Payel Yayınları Kitapları

Bu çalışmanın amacı, Türk sözlü anlatı geleneği içerisinde yer alan yabancılığa dair imajları biçimlendiren stereotiplerin, Türk toplumunun tarihin farklı dönemlerinde kendini tanımlamak için kullandığı kimlikleri içselleştirmesinde ne tarz işlevler taşıdıklarını ortaya koymaktır. Kimliğin de tıpkı kültürün geneli gibi etkileşime dayalı bir yapısının olduğu varsayımından hareketle, sanatsal bir iletişim boyutu da olan folklorun söz konusu etkileşimleri yansıtma gücü açısından, edebiyat gelenekleri ve medyadan daha değerli bir malzeme olduğu düşünülerek ve halk bilimi disiplininin tarihsel süreç içerisinde benimsemiş olduğu epistemolojik tavır göz önünde tutularak kimliğe dair geleneğin ne dediğine eğilmek hedeflenmektedir. Araştırma kapsamında mit, efsane, menkıbe, masal, destan, halk hikâyesi ve fıkra türleri içerisinden belirlenen örnekler, araştırmacıların sahadan derleyerek metinleştirdikleri ürünlerden seçilmiştir. Bu kapsamda XIX. asırdan bu yana konuya eğilen araştırmacıların tekrar tekrar anlattıkları ve sayısı belirsiz olan mitler, 1953 efsane, tip kataloğundan konu dağılımlarına göre seçilen 52 masal, 7 destan, üç menakıpnâme, 14 halk hikâyesi ve 1111 fıkra ele alınıp değerlendirilmiştir. Çalışmada, temeli kimlik araştırmalarınca oluşturulmuş öğretilere dayandırılan bir yorumbilgisi (hermeneutik) yaklaşımı kullanılarak söz konusu stereotipler dört açıdan anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Bunlar sırasıyla beden, mekân, ahlaki nitelikler ve berikine bakış şeklindedir. Böylelikle metinleri üreten kitlenin kendi kimliğinin ne olduğuna dair doğrudan ya da dolaylı fikirlerine ulaşılmıştır. İlki tür kavramı, ikincisi de kimlik bilincinin kronolojik dönüşümü olmak üzere araştırmada elde edilen bulguların kompozisyon hâline getirilmesinde iki veçheden yararlanılmıştır. İlksel türler olan mit ve efsanelerde yer alan insan dışı varlıklara dair stereotipler araştırmanın ilk bölümünün konusunu oluştururken; görece daha girift türler olan masal, menakıpnâme, destan ve halk hikâyeleri ise toplumsal kimliklere dair stereotiplerle bağdaştırılarak eserin ikinci bölümünde incelenmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde masal ile sınıfsal kimlik; menakıpnâmeler ile dinsel kimlik; destan ve halk hikâyeleri ile de ulusal kimlik bilinçleri arasında bağlantılar kurulmuştur. “İnsan”, “Müslüman”, “köylü” ve “Türk” olarak kendini gösteren “biz” kümesinin tanımlanmasında kullanılan kimliklerin karşısına konumlandırılan “insan dışı varlık”, “gayrimüslim”, “aristokrat” ve “azınlık” imajlarına dair stereotiplerin üretilmesinin altında yatan temel sebebin, karşıt kümeleri dizayn etmekten ziyade “biz” kümesinin düzenlenmesi olduğu görülmüştür. İlkel dönemlere ait olan demonik imajlardan azınlık imajlarına uzanan süreçteki dönüşüm görülmeye çalışılırken benzer stereotiplerin farklı dönemlerdeki yabancı imajlarının tasarlanmasında kullanılmış olmasıyla karşılaşılması, sabit yapılar şeklinde varlığını koruyan folklorun farklı dönemlerdeki işlevli kullanışlılığını göstermektedir. Bunun yanında toplumsal kimliklerin içselleştirilmelerinde birbirinden ayrılan kavrayışlar da elde edilen bulgular arasındadır. Sonuç olarak kimlik tartışmalarının çözüme kavuşturulmasında folklorun bu işlevli kullanışlılığından faydalanmanın yerinde olacağı görülmüştür.

ALISHER NAVOIY I N T E R N AT I O N A L J O U R N A L A. Navoiy tavalludining 581 yillik yubileyiga bag‘ishlanadi TOSHKENT-2022  ISSN 2181-1490 Doi Journal 10.26739/2181-1490 ALISHER NAVOIY XALQARO JURNAL INTERNATIONAL JOURNAL МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ TOSHKENT-2022  ALISHER NAVOIY 2022 ALISHER NAVOIYNING 581 YILLIK YUBILEYIGA BAG‘ISHLANADI ПОСВЯЩАЕТСЯ 581 ЛЕТНОМУ ЮБИЛЕЙЮ АЛИШЕРА НАВОИ DEDICATED TO THE 581th ANNIVERSARY OF THE BIRTH OF ALISHER NAVOI Buyuk shoir va mutafakkir, atoqli davlat va jamoat arbobi Alisher Navoiyning bebaho ijodiy-ilmiy merosi nafaqat xalqimiz, balki jahon adabiyoti tarixida, milliy madaniyatimiz va adabiy-estetik tafakkurimiz rivojida alohida o‘rin tutadi. Ulug‘ shoir o‘zining she’riy va nasriy asarlarida yuksak umuminsoniy g‘oyalarni, ona tilimizning beqiyos so‘z boyligi va cheksiz ifoda imkoniyatlarini butun jozibasi va latofati bilan namoyon etib, yer yuzidagi millionlab kitobxonlar qalbidan munosib va mustahkam o‘rin egalladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev Бесценное творческое и научное наследие великого поэта и мыслителя, известного го- сударственного и общественного деятеля Алишера Навои играет важную роль в истории не только отечественной, но и мировой литературы, развитии национальной культуры и литературно-эстетического мышления. В своих лирических и прозаических произведени- ях великий поэт, воспевая высокие общечеловеческие идеи, демонстрировал богатый лек- сический запас и выразительные средства родного языка, благодаря чему занял достойное место в сердцах миллионов читателей по всему миру. Президент Республики Узбекистан Шавкат Миромонович Мирзиёев The invaluable creative and scientific heritage of the great poet and thinker, famous statesman and public figure Alisher Navoi has a special place not only in the history of our people, but also in the history of world literature, the development of our national culture and literary and aesthetic thinking. The great poet, in his poetic and prose works, with his whole charm and grace, has taken a worthy place in the hearts of millions of readers around the world, expressing the high universal ideas, the incomparable richness of words and the infinite possibilities of expression of our native language. President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Miromonovich Mirziyoyev 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 2 2022 ALISHER NAVOIY ALISHER NAVOIY XALQARO JURNALI Bosh muharrir: Bosh muharrir o‘rinbosari: Mirzayev Ibodulla Jabborov Nurboy f.f.d., professor f.f.d., professor (O‘zbekiston) (O‘zbekiston) ALISHER NAVOIY ALISHER NAVOIY XALQARO JURNALI ILMIY XALQARO JURNALI HAY’AT A’ZOLARI: MASLAHAT KENGASHI A’ZOLARI: Muhiddinov Muslihiddin Toshqulov Abduqodir f.f.d., professor (O‘zbekiston) i.f.d., (O‘zbekiston) Xalmuradov Rustam Sirojiddinov Shuhrat t.