenlerin, rehber öğretmenlerle iş birliği içinde çalışması, çocukların gelişimlerinin desteklenmesinde ve ekip çalışmasının sağlıklı bir şekilde yürütülmesinde önemlidir. Bu iş birliğinin ailelerin eğitimlerine de önemli katkı sağlaması beklenmektedir.

Bu özelliğin ilk defa okul öncesi eğitim programında yer almasının nedeni okul öncesi eğitim kurumlarında çalışacak rehber öğretmenler için bir klavuz kitabın hazırlanması ve bu kitabın MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün kullanımına sunulmuş olmasıdır.

ve programında yer alıp programında yer almayan temel özelliklere bakıldığında ise:

ay çocuklarına yöneliktir.

Tablo 1’de görüldüğü üzere ve programlarının temel özelliklerinde, Okul Öncesi Eğitim Programlarının hitap ettiği yaş grubu belirtilmekle birlikte, programında yaş grupları belirtilmemiştir. Bu durumun nedeni aynı yıl 4+4+4 yasası ile birlikte ilkokula başlama yaşının 66 aya çekilmesidir. Milli Eğitim Temel Kanununun maddesinde yapılan değişiklikle “mecburi ilköğretim çağı çocuğun 5 yaşını bitirdiği yılın eylül ayı sonunda başlar” şeklinde değiştirilmiştir (MEB, ).

Bununla birlikte yılında uygulanmaya başlanan program “Okul Öncesi Eğitim Programı” olarak adlandırılmış, yaş grubunda eksiklik olmaması açısından her alanda ay çocuklarının gelişim özellikleri de verilmiş ve kazanım/göstergelerinde söz konusu ayları da kapsamasına özen gösterilmiştir. Ayrıca çocukların takvim yaşı ile gelişimsel yaşı farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle yılında bazı ailelerin çocukları için gelişim raporu alarak ilkokula başlatmayıp anaokuluna devam ettirmişlerdir. Bu nedenle programın ay çocuklarını da kapsaması gerektiğine karar verilmiştir.

Bu konu milli eğitim bakanlığınca ilgililere şu şekilde duyurulmuştur: “ eğitim ve öğretim yılı için 30 Eylül tarihi itibarıyla ayını tamamlayacak çocuklar merkezi sistemle yapılacaktır. Ancak, yaşça kayıt hakkı elde etmemiş olduğu halde fizikî ve ruhî gelişim yönünden hazır olduğu düşünülen 61 - 66 ay arasındaki çocuklar da velisinin yazılı isteği üzerine ilkokul eğitimine yönlendirilebilir.” (MEB, ). Ancak, okula başlama yaşı, birkaç yıl sonra tekrar değiştirilmiş ve 69 ay ve sonrasını kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. İlkokula başlama yaşı (27 Haziran tarihinde) mevzuatta yapılan değişiklik ile 66 aydan 69 aya çıkarılmış olup, aynı zamanda (10 Temmuz ) tarihinde yönetmelik de bu kapsamda değiştirilmiştir. Sonuç olarak okul öncesi eğitim programının ay çocuklarını da kapsayacak şekilde düzenlenmesi isabetli bir karar olarak değerlendirilmektedir.

Amaçlar ve kazanımlar esastır.

programında “amaçlar ve kazanımlar esastır” maddesinin temel özellik olarak yer almasının nedeni ise o yıl güncellenen ilköğretim programı ile uyumlu hale getirmesidir. Zira programında, Ertürk ()’ün tanımladığı şekilde “hedefler, çocuklara kazandırılması uygun görülen özellikler” ve hedeflerin davranış bakımından tanımı yapılarak kritik davranışlara dönüştürülmüş; “hedef davranışlar” belirlenerek, hedeflerin açık ve seçikçe ifade edilmesi sağlanmış, her bir davranışın ölçülebilir ve gözlemlenebilir hedef davranışlara dönüşmesi sağlanmıştır. Bu nedenle, okul öncesi eğitim programında hedefler ve davranışlar konu alanından bağımsız ve gelişimsel hedefler olmasına karşın, sonradan MEB’in talebi üzerine, “hedefler ve davranışların” konu alanları ile ilişkilendirilerek, belirtke tabloları ile gösterilmesi istendiğinden program birçok uzman tarafından konu merkezli program olarak tanımlanmıştır. Oysa hedefler ve davranışlar incelendiğinde konulardan bağımsız gelişimsel temelli ifade edildiği görülmektedir.

