Pegem Bosna Şubesi

Geçmişten Günümüze Türkiye'de Sahil Güvenlik Editörler: İsmail H. DEMİRCİOĞLU Yücel YİĞİT Ahmet ÖZCAN Ebru DEMİRCİOĞLU Cengiz ÜNVER G. Salih KARABACAK  Editörler: Prof. Dr. İsmail H. DEMİRCİOĞLU - Yücel YİĞİT - Prof. Dr. Ahmet ÖZCAN Doç. Dr. Ebru DEMİRCİOĞLU - Cengiz ÜNVER - Dr. Salih KARABACAK GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE'DE SAHİL GÜVENLİK ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © , PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan seafoodplus.info tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait ’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere seafoodplus.info adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Aralık , Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Müge Çetin Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara Tel: () 36 67 Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 67 50 - 67 51 Dağıtım: 54 24 - 54 08 Hazırlık Kursları: 05 60 İnternet: seafoodplus.info E-ileti: [email protected] WhatsApp Hattı: 92 40  OSMANLI DEVLETİ’NİN KIZILDENİZ SİYASETİ: HİCAZ VE YEMEN VİLAYETLERİNDE SAHİL GÜVENLİĞİNE YÖNELİK FAALİYETLER () Dr. Arşiv Uzm. Mehmet KORKMAZ* Giriş1 Arabistan Yarımadası ile Afrika Kıtası arasında yer alan Kızıldeniz tarih bo- yunca önemli bir konumda bulunmuştur. Osmanlı Devleti, Kızıldeniz ile XVI. yüzyıldan XX. yüzyıl başlarına kadar alakadar olmuştur. Mısır, Hicaz ve Yemen vilayetleri-nin kara suları olan bu denizde gemileriyle bayrak göstermiştir. Söz konusu vila-yetlere denizden ahaliye gelecek saldırıları önlemek ve denizde güvenli yolculuğu tesis maksadıyla harp gemileri tahsis etmiştir. XVI. yüzyılda Kızıldeniz’in hemen hemen bütün sahillerinde hâkimiyeti ele geçiren Osmanlı’ların, sonraki asırlarda bu denizdeki egemenliği zayıflasa da XX. yüzyıl başlarına kadar devam etmiştir. XIX. yüzyıla gelindiğinde siyasi ve derin ekonomik sorunlara maruz kalan Osmanlı Devleti, peş peşe girdiği savaşlar sonucu önemli toprak kayıplarına da uğradı. Çöküşe doğru giden bu duruma çare bulmak için başta askerî olmak üzere idari ve iktisadi birçok sahada reform başlatıldı. Bu yönelimlere ek olarak Arap Yarımadası ve çevresindeki Müslüman ahali üzerindeki nüfuz muhafaza edilmek istendi. yılında Süveyş Kanalı’nın açılmış olması diğer devletler için olduğu kadar Osmanlı Devleti için de yeni bir denizcilik stratejisinin ortaya konulmasını gerektirdi. Ancak İngiltere’nin Arap Yarımadası çevresinde kurmaya çalıştığı he- gemonya sebebiyle siyasi gerilimler yaşandı. Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’e ve bilhassa Hicaz ve Yemen sahillerine gösterdiği alaka, bölgede tutunabilmek için sarf ettiği gayret ve izlediği politika bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Gü- nümüzde olduğu gibi geçmişte de bölgenin uluslararası rekabetin değişmez saha- sı olduğu gerçeği, bu konunun tarihi derinliğine ilişkin yapılacak araştırmaların önemini daha da artırmaktadır. * İstanbul Üniversitesi, [email protected] ORCID No: X  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Mısır’ın Fethi’nden Süveyş Kanalı’nın Açılmasına Kadar Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Politikasına Genel Bir Bakış () XVI. yüzyıl başlarında doğu ticaretinin en önemli yollarından biri Basra Körfezi’nden diğeri Kızıldeniz’den geçmekteydi. Bölgenin önemli güçlerinden Memluk Sultanlığı XVI. yüzyılın başlarında Mısır, Suriye ve Hicaz’ı kontrol al- tında bulunduruyordu. Diğer taraftan Şiiliği devlet siyaseti hâline getiren Safe- vi Hükümdarı Şah İsmail, Anadolu’da pek çok taraftar bulmuştu. XVI. yüzyılın başlarında Sünnîliği bir devlet siyaseti hâline getirme eğilimi gittikçe güçlenen Osmanlılar için doğuda baş gösteren bu tehlike önem arz ediyordu. Durumun ciddiyetini şehzadeliği zamanında kavramış olan Selim (Saltanatı ), tahta çıkışından sonra hem Safeviler üzerine hem de mukaddes yerleri bile koru- ma gücünü kaybetmiş olan Memluklara karşı harekete geçti. Çaldıran’da Osmanlı ateşli silahlarının gücü, Safevî ordusunun kısa sürede dağılmasını sağladı (). Bu zaferle Doğu Anadolu’daki Osmanlı hâkimiyeti pekiştirildiği gibi hemen pe- şinden güneyde Memluklara ait birçok şehir de ele geçirildi.1 Bu sırada Avrupa’da mühim gelişmeler olmuş, coğrafi keşifler başlamıştı. Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a ulaşan Portekizliler ’den beri Arap tacirlerin faaliyetlerine ve Akdeniz ticaretine büyük darbe vurmaya başlamışlardı.2 XVI. yüzyılda Kızıldeniz’de Osmanlılar için en önemli rakip Portekiz idi. Hindistan’da hâkimiyet mücadelesi veren Portekizliler, doğu ticaretini ellerinde tutmak için dö- nemine göre üstün özelliklere sahip gemileriyle Hint Okyanusu, Basra Körfezi, Aden Körfezi ve Kızıldeniz istikametinde seyrüsefer ediyorlardı. Osmanlıların ’de Mısır’ı almalarıyla Memluklu Devleti emrinde bulunan meşhur denizcilerden Selman Reis ile Rumî askerleri Osmanlı Sultanı’nın hizme- tine girdiler. Daha önce Memluk sultanına ait olan ve İslam hükümdarları arasın- da bir öncelik iddiasını içeren “Mekke ve Medine’nin hâdimi” unvanını Osmanlı Sultanı’nın devralmış olması, hac ve ticaret yollarının yeryüzündeki bütün Müslü- manlar için açık tutulması görevini de beraberinde getiriyordu.3 Daha ziyade ateşli silahlara dayalı ordu güçleriyle Hint Okyanusu -Kızıldeniz ve Basra Körfezi- yö- nünde yayılmalarının hemen öncesindeki tarihsel coğrafya, bir bakıma, Osmanlı sultan ve yöneticilerinin güneye yönelmelerinin gerekçesini oluşturdu. Portekiz donanmasına ait gemiler Kızıldeniz’deki saldırılarına devam ediyordu. yılın- da 10 gemiden mürekkep Portekiz filosu Kızıldeniz ile Hindistan kıyıları arasında 1 Feridun Emecen, “Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c. I, (Ed. E. İhsanoğlu), IRCICA Yayınları, İstanbul , s. 2 Feridun Emecen, a.g.m., s. 3 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, c. I, 2. Baskı, Eren Yayıncılık, İstanbul , s.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil ticaret yapan baharat yüklü Müslüman gemilerini yaktı. İki yıl sonra asker ve etkili toplar taşıyan 24 gemiden oluşan bir Portekiz kuvveti Cidde önlerine gel- di. Bu arada Müslüman tüccar gemileri zapt edildi ve Dahlak şehri yakıldı.4 Portekizlilerin Babülmendeb Boğazı’nda Kızıldeniz’e giriş çıkışı kontrol et- meleri, Müslüman tüccar gemilerine yaptıkları taciz ve engellemeler bölgede Os- manlı Devleti’nin ele alacağı konuların başında geliyordu. Buna karşı ilk ciddi te- şebbüs, Selman Reis’in ’da İstanbul’a gelmesi ve 30 kadırgalık bir donanma gücünün hazırlanmasına memur edilerek beraberinde savaşçıyla gemi inşa malzemesini İskenderiye’ye götürmesi oldu. Süveyş Tersanesi’ne aktarılan malze- me ile hazırlanan donanma, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’na çıkarılan ilk Osmanlı deniz gücünü oluşturdu. ’de Emir Mustafa komutasında çok sayıda askerden oluşan ve büyük toplarla donatılmış Osmanlı donanması Hindistan’daki Diu üze- rine sefer yaptı ve şehir Portekiz saldırılarından kurtarıldı. Osmanlıların Hadım Süleyman Paşa komutasında Hindistan üzerine gönderdikleri en büyük donanma gücü, ’deki Diu seferine katılan 74 kadar gemiden oluştu.5 Diu Seferi başa- rıyla sonuçlanmadıysa da Osmanlı Devleti’nin bu sulardaki varlığı Portekizlilerin faaliyetlerini kısıtladı. Yemen, Aden, Zebid gibi stratejik öneme sahip yerler ele geçirilerek Yemen ve Habeş eyaletleri teşkil edildi. Diu Seferi’nden sonra Kızıldeniz’den en kapsamlı çıkış yılında gerçek- leşti. 25 kadırga, 4 kalyon ve ayrıca bir gemiden oluşan ve asker taşıyan donan- ma Süveyş’te hazır hâle getirildi. Piri Reis, Hind Kapudanı sıfatıyla bu donanma- nın başında denize açıldı. Maskat ve Hürmüz önlerine kadar gidildiyse de başarı elde edilemedi. Osmanlı donanması Basra Körfezi’ne çekilmek zorunda kaldı. Bu durum Kızıldeniz ile Süveyş’teki limanlarını Portekizlilerin saldırısına açık hâle getirdi. Bunun üzerine donanma ’te Murad Reis komutasına verilerek Hür- müz Boğazı’ndan çıkılmak istendiyse de Portekiz kuvvetleriyle girilen çatışmada başarısız olundu. Basra’da kalan donanmayı Kızıldeniz’e götürme görevi bir yıl sonra Seydi Ali Reis’e verildi. Bahreyn ve Hürmüz Boğazı’nı geçen Seydi Ali Reis, Uman kıyılarında 25 gemiden oluşan Portekiz kuvvetleriyle yaptığı muharebede başarı sağlayamadı. Elindeki yedi gemiyle Yemen’e açıldı ancak fırtına sebebiyle gemiler Hindistan’a sürüklendi, donanma büyük zarara ve kayba uğradı. Bu olay Osmanlı deniz gücünün Hint Okyanusu’ndaki yetersizliğini ortaya koymakla bir- 4 Salih Özbaran, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Hint Okyanusu’na Açılması”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, (Editör: İdris Bostan-Salih Özbaran), c.1, DZKK Yayınları, İstanbul , s. s. , 5 Salih Özbaran, a.g.m., s. Selman Reis’in tarihli raporuna göre Cidde’de bu- lunan gemiler; 6 baştarda, 8 kadırga, 3 kalyata ve 1 kayık idi. Selman Reis’in Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’ndaki denizcilik faaliyetlerine ilişkin raporuna dair bkz. Fevzi Kurdoğlu, “Meşhur Türk Amirali Selman Reis’in Lâyihası”, Deniz Mecmuası, Sayı: 47 (), s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik likte Osmanlıların Kızıldeniz’den büyük çıkış hareketlerinin ikincisi ve sonuncusu olarak kaldı. Artık büyük deniz operasyonlarından vazgeçilecek ve korsanvari gi- rişimlerle iş görmeye çalışacaklardı.6 Osmanlıların Mısır Memluk İmparatorluğu’nun yerini alarak Kızıldeniz yolunu Portekizlilere karşı koruması ve ’tan itibaren Kızıldeniz ve Bas- ra Körfezi’nin mühim noktalarına hâkim olmaları eski ticaret yollarını yeniden canlandırdı. Kızıldeniz ve Hint sularındaki Osmanlı etkisi XVI. yüzyıl sonlarında Portekiz’in devre dışı kalıp onların yerlerini İngiliz ve Hollandalıların almasıyla azalmaya başladı.7 Mısır ele geçirildikten sonra Kızıldeniz ve çevresinde, denizden gelecek teh- ditleri önlemek için Memluk Devleti zamanında da kullanılan Süveyş’teki tersane yenilendi. Tersane aynı zamanda