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Eshqobil Shukur Haqqulov Ibrohim O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan f.f.d., professor (O‘zbekiston) madaniyat xodimi, shoir (O‘zbekiston) Rasulov Ravshanxo‘ja To‘xtasinov Ilhom f.f.d., professor (O‘zbekiston) p.f.d. (O‘zbekiston) Dilorom Salohiy Rixsiyeva Gulchehra f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Benedek Peri Sodiqov Qosimjon f.f.d., professor (Vengriya) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Ko‘chiyev Ismat Mark Tutan publisist, O‘zbekiston va Belorussiya yozuvchilar f.f.d., professor (Fransiya) uyushmasi a’zosi (O‘zbekiston) Binnatova Almaz Ulvi Olimov Karomatillo f.f.d., professor (Ozarbayjon) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Dadaboyev Hamidulla To‘xliyev Boqijon f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Aitpayeva Gulnora Shodmonov Nafas f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Rahmonov Nasimxon Ramiz Asker f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Ozarbayjon) Shomusarov Shorustam Yo‘ldoshev Qozoqboy f.f.d., professor (O‘zbekiston) Dyu Rye Andre f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Fransiya) Jo‘raqulov Uzoq Pervin Chapan f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Turkiya) Vohid Turk Safarov Renat f.f.d., professor (Turkiya) f.f.d., professor (Tatariston) Nabiulina Guzal Hamroyev Juma f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Tatariston) Ibrohimov Elchin Ibrohim Xudoyor f.f.n., professor (Ozarbayjon) f.f.d., (Eron) Jo‘rayev Shokirjon Yusupova Dilnavoz F-m.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., dotsent (O‘zbekiston) Hasanov Shavkat Rahim Ibrohim f.f.d., professor (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Afg‘oniston) Nurullo Oltoy f.f.n., (Afg‘oniston) Mirzayev Rahmatilla Xalliyeva Gulnoz y.f.n., dotsent, huquqshunos (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Muhitdinova Badia Alim Labib f.f.n.dotsent (O‘zbekiston) f.f.d., professor (Afg‘oniston) Ruzmanova Roxila Nodira Afoqova dots., mas’ul kotib (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) Narziyeva Ma’mura Aftondil Erkinov kotib, o‘qituvchi (O‘zbekiston) f.f.d., professor (O‘zbekiston) 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 3  ALISHER NAVOIY 2022 Главный редактор: Заместитель главного редактора: Мирзаев Ибадулла Жабборов Нурбой д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) ЧЛЕНЫ МЕЖДУНАРОДНОГО ЖУРНАЛА ЧЛЕНЫ НАУЧНОГО КОНСУЛЬТАТИВНОГО АЛИШЕРА НАВОИ: СОВЕТА МЕЖДУНАРОДНОГО ЖУРНАЛА АЛИШЕРА НАВОИ: Мухиддинов Муслихиддин Тошкулов Абдукодир д.ф.н., профессор (Узбекистан) к.э.д., (Узбекистан) Халмурадов Рустам Сирожиддинов Шухрат д.т.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Эшкобил Шукур Хаккулов Иброхим Заслуженный работник культуры Республики д.ф.н., профессор (Узбекистан) Узбекистан, поэт (Узбекистан) Расулов Равшанхужа Тухтасинов Илхам д.ф.н., профессор (Узбекистан д.п.н. (Узбекистан) Дилором Салохий Рихсиева Гулчехра д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Бенедек Пери Содиков Косимжон д.ф.н., профессор (Венгрия) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Кочиев Исмат Марк Тутан Публицист, член Союза писателей Узбекистана и д.ф.н., профессор (Франция) Беларуси (Узбекистан) Биннатова Алмаз Улви Олимов Кароматилло д.ф.н., профессор (Азербайджан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Дадабаев Хамидулла Тухлиев Бокижон д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Аитпаева Гулнора Шодмонов Нафас д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Рахмонов Насимхон Рамиз Аскер д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Азербайджан) Шомусаров Шорустам Юлдашев Казакбай д.ф.н., профессор (Узбекистан) Дю Рье Андре д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Франция) Журакулов Узок Первин Чапан д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Турция) Вохид Турк Сафаров Ренат д.ф.н., профессор (Турция) д.ф.н., профессор (Татарстан) Набиулина Гузаль Хамроев Джума д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Татарстан) Иброхимов Элчин Иброхим Худоёр к.ф.н., профессор (Азербайджан) д.ф.н., (Иран) Джураев Шокирджон Юсупова Дилнавоз д.ф-м. н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., доцент (Узбекистан) Хасанов Шавкат Рахим Иброхим д.ф.н., профессор (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Афганистан) Нурулло Олтой к.ф.н., (Афганистан) Мирзаев Рахматилла Халлиева Гулноз к.ю.н., доцент (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Мухитдинова Бадиа Алим Лабиб к.ф.н., доцент (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Афганистан) Рузманова Рохила Нодира Афокова доц., отв. секретарь (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) Нарзиева Мамура Афтондил Эркинов секретарь, преподаватель (Узбекистан) д.ф.н., профессор (Узбекистан) 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 4 2022 ALISHER NAVOIY Chief Editor: Deputy Chief Editor: Mirzaev Ibodulla Jabborov Nurboy Doc. of philol. scien.,professor (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., professor (Uzbekistan) MEMBERS OF EDITORIAL BOARD OF MEMBERS OF SCIENTIFIC ADVISORY BOARD INTERNATIONAL JOURNAL OF ALISHER OF INTERNATIONAL JOURNAL OF ALISHER NAVOI: NAVOI: Mukhiddinov Muslikhiddin Toshkulov Abdukodir Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of econ. scien., (Uzbekistan) Sirojiddinov Shukhrat Khalmuradov Rustam Doc. of technic. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Eshqobil Shukur Khakkulov Ibrokhim Honored Worker of Culture of the Republic of Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Uzbekistan, poet (Uzbekistan) Rasulov Ravshankhuja Tukhtasinov Ilkhom Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of pedag. scien. (Uzbekistan) Dilorom Salokhiy Rikhsieva Gulchekhra Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Benedek Peri Sodikov Kosimjon Doc. of philol. scien., prof. (Hungary) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Kochiyev Ismat Mark Tutan Publicist, member of the Writers’ Union of Uzbekistan Doc. of philol. scien., prof. (France) and Belarus (Uzbekistan) Binnatova Almaz Ulvi Olimov Karomatullo Doc. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Tukhliev Bokijon Dadaboev Khamidulla Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Aitpaeva Gulnora Shodmonov Nafas Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Rakhmonov Nasimxon Ramiz Asker Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Shomusarov Shorustam Yuldoshev Kozokboy Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Dyu Rye Andre Doc. of philol. scien., prof. (France) Jurakulov Uzok Pervin Chapan Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Turkey) Vokhid Turk Safarov Renat Doc. of philol. scien., prof. (Turkey) Doc. of philol. scien., prof. (Tatarstan) Nabiulina Guzal Khamroev Juma Doc. of philol. scien., prtof. (Tatarstan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Ibrokhim Khudoyor Ibrokhimov Elchin Cand. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Doc.. of philol. scien., (Iran) Juraev Shokirjon Yusupova Dilnavoz Doc. of phys.-math. scien., prof. (Uzbekistan) Doc.. of philol. scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Khasanov Shavkat Rakhim Ibrokhim Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Afghanistan) Nurullo Oltoy Mirzayev Rahmatilla Cand. of philol. scien., (Afghanistan) Cand. of legal scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Khallieva Gulnoz Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Mukhitdinova Badia Alim Labib Cand. of philol. scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Afghanistan) Ruzmanova Rokhila Nodira Afokova Assoc. prof., Exec. Sec. (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Narziyeva Ma’mura Aftondil Erkinov Secretary, teacher (Uzbekistan) Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Саҳифаловчи: Абдулазиз Мухаммадиев Контакт редакций журналов. www.tadqiqot.uz Editarial staff of the journals of www.tadqiqot.uz ООО Tadqiqot город Ташкент, Tadqiqot LLC the city of Tashkent, улицв Амира Темура пр. 1, дом-2. Amir Temur Street pr. 1, House 2. Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Тел: (+998-94) 404-0000 Phone: (+998-94) 404-0000 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 5  MUNDARIJA \ СОДЕРЖАНИЕ \ CONTENT NAVOIY VA TILSHUNOSLIK MASALALARI 1.Bayram BİLİR ORHUN YAZITLARINDA VE ALİ ŞİR NEVAİ’NİN İLK DİVANINDA OLUMLU TİP KAVRAMLAR................................................................................................................................9 NAVOIY VA JAHON ADABIYOTI 2.Ozan Yılmaz ALÎ ŞÎR NEVÂYÎ’NİN HAMSESİNDE EMÎR HÜSREV-İ DEHLEVÎ’YE DAİR GÖRÜŞLERİ.................................................................................................................................15 3.Эркинов Афтондил АЛИШЕР НАВОИЙ ҚЎЛЁЗМАЛАРИ БУТУНЖАҲОН ФЕҲРЕСТИНИ ЯРАТИШ МАСАЛАСИ ..............................................................................................................................29 HAQIQAT SARI SAFAR 4.Muslikhiddin Kutbiddinovich Mukhiddinov IMAGE OF THE PROPHET........................................................................................................36 5.Қозоқбой ЙЎЛДОШ ТЕРАН ТУЙҒУЛАРНИНГ ЖОНЛИ МАНЗАРАЛАРИ...........................................................45 MA’RIFAT YOG‘DUSI 6.Салоҳий Дилором Исомиддин қизи НАВОИЙ ИЖОДИДА ИНСОН ВА ИЖТИМОИЙ ЖАМИЯТ АХЛОҚИ МАВЗУСИ..................................................................................................................50 7.Жабборов Нурбой Абдулҳакимович АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИДА “АҲЛИ МАОНИЙ” ТУШУНЧАСИНИНГ ЎРНИ ВА ИРФОНИЙ МОҲИЯТИ...........................................................................................55 8.Нафас Шодмонов ТАСАВВУФ АДАБИЁТИДАГИ “КЎЗГУ” ТИМСОЛИНИНГ НАВОИЁНА ТАЛҚИНИ....................................................................................................................................65 9.Асрорхон Аббосов НАВОИЙ ҲАЗРАТЛАРИ ЎРГАНГАН АСАРЛАР: “САҲИҲИ БУХОРИЙ” ДА ОДОБ- АХЛОҚҚА ДОИР ҲАДИСЛАР.................................................................................................78 ASLIYAT UMMONI 10.Bertels Y.E. NAVOIY VA ATTOR. Rus tilidan I.K.Mirzayev tarjimasi (parcha)...........................................83 TEMURIYLAR DAVRI TURKIY VA O‘ZBEK ADABIYOTI 11.Уралов Ахтам Синдарович, Холдоров Хусан Нортожиевич АЛИШЕР НАВОИЙ ВА ҲУСАЙН БОЙҚАРО ДАВРИ БОҒЛАРИ.....................................95 12.Холиқов Умиджон Қўчқарович, Xoлиқова Сайёра Қўчқаровна НАВОИЙ ДАВРИДА ШАХМАТ ЎЙИНИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИДАН ......103 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 6  MUNDARIJA \ СОДЕРЖАНИЕ \ CONTENT NAVOIY NASRI VA NAZMI NAFOSATI 13.Қобилов У. У. “ЮСУФНОМА” МАВЗУСИ ВА УНИНГ АЛИШЕР НАВОИЙ ЛИРИКАСИДАГИ БАДИИЙ ТАЛҚИНИГА ДОИР................................................................................................109 14.Холйигит Холмуродов МУМТОЗ АДАБИЁТДА ФАРҲОД ОБРАЗИ ГЕНЕЗИСИ ВА УНИНГ НАВОИЙ ШЕЪРИЯТИДА ИФОДАЛАНИШ АНЪАНАЛАРИ.............................................................118 15.Murat ŞAHİN ALİ ŞİR NEVÂYÎ’NİN “MAHBÛBU’L KULÛB” ADLI ESERİNİN DEĞERLER AÇISINDAN İNCELENMESİ....................................................................................................124 ILM, OLAM VA OLIM 16.Ernazarova Iroda Shavkatovna ESHQOBIL SHUKUR – NAVOIYGA MUNOSIB IZDOSH...................................................134 17.Eshnazarov Sulaymon Qulmuhammad o‘g‘li ALISHER NAVOIYNING “SAB’AT UL-ABHUR” ASARI LUG‘ATSHUNOSLIKDA NODIR MANBA SIFATIDA..........................................................140 TALQIN, TAHLIL VA TAQRIZ 18.O‘ngalova Guldasta Y.E.BERTELS NAVOIY IJODI TADQIQOTCHISI..................................................................144 NAVOIY VA TA’LIM-TARBIYA MASALALARI 19.Сирдарёхон Ўтанова ИНСОН АХЛОҚИНИНГ РАНГЛИ МАНЗАРАЛАРИ...........................................................151 20.Gulchehra Ahatova “MAHBUB UL-QULUB” ASARINING BUGUNGI YOSHLARDA MA’NAVIY SIFATLAR SHAKLLANTIRISHDAGI O‘RNI.............................................................................................157 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 7  ALISHER NAVOIY 2022 АZIZ MUSHTARIY! O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning “Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 580 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi PQ-4865- son Qarorida “Alisher Navoiy asarlarida teran ifoda topgan milliy va umuminsoniy g‘oyalarning jahon tamaddunida tutgan o‘rnini hamda o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektual salohiyatini oshirish, ular qalbida yuksak axloqiy fazilatlarni tarbiyalashdagi beqiyos ahamiyatini nazarda tutib, shuningdek, ulug‘ shoir va mutafakkirning adabiy-ilmiy merosini mamlakatimizda va xalqaro miqyosda yanada chuqur tadqiq qilish va keng targ‘ib etish…” lozimligi alohida ta’kidlangan. Bu filologiya ilmi va navoiyshunoslik, xususan, adabiy ta’sir, qiyosiy