Paskalya Bayraminda Neden Yumurta

Rengarenk boyanmış yumurtalar, mis kokulu çörekler, tavşan şeklinde kurabiye ve çikolatalar… Tüm bunlar akla doğal olarak Paskalya Bayramı’nı getiriyor. Paskalya, Hristiyanlıktaki en eski ve önemli bayramlardan biri. Peki, Hristiyan alemi için büyük önem taşıyan Paskalya nedir? Neden kutlanır? Konuyla ilgili merak ettiklerinizin tamamı, yazımızda.

Paskalya nedir, neden kutlanır?

Paskalya kelimesi, İbranice kökenlidir ve kelimenin önce Yunanca’ya, daha sonra Avrupa dillerine geçtiği bilinir. İngilizce'de “Easter” olarak bilinen Paskalya, diğer Batılı dillerde Eastre, Ostern ya da Pasen, Paskar gibi farklı isimlerle anılır. Dilimize Rumca “Pashalia” kelimesinden türeyerek girmiştir ve anlamı “geçiş, geçmek” demektir. Peki, Paskalya Bayramı’nın anlamı nedir?

Paskalya Bayramında Hz. İsa’nın dirilişi kutlanır. Hristiyan dinine göre, Hz. İsa çarmıha gerildikten üç gün sonra dirilmiş ve göğe yükselmiştir. Hatta bu nedenle Paskalya, “Diriliş Pazarı” ve “Kıyam Yortusu” isimleriyle de anılır. Bu bayramın bilinen en eski kutlanma tarihi ise 2. yüzyıla kadar gitmektedir.

Paskalya’nın sembolü, bildiğiniz gibi yumurta ve tavşandır. Paskalya yumurtası, önceki yüzyıllarda paganizmin sembolüydü ve geleneksel olarak ilkbaharı, doğanın uyanışını simgelemektedir. Paskalya tavşanı ise doğurganlığıyla bilinen bir hayvan olduğu için yeniden doğuşu sembolize eder. Hz. İsa’nın doğumu doğurganlık, yaşam ve olgunluğun karşılığıdır.

Paskalya Bayramı ne zaman kutlanır?

Paskalya Bayramı Ortodokslar, Katolikler ve Protestanlar tarafından farklı zaman dilimlerinde kutlanır. Ancak bayram kutlamaları, yaklaşık olarak mart ile nisan sonuna kadar olan dönemde gerçekleşir.

Paskalya, beş hafta süren Büyük Perhiz dönemi ile son hafta başlayan Kutsal Hafta’yı kapsar. Paskalya Günü’nde (Diriliş Günü) ise sona erer. Hristiyanlar bu perhiz döneminde 40 gün boyunca hayvansal gıda tüketmezler.

Son olarak bu yıl Paskalya Bayramı’nın 9 Nisan 2023 Pazar günü kutlanacağını da belirtelim.

Paskalyada ne yapılır?

Paskalya Bayramı, farklı ülkelerde farklı şekillerde kutlanmaktadır. En yaygın kutlama şekli ise kilisede yapılan ayinler ve insanların birbirlerine genellikle çikolatadan yapılan Paskalya tavşanı ve farklı renklere boyanmış Paskalya yumurtası hediye etmesidir. Ayrıca Paskalya Günü için evlerde Paskalya çöreği yapılır, mumlar yakılır ve çeşitli dualar okunur…

Paskalya yumurtasının hikayesi

Rengarenk boyanmış yumurtaların Paskalya Bayramı’nın simgelerinden biri olduğunu söyledik. Bu konuda farklı inanışlar olsa da yaygın bir inanışa göre, Hz. İsa çarmıha gerildiğinde, yaralarından yere kan akar. Yere düşen bir kan damlası, Paskalya yumurtasını oluşturur. Hz. İsa'nın yanında ağlayarak dua eden Hz. Meryem'in gözyaşları ise kırmızı yumurtaya damlar ve yumurtanın üzerinde desenler oluşturur. Diğer yumurtalarda da aynısı yaşanır. Bunu gören Hz. Meryem tüm yumurtaları bir mendilin içinde toplar, oğlunun cenazesini almak için Pontius Pilate'e doğru yola çıkar. Yolculuğu boyunca karşılaştığı her çocuğa barış içinde yaşamalarını dileyerek bir yumurta verir. Hz. Meryem, Pilate'nin sarayına ulaştığında bayılır, böylece yumurtalar dünyanın her yerine dağılır…

