Pakistan Türkçe Çeviri Sesli

Ученые записки Таврического национального университета им. В. И. Вернадского Серия «Филология. Социальные коммуникации». Том 25 (64). № 3, ч. 1. 2012 г. С. 247-253.

УДК 811.512.161+367

YA§AR KEMAL'iN "ÍNCE MEMED" ROMANINDA KONU§MA DÍLÍ YAPISININ (SÖYLEM DiLBiLiMi I§IGINDA ÍNCELENMESÍ)

Yilmaz S.1, Yilmaz A. U.2

1 Университет Мармара, г. Стамбул, Турция, e-mail: [email protected]

2 Стамбульский университет, г. Стамбул, Турция, e-mail: [email protected]

Bu çaliçmada Yaçar Kemal'in "ince Memed" (1955) baçlikli romaninda geçen karçilikli konuçmalar söylem dilbilimi içiginda incelenecektir. Bunun için, öncelikle karçilikli konuçmalari barindiran farkli yapidaki sözceler biçimbilim ve sözdizim esaslarina göre özenle seçilerek tasnif edilecektir. Daha sonra, bu sözceler, söylem çözümlemesi yapilarak dilbilimsel özellikleri bakimindan gözlemlenmeye çaliçilacaktir.

Anahtar kelimeler: Dilbilim, Konuçma dili, Söylem, Sözcelem, Sözdizim, TCrkçe.

Giriç. Öncelikle, bu araçtirmanin1, belirli bir yazinsal bütünce üzerinde yapilan bir inceleme oldugundan, bir durum çaliçmasi oldugunu belirtmekle baçlayalim. Çaliçmanin amaci, Yaçar Kemal'in bu romaninda konuçma dilinin nasil içledigini saptamaya çaliçmak ve ayni zamanda §u iki soruya i§ik tutabilmektir: i. "ince Memed"te geçen konuçmalar, romanin kaleme alindigi döneme özgü yöresel sözlü dil kullanimi mi, yoksa daha ziyade y azara ait bir edebî üslup mudur? 2. Karçilikli konuçma yapilarinin, bir klasik haline gelmiç bu edebî romandaki yeri, önemi ve içlevi nelerdir? Çaliçmada izlenecek temel kuram ve yönteme gelince, özellikle batida uygulamali dilbilimde kullanilan "Söylem" [i0], "Sözceleme" [5] ve "Sözlü dil" [4] gibi çagdaç dilbilim alanlarina iliçkin konuçma diline yönelik analitik ve pragmatik yaklaçimlardan yararlanilacaktir. Yaçar Kemal "ince Memed" romanina zaman (güz, bahar, yaz, gün batimi, vs), uzam (Toros daglari, Çukurova, Akdeniz, vs) ve kiçilerin (Abdi Aga, köylüler, bir çocuk, vs) tasvirleriyle baçliyor, öyle ki, romanin ilk ^ sayfasinda yogun betimlemeler görüyoruz. Konuçmalar ancak dördüncü sayfadan itibaren baçliyor. Konuçma dilinin yapisal özellikleri, sözcenin her sözdizimsel bölgesinde ve farkli dil unsurlar üzerinde görülebilir. Sözcenin konu ve yorum (fr. thème/rhème) olmak üzere iki bölümden oluçtugunu dü§ünecek olursak, sözlü dile özgü kullanimlar her iki bölgede olabilecegi gibi, sözcük, biçimbirim ve hatta tüm sözce boyutunda da olabilir. Bir sözcede yorumdan sonra ek bir bölüm daha varsa, bu

' Bu araçtrrma konusunu seçmemizin asil nedeni, bildigimiz kadariyla, Yaçar Kemal'in dünyaca taninan ve milyonlarca kiçi tarafindan begeniyle okunan bu meçhur eserindeki konu^ma dili yapisinin söylem çözümlemesi yöntemiyle irdelendigi bir çaliçmanm çimdiye kadar yapilmamiç olmasidir. Çaliçmamizm bu boçlugu az da olsa doldurmasini umuyoruz. Bu araçtirmayi yaptigimiz esnada, yazarin merakla beklenen "Çiplak Deniz Çiplak Ada" (Bir Ada Hikâyesi 4, YKY Yayinlari, 20i2) ba^likli romaninin yayimlanmasi, çaliçmamizda bizi ayrica yüreklendirdigini belirtmeden geçemeyecegiz. Bu çaliçma, Marmara Üniversitesi BAPKO birimi tarafindan Sosyal B Tipi Çok Disiplinli Ara^tirma Projesi kapsaminda (S0S-D-0702ii-0020) desteklenmi^tir (Proje yürütücüsü: Doç. Dr. Selim Yilmaz).

zaten sözlü dile özgü bir sözdizimsel olaydir. Konuya giri§ yapmadan önce "sözce/sözcelem" (fr. enonce/enonciation)1 kavramlarinin tanimini vermek yerinde olacaktir. Vardar'in [13, 189] Dilbilim Sözlügü'ne baktigimizda, bu iki kavramin özellikle "edim" (fr. performance) terimi kullanilarak §u §ekilde tanimlandigini görüyoruz: "Sözce, bir konu^ucunun ürettigi, iki susku (durak) arasinda yer alan söz zinciri pargasi; sözceleme edimiyle ortaya gikan söylem. Tümce, sözün gözümlenmesiyle elde edilen bir birimdir, sözceyse bu türlü bir i^lemden önce belirlenen bir bütündür. Sözceleme ise sözce üretme edimi; bireyin sözceleri belli bir baglam ve durum iginde gergekle^tirmesi. Sözceleme kuramlari dili bir edim olarak kavramaya gali^makta, sözceyi salt göndergesel i§levi di§inda, konu^ucunun edimiyle özde^le^mesi ve dinleyicide bir etki yaratmasi agisindan ele almaktadir."