adabiyotshunoslik, matnshunoslik va tarjima masalalari bilan shug‘ullanayotgan tadqiqotchilar zimmasiga jahonning ilg‘or texnologiyalari, nazariy g‘oyalariga hamohang ilmiy tadqiqotlar yaratish vazifasini yuklaydi. Olimlarimizning ilmiy salohiyati, innovatsion g‘oyalarini jahonda targ‘ib qilish va qo‘llab-quvvatlash maqsadida xalqaro nufuzga ega ushbu jurnal ta’sis etildi. “Аlisher Navoiy” deb nomlangan ushbu jurnalda navoiyshunoslik, Navoiy adabiy merosining umumjahon tamaddunida tutgan o‘rni va adabiy ta’sir masalalari bilan shug‘ullanayotgan tadqiqotchilarni o‘z maqolalari bilan ishtirok etishga taklif qilamiz. TAHRIRIYAT УВАЖАЕМЫЙ ЧИТАТЕЛЬ! В Постановлении №ПП-4865 Президента Республики Узбекистан Шавката Миромоно- вича Мирзиёева “О широком праздновании 580-летия со дня рождения великого поэта и мыслителя Алишера Навои” особо отмечается “огромное значение произведений Алишера Навои, в которых нашли глубокое отражение национальные и общечеловеческие ценно- сти, в развитии мировой культуры, их роль в повышении интеллектуального потенциала и духовно-нравственном воспитании молодого поколения, а также в целях обеспечения дальнейшего изучения и популяризации литературно-научного наследия великого поэта и мыслителя...”. Это ставит задачи перед филологами, навоиведами, исследователями литературного влияния, сравнительного литературоведения, текстологии и вопросов перевода создания научных исследований, соответствующих передовым мировым технологиям и теоретиче- ским идеям. В целях пропаганды и продвижения научного потенциала и инновационных идей наших ученых учреждён данный международный журнал. Приглашаем публиковать свой статьи в нашем журнале “Алишер Навои” отечественных и зарубежных исследователей, занимающихся изучением жизни и творчества литература Навои, его роли в мировой литературе, проблемами литературного влияния и сравнитель- ной поэтикой. РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИИ DEAR READER! Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Miromonovich Mirziyoyev “On the celebration of the 580th anniversary of the great poet and thinker Alisher Navoi” No PP-4865 given the invaluable role of cultivating high moral qualities in their hearts, as well as the need to further study and widely promote the literary and scientific heritage of the great poet and thinker in our country and internationally .... “ This puts the task of researchers in the field of philology and Navoi studies, in particular, literary influence, comparative literature, textual studies and translation, in creating scientific research in harmony with the world’s advanced technologies and theoretical ideas. This internationally renowned journal was established to promote and support the scientific potential and innovative ideas of our scientists around the world. In this magazine, called “Alisher Navoi”, we invite researchers who are interested in Navoi studies, the role of Navoi’s literary heritage in world civilization and literary influence to participate with their articles. EDITORIAL 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 8 2022 ALISHER NAVOIY NAVOIY VA TILSHUNOSLIK MASALALARI ORHUN YAZITLARINDA VE ALİ ŞİR NEVAİ’NİN İLK DİVANINDA OLUMLU TİP KAVRAMLAR Bayram BİLİR Semerkant Devlet Yabancı Diller Enstitüsü Öğretim Görevlisi For citation: Bayram Bilir. POSITIVE TYPE CONCEPTS IN ORHUN INSTRUCTIONS AND THE FIRST DIWAN OF ALISHER NAVOI. Alisher Navoi. 2022, vol. 1, issue 3, (9-14) pp. DOI 10.5281/zenodo.5804474 ÖZET Orhun yazıtları 18. yüzyıl başlarında Ruslara esir düşen Johann von Strahlenbeg’in eseri aracılığıyla biliniyordu. Ancak araştırma amacıyla ilk bilimsel heyetler ancak 19. Yüzyılın sonlarında gönderilebilinmişti. İlk heyetler 1888-1889’de gönderilen Fin araştırma heyetleriydi. Türk Bodun’un (Türk halkının) devlet anlayışı ve yönetimi, kültürel unsurları, komşuları ve soydaşlarıyla olan ilişkileri ve sosyal yaşantısı hakkında bilgiler veren bu yazıtlar kavramsal olarak da içerisinde birçok unsuru barındırmaktadır. Özbek yazı dilinin kurucusu kabul edilen ve doğuda Hindistan’dan batıda Osmanlı coğrafyasına kadar tesir uyandıran Ali Şir Nevayi’nin yarattığı orijinal eserler Türk Dünyasında yüksek bir ilgiyle karşılanmış ve beğenilmiştir. Yıllar boyunca eserlerine şerhler ve sözlükler yazılmıştır. Bu çalışmamızda toplumun ve devlet anlayışının temel unsuru olan olumlu tip kavramının Orhun Yazıtları ve Ali Şir Nevai eserlerinde işlenişi üzerinde durulacak ve kullanım alanları tesbit edilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Orhun Yazıtları, kişi, kamil insan, olumlu tip. O‘RXUN YOZUVLARIDA VA ALISHER NAVOIYNING BIRINCHI DEVONIDA IJOBIY TIP TUSHUNCHALARI Bayram BILIR Samarqand davlat chet tillar instituti o‘qituvchisi ANNOTATSIYA O‘rxun yozuvlari XVIII asr boshlarida ruslar tomonidan qo‘lga olingan Iogan fon Strahlenbeg asari orqali ma’lum bo‘lgan. Biroq, tadqiqot uchun birinchi ilmiy delegatsiyalar faqat XIX asrning oxirida yuborilgandi. Birinchi missiyalar 1888-1889- yillarda yuborilgan Finlyandiya tadqiqot missiyalari edi. Turk Bodun (turk xalqi) davlati va boshqaruvi tushunchasi, madaniy unsurlari, qoʻshni va qarindoshlar bilan munosabatlari, ijtimoiy hayoti haqida maʼlumot beruvchi bu yozuvlarda konseptual jihatdan koʻplab unsurlar mavjud. O‘zbek yozuvining asoschisi sifatida qabul qilingan va sharqda Hindistondan g‘arbda Usmonli geografiyasiga qadar ta’sir ko‘rsatgan Alisher Navoiy yaratgan asl asarlar turk dunyosida katta qiziqish bilan kutib olindi va yuksak baholandi. O‘tgan yillar davomida uning asarlariga sharhlar, lug‘atlar yozilgan. Ushbu tadqiqotda jamiyat va davlat tushunchasining asosiy unsuri boʻlgan ijobiy tip tushunchasining Oʻrxun bitiklari va Alisher Navoiy asarlarida qoʻllanilishiga alohida toʻxtalib, uning qoʻllanish sohalarini aniqlashga harakat qilinadi. Kalit so‘zlar: O‘rxun bitiklari, shaxs, komil inson, ijobiy tip. 