anaokulu ve anasınıfı programına bakıldığında, programın aylık çocukların bütün alanlardaki gelişimini desteklemek üzere düzenlenmiş çerçeve program özelliğinde olduğu belirtilmiştir.  Programda yer alan hedef ve hedef davranışları kazandırmada araç olarak kullanılabilecek bazı konuların, konu analizleri ve örnek belirtke tablosunun verildiğini açıklamıştır (Gelişli ve Yazıcı,).

Çocuğun çok yönlü gelişimi esastır.

Her üç programında gelişimsel temelli olduğu farklı bölümlerde vurgulanmaktadır:

programında “öğretmen hedeflerini belirlerken tüm gelişim alanlarını dikkate almalıdır” şeklinde yıllık planda belirtilmiştir. programında ise “ aylık çocuklara yönelik olan bu program “gelişimsel” bir programdır” denilmektedir. Yani çocuğun tüm gelişlim alanlarının geliştirilmesini esas almaktadır. Program anlayışı olarak “bütüncül bir programdır” denilmektedir. Okul Öncesi Eğitim Programında ise “Program çocukların gelişimsel özelliklerini, ilgi ve gereksinimleri ile çevresel koşullarını dikkate alan gelişimsel bir programdır. Gelişimsel program bütüncül bir yaklaşımla, çocuğun sosyal ve duygusal, motor, bilişsel, dil gelişim alanları ile öz bakım becerilerini birlikte ele alır. Programın temelini çocukların gelişimsel özellikleri oluşturur. Öğrenme süreçleri planlanırken çocukların gelişimsel düzeyleri belirlendikten sonra ilgi ve gereksinimleri ile içinde yaşadıkları çevresel koşullar dikkate alınır. Kazanım ve göstergelerle farklı eğitim süreçleri oluşturularak çocukları desteklemek ve onları bulundukları gelişim düzeyinden ulaşabilecekleri en üst aşamaya taşımak bu programın hedefidir” denilmektedir.

 Çocukların kendi öğrenme gereksinimlerinin farkında olması ve bu gereksinimlerine uygun düşen olanaklarla eğitilmesi gerçeği, gelişimsel eğitim programlarının oluşturulmasının hareket noktasını ve dayanaklarını oluşturmaktadır. Gelişimin en hızlı ve en değişken olduğu okul öncesi dönemi iyi bir şekilde değerlendirebilmek ancak çok iyi planlanmış bir eğitim programıyla gerçekleştirilebilir. (Gelişli ve Yazıcı, ).

Bölüm Özeti

Bu bölümde Türk Milli Eğitiminin Temel Amaçları, okul öncesi eğitimin amaçları ve okul öncesi eğitimin ilkelerine değindik. Türkiye’de okul öncesi eğitim programı ilk defa kapsamlı bir program yılında Kreş Anaokulu ve Anasınıfı Programı olarak yürürlüğe girmiştir. Çocuğun bütünsel gelişimini desteklemeyi amaç edinen programda hedefler ve davranışlar belirtilmiştir. Ayrıca belirlenen hedeflere hangi konularla ulaşılabileceğini gösteren örnek belirtke tablosu hazırlanmıştır.

yılında kreş programının yenilenmesine ihtiyaç duyulmamış programında iki ayrı program olan anaokulu ve anasınıfı programı tek program olarak yayınlanmış ve okul öncesi eğitim programı olarak adlandırılmıştır. Okulöncesi Eğitim Programında ise aylık çocukların eğitimleri için belirlenen hedefler ve bu hedeflere ulaşmak için kazanılması gereken davranışlar psiko-motor alan, sosyal-duygusal alan, bilişsel alan ve dil alanı ve öz-bakım becerileri alanı olmak üzere dört ayrı alanda verilmiştir.

yılında geliştirilen programda önceki programlarda hedefler ve kazanılması beklenen davranışlar, amaç ve kazanımlara dönüştürülmüştür. Bu programda da gelişimsel özelliklere dayalı olarak geliştirilmiş; psiko-motor, sosyal-duygusal, dil gelişimi, bilişsel gelişim alanından ve öz-bakım becerilerine yönelik amaç ve ilgili kazanımlar yer almaktadır.