1. Konu^ma dili nedir?

Bu soruya hemen tatmin edici bir yanit bulabilmek kolay degildir. Zira, insanoglu dogasi geregi, her gün yaptigi bir i§i, bir eylemi veya bir ali§kanligi anlatmasi veya tanimlamasi basit degildir. Ancak, bu durum da, dilsel olgularda oldugu gibi genelle§tirilemez, ?ünkü bazen söylem eylemden, bazen de eylem söylemden daha zor olabilir. Ayrica, birka? dilbilgisi ve dilbilim kitap ve sözlügüne baktigimizda, farkli i?erikli tanimlarla kar§ila§iyoruz. Bu sebeple, öyle görünüyor ki, her bir tanimda konu§ma dilini betimleyecek önemli terimleri alip bir araya getirmek ve aralarinda bir ili§ki kurarak degerlendirmek gerekecektir. Örnegin, Korkmaz [9, 102], Gramer Terimleri Sözlügünde, "konu§ma" ve "konu§ma dili" kavramlarini tanimlarken "söz" ve "söyleyi?" terimlerini kullanir: "Konu^ma, dü^ünceyi sözle ifade etme i§i, ayni dili konu^an bireyler arasinda sözle anla^ma bigimidir. Konu^ma dili ise ge§itli söyleyi§ özellikleri olan ve yazi dilinden farkli olan dildir. Kar^iti yazi dili'dir." Buradan hareketle, Saussure [12, 16] "dil - söz" ikili terimini öne sürerken, dilin genel ve toplumsal, sözün ise özel ve bireysel özellikte oldugunu ileri sürmü§tür. Diger bir deyi§le, konu§ma dili, belirli bir baglamda sözü ve söyleyi§i üreten konu§an özneye dogrudan bagli bir dilsel kullanimdir. Diger yandan, Blanche-Benveniste ise [4, 2], konu§ma dilini a?iklarken daha ?ok edimbilim, yani pragmatik ve sözcelem alanlari üzerinde durmu§tur: "Konu^anin ürettigi dilsel olu^umu dikkatle inceleyen Edimbilim, Sözcelem ve bili§sel ara^tirmalar gibi Dilbilimde yeni alanlarin ortaya gikiqi, ku^kusuz konu^ma diline olan ilgiyi arttirmi§tir."

1.1. Kar^ilikli sözlü etkile^im

Konu§ma dilinde kar§ilikli sözlü etkile§im, gündelik ya§amimizda kullandigimiz, dilin canliligini ve devingenligini, yerine göre de doga?lama yapisini oldugu gibi yansitir. Bu özellikler, konu§ma dili türüne, amacina ve "gönderici" ile "alici" (konu§maci-muhatap) arasindaki etkile§imin §ekline baglidir. Dolayisiyla konu§ma dilinin yapisal olu§umu, dildi§i ve pragmatik etkenlere göre degi§ebilir. Ya§ar Kemal "ince Memed" romaninda, konu§ma diline ve özellikle de kar§ilikli konu§malara (sözlü ileti§im ve etkile§im) azimsanmayacak derecede önemli bir yer ayirmi§tir. Romanda ge?en kar§ilikli konu§ma zincirine bir örnek verelim:

(1) Topal Ali : "Duydun mu ince Memed," dedi. Memed gözleri apaydinlik güldü. "Yoook." "Ne yok? Sen de..." / "Vallahi yok." Ali : "Dur öyleyse..." / "Söyle." (S.434)

1 Bu jali^mada Fransiz Dilbilim kuram ve yönteminden yararlanildigi ijin, söylem dilbilimi ile ilgili bazi önemli terimlerin Fransizca kar^iliklari parantez ijinde verilmi^tir.

248

YA§AR KEMAL'IN "INCE MEMED"ROMANINDA KONUÇMA DlLl YAPISININ _(SÖYLEM DlLBlLlMl IÇIGINDA INCELENMESI)_

1.2. "Ben - Sen" sözlü etkileçimi

Konuçma dilinde özellikle "ben - sen" etkileçiminden söz etmek kaçinilmazdir. Bu dilsel kullanim bir iletiçim §ekli olduguna göre, bir konuçmaci ve en az bir muhatabi olmalidir. Söylem dilbilimde "gönderici - alici" terimleri ile karçilanan konuçan özne ve dinleyici etkileçiminde, "ben sana konuçuyorum" eyleminin dilsel oldugu kadar, dûçûnsel, yargisal ve öznel açilardan karçilikli sözceleme (fr. co-énonciation) boyutunda söylemlere yansimasidir. Bu durumda, konuçan özne karçisinda ancak "sen" varsa, "ben" adilini kullanarak konuçabilir ve dolayisiyla da öznel bir duruç sergileyebilir. Bu sözlü etkileçim, genel bir sözcelem yaklaçimi ile §u çekilde yorumlanabilir: "Ben konuçuyorsam, sen çimdi burada karçimda beni dinledigin için konuçuyorum". "Ben - sen" etkileçimini açagidaki örnek iyi yansitmaktadir:

(2) ince Memed baçini kaldirip gülümsedi: "Ben çarik bile dikerim Süleyman emmi," dedi. "Ama sen iyi dikmiçsin bunu." (S.24)

1.3. Öznellik ve kipsellik

Konuçma dilinin baçlica özelliklerinden olan konuçmacinin kiçisel duygu, dü§ünce ve yargisini yansitan öznel tutum ve davraniçlari, yani "öznellik" (fr. subjectivité) durumu, sözlü söylemin dogasini, özünü, kisaca temelini oluçturur. Konuçma dilinde "öznellik" ve "kipsellik" (fr. modalisation) birbiriyle çok yakin ve baglantili iki dilbilimsel olgudur. Bu baglamda, konuçma dilini kabaca dilde öznellikle birlikte kipselligin ön plana çikarilmasi olarak degerlendirebiliriz. Genellikle dilde üretilen konuçma zincirleri ve söylemlerde öznellikten bahsedebilmek için, öncelikle "kipsellik"ten bahsetmek ve kipsel unsurlari göz önüne almak gereklidir. Burada önemli olan soru §udur: Kipsel öznellik mi? Öznel kipsellik mi? Konuçma zincirlerinin, sözcelerin baglam durumuna göre, kimi zaman "öznel kipsellik", kim zaman da "kipsel öznellik" içerikli olmalaridir. Bu iki durum birbirine elbette çok yakindir, ancak dogal olarak, sözü edilen bu dilbilimsel olgulardan biri digerine göre daha biçimsel ve sözdizimsel olarak daha baskin olacaktir. Açagidaki sözce, konuçma dilinin duygulara iliçkin kipsel unsur barindirabildigini gösteren somut bir örnektir. Bu duygu yogunlugu, konuçma kismindan önceki tasvir bölümündeki anlatimdan da kolaylikla anlaçilmaktadir:

(3) Asim Çavuç bunu beklemiyordu. Bir Hatçeye, bir Iraza, bir Memede bakti. Gülümsemesi dudaklarinda dondu kaldi. Elini Memede uzatti, kelepçeyi aldi. "ince Memed!" dedi, sustu. Gözgöze, öylece sustular kaldilar. "ince Memed!..." Sesi gürledi : "ince Memed, ben de bu durumda seni teslim alacak adam degilim." (S.426)

2. Sözdizimsel oluçumlar

Çaliçmamizin bu bölümünde, konuçma dilinde gözümüze çarpan çeçitli sözdizimsel oluçumlari incelemeye çaliçacagiz. Bu sözdizimsel oluçumlarda farkli sözce yapilari söz konusu edilecektir. Sözceler, konuçma dilindeki önemi ve kullanim sikligina göre §u baçliklar altinda toplanarak incelenecektir: 1) Devrik sözceler, 2) Deyimsel sözceler, 3) Tekrarlamali ve ikilemeli sözceler, 4) Ünlemsel sözceler, 5) Eksik sözceler.

2.1. Devrik sözceler

Konuçma diline özgü en belirgin sözdizimsel oluçum devrik yapilardir. Klasik dilbilgisinde "devrik yapi" olarak bilinen bu sözdizimsel oluçum, sözcelem ve pragmatik açisindan irdelendiginde "gönderici-alici" (fr. émetteur-récepteur) etkileçimi çerçevesinde bu dilsel kullanimin mutlaka bir sebebi vardir. Bu sebebi anlayabilmek ve

249

belirleyebilmek için öncelikle sözcenin yorum bölümü ile yorum sonrasi bölüm arasindaki anlamsal iliçkiyi 9özümlemekle i§e baçlanmalidir. Sözcenin yorum bölümünden sonra eklenen parçasal kisma "artyorum" (fr. postrhème, postfixe) da denebilir. Baçka bir deyiçle, yüklem ve yüklem sonrasi birim (fr. élément post-prédicatif) arasinda anlambilimsel bir inceleme yapilmalidir. Zülfikar [14, 123] devrik cümle kuruluçu ile ilgili §u sözlere yer verir: "Devrik cümle çagimizda ortaya çikmi§ bir cümle türü degildir. Kökü çok eskilere gider. Pak çok atasözü ve deyimlerimizde kullanilir. Halk agzinda da çok yaygin olarak kullanilir. Devrik cümle daha çok konuçma dilinin cümle türüdür." "ince Memed" Romaninda devrik sözceler sikça karçilaçtigimiz sözdizimsel yapilardir. Sözcenin yorum bölümünden sonra ve özellikle de yüklemden hemen sonra eklenen birimler, konuçan öznenin yargisiyla veya yorumu ile ilgili ek bir bilgi verebilecegi gibi, muhatabin dikkatini eklenen söz konusu unsur üzerine çekmek amaciyla kullanilir. Bu sözdizimsel oluçuma birkaç örnek verelim:

(4) Süleyman: "Cani istedigi kadar kalsin evde" (S.20)

(5) Süleyman: "Çok mu sikiçtirdi seni Abdi Aga?" diye sordu. (S.21)

(6) Ana: "Nasil olur?" dedi. "Siz nasil gidersiniz kasabaya bu yaçta?

Olur mu? Sonra Abdi Aga ne der?" (S.63)

2.2. Deyimsel sözceler

Edebî eserlerde ve özellikle de romanlarda "deyimler" önemli bir yer tutar.1 Deyimsel sözcüklerin kullanimi, anlatima canlilik katmak ve ifade edilen olguyu desteklemek için yazarlarin baçvurduklari biçemsel, yani stilistik bir yöntemdir. Deyimlerin kullaniliç §ekli ve içleyiçleri, aslinda Biçembilim (fr. stylistique) ve Sözbilimin/Deyi§bilim (fr. rhétorique) araçtirma alanina girer. Ancak, karçilikli konuçmalarda duygu ve dü§üncelerimizi desteklemek amaciyla, uygun olabilecek deyimleri yeri geldiginde kullanabiliriz. Bu biçemsel yöntem, konuçmacinin kiçisel dü§ünce ve yargisini muhatabina ikna edici bir yolla iletebilmesi için kullandigi etkili bir yöntemdir. Deyimsel sözcelere bütünceden §u üç örnegi verebiliriz:

(7) Sonra, "olmaz," dedi kendi kendine. "Adami kurt ku§ yer." (S.12)

(8) Hatçe: "Can," dedi. "Yolunu, yolunu çok gözledim. Gözlerim yollarda kaldi" (S.81)

(9) "Vay benim baçima gelenler!... Kizim! Kizim! Sürüm sürüm sürünesin inçallah. Namusumu ikiparalik ettin kizim! Kahrol! Kizim! iki gözün önüne aksin kizim!" (S. 100)

2.3. Tekrarlamali ve ikilemeli sözceler

Konuçma dilinde tekrarlamali ve ikilemeli sözcelerin çok sik kullanildigi bilinen bir gerçektir. Tekrarlama, herhangi bir sözcügün veya sözcük öbeginin yinelenmesidir. Hatta tekrarlama kisa bir sözce düzeyinde de olabilir. ikilemede ise yinelenen sözcügün biçimi degiçiklige ugrayabilir ve ifade açisindan deyimsel bir özellik göze çarpar. Vardar'a [13, 125] baktigimizda, "ikileme" terimini §u çekilde tanimladigini görüyoruz: "Anlama güç katmak amaciyla bir birimi, seslemi yineleme, aralarinda benzerlik bulunan birimleri art arda kullanma (örn. ölen ölene, güzel güzel, ev mev, vb.). Edebî metinlerdeki konuçmalarda, tekrarlama ve ikilemelerin en önemli söylemsel i§levleri (fr. fonction

1 Aksan (1993 : 83) "deyimler"in önemini §u çekilde açiklar: "Deyimler bir dili konu^an toplumun dünya görü^ünü, yaçam biçimini, çevre koçullarim, gelenek, görenek ve inançlarim, önem verdigi varlik ve kavramlari, kisacasi, maddi ve manevi kültürünü yansitan, o toplumun dü^ünme biçimini, hatta nükte ve buluçlarini ortaya koyan, dilbilim açisindan önemli oldugu kadar yazin ve halkbilim açisindan da önemli olan sözlerdir."