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 9  ALISHER NAVOIY 2022 POSITIVE TYPE CONCEPTS IN ORHUN INSTRUCTIONS AND THE FIRST DIWAN OF ALISHER NAVOI Bayram BILIR, Teacher of Samarkand State Institute of Foreign Languages ANNOTATION The Orkhon inscriptions were known through the work of Johann von Strahlenbeg, who was captured by the Russians in the early 18th century. However, the first scientific missions for research purposes could only be sent at the end of the 19th century. The first missions were Finnish research missions sent in 1889-1888. These inscriptions, which provide information about the understanding of the state and administration of the Turkish Bodun (Turkish people), its cultural elements, its relations with its neighbors and cognates, and its social life, contain many elements conceptually. The original works created by Ali Şir Nevayi, who is accepted as the founder of the Uzbek written language and influenced from India in the east to the Ottoman geography in the west, were met with great interest and appreciated in the Turkish World. Over the years, commentaries and dictionaries have been written on his works. In this study, the use of the concept of positive type, which is the basic element of society and the understanding of the state, in the Orhun Inscriptions and Ali Şir Nevai works will be emphasized and its usage areas will be tried to be determined. Keywords: Orkhon Inscriptions, person, perfect human, positive type. Giriş 1. Orhun Yazıtları Bengü taş metinleri, sadece en eski metinler oldukları için önemli değildir, Çuvaşça ve Sahaca (Yakutça) hariç, bugün yaşayan bütün Türk lehçe ve ağızlarının çıktığı ana kaynak olması bakımından da önemlidir. Türk lehçe ve ağızlarının bütün özellikleri Köktürkçeye çıkar ve Köktürkçeden bugüne doğru takip edilir. Çuvaşça ve Sahacanın birçok özelliği de Köktürkçe ile açıklanabilir. Bu sebeplerle tarihî-karşılaştırmalı Türk dili çalışmalarının ilk ve ana kaynağı, vazgeçilemez şekilde Köktürk bengü taşlarındaki metinlerdir. Türk yazı dilinin bilinen ilk örnekleri de bu metinlerdir. Eski Uygur yazı dili de Köktürk yazı dili üzerine kurulmuştur ve bu yazı dilinin devamıdır. Bu yazı dili zinciri gelişip zenginleşerek bugüne kadar gelmiştir [Ercilasun 2016: 339-340]. Kavramsal olarak oldukça yoğun terimleri barındıran bu yazıtlardaki yazılar yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve satırlar sağdan sola doğru sıralanmıştır. Bir satırda yer alan kelime sayısı taşların yüksekliğine göre değişmektedir. Bilge Kağan yazıtının bir satırında ortalama 40-45, Kül Tigin yazıtında 28-30, Tonyukuk yazıtının birinci taşında 20-25, ikinci taşında 14-15 kelime bulunmaktadır. Normal bir kitabın bir satırında aşağı yukarı 10 kelime bulunduğunu göz önünde bulundurursak yazıtların uzunluğu hakkında bir fikir elde edebiliriz [Ercilasun 2016:340]. Bilge Kağan yazıtı 82, Kül Tigin yazıtı 79, Tonyukuk yazıtı ise birinci taşı 35, ikinci taşı 27 olmak üzere toplamda 62 satırdan oluşur. Aşağı yukarı bir kitaptan yola çıkarak tahminde bulunursak 30-35 sayfalık bir metin elde edebilir ve 6000 civarında bir kelime yoğunluğunu tesbit edebiliriz. Yazıtlarda farklı kelimelerin sayısı 840’tır ve bunlardan 147’si yer, kavim, kişi ve at isimleridir. Bu özel isimleri çıkarırsak Kül Tigin, Bilge kağan ve Tonyukuk Yazıtlarında tekrarlanmayan kelime sayısını 693 olarak tesbit edebiliriz. Buna bakarak aşağı yukarı 700 kelimelik bir sözlük oluşturulabileceği sonucuna varırız. 2. Ali Şir Nevai Soyca bir Uygur kabilesinden gelen Ali Şir Nevai 17 Ramazan 844 (9 Şubat 1441) tarihinde Herat’ta doğmuştur. Babası Kiçkine Bahadır (Kiçkine Bahşı) Timur’un torunlarının hizmetinde bulunmuş, Babür Şah’ın sarayında da önemli bir mevki sahibi olmuştu. Annesinin dedesi Bü Said Çiçek ise Hüseyin Baykara’nın dedesi Baykara Mirza’nın uluğ beyi (beylerbeyi) idi. Hüseyin Baykara’yı da himaye eden Babür Han, Ali Şîr’le olan münasebetini babasının ölümünden sonra da kesmemiş, Meşhed’e giderken hem Hüseyin’i hem de Ali Şîr’i beraberinde götürmüştür. Babür 1457’de Meşhed’de ölünce Hüseyin Merv’e dönmüş Ali Şîr ise Meşhed’de kalarak tahsiline devam ettirmiştir. Babür’ün ölümü ile hamisiz kalan Ali Şîr, Timurlular’ın kuşçu emirlerinden Seyyid Hasan Erdeşîr’den yardım ve ilgi görmüştür. 1464’te Meşhed’den 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 10 2022 ALISHER NAVOIY Herat’a gelen Ali Şîr burada Ebü Said Mirza’nın hizmetine girdiyse de ondan ilgi göremeyince Semerkant’a gitmiş ve Hace Celaleddin Fazlullah Ebü’I-Leysî’nin medresesine devam ettirmiştir. Arkadaşı Hüseyin Baykara’nın tahta geçmesine kadar da Semerkant’ta kaldı [Kut 1989: 449-453]. Hüseyin Baykara Horasan’ı ele geçirip Timurlular tahtına oturmasıyla beraber Alî Şîr Herât’a dönüp dostu Hüseyn-i Baykara’nın hizmetine girdi. Hüseyn-i Baykara, Alî Şîr’e”Mühürdarlık” görevini verdi. 1472 yılında Alî Şîr “Emîr”, yani “Dîvân beyi” unvanını aldı. 1476 yılında büyük hürmet ve takdir beslediği devrin önde gelen siması Abdurrahmân-i Câmî’nin irşadı ile Nakşbendî tarikatına intisap etti. Nevâi, olgunluk çağı olarak atfedilen 1480 yılından itibaren önemli eserler de kaleme almaya başlamıştır. 1483-1485 yılları arasında en büyük eseri olan Hamse’sini meydana getirmiştir. Nevâi, Nizamî ile Emir Husrev’in Hamse’leri üzerine Camî ile yaptığı konuşmadan sonra bu hevese kapılmış ve Camî’nin Tuhfetü’l-Ahrar’ı hazırladığını görünce, Hayret’ül-Ebrar mesnevisine başlamış, iki yıl gibi çok kısa bir süre içinde beş mesneviyi kaleme alarak, Hamse’sini tamamlamıştır. Camî, Hıredname-i İskenderî mesnevisinde bu Hamse’yi övmüştür [Levend 1965: 36]. Devlet işleri Nevâyî üzerinde dâima yıpratıcı bir etki yapmış, devletin yükselmesi için hizmet verirken gördüğü haksızlıklar karşısında üzülmüştür. Fakat o bu haksızlıklar karşısında bile 1498’de Lisânü’t-Tayr, 1499’da Muhâkemetü’l-Lügateyn ve Sirâcü’l-Müslimîn ile 1500 yılında Mahbûbü’l-Kulûb adlı eserlerini kaleme almaktan geri kalmamıştır. Bu sırada sağlığı bozulmuştur. 31 Aralık 1500’de Hüseyin Baykara’yı Esterâbâd dönüşünde karşılarken el öptüğü sırada yere yıkılmıştır. Herat’a geldikten üç gün sonra [Kaya, 2007:47-55] Cemâziyelâhir 906’da (3 Ocak 1501) vefat etmiştir. Kudsiye Camii yanında kendisinin yaptırdığı türbeye defnedilmiştir [Kut 1989: 450]. Hayatını ana hatları ile özetlediğimiz Alî Şîr Nevâyî Klâsik Çağatay edebiyatında seçkin bir yere sahiptir. Nevai dîvan, mesnevi, tarih, tezkire, tasavvuf, dil vb. çeşitli tür ve alanlarda otuza yakın eser vermiştir. Eserlerinin sayısı ve değeri bakımından İslami Türk Edebiyatı döneminin en verimli sanatçısıdır denebilir. Çağının sayılı bilginlerinden olan Ali Şir, tarih, edebiyat ve öbür sanat kollarında geniş bilgi sahibidir. Arapçayı iyi bilir, fakat Türkçe ve Farsça bilgisi, her iki dille şiir yazarak, kuvvetli tenkidler yapacak ve bu dillerin zayıf ve kuvveli yanlarını belgeleri ile gösterecek ölçüdedir. Bu yüzden ona Züllisaneyn (iki dilli) denilmiştir. Nevâî, “ilim uğrunda birçok