Oto Kiralama Senetleri Sonradan Haczedilebilir Mi

Motorlu Araçların Mülkiyeti Muhafaza Kaydıyla Satışı

1. Genel olarak: Mülkiyeti Muhafaza Kaydıyla Satış Sözleşmesi

Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satış sözleşmesi, sözleşmeye konu olan taşınır mülkiyetinin, sözleşmeyle belirli yâda belirlenebilir satış bedeli tamamen ödeninceye kadar satıcıda kalmak koşuluyla yapılan bir satış sözleşmesidir ki; bu sözleşme türünde satıcı, bedel ödeninceye kadar malik kalmaya devam eder. Bu sözleşme iki tarafa borç yükleyen, atipik, rızai bir sözleşme olup resmi şekle tabidir. Ayrıca sözleşmenin, üçüncü kişilerin TMK md.   uyarınca hak iktisabını engelleyici mahiyette devralanının yerleşim yeri noterliğince tutulan mülkiyeti muhafaza siciline şerhi gerekmektedir.

Mülkiyeti saklı tutma kayıtlarına genellikle taksitle satışa (TBK v.d.) rastlanmaktadır. Satıcı taşınır malını bu kayıtla sattığı takdirde, malı alıcıya teslim etse dahi malın mülkiyetini kendisinde saklamaktadır. Malın mülkiyetinin satıcıda kalmaya devam ediyor olması ile de, mal bedelinin alıcı tarafından ödenmemesi riskine karşı satıcı lehine bir nevi teminat işlevi görmektedir.

İlgili mevzuat hükümleri;

TMK md.  “Başkasına devredilen bir malın mülkiyetinin saklı tutulması kaydı, ancak resmi şekilde yapılacak sözleşmenin devralanın yerleşim yeri noterliğinde özel siciline kaydedilmesiyle geçerli olur.”

TMK md. “Taksitle mal satan kimse, bu satımlara ilişkin özel hükümlere uymak koşuluyla, mülkiyeti saklı tutma sözleşmesine dayanarak, sattığı malın geri verilmesini isteyebilir.”

KTK Md. 3 ve KTKY md. 69 “Mülkiyeti muhafaza kaydıyla yapılacak araç satışlarına ilişkin sözleşmeler, herhangi bir noterde yapılabilir, fakat alıcının yerleşim yeri noterliğinde sicile kaydedilir.
Bu araçlar da, alıcısı adına tescil edilir ve tescil belgelerine, mülkiyeti muhafazalı olduğuna dair şerh verilir.”

TBK ve devamında; taksitle satış sözleşmesinde yer alması gereken unsurlar, taksit sayısının 2’den az olmaması, alıcının sözleşmenin tesliminden itibaren başlayan 7 gün süreli cayma hakkı, 1/10 oranında teslimde peşinat alınması zorunluluğu, taksitlerin kambiyo senedine bağlanmadığı hallerde toplu ödemede yarıya varan indirim gibi hususlarda önemli düzenlemeler mevcuttur.

2. Genel kural: işleten sıfatı alıcıya aittir.

sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun 3. maddesinde “Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse işleten sayılır” şeklinde yapılmıştır. sayılı KTK'nın 3. maddesinde işleten sıfatının belirlenmesinde şekli ve maddi ölçüt olmak üzere iki ayrı ölçüden yararlanılmıştır. Şekli ölçüye göre trafik sicilinde malik görülen kişi işletendir. Maddi ölçüye göre ise, trafik sicilinde adı geçen kişinin önemi bulunmamakta olup önemli olan araç üzerindeki fiili hâkimiyet, araçtan ekonomik yarar sağlama, masraf ve rizikolara katlanma gibi ölçütlerdir. İşletenin belirlenmesinde doktrin ve Yargıtay'ın kabul ettiği görüş maddi ölçüdür.

Bu nedenle, araç üzerindeki eylemsel egemenliğin kesin biçimde devralana geçtiğinin ortaya konulması gerekmektedir. Hukuk Genel Kurulu'nun tarih, / Esas ve / Karar sayılı içtihadında da belirtildiği üzere, bu eylemsel egemenliğin geçişi de aracın satışı için verilmiş özel vekâletname ve aracın teslim edildiğine dair yazılı herhangi bir belge ile ispat edilebilecektir. (Diğer yandan satıcının işleten sıfatının ortadan kalkıp kalmadığı hakkında daha detaylı araştırma yapılması gerektiği yönünde yargı kararları da mevcuttur. Bkz:  satıcının araç üzerinde fiili hâkimiyet ve ekonomik yararlanma olup olmadığı, kira sözleşmesinin ve kira bedelinin Maliye ve Vergi Dairelerine bildirilip bildirilmediği, kira bedellerinin ödenip ödenmediğinin, gerektiğinde davalı malik ve kiracının ticari defter ve kayıtları üzerinde bilirkişi marifetiyle inceleme yaptırılmak suretiyle kira sözleşmesinin belirtilen bu deliller ile fatura ve cari hesap hareketleri gibi yan delillerle desteklenip desteklenmediği, davalının işleten sıfatının devam edip etmediği hususları tartışılarak varılacak uygun sonuca göre bir karar verilmesi gerektiği hk. Yargıtay HD. E. / K / T. )

3. Alıcı, borcunu ödemede temerrüde düşmesi halinde satıcının hakları

Sözleşmeyle kararlaştırılan ayrık hükümler (araç tesliminden iadeye kadar geçen süredeki kullanıma ilişkin bedel talep hakkı vs.) saklı kalmak kaydıyla, alıcı mal bedelini satıcıya ödemede temerrüde düşerse; satıcı, o güne kadar kendisine ödenmiş tutarı veya taksit bedellerini alıcıya geri ödeyerek sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Bu hakkına dayanarak da sattığı malın kendisine geri verilmesini alıcıdan talep edebilir.