250

YA§AR KEMAL'lN "INCE MEMED"ROMANINDA KONUÇMA DlLl YAPISININ _(SÖYLEM DILBILIMIIÇIGINDA INCELENMESI)_

discursive) anlatima bir zenginlik katmak ve/ya söylemin belirli bir noktasina vurgu yapmaktir. Vurgulanan kisim, tekrarlanan veya yinelenen unsur olmakla birlikte, daha ziyade yüklemin sözce içindeki anlamsal etkisini gûçlendirir.

2.3.1. Tekrarlamalar

"Ince Memed" romaninda en çok tekrarlanan dilsel unsurun yüklem oldugunu söyleyebiliriz. On be§ sözceden oluçan açagidaki söylem parçasinda yüklemler tekrarlanmiçtir: "Giderim" yüklemi ûç kez, "bulurum" yüklemi iki kez, "göremez" yüklemi iki kez, "ölürüm" iki kez tekrarlanmiçtir. Bunun yani sira, sözceler arasinda anlamsal baglantiyi kurma içlevi gören ve konuçma diline özgü bir kullanim olan "i§te" sözcügü alti kez tekrarlanmiçtir. Bu tekrarlama belirli bir söylemsel durumu vurgulamak amaciyla dile getirilmektedir.

(10) "Giderim," diyordu. "Giderim bulurum o köyü. Kimse bilmez oraya gittigimi. Gider bulurum. Giderim i§te. Çoban olurum i^te. Çift sürerim i^te. Anam beni arasin i^te. Arasin aradigi kadar. Keçisakalli göremez yüzümü. Göremez i§te. Ya köyü bulamazsam? Bulamam! Aç kalir ölürüm. Ölürüm i§te." (S. 12)

2.3.2. Ikilemeler

Edebî metinlerde geçen konuçma bölümlerinde, ikilemeler daha çok ifadeye dogrudan etki eden ve deyimsel özellik taçiyan bir dilsel kullanimdir. Bu dilsel kullanim, yazarin edebî üslubu ve yazi teknigiyle yakindan ilgilidir. Dolayisiyla, her yazarin, ikilemeleri kullanma biçimi ve ölçüsü farkli olabilir. Hatta, bu durum romanda geçen hikayeye de birebir bagli oldugundan, "Ince Memed"de karçilikli konuçmalarin ifade bakimindan zenginligi ikilemelerin yogun kullanilmasini gerektirmiçtir. Açagidaki iki örnekten birincisinde, ikilenen unsur yüklemi dolayli olarak etkilerken, ikinci örnekte ise, ikilemeler bir kelime oyunu ile birlikte yüklemin anlamini dogrudan etkiler ve böylece anlamini g^lendirir. "Sürüm sürüm sürünsün" ve "yilin yilin yatsin" bir tekerleme gibi, hem kelime oyunu hem de sesletim açisindan (/s/ ve /y/ sesleri) yüklem üzerinde bir pekiçtirme saglar. Demek ki, ikilemelerde seslerin yinelenmesi de ifadeyle birlikte anlama g^ katar ve bu sayede karçi tarafin dikkati ifade edilen olgu üzerine çekilmiç olur. Böylece, söylem çözümlemesi yapildiginda, dilbilimsel içlev olarak ikilemelerde "yüklemsel odaklama" denilen dilsel olgusundan söz etmek mümkündür. Sözlü dil Turkçesinde ikilemelere çok sik rastlamamizin sebebi, Türkçenin ses açisindan uyuma ve dilin melodisine verdigi önem ile açiklanabilir. Ayni zamanda, bu ikilemeli kullanimlar, güçlü, ilgi çekici ve etkileyici anlatim çeklini ortaya koyan bir kelime oyunu tarzidir. "yilin yilin yatsin" ile "kiyik kiyik kiyar beni" ifadeleri günümüz konuçma dilinde pek kullanilmamaktadir:

(11) Abdi Aga: "Zahmeti mahmeti yok," dedi. "Göster bana yerini çocugun." (S.46)

(12) "Onmasin in§allah_" / "Sürüm sürüm sürünsün." "Kurt içlesin tenine inçallah." / "Yilanciklar çikarsin da yilin yilin yatsin" (S. 90)

(13) Memed: "Beni bulursa... Allah var demez... Kiyik kiyik kiyar beni." (S. 22)

2.4. Ünlem sözceleri

Ünlem sözceleri de özellikle sözlü söylemlerde duygularin dü§ünceler ile birleçtirilmesi veya baçka bir deyiçle dü§ünce ve davraniçlarin duygular (kizginlik, öfke, korku, sevinç, mutluluk vs) ile beslenmesi bakimindan önemli sözcelerdendir. Günlük konuçma dilinde, ünlem sözcelerinin tonlama ve bürünsel, yani prosodik yapisi çok

251

önemlidir. Karçilikli konuçmalarda, ünlem sözcesinin söylemsel degeri, sözcenin bürünsel yapisi incelenerek belirlenebilir. Ancak, buradaki durumda oldugu gibi, edebî metinlerde geçen konuçmalardaki ünlem sözcelerinin söylemsel degerleri, baglam ile birlikte seçilen sözcüklerin anlamlari ve noktalama içaretleri incelenebilir. Meselâ, açagidaki örneklere bakildiginda, birinci sözcede iki yüklemin emir kipi ve olumsuz yapida olmasi ve sözcenin sonundaki ünlem içareti söylemin ünlemsel degerini somut bir çekilde ortaya koymaktadir. Oysa, ikinci örnekte anlam agir bastigindan dolayi, yazar sözcenin sonuna ünlem koyma geregi duymamiçtir.