emek sarfetmiş, tarih ahlak kelam ve tasavvufa dair eserler vücuda getirmiş; edebiyatın nazari kısmında çalışmış ve devrinin en büyük münekkidi olmuştur” [Tarlan 1942:8]. Eserleri: Ali Şîr Nevâî’nin tarih, mesnevi, tezkire, dil, musiki, aruz gibi tür ve konularda 29 adet eseri vardır. Nevâî bu kadar farklı tür ve konularda eser vererek döneminin bilimlerine hâkimiyetini gösteren çok kültürlü bir şahsiyettir. Nevâî’nin eserlerini TDK’nın hazırladığı Ali Şîr Nevâî Külliyatı’na göre bölümlere ayırarak vermeye çalışacağız. Dîvânları (Hazâ’inü’l-Me’ânî): İlk Divan, Bedâyiu’l-Bidâye, Nevâdirü’n-Nihâye, Garaib’üs- Sıgar, Nevâdirüş-Şebâb, Bedâyi’ü’l-Vasat, Fevâ’idü’1-Kiber, Farsça Dîvanı. Mesnevileri (Hamsesi): Hayretü’l-ebrâr, Ferhâd u Şîrîn, Leylî vü Mecnûn, Seb’a-i Seyyare, Sedd-i İskenderî Tezkireleri: Nesâ’imül-Mahabbe, Mecâlisü’n-Nefâis. Biyografik Eserleri: Hâlât-ı Seyyid Hasan Erdeşir, Hamsetü’1-Mütehayyirîn, Hâlât-ı Pehlevân. Dil ve Edebiyat Eserleri: Risâle-i Muamma, Mîzânu’l-Evzân, Muhâkemetü’l Lugateyn. Dînî-Ahlâkî Eserleri: Münacat, Çihil Hadis, Nazmü’l-Cevâhir, Sirâcü’l-Müslimîn, Mahbûbü’l- Kulüb, Lisânü’t-Tayr. Târihî Eserleri: Tarih-i Enbiya ve Hukema, Tarih-i mülÿk-i Acem, Zübdetü’l Tevarih. Belgeler: Vakfiyye, Münşe’ât. Yazıtlarda Olumlu Tip Kavram Alanları “İnsan” kavramı devletin temelini oluşturan temel unsur olduğu için nicelikleri verilen bütün kavram alanlarının da merkezinde bulunmaktadır. Yazıtlarda da insan kavramı gisik/İsİk/iŞik “kişi” sözü ile karşılanmıştır. Dolayısıyla olumlu tip kavramının merkezinde “kişi” sözü bulunmaktadır. 𐰏𐰃𐰾𐰃𐰚:𐰀𐰏𐰠𐰃𐰋:𐰇𐰏𐰓 edgü1 bilge2 kişig “iyi akıl sahibi kişi” yaguru: kondukda: kisre: aynıg: bilig: anda: öyür: ermiş:edgü: bilge: kişig: edgü: alp:kişig: yorıtmaz: ermiş. KT G 6, BK K4 “(Bu halklar) yaklaşıp yerleştikten sonra (da Çinliler) fesatlıklarını o zaman düşünürlermiş. İyi (ve) akıllı kişileri, iyi (ve) cesur kişileri ilerletmezler imiş.” 𐰏𐰃𐰾𐰃𐰚:𐰯𐰞:𐰇𐰏𐰓 edgü alp3 kişig “iyi kahraman kişi” yaguru: kondukda: kisre: aynıg: bilig: anda: öyür: ermiş:edgü: bilge: kişig: edgü: alp:kişig: yorıtmaz: ermiş. KT G 6, BK K4 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 11  ALISHER NAVOIY 2022 “(Bu halklar) yaklaşıp yerleştikten sonra (da Çinliler) fesatlıklarını o zaman düşünürlermiş. İyi (ve) akıllı kişileri, iyi (ve) cesur kişileri ilerletmezler imiş.” Züt tüz4 “birlik içinde (olan)” begleri: yime: bodunı: yime: tüz: ermiş. KT D 3, BK D 4 “Beyleri de halkları da barış ve birlik içinde imiş” glkr erklig24 “güçlü, muktedir” üze teñri erklig (…..) bod(un …)ança (…) tümen og(….)ya men (…..)ün (begl)erig, bod(unug). BK K 12 “Üstlerinde gök bulunan (göğün altındaki) (nice) güçlü ve muktedir halkları (ve) öylece (…) on binlerce ev(latları besledim, onlara sıkıntı çektirmedim…). glçü𐰝 k͜ üçlüg25 “güçlü” üze teñri koń yılka yėtinç ay küçlüg alp er kaganımda adrılu bardınız . O 12 “yukarıda (edebi) gök, koyun yılının yedinci ayında güçlü (ve) kahraman kağanımdan ayrılıverdiniz. Glük külüg30 “ünlü” antag: külüg: kagan: ermiş. KT D 4, BK D 5 (Onlar) onca ünlü hükümdarlar imiş. UGPL alpagu50 “ yiğit savaşçı, kahraman” oza: kelmiş: süsin: költigin: agtıp: toŋra: bir: oguş: alpagu: on: erig: toŋatigin: yugında: egirip: ölürtümüz. KT K 7 “Süratle gelen düşman ordusunu Kül Tigin dağıtıp Tongra(lardan) bir grup yiğit savaşçı on eri Tonga Tigin’in cenaze töreninde kuşatarak öldürdük. klgb beglik64 “bey olmaya layık” tabgaç: bodunka: beglik: urı: oglın: kul: boldı: işilik: kız: oglın: küŋ: boldı. KT D 7, KT D 24, BK D 7, BK D 20 “(Bu yüzden) Çin halkına bey olmaya layık erkek evladı kul oldu, hanım olmaya layık kız evladı (da) cariye oldu.” 𐰚𐰠𐰃𐰾 eşilik “hanım olmaya layık” tabgaç: bodunka: beglik: urı: oglın: kul: boldı: eşilik: kız: oglın: küŋ: boldı. KT D 7, KT D 24, BK D 7, BK D 20 “(Bu yüzden) Çin halkına bey olmaya layık erkek evladı kul oldu, hanım olmaya layık kız evladı (da) cariye oldu.” Ali Şir Nevai’nin İlk Divanında Olumlu Tip Kavram Alanları Ali Şir Nevai eserlerinde olumlu tip “kamil insan” timsaliyle verilmeye çalışılmıştır. Dr. Nursel Özdarendeli tarafından 2002 yılında hazırlanan Ali Şir Nevai İlk Divan başlıklı doktora tezinin sözlük kısmından faydalandığımız çalışmamızda “kamil insan” bağlantılı kavram alanlarını daraltmaya çalıştık. 15 temel kavramın Yazıtlarda elde edilen kavramlarla örtüşmesine dikkat ettik. Çalışmamız sonunda yazıtlarda “edgü, bilge, alp,tüz ,erklig, k͜üçlüg, külüg, alpagu, beglik ve eşilik” sözlerini olumlu tip kavramlar olarak tesbit ettik. Ali Şir Nevai’nin İlk Divanında “kamil insan” çerçevesiyle örtüşen olumlu tip kavramları ise “agahʿ, ali, bi-baḳ bilgü cüvan dana eymen handan merd-ane mes’üd mu’teber mu’temed müşerref vefa-dar ve yahşıraḳ” şeklinde tesbit ettik. Ortaya koyduğumuz bu çalışma sonunda ele aldığımız iki eserin köken ve anlam olarak örtüşme oranlarının oldukça farklı olduklarını da tesbit etmemiş olmamız ayrıca önem taşımaktadır. Иқтибослар/Сноски/References 1. Ercilasun, A.B., Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul, 2016. S.362. 2. Tekin, T., Orhun Türkçesi Grameri, 2010 s.10. 3. Radloff,W., Altürkischen Inschriften Der Mongolei, St. Petersburg, 1895. B. 5-83. 4. Thomsen V., Inscriptions de`l Orkhon Dechiffrees, Helsingfors, 1896. B. 97-133. 5. Vambery, H., Noten Zu Den Alttürikchen Inschriften Der Mongolei and Sibiriens, Helsing- fors, 1898. B. 26-85. 6. Melioranskiy, P. M., Pamyatnik v’ Chest Ku’l Tegina, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, St. Petersburg, 1899. B. 60-79. 7. Orkun, H.N., Eski Türk Yazıtları, Ankara,1936. B. 22-121. 8. Gabain, A., Altürkishce Grammatik, Hamburg, 1950. B. 247-258. 9. Malov, S. E., Pamyatniki Drevneturkskoy Pismennosti, İzdatelstvo Akademik Nauk, Mosk- va, 1951. B. 27-70. 10. Tekin, T., A Grammar Of Orkhon Turkic, Indiana University, Bloomington, 1968. B. 229- 253. 11. Ergin, M. Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2008. B. 2-81. 12. Aydarov, G., Yazık Orhonskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pis’mennosti VIII Veka, Alma-Ata: Nauka, 1971. B. 286-334. 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 13  ALISHER NAVOIY 2022 13. Abdurrahmanov, G. & A. Rustamov, Kadimgi Turkiy Til, Ukutuvchi Naşriyeti,Taşkent, 1982. B. 101-114. 14. Şükürlü, Ә., Qәdim Türk Yazılı Abidәlәrinin Dili, Maarif Nәşriyatı, Bakı, 1993. B. 218-268. 15. Recebov, E., Memmedov, J., Orxon Jenisey Abideleri, Jazıçı, Bakı, 1993. B. 70-153. 