İcra ve iflas Kanunu kapsamında icra takibi başlatabilir. Fakat alacağa karşılık satılana haciz koyması durumunda mülkiyete dayalı istihkak hakkından vazgeçtiği anlamına gelir.

Diğer yandan satıcı, alıcıya karşı keşide edeceği fesih ihbarnamesiyle makul bir süre vererek göstereceği adrese aracın iadesini istemelidir. İadenin gerçekleşmemesi halinde Ceza Muhakemesi Kanunu md. ve Türk Ceza Kanunu md. /1 uyarınca şikâyette bulunarak suça konu araç yönünden de yakalama kararı talep edebilir.

4. Taksitli satışta alıcının cayma hakkını kullanması halinde satıcının hakları

Taksitle satış halinde sözleşmenin alıcıya tesliminden itibaren 7 gün içinde cayma hakkı mevcuttur. Satıcı geri alma süresi içinde malı alıcıya devretmişse alıcı, malı ancak olağan bir gözden geçirmenin gerektirdiği ölçüde kullanabilir; aksi takdirde sözleşme hüküm ve sonuçlarını doğurmuş olur.

5. Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satılanın, alıcının borcu nedeniyle üçüncü kişilerce haczedilmesi halinde satıcının hakları

Mülkiyeti muhafaza kaydı ile alınan aracın trafik kaydına, alıcının alacaklısı tarafından haciz konulması halinde satıcının istihkak iddiasında bulunma hakkı vardır. Alıcının alacaklısının satılan araç üzerine haciz koydurması nedeniyle satıcının istihkak iddiasında bulunması halinde, borçlu alıcı mütemerrit değilse akit feshedilmiş olmayacaktır.

Bir başka deyişle, satıcının istihkak iddiasında bulunması halinde bakiye borcun temerrüdüne ilişkin durum ile ve bu durumda satıcının da fesih hakkını kullanması şartlarının tartışılması gerekir. (TMK madde, sayılı BK madde, sayılı TBK madde )

Mülkiyeti muhafaza kaydı sözleşmesindeki alıcı taksitleri ödememiş ve temerrüde düşmüş ise mülkiyet henüz alıcıya-(borçluya) geçmeyeceğinden ve satıcı sözleşmeyi feshederek aldıklarını iade edeceğine ilişkin seçeneği ileri sürmemiş ise bu durumda davalı takip alacaklısı ancak ödenmeyen taksitleri satıcıya ödeyerek araçların mülkiyetinin borçluya geçişini sağladıktan sonra sözleşme konusu araçların haczini ve satışını isteyebilir.

Bu halde; istihkak davası tarihi itibariyle;

- Öncelikle "mülkiyeti muhafaza kaydı sözleşmesinde belirtilen senedin tamamının borçlu alıcı tarafından ödenip ödenmediğinin araştırılarak aracın mülkiyetinin alıcıya geçip geçmediğinin değerlendirilmesi,

- Senet bedeli ödenmemişse; satıcının fesih hakkını kullanıp kullanmayacağının tespit edilmesi,

Satıcı fesih hakkını kullanmak isterse; bu durumda herkes aldığını geri vermekle yükümlü olacağından, satıcının peşin aldığı bedeli icra dosyasına yatırması için süre verilmesi, ( aracın trafik kaydında başkaca hacizler olduğu da gözetilerek sıra cetveli yapılmak üzere), verilen süre içerisinde paranın icra veznesine depo edilmesi halinde aracın mülkiyet durumu tespit edilerek sonuca göre karar verilmesi,

Yine satıcı fesih hakkını kullanmak istememesi halinde ise; bu durumda haciz koyduran takip alacaklısına sözleşme gereği ödenmesi gereken bakiye borcu satıcıya ödemek üzere mahkeme veznesine depo etmesi için mehil verilmesi ve bu bedelin mahkeme veznesine verilen süre içerisinde depo edilip edilmemesi durumlarında oluşacak sonuca göre (mülkiyeti muhafaza kayıtlı sözleşmesinin feshinin gerçekleşip gerçekleşmediği, aracın mülkiyeti kime ait olacağı) bir karar verilmesi gerekir. (Konya BAM 7. HD. E / K / T)

6.Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satılanın, satıcının borcu nedeniyle üçüncü kişilerce haczedilmesi halinde alıcının hakları

Alıcı borcunu ödemede temerrüde düşmemişse, İİK 89 uyarınca hacizli alacaklılar ancak kalan taksitlere haciz koyabilirler.

Alıcı temerrüt düşmüş ve satıcı sözleşmeyi feshetmişse; satılanın haciz yoluyla satışı istenebilir. Fakat alıcı, yapmış olduğu ödemeler tarafına iade edilinceye kadar hapis hakkına sahiptir. (TMK md. ) Bu halde satış, alıcıya ödenmesi gerekenden daha yüksek bir bedelin teklif edilmesi halinde mümkündür.

Alıcı temerrüde düşmüş ve satıcı sözleşmeyi feshetmemişse, alacaklıların satıcı yerine geçme imkânı bulunmamakta olup alacak hacziyle yetineceklerdir.