Kızıldeniz ve Hint Okyanusu için bir donanma üssü hâline getirildi.8 Kızıldeniz’deki Osmanlı deniz kuvvetlerine komuta eden ma- kam Süveyş Kapudanlığı, buradaki donanma ise Bahr-i Ahmer Filosu adını aldı. XVI. yüzyılın ortalarından sonra Bahr-i Ahmer Filosu’nun ismi “Hind Donanma- sı” bu donanmanın komuta makamı ise “Hind Kapudanlığı” olarak tanımlandı.9 Yemen ve Hicaz vilayetlerinde Osmanlı merkezi idaresinin zayıfladığı XVII. yüzyıldan XIX. yüzyıl ortalarına kadar olan dönemde Kızıldeniz’deki Osmanlı do- nanma gücü bir hayli zayıftı. Tanzimat’ın ilanından sonra vilayetlerde merkezi oto- ritenin kurulmasına yönelik çabalar sonucu denizcilik alanında da gelişmeler kay- dedildi. Kızıldeniz’de donanmanın güçlendirilmesine yönelik girişim söz konusu oldu. Ama asıl ıslahat yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra gerçek- leştirildi. Bu tarihten önce Kızıldeniz’e gemi göndermeye yönelik çabalardan bir netice alınamadı. İstanbul’dan Kızıldeniz’e gönderilecek gemilerin Ümitburnu’nu dolaşması zorunluluğu ve Tersâne-i Âmire’deki mevcut gemilerin okyanus yolcu- luğuna elverişli olmaması, Kızıldeniz’de tersane bulunmaması gibi hususlar bunda etkili oldu. Merkezi hazinenin içinde bulunduğu müzayaka sebebiyle Avrupa’dan gemi satın alınması teşebbüsünde de bir netice alınamamıştı. Bunun üzerine mahallî imkânlarla gemi inşasına yönelik girişimlerde bulunulmuştu 6 Salih Özbaran, a.g.m., s. 7 Feridun Emecen, a.g.m., s. 8 Süveyş Tersanesi’ndeki gemi inşa faaliyetlerine ilişkin bkz. İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Yayınları, Ankara , s. ; Michel Tuchscherer, “XVI. Yüzyıl Sonlarından XVIII. Yüzyıl Sonlarına Kadar Kızıldeniz’de Os- manlı Donanması’’, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, c.1, (Editör: İdris Bostan-Salih Özbaran), Çeviren: Salih Özbaran, DZKK Yayınları, İstanbul , s. 9 Cengiz Orhonlu, “Hint Kaptanlığı ve Piri Reis”, Belleten, XXXIV/ (), s. 10 yılındaki girişim için bkz. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Baş- kanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), seafoodplus.info 50/ 8 Mart yılındaki bir baş-  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Süveyş Kanalı’nın Açılmasından Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Politikası ’da Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra Kızıldeniz önemli deniz yolla- rından biri hâline geldi. Avrupalı güçlerin bölgeye olan ilgisi had safhaya çıkma- sıyla Kızıldeniz sahilleri büyük güçlerin mücadelesine sahne oldu. İngilizler başta olmak üzere Fransızlar, İtalyanlar ve Almanların Kızıldeniz sahillerine yerleşerek sömürgecilik faaliyetlerini artırmaları buradaki dengenin Osmanlı Devleti aley- hine bozulmasına sebep oldu. Bu dönemde, Kızıldeniz’in doğu kıyıları Osmanlı Devleti’nde bulunmakla birlikte, batı kıyıları kısmen Osmanlı Devleti’nin kısmen de Sudan ve İtalya’nın elindeydi. Denizin kuzey kapısı Süveyş Kanalı, bağımsız bir kanal şirketinin yönetiminde, güney kapısı Babülmendeb Boğazı İngiltere’nin ve Fransa’nın kontrolündeydi. Osmanlı Devleti idarecileri Süveyş Kanalı’nın açılmasının hemen ardından Kızıldeniz sahillerine ilişkin birtakım girişimlerde bulundular. yılının başla- rında Kızıldeniz’de tahaffuzhane mahalli keşfi ile sıhhiye heyetini götüren Resmo Vapuru Hümayunu süvarine aynı zamanda Kızıldeniz sahillerinde ayrıntılı in- celeme yapma emri verildi. Vapurun Cidde’ye ulaştıktan sonra Hudeyde, Muha, Kunfude, Perim, Re’sül-ara, Hasmel-gurab ve Makalla limanlarına, sonra Afrika yakasında Zeyla Limanı ile lüzum görülecek civar limanlara da uğraması emredil- di. Limanlara varıldığında karaya çıkarak bölgenin idarecisi veya ileri gelenleriyle irtibat kurulması istenmişti Hicaz’ı ve Yemen’i hâkimiyeti altında bulundurulan Osmanlı Devleti, Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra Kızıldeniz ve Basra Körfezi’ndeki hâkimiyetini güçlendirmeye yönelik politikalar geliştirdi. Donanmadan bir filonun Kızıldeniz’de sürekli bulundurulması, sahillere liman, kömür ambarı ile fener kuleleri inşa edilmesi, telgraf hattı çekilmesi ve tersane inşası gibi konular Osmanlıların böl- geye yönelik teşebbüsleri arasındaydı. Ayrıca Basra Tersanesi’nin ıslahı konusu da bu kapsamda değerlendirilmeye alındı. Zira Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla Kızıldeniz’e ve Basra’ya gönderilecek gemi sayısındaki artış bunların tamirlerini de gerekli kılacaktı ka girişim için bkz. BOA, seafoodplus.info / Lef 11 Deniz Tarihi Arşivi (DTA), BN. / s. 23A 27 Ocak tarihli talimatname. 