(14) Memed: "Etme eyleme Hatçe!" (S. 419)

(15) Memed: "Allah belani versin." (S. 419)

2.4. Eksik sözceler

Konuçma dilinde, sözcenin tamamlanmadigi veya eksik kaldigi durumlar da söz konusu olabilir. Biz buna "eksik sözce" diyoruz. Bu sözdizimsel oluçum, konuçma diline özgü, önemli dilsel özelliklerden biridir. Yaçar Kemal, konuçmalarin geçtigi bölümlerde, kiçiler arasinda geçen konuçmanin canliligini vermek amaciyla eksik sözce kullanimina baçvurur. Bu yöntem ayni zamanda, sözcenin geri kalan kismini, yani tamamlanmayan bölümünü okuyucunun tahminine birakarak okumayi sikiciliktan ve monotonluktan uzaklaçtirmak amaciyla da kullanilabilir. Baçka bir deyiçle, yazarlar eksik sözce kullanimini edebiyatta bir çeçit yazinsal üslup olarak da degerlendirebiliyorlar. Eksik sözce, baglamdan hareketle muhatabin (dinleyici y a da okuyucu) yargisina birakilan bir anlatim §eklidir. Bu kullanimlar, sözlü dilde muhatabin da var oldugu çikarimini saglayan, karçi tarafi öne çikaran söylem türleridir. Bu açidan bakildiginda, eksik sözceler karçilikli dü§ünmeye sevk eden dilsel kullanimlar oldugundan, karçilikli sözceleme durumu söz konusudur. Örnegin:

(16) Sonunda: "Kovarsa kovsun Abdi Aga," dedi. "Bizde..." (S. 64)

(17) "Nasil bulacaklar bu ormanin içinde bizi? Sen de." (S.98)

Sonuç. Bu araçtirmanin giriç bölümünde belirttigimiz gibi, burada söz konusu olan belli bir bütünce üzerinde yapilan bir durum çaliçmasi oldugundan, bu çaliçmada belirlenen ve incelenen sözce ve gösterge ulamlari konuçma dili açisindan genelleçtirilemez. "ince Memed" romaninda, Anadolu'nun belli bir bölgesindeki agiz (konuçma dilinin kullanim §ekli) yogun kullanilmasina ragmen, konuçma dili yapisi söylem dilbilim açisindan bakildiginda, oldukça zengin bir dil perspektifi görebiliyoruz. Geni§ yelpazeli bu dilsel kullanim, konuçma dilinin özünü oldugu gibi yansitan farkli yapidaki sözce kuruluçlari ile gerçekleçir. Konuçurken sikça kullanilan ve konuçma dilinin özelligini yanitsan "devrik yapilar, deyimler, tekrarlamalar, yinelemeler ve eksik söylemler" bu çaliçmamizda bize oldukça zengin sözce örnekleri sunmuçtur. Öyle ki, bu çeçitli sözceler arasinda seçim yapmak ve örnekleri siniflandirmak bizim açimizdan bu araçtirmanin en zor kismi olmuçtur. Elbette ki, konuçma dilini betimleyen etkenleri bu kadarla sinirlamak mümkün olmadigi gibi dogru bir yaklaçim da olmaz. Zira, konuçma dilinin dogasi geregi devingen bir yapida olmasi, söz(ce) ve söylem üretimi sonsuz sayidadir. Ancak §unu rahatlikla söyleyebiliriz ki, bu çaliçmada inceledigimiz kadariyla, "ince Memed" romaninda geçen konuçmalar, sözlü dil yapisi ve içleyiçine özgü en belirgin dilsel öge ve olgularini barindirmaktadir.

252

YA§AR KEMAL'lN "INCE MEMED"ROMANINDA KONUÇMA DlLI YAPISININ _(SÖYLEM DlLB IL I Ml IÇIGINDA INCELENMES I)_

Kaynakça

1. Aksan D. Turkçenin gücü / Aksan D. - Ankara: Bilgi Yayinevi.- 3. Basim, 1993.- 200 s.

2. Banguoglu T. Tm'kçenin grameri / Banguoglu T. - Ankara: TDK Yay.- 4. Baski, 1995.- 628 s.

3. Bazin L. Introduction à l'étude pratique de la langue turque / Bazin L. - Paris: Librairie d'Amérique et d'Orient Adrien Maisonneuve, 1987. - 201 s.

4. Blanche-Benveniste Cl. Approche de la langue parlée en français / Blanche-Benveniste Cl. - Paris: Ophrys, 1997.- 164 s.

5. Culioli A. Pour une linguistique de l'énonciation / Culioli A. - Paris: Ophrys.- vol.1, 1990.

6. Ergin M. Türk dil bilgisi / Ergin M. - istanbul: Bayrak Basim Yay.- 19.baski, 1990. - 384 s.

7. Golstein B. Grammaire du Turc / Golstein B. - Paris: L'Harmattan, 1997.- 282 s.

8. Kemal Y. ince Memed 1 / Kemal Y. - istanbul: Adam Yayinlari .- 1.bsk.1955, 1995.- 422 s.

9. Korkmaz Z. Gramer Terimleri Sözlügü / Korkmaz Z. - Ankara: TDK Yayin, 1992.- 212 s.

10. Maingueneau D. Les termes clés de l'analyse du discours / Maingueneau D. - Paris: Editions du Seuil.- 2.baski, 2009.- 143 s.

11. Sarica M. Sözlü dil yapisi / Sarica M. - istanbul: Multilingual, 2005.- 151 s.

12. Saussure F. Genel dilbilim dersleri / Saussure F. / Çeviren: Berke Vardar. - Ankara: Birey ve Toplum Yayinlari, 1985.- 272 s.

13. Vardar B. Açiklamali Dilbilim Terimleri Sözlügü / Vardar B. - istanbul: ABC Yayinevi, 1998.- 295 s.

14. Zülfikar H. Yüksek ögretimde Trnrkçe yazim ve anlatim / Zülfikar H. - istanbul: ilyaz Basimevi.-1.baski, 1977.- 255 s.