MEB tarafından geliştirilen programında ise ülkemizde ilk defa yılında yayınlanan Kreş Programı, okul öncesi eğitim programı ile birlikte güncellenmiş ve Aylık Çocuklar İçin Eğitim Programı olarak isimlendirilmiştir. Okul Öncesi Eğitim Programında diğer programlardaki gibi, Türk millî eğitiminin genel amaçları, okul öncesi eğitiminin amaçları, okul öncesi eğitiminin temel ilkeleri yer almış; ilk bölümde okul öncesi dönemin öneminden söz edilmiştir. Programının ikinci bölümde ise; okul öncesi eğitimi programının tanıtımı yapılmış; üçüncü bölümünde gelişim özellikleri, kazanımlar ve göstergelere yer verilmiştir. Dördüncü bölümde okul öncesi eğitiminin planlanması ve uygulanması açıklanmıştır. Beşinci bölümde, okul öncesi eğitiminin değerlendirilmesi (çocukların, programın, öğretmenin kendini değerlendirmesi)ne ilişkin açıklamalar yer almakta ve ekler bölümünde programda kullanılacak formlara yer verilmektedir.

Bu kitabın ilk bölümünün son kısmında ise, , ve okul öncesi eğitim programlarının temel özellikleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.

Kaynakça

Aydemir. F. (). Öğretmenlerin Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programını Planlama ve Uygulamaya Yönelik Çalışmalarının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Baştürk, R., Işıkoğlu, N. (). Analyzing process quality of early childhood education with many facet rash measurement model. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 8(1),

Broman, B.L.(). The Early Years in Childhood Education. Rand McNally Collage Publishing Company. Chicago.

Burçak, F. (). Okul Öncesi Eğitim Ortamlarındaki Dış Mekan Kalitesi İle Dış Mekan Ortamlarına İlişkin Öğretmen Algıları ve Kullanımlarının Belirlenmesi. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Demirel, Ö. (). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: PegemA Yayıncılık.

Dilek, H. ().  Okul Öncesi Eğitim Programının Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Düşek, G. ().  Yılında Uygulamaya Konulan Okul Öncesi Eğitim programı Hakkında İlköğretim Müfettişleri, Okul Öncesi Eğitim Veren Kurum Müdürleri Ve Okul Öncesi Öğretmenlerinin Görüşlerinin İncelenmesi (Ordu İli Örneği). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Ertürk, S. (). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Meteksan.

Gelişli, Y., Yazıcı. E. (). Türkiye’de uygulanan okul öncesi eğitim programlarının tarihsel süreç içerisinde değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 29,

Göle, M., Temel, F. (). Okul öncesi eğitim programı kalite değerlendirme ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması, Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 5(2), ‌

Göl Güven, M. (). Evaluation of the early childhood classrooms in Turkey. Early Childhood Development and Care, (4),

Güçhan Özgül, S. (). Okul öncesi eğitim ortamlarının kalite değişkenleri açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.

Güler, D. S. ().  ve 6 Yaş Okul Öncesi Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Gürkan, T. (). Okul Öncesi Eğitim Programının Temel Özellikleri.(Edt: A. Oktay, G. Tanju, R. Zembat, Ö. Polat Unutkan). Okulöncesi Eğitim Programı Uygulama Rehberi Ne Yapıyorum Neden Yapıyorum Nasıl Yapmalıyım. İstanbul: YA-PA.

Gürkan, T., Haktanır, G. (). T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ay Çocukları İçin Okul Öncesi Eğitim Programı, İstanbul: YA-PA.

Işıkoğlu, N. (). Okul öncesi eğitim kurumlarında kalite. Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Dergisi, 9(18),

Işıkoğlu Erdoğan, N., Canbelek, M. (). Okul öncesi eğitim kurumlarının yapısal ve işlevsel kalitelerinin incelenmesi, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi,4(1),

Kalkan, E. (). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Kalitenin Fiziksel Koşullar Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Kara Ertürk, G.(). “Erken Çocukluk Eğitim Kurumlarında Eğitsel ve Fiziksel Ortam. Erken Çocukluk Eğitimine Giriş.(Edt. Gelengül Haktanır). Ankara: Anı Yayıncılık.