12 Osmanlı Devleti’nin Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra Kızıldeniz ile Basra Körfe- zi’ndeki denizcilik politikasına ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Korkmaz, XX. Yüzyıl Başlarında Kızıldeniz’de Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s. ; aynı yazar, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul , s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Aynı yıllarda İngiltere, sömürgecilik faaliyetlerini deniz aşırı ülkelere yaymış ve diğer bütün sömürgeci devletlerin önüne geçerek üstünlük sağlamıştı. Kızılde- niz ve Aden Körfezi ile Basra Körfezi’nde başka bir devletin hâkimiyet kurmasını istemeyen İngiltere, Mısır’ı da ileride işgal edeceği yerler için bir sıçrama tahta- sı olarak kullanmak istiyordu. İngiltere, ’ten itibaren Harar Emirliği, Somali toprakları, Sudan ve ’te de Zeyla ile Masavva arasındaki bölgeyi işgal etti. Ar- tık bu bölgelerde Fransa ve ardından İtalya da görünmeye ve birtakım topraklara yerleşmeye başlamışlardı. İngiltere Sudan’a tamamen yerleşirken, İtalya bazı başa- rısızlıklara rağmen Kızıldeniz’in Habeşistan sahillerinde himaye tesisine muvaffak oldu. Osmanlı Devleti bütün bu olanları diplomatik olarak protesto edebildi. Esa- sen devlet Balkanlar’da başka meselelerle meşgul olduğundan fiili bir müdahale imkânı da yoktu XIX. yüzyıl sonlarında Kızıldeniz sahillerinde; Sevakin ve civarını İngiliz- ler, Masavva tarafları İtalyanlar, Babülmendeb Boğazı’nda Yemen sahillerine ya- kın ve Kızıldeniz’in kilidi makamında bulunan Perim Adası’nı İngilizler, Assab Körfezi’nde Obuk adlı mahalli Fransızlar, Zengibar sahillerini ise Almanlar işgal etmişlerdi. Avrupalı devletlerin bu işgaller sırasında birbirleriyle karşı karşıya gel- dikleri de oldu. Osmanlı Devleti toprağı olan Perim Adası’nın Fransız harp gemi- leri tarafından işgal edileceği haberini alan İngilizler, onlardan önce seri bir ha- reketle adaya hemen bir harp gemisi göndererek bayrak diktiler. Fransız gemileri adayı işgal için geldiklerinde İngiliz bayrağının dalgalandığını gördüklerinden geri dönmek zorunda kaldılar Kızıldeniz’in batı sahillerinde işgallerde bulunan sömürgeci devletlerin de- nizin doğu sahillerindeki işgal girişimlerine Osmanlı Devleti’nce gerekli tedbirler alınarak izin verilmedi. yılında Fransızlar Hudeyde ile Moha arasında bu- lunan Zebid Kaymakamlığı’nın idaresindeki bir mahalle harp gemisinden asker çıkararak orada bir istihkâm inşa ettiler. Hudeyde Mutasarrıflığı buna hemen mu- kabelede bulunarak istihkâmın yanına yeni bir istihkâm inşa etti. Bunun üzerine Fransızlar bölgeyi terke mecbur kaldılar 13 Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, İstanbul Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul , s. Sudan’daki Mısır-İngiliz ortak yönetimiyle ilgili bilgi için bkz. Tarig Mohamed Nour, Sevakin’de Türk-İngiliz Re- kabeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul , s. 14 DTA, BN. 38/ “Bahr-i Ahmer Ahvâline Dâir Lâyihadır” başlıklı rapor. Kızıldeniz’de- ki Osmanlı denizcilik faaliyetleri hususunda da önemli bilgiler ihtiva eden ve Tersâne-i Âmire’de sermutemed olarak görev yapan İnşaiyye Miralay Ömer Bey tarafından yazılan söz konusu lâyihanın sûreti ve çeviri yazısı için bkz. Mehmet Korkmaz, adı geçen yüksek lisans tezi, s. 15 DTA, ŞUB. / Şura-yı Bahriye mazbatası. 29 Ocak  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Kızıldeniz’de Daimi Surette Görev Yapmak Üzere Harp Gemileri Gönderilmesi Süveyş Kanalı açılmadan evvel Kızıldeniz sahillerinde daimi surette gezdi- rilmek üzere talep olunan gemileri gönderme imkânı bulamayan Osmanlı Dev- leti, bu talepleri ancak Kanal’ın açılışından iki yıl sonra karşılayabildi. Kanal’ın açılmasıyla birlikte Kızıldeniz’de daimi olarak bulunduracak gemilerin komutası için Bahr-i Ahmer Kumandanlığı teşkil edildi. Daha evvel Cidde Kuvve-i Bahri- ye Kumandanlığı görevinde bulunan ve bölgeyi bilen Miralay Ahmed Bey, Ma- yıs ’de Cidde Bahriye Kumandanlığı vazifesine atandı. Beş gemiden oluşan hafif bir donanmanın Kızıldeniz, Basra Körfezi ve Arap Yarımadası sahillerine gönderilmesi kararlaştırıldı Bu kararlar alınmadan önce Kızıldeniz’den Basra’ya kadar olan sahillerin muhafazası için ne gibi tedbirler alınması gerektiği ve nasıl bir politika takip edileceği hususlarında Babıali’de değerlendirme yapıldı. Bağdat Valisi Midhat Paşa, Babil Vapuru Süvarisi Hüsnü Efendi, daha evvel Cidde Kuvve-i Bahriye Kumandanlığı görevinde bulunan Bahriye Kaymakamı Ahmed Bey gibi bölge hakkında malumat sahibi devlet görevlilerinin konuya dair raporları değer- lendirildi. Midhat Paşa, merkezi Basra Tersanesi olmak üzere, bir bahriye kumanda- nı idaresinde Kızıldeniz, Hint Okyanusu ve Basra Körfezi’nde seyrüsefer edecek gemi gönderilmesinin devletin menfaatine olacağını yazdı. Ona göre İngiliz- lerin Hindistan’dan beri tarafa geçip Aden’i zaptetmeleri, Maskat’a el uzatmaları, Bahreyn’e müdahale ile daha içerilere yayılma siyaseti izlemeleri, hele Acemlerin Bahreyn’de tasarruf iddiasında bulunmaları, Osmanlı Devleti’nin uzun bir süre- den beri adı geçen yerlerle bahrî münasebetlerini kesmesinden kaynaklanıyordu. Devletin kudreti bölge halkına gösterilemediğinden onların ecnebilere meylettik- leri hususuna da yer vermişti Babil Vapuru Süvarisi Hüsnü Efendi ise bölgede hangi limanlarda, ne büyük- lükte gemiler bulundurulacağı hususunda bir rapor sundu. Raporda Kızıldeniz sahillerini