16. Sıdıkov S., Konkobayev K., Bayırkı Türk Jazusuu (VII-X Qılımdar), ktMU, Bişkek, 2001. B. 54-95. 17. Sodikov, K. Kük Türk Bitiglari: Matn va Uniŋ Tarixiy Talkini, Taşkent: Davlat Şarkşuoslik İnstituti Naşriyeti, 2004. B. 76-120. 18. Bazılhan, N.. Kazakstan Tarihi Turalı Türki Derektemeleri II: Köne Türik Bitiktastarı Men Eskertkişteri (Orhon, Yenisey, Talas), Almatı: “Dayk-Press”. 2005. B. 63-118. 19. Geng, Shimin. Gudai Tujue Wen Bei Ming Yanjiu [Eski Türk Yazıtları Araştırmaları], Bei- jing: Zhongyang Minzu Daxue Chubanshe. 2005. B. 94-223. 20. Berta, Á. Sözlerimi İyi Dinleyin: Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, Çev. E. YILMAZ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2010. B. 127-189. 21. Karcaubay, S.. Orhon Muraları: II Kitap (Tüpnüska, Okılımı, Audarması, Tüsiniktemesi), Almatı: Abzal-Ay Baspası. 2012. B. 165-200. 22. Xudiyev,N., Qәdim Türk Yazılı Abidәlәrinin Dili, Bakı 2015. B. 188-237. 23. Günay Kut, “Ali Şir Nevai”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2. Cilt. İstanbul 1989, s. 449-453. 24. Bulut, S. “Asya Coğrafyası’nın Büyük Edibi Ali Şîr Nevâî’nin Hayatı, Edebi Kişiliği, Eser- leri ve Türk Dili’ne Katkıları”.Asya Studies, 1 (Number: 1), 2017, 23-41. DOI: 10.31455. 25. Kaya, Ö., “Ali Şir Nevainin Divanları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. C.4 S. 1. Mart 2007 s. 47-55. 26. Tarlan, A., N., Ali Sir Nevâyî, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.1942, s. 8. 27. Özdarendeli Nursel, (2002). Ali Şir Nevai İlk Divanı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 14 2022 ALISHER NAVOIY ALISHER NAVOIY XALQARO JURNALINING AXBOROT XATI Alisher Navoiy xalqaro jurnali O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiyasi komissiyasi tomonidan filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) va fan doktori (DSc) ilmiy darajasiga talabgorlarning dissertatsiya ishlari yuzasidan asosiy ilmiy natijalar chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashlar ro‘yxatiga kiritilgan. Shuningdek, Аmerika qo‘shma shtatlarining Crossref.org tizimiga ham kiritiladi hamda har bir maqolaga doi raqami beriladi. Jurnalda quyidagi ruknlar bo‘yicha maqolalar chop etiladi: • NAVOIY VA JAHON ADABIYOTI • NAVOIY VA TILSHUNOSLIK MASALALARI • TEMURIYLAR DAVRI TURKIY VA O‘ZBEK ADABIYOTI • BAHOSIZ BITIKLAR (Navoiy asarlarining qo‘lyozmalari, Navoiy merosi va matnshunoslik masalalari uchun). • ASLIYAT UMMONI (asosan, ingliz, fransuz, nemis, rus, xitoy, yapon, koreys, hind tillariga). • NAVOIY NASRI VA NAZMI NAFOSATI (Navoiy nasri va nazmiga doir tadqiqotlar uchun). • ILM, OLAM VA OLIM (Navoiy ilmiy merosi va turli ilmlarga doir qarashlari uchun). • HAQIQAT SARI SAFAR (Navoiyning falsafiy qarashlari). • MA’RIFAT YOG‘DUSI (Navoiy va islom ma’rifati, Navoiyning diniy-ma’rifiy qarashlari, Navoiy va tasavvuf). • NAVOIY POETIKASI (Fasohat, balog‘at, badiiyat, aruz va qofiya bilan bog‘liq masalalar). • TURKIY MUMTOZ ADABIYOT TADQIQI VA UNING BOSHQA ADABIYOTLAR BILAN QIYOSI • NAVOIY VA ADABIY TA’SIR MASALALARI • NAVOIY VA TA’LIM-TARBIYA MASALALARI MAQOLALARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR: • maqola 10-15 sahifa hajmida taqdim etiladi; • maqolalar o‘zbek, turk, tojik, rus, ingliz, fransuz tillarida qabul qilinadi; • Мaqolaning tarkibiy tuzilishi: 1. Мaqola sarlavhasi. 2. Мuallifning F.I.SH., lavozimi, ilmiy unvoni, ish (o‘qish) joylari, viloyat, respublika va electron pochta adresi to‘liq keltiriladi. 3. Аnnotatsiya (maqolaning qisqacha mazmun va maqsadi, 100-150 ta so‘zdan iborat bo‘lishi lozim) o‘zbek, rus, ingliz tillarida beriladi. 4. Tayanch so‘z va iboralar o‘zbek, rus, ingliz tillarida (7-10 so‘zdan iborat bo‘lishi kerak). 5. Kirish (Introduction) 6. Asosiy qism (Main part) 7. Natijalar va muhokama (Results and Discussions) 8. Xulosalar (Conclusions) 9. Аdabiyotlar (References) – аlifbo tartibida keltiriladi (15-20 ta adabiyot). • maqola Times News Roman shriftida, 14 kattalikda, 1 intervalda tayyorlanadi; • havola(snoskalar)lar katta qavsda muallif familiyasi – nashr sanasi – sahifasi [Мo‘minov 2020: 25] shaklida keltiriladi; • maqola tomonlari chap: 3 sm, o‘ng: 1,5 sm, yuqori va quyi: 2 sm; • maqolada keltirilgan ma’lumot va dalillarning ilmiy asoslanganligi, ishonchli va ko‘chirmachilik holatlari uchun muallif(lar) mas’uldir. • Maqolalar ekspertiza qilinadi. Ekspertlar tomonidan tavsiya etilgan maqolalargina jurnalda chop etiladi; • tavsiya etilmagan maqolalar chop etilmaydi va mualliflarga qaytarilmaydi. • jurnalning 1 ta sonida muallifning faqat 1 ta maqolasi chop etiladi. • Maqola so‘ngida mualliflar(lar) telefon raqamini kirirtishlari shart. МUROJAAT UCHUN MANZIL: Тoshkent shahri Amir Temur ko‘chasi Matbuot; Samarqand shahri Universitet xiyoboni 15, SamDU filologiya fakulteti Tel.: +99891 527 68 22 Тelegram raqami: +99891 527 68 22 E-mail: [email protected] 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 163  ALISHER NAVOIY 2022 ИНФОРМАЦИОННОЕ ПИСЬМО МЕЖДУНАРОДНОГО ЖУРНАЛА “АЛИШЕР НАВОИ” Международный журнал “Алишер Навои” включен в перечень научных изданий, рекомендованных ВАК Республики Узбекистан для публикации основных научных резуль- татов диссертаций кандидатов на соискание ученой степени доктора философии (PhD) и доктора наук ( Д.б.н.). Он также будет включен в систему Crossref.org в США, и каждой статье будет присвоен номер DOI. Название статьи. 2. И.Ф.О. автора, должность, научная степень, место работы (учёбы), область, респу- блика, электронная почта. 3. Аннотация (краткое содержание и цель статьи, статьи в объеме 100-150 слов) на уз- бекском, русском и английском языках. 4. Ключевые слова и выражения на узбекском, русском и английском языках (7-10 слов). 