Başka bir ifadeyle yumurta, yeni yaşamın sembolüdür. Hristiyanlar için Paskalya yumurtaları, İsa'nın dirilişinin bir sembolü olarak kullanılır. Hristiyanlar, İsa'nın dirilişi aracılığıyla ölümün ve günahın üstesinden geldiğine inanırlar. Günümüzde çoğu Paskalya yumurtası çikolatadan yapılır ve renkli folyo ile kaplanır. Önceki dönemlerde ise tavuk yumurtaları sertleşene kadar kaynatılır ve ardından elle süslenirdi.

Bonus: Paskalya çöreği tarifi

Paskalya çöreği, Paskalya Bayramı’na özgü olsa da yılın her döneminde ilgi gören son derece lezzetli bir yiyecek. Eğer daha önce denemediyseniz bu inanılmaz derecede lezzetli tarifi, baharda denemenizi öneririz.

Paskalya çöreği için gerekli malzemeler:

2 yumurta
1 su bardağından bir parmak eksik toz şeker
1/2 su bardağı ılık su
1/2 su bardağı ılık süt
5 yemek kaşığı eritilmiş tereyağı
1/2 çay bardağından 1 parmak eksik sıvı yağ
1 paket instant maya
1 tatlı kaşığı (silme) mahlep
4,5 su bardağı un

Üzeri için gerekli malzemeler:

1 yumurtanın sarısı
1 tatlı kaşığı file badem

Yapılışı: Hamuru hazırlamak üzere bir kabın içerisine ılık süt, ılık su, 1 yemek kaşığı şeker ve mayayı ekleyip karıştırın. Ağzını kapatarak 10 dakika bekletin. Başka bir kabın içerisinde, yumurta ile bir bardaktan bir parmak eksik şekeri 2-3 dakika kadar çırpın, içerisine tereyağı ve sıvı yağı ekleyerek karıştırın. Ardından mayalı karışımla birleştirin. Elde ettiğiniz karışıma yaklaşık 4,5 su bardağı elenmiş un ve mahlebi ekleyerek iyice yoğurun. Yine ağzını kapatarak 1 saat mayalanmaya bırakın. Mayalanan hamuru üç eşit parçaya ayırın ve beze haline getirin. Her bir bezeyi uzunlamasına şekillendirin, ucundan birleştirerek örgü şekli verin. Örgü şeklinde hamuru pişirme tepsisine alın ve 15-20 dakika kadar sıcak bir ortamda bekletin. Üzerine yumurta sarısını sürüp bademleri serpin.

Tepsinizi önceden ısıttığınız 190 derecelik fırında 25-30 dakika kadar pişirin. Paskalya çörekleriniz hazır, afiyet olsun!

En yaygın Paskalya geleneklerinden biri, Kutsal Perşembe günü yumurtalarının boyanmasıdır. 

Yumurtalar, Mesih'in vücudunun ve kanının sembolü olarak ekmek ve şarabı dünyayı günahın esaretinden kurtarmak için kurban edilmeye hazır olarak sunduğu Son Akşam Yemeği günü olan Kutsal Perşembe günü boyanır.

Geleneğe göre yumurta, hava geçirmez kabuğu ve içinde yaşamı saklamasıyla Hz. İsa'nın mezardan çıkıp dirilişini sembolize eder. Son yıllarda yumurtalar farklı renklere boyanıyor olsalar da geleneğe göre kırmızıya boyanmalıdır. 