Йылмаз С. Структура разговорной речи романа Яшара Кемаля "Ince Memed" (как объект лингвистического дискурса) / С. Йылмаз, У. Йылмаз // Ученые записки Таврического национального университета имени В. И. Вернадского. Серия «Филология. Социальные коммуникации». - 2012. -Т. 25 (64), № 3, ч. 1. - С. 247-253.

В статье рассматривается структура речи романа Яшара Кемаля "Ince Memed" как объект лингвистического дискурса, на основе морфологии и синтаксиса отобраны и классифицированы различные типы высказывания, по результатам дискурсивного анализа описаны языковые особенности разговорной речи.

Ключевые слова: лингвистика, разговорная речь, дискурс, язык, синтаксис, турецкий язык.

Йилмаз С. Структура розмовно!" мови роману Яшара Кемаля "Ince Memed" (як об'ект лшг-вктичного дискурсу) / С. Йилмаз, У. Йилмаз // Вчеш записки Тавршського национального ушверсите-ту iменi В. I. Вернадського. Серiя «Фшоло™. Сощальш комушкацп». - 2012. - Т. 25 (64), № 3, ч. 1. -С. 247-253.

У статп розглядаеться структура мови роману Яшар Кемаля "ince Memed" як об'ект лшгвютич-ного дискурсу, на основi морфологи та синтаксису вдабрано та класифжовано рiзнi типи висловлю-вання, за результатами дискурсивного анатзу описано мовш особливоси розмовноï мови.

Ключовi слова: лшгвютика, розмовна мова, дискурс, мова, синтаксис, турецька мова.

Yilmaz S. Yasar Kemal, "Thin Memed" Novel Speech Language Structure. Light of Linguistics Discourse Analysis / S. Yilmaz, A. Yilmaz // Scientific Notes of Taurida V. I. Vernadsky National University. - Series: Philology. Social communications. - 2012. - Vol. 25 (64), No 3, part 1. - P. 247-253.

In this study, the mutual conversations and oral discourses which take place in the novel "1955; "ince Memed" (Thin Memed) of Yasar Kemal will be examined in the light of linguistic discourse. First of all, the different types of utterances will be carefully selected and classified on the basis of morphology and syntax. Afterwards, these utterances will be observed in terms of linguistic features by carrying out the discourse analysis.

Key words: Discourse, Enunciation, Linguistics, Spoken language, Syntax, Turkish

Поступила в редакцию 03.09.2012 г.

253

Rus dilinde bulunan sözcüklerin anlamlarını hepimiz merak etmişizdir. Alışık olmadığımız ve öğrenmesi oldukça zor olarak görünen Rusçanın bazı kelimelerini bile öğrenmek önemli bir meseledir. Bu nedenle Rusça kursu, en az tercih edilen yabancı dil kurslarından birisidir. Yeni bir dil öğrenmek isteyenlerin son zamanlarda Rusçayı da tercih ettiğini görüyoruz.

İş veya eğitim için Rusya’ya gitmesi gereken kişiler için bazı pratik bilgiler bile orada hayat kurtarabilir. Yazılışı tam olarak bilinmese bile, okunuşu ve anlamı bilinen günlük temel kelimeler seyahat boyunca yeterli olacaktır. Bu nedenle Rusça kelimeler, Rusça günlük kelimeler ve Rusça güzel kelimeler gibi temel kelime gruplarını öğrenmek pratik bir yoldur.

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı ve Slav dil grubundaki Doğu Slav dillerinin alt grubuna dâhil olan bir dildir. Yabancı dil olarak tercih edilmeye başlanan Rusça, Rusya’nın politik önemiyle ilgili olarak daha da önem kazanmıştır. Birleşmiş Milletler yapısının resmî dilleri arasında yer alan Rusça, bu açıdan da önemli bir dil konumundadır.

Dolayısıyla da bu nedenler bile, Rusça eğitiminin önemi son dönemlerde daha da artmıştır. Rusça, vurgu açısından diğer dillerden ayrılan bir dil olduğu için, kelime öğrenme dışında vurguyu da öğrenmek gerekir. Vurgu ile birlikte doğru telaffuzu da öğrenmek önemli olduğu için, bu konularla ilgili eğitim almak gerekir.

Kurslar elbette faydalıdır, ancak bazı gündelik kelimeleri ve kullanım şekillerini öğrenmek de başlangıç için faydalı olacaktır.

Bu yazımızda, ‘Rusça Kelimeler ve Anlamları’, ‘Rusça Güzel Kelimeler’, ‘Rusça Havalı Kelimeler’ ve ‘Rusça Günlük Kelimeler’ gibi konu başlıklarımız bulunuyor.

Rusçayı pratik bir şekilde öğrenmek isteyenler! Yazımıza birlikte bakalım, ne dersiniz?

Rusça Kelimelerin Okunuşları ve Anlamları

Rusça kelimelerin okunuşlarını ve anlamlarını içeren bu yazı, Rusya seyahati plânlayanlar için bir dil rehberi niteliği taşıyor. Ancak yine de, online eğitim yoluyla Rusça eğitiminin kısa bir süre içinde tamamlanabildiğini de eklemeliyiz. Pratik bir Rusça eğitimi için, Rusça A1-A2 kursu ve Rusça B1-B2 kursu online eğitimlerine katılmak yararlı olacaktır.

Enstitü çatısı altında verilen online eğitimlerde öğretilen kelimeler ve pratik kullanım şekilleri, Rusça öğrenmek isteyenlere rehber oluyor. Yazımızın bu bölümünde de günlük hayatta sık kullanılan kelimeler, okunuşları ve anlamları yer alıyor.
İşte, Rusça kelimelerden bazı örnekler:

• Здравствуйте [zdravstvuyte]: Merhaba

• Доброе утро [dobrae utra]: Günaydın

• Да [da]: Evet

• Нет [niet]: Hayır

• Ладно [ladna]: Peki

• Хорошо [haraşo] İyi, tamam

• Добрый день [dobrıy den’]: İyi günler

• Добрый вечер [dobrıy veçır]: İyi akşamlar

• Спокойной ночи [spakoynıy noçi]: İyi geceler

• Пока [paka]: Güle Güle

• До встречи [da fstreçi]: Görüşürüz.