nöbetleşe dolaşmak üzere Cidde Limanı’nda iki korvet, Yemen tarafla- rında iki adet navi, Mevaribat ve Makalla limanlarında da iki adet gambot bulun- durulmasına dikkat çekti Rapor sunan bir diğer devlet görevlisi, daha evvel Cid- de Kuvve-i Bahriye Kumandanlığı görevinde bulunan Ahmed Bey’dir. 30 Nisan tarihli raporda Kızıldeniz sahillerindeki bazı aşiret ve kabilelerin itaat altına 16 DTA, ŞUB. 55A/33, 63/ DTA; Muhasebe. A/19; BOA, seafoodplus.info /, seafoodplus.info / 17 BOA, seafoodplus.info 39/ Belge Nu: Bağdat Valisi Midhat Paşa’dan Sadaret’e. 31 Mart 18 BOA, seafoodplus.info 39/ Belge Nu: 4. Babil Vapuru Süvarisi Hüsnü Efendi’den Bahriye Nezareti’ne, 18 Nisan  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik alınması için sayıları 8 ila 10 arasında hafif bir filonun sahillerde dolaştırılması- na vurgu yapıldı. Münasip mevkilere kuleler inşa edilip bunlara sancak çekilmesi fayda sağlayacaktı. Perim Adası üzerine İngiltere tarafından asker çıkarılmış ve buraya kadar Armstrong topu yerleştirilmişti. Eğer bu kalenin karşısındaki Yemen sahilleri ecnebi bir devlet tarafından zapt edilecek ve oraya bir kale tesis edecek olursa Kızıldeniz Boğazı’nın kontrolü tamamen onların eline geçmiş ola- caktı. Bu yüzden adanın karşısına bir istihkâm inşa edilmesinin önemine vurgu yapan Ahmed Bey, İngiltere, Fransa ve diğer devletlerin harp gemilerinin devam- lı surette Basra Körfezi’nde dolaştıkları uyarısında bulunmuştu. Körfezin emni- yet altına alınması için orada hafif bir filo bulundurulmalıydı. Bölgede Osmanlı Devleti bayrağı gösteren gemilerin mevcudiyetinin Hicaz’dan Basra’ya kadar olan sahillerin ecnebi devletlerin işgaline karşı caydırıcı bir unsur olacağı hususu da raporda yer almıştı Sadaret tarafından Sultan Abdülaziz’in onayına sunulan yukarıda husus- lar konusunda adım atılmasına dair irade-i seniyye çıktı. Buna göre Osman- lı hâkimiyetindeki diğer mühim sahillerde donanmadan filo bulundurulduğu gibi Kızıldeniz sahillerinin güvenliği için de buraya beş gemiden oluşan bir filo gönderilecek ve münasip mevkilerde gemiler için kömür ambarları inşa edile- cekti Fakat ’te Karadağ ve Bosna Hersek’te başlayan ve bütün Balkanları saran ayaklanmaların ortaya çıkardığı karışıklık sebebiyle gemiler geçici olarak Rumeli ve Cezayir-i Bahr-i Sefid sahillerinin emniyeti için görevlendirildiğinden Kızıldeniz’e sevk edilemedi. Bunun üzerine Kızıldeniz, Basra Körfezi ve Arap Yarı- madası için sonradan sayısı artırılmak ve Miralay Ahmed Bey komutasında olmak üzere Akdeniz’de bulunan Beyrut ve Sinop korvetleri Kızıldeniz’e gönderildi. Ve- rilen talimatnâmede, Habeş ve Yemen taraflarında bulunan kabilelerin ecnebilere yaptıkları toprak satışlarının önlenmesi istendi. Süveyş Kanalı geçildikten sonra Kızıldeniz sahillerindeki liman ve iskelelere uğrayarak şeyhlerle ve bölgenin ileri gelenleriyle görüşülecekti. Ahalinin ecnebilerin çeşitli iğfallerine aldanmamaları gerektiğine vurgu yapılarak onların devlete karşı gönüllerinin kazanılması isten- di Talimatnamenin devamında Yemen’le münasebeti olmasından dolayı Had- ramut sahillerinin Osmanlı Devleti toprağı sayıldığından oradaki iskelelerde yabancıların hâkimiyet gütme hakkının olmadığına dikkat çekildi. Hadramut sahillerindeki kabilelerin devlet aleyhine olan hareketlerinin önlenmesi için ge- rekli tedbirlerin alınması, ahaliye Osmanlı Devleti’nin himayesinde olduklarının 19 BOA, seafoodplus.info 39/ Belge Nu: 5. Yarbay Ahmed Bey’in 30 Nisan tarihli lâyihası. 20 BOA, seafoodplus.info 39/ Belge Nu: 6. 1 Ağustos ; BOA, seafoodplus.info / 19 Mayıs 21 BOA, seafoodplus.info, 39/ Lef 4. 28 Eylül ; BOA, seafoodplus.info / Lef 17 Ekim  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil bildirilmesi istendi. Gemilerin seyirleri esnasında yapılacak gözlemler neticesinde elde edilecek bilgiler ile bölgedeki mevcut idarelere dair malumatın ve ne gibi ted- birler alınması gerektiği hususlarının ayrıntılı olarak İstanbul’a bildirilmesi emri de verildi. Bu hususların yerine getirilmesi Bahr-i Ahmer Kumandanı sıfatıyla Kızıldeniz’e gönderilen Miralay Ahmed Bey’e Hicaz vilayeti ve Yemen Mutasarrıf- lığı ile koordineli çalışılması talimatı da verilmişti. Osmanlı Hükûmeti, sahillerinde çok sayıda ticaret iskeleleri barındıran Kızıldeniz’in kendi hâkimiyetinde olduğu görüşündeydi. Bu yüzden münasip mevkilere kuleler inşa edip bunlara Osmanlı sancağı çekmek, sahilleri baştanbaşa muhafaza ve asayişi temini için gayret göstermek yönünde karar almıştı. Sonraki yıllarda Kızıldeniz’deki filoya mensup gemi sayısının 8 ila 10’a çıkarılması düşü- nülmüştü Alınan bu kararların tamamı olmasa da bir kısmı peyderpey uygulan- dı. yılı sonlarında Basra’dan Cidde’ye kadar; Kızıldeniz, Asir, Necid, Yemen ve Arap Yarımadası sahillerine tertip edilen Osmanlı donanmasına mensup gemi sayısı toplam 16 idi Osmanlı Devleti’nin burada bulundurduğu gemi sayısını aşamalı olarak artırması bölgeye verdiği önemin bir kanıtıydı. Uzun sahillere sahip Kızıldeniz için