Renkli yumurtaların antik çağda Roma'da, Yunanistan'da, Çin'de, Mısır'da, bereket sembolü tavşanlar ile bahar şenliklerinde hediye olarak bulunduğu bir gerçektir.

Peki Paskalya'da yumurtalar neden kırmızıya boyanıyor?

Hristiyan geleneği, doğurganlığın sembolü ve yeni bir yaşam döngüsünün başlangıcı olan yumurtaların kırmızıya boyanmasını ister, çünkü bunlar İsa'nın Kanını sembolize eder.

Paskalya'da yumurtaların neden kırmızıya boyandığı konusunda ise birçok açıklama var. En çok kabul görenlerden biri, kırmızının Hz. İsa'nın kanını ve fedakarlığını simgelemesidir. 

Yumurtaların neden kırmızıya boyandığı konusunda diğer yorumların kahramanları olarak üç kadın var: Meryem Ana, Magdalalı Meryem (Yeni Ahit'e göre Hz. İsa'nın takipçilerinden, Markos ve Yuhanna İncillerine göre, öldükten ve gömüldükten sonra dirilen İsa'yı ilk gören kişi)  ve şüpheci anonim bir kadın. 

Sık sık yapılan bir açıklama, Meryem Ana'nın bir sepet yumurta alıp Oğlu'nun korumalarına sunduğunu ve ona iyi davranmaları için yalvardığını söylüyor ... Gözyaşları yumurtalara düştüğünde yumurtalar kırmızıya boyanmışlardı!

Başka bir hikaye kırmızı rengi Magdalalı Meryem ile ilişkilendiriyor. Roma imparatoru Mesih'in Dirilişinden haberdar olduğunda, bunu "yumurtaları kırmızıya boyamak kadar" imkansız olarak değerlendirdi. Magdalalı Meryem daha sonra yumurtaları kırmızıya boyadı ve gerçeği doğrulamak için onları ona götürdü. 

Bunlar da ilginizi çekebilir:

Üçüncü inanış ise yumurtaların kırmızıya boyanmasını, İsa'nın Dirilişi haberine inanmayan bir kadının "tuttuğum bu yumurtalar kırmızıya döndüğünde Mesih de dirilecek" demesiyle yumurtaların kırmızı rengi almasına bağlıyor.

Bulgar mutfağında Paskalya’nın buram, buram kokusu dillere destan olmuş. Yıllar içinde korunan tariflerle, halk gelenek ve göreneklerin özelliklerini korumuş olan Velikden sofrası, kendine has güzellikler gizler. En peki de Paskalya yumurtaları heyecen kaynağı olur. Bulgarlar, bu yumurtaların boyamasında farklı teknikler kullanır. Mesela mumla süsleme, üzerine resim yapma veya klasik boyalarla rengarenk hale getirme çabaları birbirinden güzel örnekleri yanında getirir.
Hristiyanların en eski ve en önemli bayramı Paskala kutlanıyor. İsa’nın çarmıha gerildikten sonraki dirilişinin kutlanışına adanan bu gün, insanlık tarihinin en yüce olayı olarak atlandırılır.

© Fotoğraf: arşiv

Ortodoks Kiliselerinde gece ayinlerinden önce kilise dışında bir ayin alayı düzenlenir, binlerce inanan gece yarısından sonra kiliseden dönüşte İsa’nın dirilişini simgelemek için yüzlerce mum yaktı. Her sene aynı tarihte gerçekleşmeyip Katolik ve Ortodokslar arasında da tarih farklılığı bulunan Paskalya Günü, Mart sonundan başlayıp Nisan sonuna kadar devam eden pazarlardan birine denk geliyor. Paskalya Gününün diğer isimleri ise Kıyam Yortusu, Diriliş Pazarı ya da Diriliş günü.Halk geleneklerinde Pasklya doğanın canlanması, hayata açılması, yeni hayatı doğuşunu simgeliyor. Aynı zamanda ilkbaharın kışı mağlup edişini de anlatıyor bu bayram. Paskalya Günü için evlerde “kozunak” adı verilen özel çörekler yapılıyor, boyalı paskalya yumurtası haşlanır, süslenir, mumlar yakılır, dualar okunur.