• Пожалуйста – [pajalusta]: Lütfen, rica ederim.

• Извините – [izvinite]: Özür dilerim.

• Спасибо – [spasiba]: Teşekkür ederim.

• Не знаю – [niznayu] – Bilmiyorum.

• Как дела? – [kak dela?]: Nasılsın?

• Может быть – [mojet bıyt]: Olabilir.

• Большой [bal’ŞOy]: büyük

• Маленький [MAlen’kiy]: küçük

• Широкий [şiROkiy]: geniş

• Узкий [UZkiy]: dar

• Чистый [Çİstıy]: temiz

• Грязный [grYAznıy]: kirli

• Умный [UMnıy]: akıllı

• Закрытый [zakRItıy]: kapalı

• Открытый [atkRItıy]: açık

• Холодный [haLOdnıy]: soğuk

• Жаркий [JArkiy]: sıcak

• Прохладный [prahLAdnıy]: serin

• Тёплый [TYOplıy]: ılık

• Трудный [tRUdnıy]: zor

• Лёгкий [LYOhkiy]: kolay

• Сухой [suHOy]: kuru

• Мокрый [MOkrıy]: ıslak

• Ранний [RAnnıy]: erken

• Поздний [POzdnıy]: geç

• Быстрый [BIstrıy]: hızlı

• Медленный [MEdlennıy]: yavaş

• Счастливый [ŞastLİvıy]: mutlu

• Расстроенный [rasstROyennıy]: üzgün

• Тяжёлый [tyiJYOlıy]: ağır

• Лёгкий [lYOHkiy]: hafif

• Высокий [vıSOkiy]: yüksek

• Низкий [Nİzkiy]: alçak

• Больной [bal’NOy]: hasta

• Здоровый [zdaROvıy]: sağlıklı

• Левый [LEvıy]: sol

• Правый [pRAvıy]: sağ

• Длинный [dLİnnıy]: uzun

• Короткий [kaROtkiy]: kısa

• Новый [NOvıy]: yeni

• Старый [sTArıy]: eski

• Бедный [BEdnıy]: fakir

• Богатый [baGAtıy]: zengin

• Правильный [pRAvilnıy]: doğru

• Неправильный [nepRAvil’nıy]: yanlış

• Худой [huDOy]: zayıf

• Сильный [Sİl’nıy]: güçlü

• Полный [POlnıy]: dolu

• Пустой [pusTOy]: boş

• Молодой [malaDOy]: genç

• Пожилой [pajiLOy]: yaşlı

• Дешёвый [deŞYOvıy]: ucuz

• Дорогой [daraGOy]: pahalı

• Внимательный [vniMAtel’nıy]: dikkatli

• Невнимательный [nevniMAtel’nıy]: dikkatsiz

• Свежий [sVEjiy]: taze

• Несвежий [nesVEjiy]: bayat

• Голодный [gaLOdnıy]: aç

• Сытый [SItıy]: tok

• Натуральный [natuRAl’nıy]: doğal

• Искусственный [isKUsstvennıy]: suni, yapay

• Вежливый [VEjlivıy]: nazik

• Грубый [gRUbıy]: kaba

• Ленивый [leNİvıy]: tembel

• Трудолюбивый [trudalyuBİvıy]: çalışkan

• Храбрый [hRAbrıy]: cesur

• Трусливый [tRUslivıy]: korkak

• Мягкий [mYAhkiy]: yumuşak

• Твёрдый [tvYOrdıy]: sert

• Сладкий [sLAdkiy]: tatlı

• Горький [GOr’kiy]: acı

• Слепой [slePOy]: kör

• Глухой [gluHOy]: sağır

• Сильный [Sİl’nıy]: güçlü

• Занятый [zanYAtıy]: meşgul

• Честный [ÇEstnıy]: dürüst

• Благородный [blagaROdnıy]: soylu, asil

• Весёлый [veSYOlıy]: neşeli

• Терпеливый [terpeLİvıy]: sabırlı

• Приятный [priYAtnıy]: hoş

• Удачный [uDAçnıy]: başarılı

• Знаменитый [znameNİtıy]: ünlü

• Красивый [kraSİvıy]: güzel

• Зрелый [zRElıy]: yetişkin

• Усталый [usTAlıy]: yorgun

• Шумный [ŞUmnıy]: gürültülü

• Здоровый [zdaROvıy]: sağlıklı

• Свободный [svaBOdnıy]: özgür

Rusça Güzel Kelimeler

‘Rusça güzel kelimeler, güzel sözler nelerdir?’ diye merak edenlerimiz olabilir. Rusça meraklıları için bu konuyla ilgili bazı araştırmalar yapıp örnekleri aşağıda sıraladık:

• ‘Бриллиант упавший в грязь, всё равно остаётся бриллиантом. А пыль,поднявшаяся до небес, так и остаётся пылью’: ‘Çamura düşen elmas, hâlâ elmas olarak kalır. Gökyüzüne kadar yükselen toz da toz olarak kalır’

• ‘Прежде чем диагностировать себя депрессию заниженную самооценку, убедитесь, что вы не окружены идиотами’: ‘Depresyon veya düşük özgüven tanısını koymadan önce, salaklarla çevrili olmadığınız konusunda emin olun’

• ‘Верность является тяжелым бременем. Не каждый человек может нести: ‘Vefa çok ağır yüktür, her insan taşıyamaz’

• ‘Первый язык, который должен выучить человек, это, что единственный, собирается учиться. сладкий язык’: ‘İnsanın öğrenmesi gereken ilk dil, tatlı dildir’

• ‘Я черный человек, которого бросила радуга’: ‘Gökkuşağı tarafından dışlanmış olan siyah gibiyim’

• ‘Он мне нравился, что это так закончилось’: ‘Ben onu, sonu böyle bitmesi için sevmemiştim’

• ‘Bолк никогда брoсит любимую волчицу, рaди доступной cобаки’: ‘Kurt; en sevdiği kurdu, asla ucuz bir köpek uğruna bırakmaz’