Koçer, H., Eskidemir Meral, S. (). High Scope Programı. Okul Öncesi Eğitimde Alternatif Yaklaşımlar (Edt. Z. Fulya Temel) Her Yönüyle Okulöncesi Eğitim, Ankara: Hedefcs.

MEB. (). Okul Öncesi Eğitim Programları (Kreş, Anaokulu ve Anasınıfı Programları).

MEB. (). T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü, Okul Öncesi Eğitim Programı ( Ay Çocuklar İçin), Ankara.

MEB. (). 12 Yıl Zorunlu Eğitim Sorular – Cevaplar, Ankara – , İlköğretim ve Eğitim Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun) (file:///C:/Users/FULYA/Desktop/program%20II/12Yil_Soru_seafoodplus.info adresinden tarihinde erişilmiştir).

MEB. (a). Okul Öncesi Eğitim Programı. Ankara: Temel Eğitim Genel Müdürlüğü seafoodplus.info adresinden edinilmiştir.

MEB. (b).  Aylık Çocuklar İçin Eğitim Programı. Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.

MEB. (c).  Ay Çocukları İçin Eğitim Programı İle Bütünleştirilmiş Aile Destek Eğitim Rehberi (EBADER) Eğitimci Kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.

Mollahüseyinoğlu, G. ().  Yaşları Arasında Çocuğu Olan Anneler İçin Aile Destek Eğitiminin Annelerin Çocuklarıyla Olan İlişkilerine ve Çocuklarının Sosyal Davranış Denetimlerine Etkisinin İncelenmesi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

NAEYC. ().  Early Childhood Program Standards and Accreditation Criteria & Guidance for Assessment. seafoodplus.info adresinden erişilmiştir.

Oktay, A. (). Okul Öncesi Eğitimin İlkeleri, Program Ve Uygulamalar. Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı Öğretmen El Kitabı (Edt. R. Zembat). İstanbul: Ya-Pa.

Özdemir, S., Bacanlı, H., Sözer, M. (). Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Sistemi Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: Türk Eğitim Derneği.

Pökön, A. (). Fransa ve Türkiye Okul Öncesi Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul

Solak, N. (). Adana İl Merkezinde Bulunan Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Kalitenin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.

Toprakçı, E., Yücel, H., Bilbay, A., Bağçivan, E., Çakırer, İ., Bayraktutan, İ. (). Öğretmen ve öğretmen adaylarının Türk milli eğitiminin genel amaç ve ilkelerinden haberdarlık düzeyleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 88(4),

Tuncer, B. (). Okul öncesi eğitimindeki çağdaş yaklaşımların incelenmesi ve MEB okul öncesi eğitim programı ile karşılaştırılması. International Journal of Field Education, 1(2),

Temel, Z. F. (). Erken Çocukluk Eğitim Programları: Niteliksel Bileşenler. Çağdaş Eğitim Dergisi Akademik, 1(2), Erişim adresi: seafoodplus.info

Ünver, N. (). Okulöncesi Eğitim Programını Değerlendirme Ölçeği’nin Geliştirilmesi ve Bu Ölçeğe Bağlı Olarak Öğretmenlerin Uygulamalarını Değerlendirmeleri, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Yalçın, S. (). Öğretmen adaylarının yy. becerilerini ölçmek için kullanabilecekleri araçlar hakkında farkındalıkları ve yeterlik algıları. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1),

Yazar, A. (). Okul Öncesi Eğitim Programının İlkokula Hazırlık Açısından Etkililiğinin İncelenmesi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum

Yıldırım, Y., Temel. Z.F. (). Yaşam becerileri eğitim programının anasınıfına devam eden çocukların yaşam becerilerine ve sosyal uyumlarına etkisinin incelenmesi, Yaşadıkça Eğitim, (2),

Zembat, R. (). Okul Öncesi Eğitimde Program. Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı Öğretmen El Kitabı (Edt. Rengin Zembat). İstanbul: Ya-Pa.