Paskalya çöreği İsa’nın vücudunu, kırmızı yumurta ise kanını sembolize ediyor. Kiliselerdeki ayin ardından yakılan mumlar, hiç söndürülmeden evlere kadar götürülüyor. Paskalya’da Hristiyanlar birbirini “İsa dirildi- Hakikat için dirildi” dilekleriyle kutlamakta. Bayram için hazırlıklar çok önceden başlar, evler süslenir, kozunak adı verilen Paskalya çöreği yapılır, rengarenk boyanmış yumurtalar, masalara konulur, yeşil dallarla süslenmiş sepetler evin ziyaretçilerine adeta gülümser. Paskalya bütün aileyi birleştiren, mutluluk ve heyecan kaynağı, sıcak duygular ve umudu simgeleyen bir bayram! Özellikle çocuklar da, aynen müslümanların Bayramı beklediği gibi, Paskalya’yı bekliyor ve mutlu heyecan doruğa ulaşıyor. Kırmızı, sarı, turuncu, yeşil, mavi-rengarenk yumurtalarla yapılan yarışta, kimin yumurtası en sağlam çıkarsa, o da günün kahramanı oluyor, en güçlü ve sağlıklı kişi olacağına işaret eder.
Bayram sofrası da kendine has atmosferiyle haneye farklı bir heyecan verir. Yeşil salata da Paskalya sofrasının “olmazsa olmazı”. Marul, küçük kırmızı turp, ıspanak, taze yeşil soğan, maydanoz gibi sebzelerin karışımı müthiş bir salata ortaya çıkar. Salata zeytin ve limonla tatlandırılır, ayrıca üzerine haşlanmış yumurta kesilerek, güzel bir hale getirilir.Bulgaristan’ın geleneksel üzüm veya erik rakısı da bu salataya eşlik eden içki olur genelde.

© Fotoğraf: arşiv

Paskalya’da Bulgarlar kuzu eti yemeyi sever. Kuzu eti bir nevi bayram kurbanı olarak hazirlanır, köylerde kuzu kesilir, ya közde, ya da tandır hazırlanır- içi de ıspanak, pirinç, baharat ve ciğerle doldurulur. Aynı zamanda “kapama” adı verilen yemek de çok belirgin bir yiyecek türüdür. Kuzu etinden yapılan kapamanın içine, taze soğan, havuç, domates, patates, ıspanak, maydanoz gibi malzemeler konulur. Herşey tuzla, kara ve kırmızı biberle yoğurulur, fırında uzun süre pişirilir ve sağlık ile bereket dilekleriyle ikram edilir.
Bazı yörelerde kuzu çorbası hazırlanır, veya ciğer sarma adı verilen yemek yapılır, yine kuzu ciğerinden ve pirinçten. Bazı yerlerde kuzu eti yerine tavşan eti fırında pişirilir.

© Fotoğraf: arşiv

Paskalya Günü için evlerde özel çörekler yapılır, yumurtalar haşlanıp boyanır, mumlar yakılır, dualar okunur. Paskalya Bayramı’nın kutlanma adetleri de özellikle yumurtanın anlamı çevresindedir ve yeniden canlanmayı, yani İsa’nın yeniden doğuşunu simgeler. Yine çok eski inançlara göre yumurta hayat kaynağının sembolüdür ve yine bu inanca göre bu yumurtaları da tavuk yerine tavşanlar yumurtlar. Paskalya günü öncesi kırmızı renkte boyanan yumurtalar, çikolata tavşanlar evin içine veya bahçeye saklanır, çocuklar da esas bayram günü olan Paskalya pazarı bu saklanan sembolleri arayıp bulmaya çalışırlar..

Türkçesi: Sevda Dükkancı