Rusça Havalı Kelimeler

‘Rusça havalı kelimeler’ dendiğinde aklımıza, bir önceki konu başlığımızdaki gibi güzel sözler geliyor. Bu havalı ve güzel sözlerden bazılarını da şu şekilde derledik:

• ‘Цени человека, который второй шанс’: ‘Size ikinci şansı veren kişileri takdir etmelisiniz’

• ‘Хочешь продолжения, рассказывай никому начале’: ‘Eğer bir işe devam etmek istiyorsanız, hiç kimseye başlangıçtan söz etmeyin’

• ‘Есть цветы́, кото́рые цвету́т, цветы́, кото́рые цвету́т по́здно. лю́ди расцвета́ют.’: ‘Erken ve geç açan çiçekler vardır. İnsanlar da aynı biçimde çiçek açar’

• ‘Е́сли вре́мя, что́бы ныть жа́ловаться, зна́чит доста́точно, что́бы всё измени́ть’: ‘Dırdır yapıp şikayet edecek vaktiniz varsa, birşeyleri değiştirmek konusunda yeterli zamanınız var demektir’

• ‘То, како́й доро́гой идёте, гора́здо важне́е, ва́ша ско́рость. ” ‘Gittiğiniz yollar, hızınızdan daha önemlidir’

• ‘Всегда есть выбор. Либо ты делаешь, хочешь ты, счастлив. Либо делаешь, другие, ненавидишь себя’: ‘Her zaman bir seçim şansı vardır. Ya her şeyi istediğin gibi yapıp mutlu olursun. Ya da başkalarının istediği şeyi yapıp, hem onlardan hem de kendinden nefret edersin’

Rusça Günlük Kelimeler

Rusçada günlük kelimeler, gündelik hayat akışında sık sık karşı karşıya kalınan ve kullanılması gereken temel kavramlardır.
Gündelik hayatta en sık kullanılan kelimeleri, okunuşlarını ve anlamlarını şu şekilde özetleyebiliriz:

• Взять [vzYAt’]: almak

• Понять [panYAt’]: anlamak

• Бросить [bROsit’]: bırakmak

• Встать [vsTAt’]: kalkmak

• Смотреть [smatREt’]: bakmak

• Ждать [jdat’]: beklemek

• Закончить [zaKOnçit’]: bitirmek

• Найти [nayTİ]: bulmak

• Встретиться [vstREtit’sa]: buluşmak

• Ответить [atVEtit’]: cevaplamak

• Работать [raBOtat’]: çalışmak

• Пригласить [priglaSİt’]: davet etmek

• Слушать [sLUşat’]: dinlemek

• Отдыхать [atdıHAt’]: dinlenmek

• Трогать [tROgat’]: dokunmak

• Слышать [sLIşat’]: duymak

• Падать [PAdat’]: düşmek

• Думать [DUmat’] – düşünmek

• Жениться [jeNİt’sa]: evlenmek

• Прийти [pRİyti]: gelmek

• Принести [prinesTİ]: getirmek

• Идти [idTİ]: gitmek

• Видеть [Vİdet’]: görmek

• Смеяться [smeYAt’sa]: gülmek

• Тратить [tRAtit’]: harcamak

• Пить [pit’]: içmek

• Верить [VErit’]: inanmak

• Хотеть [haTEt’]: istemek

• Остаться [asTAt’sa]: kalmak

• Говорить [gavaRİt’]: konuşmak

• Бегать [BEgat’]: koşmak

• Читать [çiTAt’]: okumak

• Сидеть [siDEt’]: oturmak

• Играть [igRAt’]: oynamak

• Платить [pLAtit’]: ödemek

• Изучать [izuÇAt’]: öğrenmek

• Убить [uBİt’] – öldürmek

• Умирать [umiRAt’]: ölmek

• Купить [kuPİt’]: satın almak

• Продать [praDAt’]: satmak

• Смотреть [smatREt’]: seyretmek

• Спросить [spraSİt’]: sormak

• Рассказать [rasskaZAt’]: anlatmak

• Летать [leTAt’]: uçmak

• Забыть [zaBIt’]: unutmak

• Проснуться [prasNUt’sa]: uyanmak

• Спать [spat’]: uyumak

• Дать [dat’]: vermek

• Писать [piSAt’]: yazmak

• Кушать [Kuşat’]: yemek

• Ходить [haDİt’]: gitmek

• Звонить [zvaNİt’]: telefon etmek

• Посещать [paseŞAt’]: ziyaret etmek

Rusça Basit Kelimeler

Rusça basit kelimeler konusunda, cümle içinde örnek vermek daha doğru olacaktır. Cümle içindeki kullanımları ve okunuşlarıyla birlikte Rusça basit kelimeler şu şekilde örneklenebilir:

• Вы говорите по-русски? [vıy gavarite pa-russki?]: Siz Rusça konuşur musunuz?

• Вы понимаете меня? [vy minya panimayete?]: Siz beni anlıyor musunuz?

• Вы русский? [vy russkiy? ]: Siz Rus musunuz?

• Турок [Turık]: Türk

• Как вас зовут? [kak vas zavut? ]: Sizin adınız ne?

• Меня зовут Ахмет [minya zavut Ayla]: Benim adım Ayla

• Что вы хотите? [şto vy hatite? ]: Siz ne istiyorsunuz?

• Вы откуда? [vy atkuda?]: Siz nerelisiniz?

• Чем я могу вам помочь? [çem ya magu vam pamoç’?]: Size nasıl yardımcı olabilirim?

• Рад вас видеть [rad vas videt’]: Sizi gördüğüme sevindim.

• Конечно [kanieşna]: Tabi ki

• Да, правда [da, pravda]: Evet, doğru

• Сколько времени? [skol’ka vremeni?]: Saat kaç?

• Что это? [şto eta?]: Bu ne?

• Где могу найти такси? [gde magu nayti taksi?]: Taksiyi nerede bulabilirim?

• Очень рад [oçin rad]: Çok memnun oldum.

• Береги себя! [beregi sibya]: Kendine iyi bak!

Rusça en önemli ilk 300 kelime