5. Вступление (Introduction) 6. Основная часть (Main part) 7. Результаты и обсуждение (Results and Discussions) 8. Заключения (Conclusions) 9. Литература (References) в алфавитном порядке (15-20 наименований). • Шрифт текста – Times New Roman; размер — 14 пунктов; межстрочный интервал — 1,5; • Сноски приводятся в квадратных скобках с указанием фамилии автора – года из- дания – страницы [Мўминов 2020: 25]; • Параметры страницы: слева 3 см, справа 1,5 см, сверху и снизу по 2 см; • Ответственность за научную обоснованность, достоверность приведенных в статье данных и оригинальность несут авторы статьи. • Статьи проходят обязательную экспертизу. В журнале публикуются статьи, реко- мендованные экспертами к публикации; • Нерекомендованные публикации статьи не публикуются и не возвращаются авто- рам. • В одном номере журнала публикуется только 1 статья автора. • В конце статьи необходимо указать контактный номер автора. НАШИ КОНТАКТЫ: Ташкент, проспект Амира Темура, улица Матбуотчилар; Самарканд, Университетский бульвар, 15, факультет филологии СамГУ Тел.: +99891 527 68 22 Телеграм номер: +99891 527 68 22 E-mail: [email protected] 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 164 2022 ALISHER NAVOIY ALISHER NAVOI INTERNATIONAL JOURNAL INFORMATION LETTER Alisher Navoi International Journal is included in the list of scientific publications recommended by the Higher Attestation Commission of the Republic of Uzbekistan for publication of the main scientific results of the dissertations of candidates for the degree of Doctor of Philosophy (PhD) and Doctor of Science (DSc). It will also be included in the Crossref.org system in the United States, and each article will be assigned a DOI number. The magazine publishes articles on the following sections: • NAVOI AND WORLD LITERATURE • NAVOI AND LINGUISTIC ISSUES. • TURKISH AND UZBEK LITERATURE OF THE TEMURIDS PERIOD • INVALUABLE ESSAYS (for manuscripts of Navoi’s works, Navoi’s heritage and textual issues). • ORIGINAL WORK (mainly in English, French, German, Russian, Chinese, Japanese, Korean, Hindi). • BEAUTY OF NAVOI PROSE AND POETRY (for research on Navoi prose and poetry). • SCIENCE, THE WORLD AND SCIENTIST (for Navoi’s scientific heritage and views on various sciences). • JOURNEY TO THE TRUTH (Navoi’s philosophical views). • THE LIGHT OF ENLIGHTENMENT (Navoi and Islamic enlightenment, Navoi’s religious- enlightenment views, Navoi and mysticism). • NAVOI POETICS (Issues related to eloquence, maturity, art, rhyme and rhyme). • RESEARCH OF TURKISH CLASSICAL LITERATURE AND ITS COMPARISON WITH OTHER LITERATURE • NAVOI AND LITERARY INFLUENCE ISSUES. • NAVOI AND EDUCATIONAL ISSUES. REQUIREMENTS FOR ARTICLES: • the article is presented in 10-15 pages; • Articles are accepted in Uzbek, Turkish, Tajik, Russian, English, French; • Structure of the article: 1. Article title. 2. Full name of the author, position, academic title, place of work (study), region, republic and e-mail address. 3. Annotation (brief content and purpose of the article, should be 100-150 words) is given in Uzbek, Russian, English. 4. Key words and phrases in Uzbek, Russian, English (should be 7-10 words). 5. Introduction 6. Main part 7. Results and Discussions 8. Conclusions 9. References - listed in alphabetical order (15-20 references). • The article is prepared in Times News Roman font, 14 sizes, 1 space; • references are given in parentheses in the form of the author’s name - date of publication - page [Muminov 2020: 25]; • sides of the article left: 3 cm, right: 1.5 cm, top and bottom: 2 cm; • The author (s) are responsible for the scientific validity, reliability and copying of the information and evidence presented in the article. • Articles will be examined. Only articles recommended by experts will be published in the journal; • Un recommended articles will not be published and will not be returned to the authors. • Only 1 article by the author is published in 1 issue of the magazine. • The author (s) must enter a phone number at the end of the article. ADDRESS: Tashkent city, Amir Temur street Press; Samarkand University Boulevard 15, SamSU Faculty of Philology Phone: +99891 527 68 22 Telegram number: +99891 527 68 22 E-mail: [email protected] 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 165  ALISHER NAVOIY 2022 NAVOIYNI ANGLASH Tarix, degani bu – jang-jadal emas, So‘zdir u, so‘zlarda aks etgan ma’no. Balki turkiyni ham birov til demas, Navoiy nazmidan tuymasa navo. Uyg‘oq shuur bilan xayolga tolsak, Navoiy va iymon – egiz tushuncha. Shoirga biz qancha yaqin borolsak, Xudoga yaqinlab borurmiz shuncha. El g‘amin o‘ylagan bari bir o‘lmas, Uni kutar doim taqdir alomat. Bu teran nolalar hech qachon so‘lmas, Ko‘ngilni avaylab-asrar salomat. «Ey, Navoiy», deya chorlar o‘zini Muhabbat yo‘liga, mehr yo‘liga. «Ey, Navoiy» – jahon ochar ko‘zini, Tilla tushgan kabi gadoy qo‘liga. «Ey, Navoiy» – quyosh tushar samodan, Ketar poy-piyoda ufqlar oralab. Yurak entikadi toza havodan, Metin dardlarini tilka-poralab. Avlod-avlodlarga hamisha yor u, Turli xalqlar aro raso qaddimiz. «So‘zimni eshit», – deb bizlarga zor u, «Biz ham zor», – deyishga bormi haddimiz? Shukur Qurbon 3-qism Part-3 Часть-3 Тoshkent 166 ALISHER NAVOIY XALQARO JURNAL INTERNATIONAL JOURNAL МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ  ALISHER NAVOIY. SHANXAY. SHANXAY UNIVERSITETI BOG‘I Haykal Ravshan Mirtojiyev va Ye Qing muallifligida 2017-yilda yaratilgan. АЛИШЕР НАВОИ. ШАНХАЙ. САД ШАНХАЙСКОГО УНИВЕРСИТЕТА Статуя создана в 2017 году Равшаном Миртожиевым и Йе Кингом. ALISHER NAVOI. SHANGHAI. SHANGHAI UNIVERSITY GARDEN The statue was created in 2017 by Ravshan Mirtojiev and Ye Qing. 

Freud`un tüm yapıtalarının yer alacağı 16 kitaplık bir Türkçe Freud Kitaplığı dizisine yazarın ilk kitaplarından olan Düşlerin Yorumu`nun birinci cildi ile başlamış bulunuyoruz. Aslında bu yapıt dizinin 4. kitabı. Arkadan gelecek olan ikinci cilt ve diğerleriyle bilikte bu 16 kitaplık diziyi çok kısa sürede tamamlamayı umuyoruz. Düşlerin Yorumu, tam metin olarak ilk kez Türkçeye çevrilmektedir. Geniş hacmi nedeniyle iki cilt halinde yayımlamak zorunda kaldığımız yapıtın ilk cildinde düş sorununa Freud-öncesi bakış açısına ilişkin geniş bir literatür taraması, düşleri yorumlama yönteminin tanıtılması, düşlerin istek doyurma özelliğinin kanıtlanması, düş çarpıtması görüngüsü ile düşlerin malzemesi ve kaynaklarına ilişkin bölümler yer almaktadır. Freud`un kendisinin gördüğü ve haslarından derlediği pek çok düşün ayrıntılı çözümlemelerinin de yer aldığı bu cildi "Düş-işlemi" ve "Düş Süreçlerinin Ruhbilimi" başlıklarını taşıyan iki kapsamlı bölümden oluşan ikinci cilt izleyecektir. 90 yıl önce yazılmış bu kitabın ruh hekimliği ve ruhbilim uygulayıcıları için güncelliğini koruduğunu düşünüyoruz. Diğer okurlar için düşler hakkında yeni bilgiler edinmek ilginç olacaktır. Her insanın geceleri uykusunda yaptığı simgesel yaratı eylemini meslek haline getirmiş olan sanatçıların da Düşlerin Yorumu`ndan yeni içgörüler kazanacakları inancındayız.

Код товара:9789753880244

Жанр: Psikoloji

Издательство: Payel Yayınları

Переплёт: Yumşaq

Автор: Sigmund Freud

Количество страниц: 325

язык: Türk dili