tahsis edilen harp gemilerinin güvenliği sağlamak üzere yeterli olmadığı da bir gerçekti. Bu yüzden deniz haydutlarının saldırılarının önüne geçilemiyordu. Bu durum bilhassa İngiltere’nin Bâbıâli’ye şikâyetine sebep oldu. senesinde vuku bulan bir deniz haydutluğu mesele- sinden dolayı İngiltere, İstanbul sefareti aracılıyla Osmanlı hükûmetine yaptığı başvuruda Yemen sahillerinde korsanlığın yanı sıra zenci köle taşıyan gemilerin varlığından şikâyet etti. Basra’da bulunan İngiliz gemilerinden birinin Yemen sa- hillerinde korsan takibi yapması için izin istedi. Bölgeye yeni gemiler gönderilece- ği cevabı verilerek oralarda bir başka devletin müdahalesine müsaade edilmeyece- ği Bâbıâli tarafından ifade edildi Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de sahil güvenlik politikasını nasıl şekillen- dirdiği, hangi konuların öncelikli hâle geldiği, bilhassa Avrupalı devletlerin çeşitli yerleri işgalleri karşısında ne gibi tedbirlere başvurduğuna ilişkin soruların cevabı- nı, yılında Bahr-i Ahmer Komodorluğuna tayin edilen Bahriye Kaymakamı Mehmet Bey’e verilen talimatnâmede bulmak mümkündür. Kızıldeniz siyasetine ilişkin ipuçları veren söz konusu talimatnâmede, Kızıldeniz sahillerinde bulunan Seddülbahir korvetinin Kunfude-Hudeyde, Şevketnüma gambotunun ise Cidde- Kunfude arasındaki sahillerin muhafazasında görevlendirildiği açıklandı. Harp 22 DTA, Muhasebe. A/ 3 Ekim tarihli Sadaret buyruldusu. 23 senesi sonlarında Kızıldeniz, Basra Körfezi ve Arap Yarımadası’nda görevlendiren gemilerle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Korkmaz, a.g.t., s. 24 DTA, MKT. / 16 Ekim  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik gemisi gönderilmeye devam edileceği bildirildi. İtalya’nın Assab Körfezi’ne muha- cirler yerleştirerek orayı bir İtalya limanı hâline getirmek için yaptığı teşebbüslerin önlenmesine, aynı şekilde Kızıldeniz’in Afrika sahillerinde Osmanlı Devleti’ne ait bazı toprakları işgal eden Fransızlardan bu toprakların geri alınması ilişkin nasıl bir hareket tarzı oluşturulacağının araştırılması da istendi Kızıldeniz’deki Osmanlı vapurlarının görevlerinden biri de Avrupa’dan ge- tirilen silahların deniz yoluyla Yemen’deki isyancıların eline geçmesini önlemek amacıyla karakol görevi yapmaktı. Bu yüzden Kızıldeniz’de bulundurulan gemi sayısı zamanla artırılmaya çalışıldı. senesinden beri Kızıldeniz’de bulunan Bursa, Edirne ve Seddülbahir korvetlerine ilave olarak, Hicaz Valiliğinin iki kor- vet gönderilmesi talebi geç de olsa karşılandı ve ’te Kızıldeniz’e üç yeni gemi gönderildi. Böylece Kızıldeniz’de daimi surette görev yapan gemi sayısı altıya çı- karıldı ’da Kızıldeniz’de bulunan harp gemilerinden biri Babülmendeb’te, biri Kamaran Adası’nda, ikisi ise Cidde’de bulunmaktaydı. senesinde ise Bursa, Muzaffer ve Utarid korvetleri ile Necm-feşân gambotu ve İstanköy vapu- runa takviye olarak üç vapurun daha Kızıldeniz’e gönderilmesi kararlaştırıldı. 24 Ağustos tarihli Bahriye Nezareti’nin bir yazışmasında Kızıldeniz’de sekiz, Basra Körfezi’nde ise beş geminin daimi surette bulundurulmasının lüzumundan bahsedildi. Hicaz ve Yemen sahillerinde kaçakçılığının artması, bilhassa ecnebi müstemlekeler üzerinden silah ve cephanenin Yemen sahillerine sevkinde görülen artış üzerine yeni tedbirler alınması gündeme geldi. Tarassut gemilerinin sayısını artırmaya yönelik girişimler oldu Yemen Valisi Hüseyin Hilmi Paşa, Kızıldeniz sahillerinde vuku bulan silah kaçakçılığını önlemenin yalnız gemilerle mümkün olamayacağını aynı zamanda karadan gözetleme yapılmasının gerekliliğine dikkat çekerek sahillere karakol inşa edilmesini teklif etti. Tahsisatın ve Kızıldeniz’deki gemiler için lazım olan kö- mürün düzenli olarak gönderilmesinin üzerinde durdu. Mevcut gemilerin sahil muhafazası için yetersiz kaldığından teçhiz edilmiş en az iki gemi daha istedi ve dört seneden beri İstanbul ile bu konuda yapılan yazışmalardan bir netice alına- madığını beyan etti. Karadan alınacak önlemler için inşası gündeme gelen karakol sayısının en az 50 civarında olması gerektiğini bildiren vali, bunun için her birine bir bölük asker ikamesi icap ettiği tespitinde bulunmuştu. VII. Ordu mevcudun- 25 BOA, seafoodplus.info / 21 Aralık 26 DTA, ŞUB. /73, /42A; DTA; ŞUB. / Bursa Korveti’nde , Seddülbahir Korveti’nde ise yaklaşık nefer bulunuyordu. Yemen Salnamesi, , Dördüncü Def ’a, San’a Matbaası, s. 27 DTA, MBN, Dosya Nu: Mâbeyn-i Hümâyûn Başkitâbeti’nin 2 Haziran tarihli yazısı; DTA, ŞUB. Dos. , Belge Nu: ; DTA, ŞUB. /17,  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil dan buralara asker tahsisinin mümkün olmadığı anlaşıldığından bu talepler ger- çekleştirilememiştir Osmanlı gemilerinin deniz haydutlarının takibinde yetersiz kaldığının gö- rülmesi üzerine olaya İtalya da müdahale etmek istedi. Yemen sahillerinin em- niyetinden sorumlu makam olan Hudeyde Komodorluğu 13 Mayıs tarihli yazısında Yemen sahillerinde dolaşan İtalyan kruvazörünün 10 zambuk satın alıp içlerine asker koyarak korsanları takip için dolaştırılacağına dair haber alındığı- nı İstanbul’a iletti. Korsan saldırılarının devam etmesinden rahatsız olan İtalya bilhassa Arabistan sahilleri ile Habeşistan sahili arasındaki deniz ticaretine zarar gelmemesi ve gemilerin emniyet içerisinde seyrüsefer etmesi için etkili tedbirler alınması hususundaki taleplerini Osmanlı Hükûmeti’ne bildirmişti. Bunun te- min edilmemesi durumunda bizzat müdahalede bulunulacağını ifade eden İtalya Hükûmeti, Osmanlı Devleti’nden alınacak tedbirlere dair kati teminat vermesini talep etti. Aynı günlerde İngiltere de benzer şikâyetlerde bulundu. Korsan saldı- rılarının siyasi sorunlara sebebiyet verebileceğini değerlendiren Babıali, Bahriye Nezareti’ne Kızıldeniz’de gerekli önlemlerin alınmasına yönelik bir kez daha ih- tarda bulundu Osmanlı Hükûmeti’nin korsan saldırılarını kısa süre zarfında önlenme- si mümkün değildi. Nitekim İtalya ve İngiltere’nin şikâyetlerinden bir ay sonra Kızıldeniz’de korsan takibi için İtalya ve Fransa müşterek harekât başlatma kararı aldı. İtalya’nın Moha’ya ve oradan Hudeyde’ye gelen 8 topu ve neferi olan bir harp gemisi, içerisine asker yerleştirdikleri 10 zambuk ile birlikte Luhayye iske- lesinde bir Fransız harp gemisiyle birleşerek korsanları takip için Meydi, Cizan ve Kunfude sahillerine doğru hareket etti. İngiltere ise Kızıldeniz’de, Şattülarap dâhilinde ve Necid sahillerinde devam etmekte olan korsan saldırılarının önlen- mesi için acil olarak tedbir alınmasına ilişkin şikâyet ve taleplerini sefaret aracı- ğıyla Osmanlı Hariciye Nezaretine bildirdi. Sadrazam Mehmed Sait Paşa bu gibi durumlara sebebiyet vermemek için daha evvel alınması ihtar olunan tedbirlerin tehir edilmemesi ve gemiyle denizde devriye gezdirilmesinin artık vakit geçirilme- den acil olarak icrası hususunda Bahriye Nezareti’ne tebligatta bulundu. Gemiler için talep olunan kömür parasının gönderildiği, korsanlığın devamı halinde orta- ya vahim sonuçlar çıkabileceğinin dikkate alınması gerektiği hususları da tebligat- ta yer aldı 28 DTA, Umumi Evrak / Yemen Valisi Hüseyin Hilmi Paşa tarafından Dâhiliye Nezaretine. 15 Ocak ; DTA, Umumi Evrak / Sadaret’ten Bahriye Nezaretine. 27 Mart 29 DTA, Umumi Evrak / Sadaret’ten Bahriye Nezaretine, 15 Mayıs 30 DTA, Umumi Evrak / Sadaret’ten Bahriye Nezaretine, 19 Haziran  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Bilhassa İtalyan harp gemileri Kızıldeniz’deki bazı ufak olayları bahane ederek sahillere müdahalede bulunuyordu. yılı Ekim ayı ortalarında Kızıldeniz’de vuku bulan bir korsanlık vakası üzerine İtalya Hudeyde’ye beş harp gemisi gönder- di. Meydi ve Luheyya iskelelerine gönderilen İtalyan harp gemileri ahaliye ait ka- yıklara müdahale ederek arama yaptı, adı geçen iskelelerde abluka uyguladı. Hatta gemilerden top atışı yapıldı. Bunun üzerine Meydi’ye bölük Osmanlı askeri sevki kararlaştırıldı, fakat asker sevkiyatı için Kızıldeniz’de uygun gemi buluna- madı. Hudeyde’de işe yarar sadece bir istimbot vardı, o da 30 nefer alabiliyordu. Eşkıyanın taarruz ihtimali olsa da karadan asker sevki kararlaştırıldı. İsteklerinin karşılanmaması üzerine İtalya Hudeyde’ye gönderdiği gemi sayısını altıya çıkardı. Ayrıca İtalyan komutan tarafından Hudeyde mutasarrıfına bir ültimatom verile- rek gerekirse karaya da asker çıkarılacağı bildirildi. Bu sırada İstanbul’daki İtalyan sefiri Babıâli’ye çağrılarak konunun sulh ile neticelendirilmesi için girişimlerde bulunuldu. Fakat hemen olumlu bir netice alınamadı. İtalya Hariciye Nezareti ile yapılan uzun görüşme ve yazışmalar neticesinde İtalya’nın isteklerinin karşılan- ması şartıyla mesele çözüme kavuşturuldu Bu olay, her iki devleti savaşın eşiğine getirmişti. Aslında İtalya, Kızıldeniz’de cereyan eden korsanlık olaylarıyla ilgili olarak son iki yıldan beri çeşitli defalar Osmanlı Devleti’nin dikkatini çekmiş ve korsanlığın önlenmesi için ihtarda bu- lunmuştu. Son olaydan birkaç ay önce, korsanlığı önlemek için Kızıldeniz’e bir filo gönderileceği İtalya Sefaretine bildirilmiş fakat bu gerçekleşmemişti. İtalya, Hudeyde sahillerine harp gemileri gönderdiğinde Osmanlı Devleti’nin burada harp gemisi olarak nitelendirilebilecek bir gemisi mevcut değildi. İtalya’nın Kızıl- deniz’deki bu son teşebbüsü üzerine Osmanlı hükûmeti Kızıldeniz’e harp gemileri göndermenin yollarını aramaya başladı Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de arzu edilen sayıda harp gemisi bulundu- ramaması Avrupalı devletlerin müdahalesini kolaylaştırıyordu. Basit gerekçelerle Osmanlı sahillerine taarruzda bulunmaktan çekinmeyen İngiltere, bir keresinde deniz haydutları tarafından el konulan iki tüccar zambuğunu geri almak amacıyla Lit ile Kunfude arasındaki limanlardan birine topçu ateşi açarak ahaliye ait evlerin yanmasına sebep oldu. Bu durumun Osmanlı sahillerine bir saldırı olduğunu de- ğerlendirilen Osmanlı Hükûmeti, oraya bir gemi görevlendirmenin yollarını ara- dı. Rodos’ta bulunan Şevketnüma Gambotu’nun hemen Yemen’e hareketi Bahriye Nezareti’nce tebliğ edildi. 33 31 Said Paşa, Said Paşa’nın Hatırâtı, c. II, Sabah Matbaası, İstanbul , s. 32 Said Paşa, a. g.e., c. II, s. , 33 DTA, BN. 36/ Lef 12 Şubat tarihli irâde-i seniyye sureti.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Yemen sahillerinin muhafazası ve buralarda korsanlığın önlenmesine yönelik alınacak emniyet tedbirleri için yürütülen çalışmalar, Sultan II. Abdülhamid tara- fından bizzat takip edildi. Bahriye Nezareti’ne yazılan 8 Kasım tarihli irâde-i seniyyede özetle; “Yemen vilayetince korsanlığın önlenmesi ve sahillerin emniyeti için Tersane-i Âmire’den ve İdare-i Mahsusa’dan tertip olunan vapurların mahal- line gönderilip gönderilmediğini, gönderilmediyse hemen serian hareket ettirilip ne vakit oraya ulaşabileceklerini bildiriniz”34 ifadeleri yer almaktaydı. Kızıldeniz’de korsanlığın ve kaçakçılığın önlenmesi için denizden gerekli ön- lemlerin alınmasına dair Sadaret, Bahriye Nezareti’ne ve Dâhiliye Nezareti aracı- lığıyla da ilgili valiliklere devamlı ihtarda bulunulmaktaydı. Buna karşı Hicaz ve Yemen valilikleri ile Bahr-i Ahmer Komodorluğu Kızıldeniz’deki gemi sayısının yetersizliği, mevcutlardan bazılarının atıl halde bulunduğu, gemiler için gerekli kömürün bulunmadığı beyanında bulunarak kömür ve yeni gemiler gönderilme- si talebini iletiyorlardı Şevketnüma, Nimet, Nurulbahr, Sakız ve Ziver-i Derya vapurları ile Pera, Galata ve Mekke istimbotları yılında Yemen Valiliği mai- yetinde bulunan gemiler arasındaydı senesinde Yemen sahillerinde kaçak- çılığın arttığından bahisle Yemen Valiliğinin takviye kuvvet talebinde bulunması üzerine kara birliklerinin ve deniz gücünün takviyesi kararlaştırıldı. İki yeni gemi gönderilmesinin yolları arandı 34 DTA, BN. 36/ 8 Kasım tarihli irâde-i seniyye sureti. 35 Hudeyde Komodoru, 18 Haziran tarihli bir yazısında Yemen Valiliğinden para ve tahsisat alamadığını, zaruret ve muhtaç halde olduklarını, erzak alamadıklarından gemile- rin tarassut ve takibata devam edemeyip limana döndüklerinden bahisle matluba muvafık iş göremediklerini ifade etmektedir. Buna rağmen valiliğin bütün mesuliyeti bahriyeye yüklediği, hatta komodorluğun telgraflarına cevap bile verilmediği gibi hususlar aynı yazı- da yer alan iddialar arasındadır. DTA, Umumi Evrak / 36 Mehmet Korkmaz, adı geçen yüksek lisans tezi, s. 37 DTA, Erkân-ı Harbiye-i Bahriye. 65/21; DTA, MBN, /; DTA, ŞUB. /5.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Kızıldeniz Sahillerinin Güvenliğinden Sorumlu Makam: Bahr-i Ahmer Komodorluğu Osmanlı sahilleri öteden beri birtakım mıntıkalara ayrılmış ve her mıntıka bir komodorun idaresine verilmişti. Stratejik açıdan önemli görülen yerlerde kor- vet, torpido, gambot gibi hafif gemilerden müteşekkil bir filo bulunduruldu. Bu filolar ile devletin oralardaki nüfuzu ve hâkimiyeti ortaya konulmaktaydı. Binbaşı, yarbay veya albay rütbesinde görevlendirilen komodorlar, gemilerin noksanının tamamlanması ve muharebe esnasında gemilerin sevk ve hareketlerine nezaret etmekle görevliydiler Komodorluklar, muhafaza ve liman olmak üzere iki şu- beden oluşuyordu. İdari olarak Bahriye Nezareti’nin Erkân-ı Harbiye-i Bahriye Dairesi’ne (Kurmay Başkanlığı) bağlı olarak faaliyet gösterirler, liman hususların- da Dersaadet Liman Riyaseti’yle yazışırlardı. Muhafaza şubesi, mıntıkalarında ce- reyan eden kaçakçılığın önlenmesi için sahillerde tedbirler almakla yükümlüydü. Osmanlı Devleti Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra Hicaz ve Yemen sahil- lerinde görev yapmak üzere Kızıldeniz’de, donanmaya mahsus gemilerden mürek- kep ve daimi surette bir deniz filosu bulundurdu. Filonun faaliyetlerinden sorum- lu olmak üzere Bahr-i Ahmer Kumandanlığı teşkil edildi, sonraki yıllarda bu idare Bahr-i Ahmer Komodorluğu adını aldı. Cidde, Bahr-i Ahmer Komodorluğu’nun merkezi idi. Kanal’ın açılmasından sonra, Kanal’dan Babülmendeb Boğazı’na ka- dar bütün Kızıldeniz sahillerinde ve Basra Körfezi ile Arap Yarımadası sahillerin- de görev yapmak üzere gemiler gönderilmesine dair alınan kararlar, Kızıldeniz’de- ki faaliyetlerini Birinci Dünya Harbi sonuna kadar sürdürecek olan Bahr-i Ahmer Komodorluğu’nun nüvesini teşkil etti. yılına kadar Kızıldeniz’deki Osmanlı filosunun komutasında tek söz sa- hibi olacak olan Bahr-i Ahmer Komodorluğu diğer komodorluklar teşkilatında olduğu gibi muhafaza ve liman olmak üzere iki şubeden oluşuyordu. Yemen ve Hicaz vilayetleriyle Asir Sancağı sahillerinde kaçakçılığın önlenmesi ve asayişin temini komodorun temel göreviydi. Maiyetine verilecek gemileri münasip gör- düğü tarzda istihdam eder ve Bahriye Nezareti’ne düzenli olarak malumat verir- di. Kızıldeniz’deki liman reisleri Nezaret’e arz edecekleri konuları Bahr-i Ahmer Komodorluğu vasıtasıyla gönderir, Nezaret’çe verilecek her türlü talimat da aynı Komodorluk vasıtasıyla kendilerine tebliğ olunurdu. Diğer taraftan bölgede denizcilere yol göstermek amacıyla inşa edilmekle birlikte aynı zamanda bir devletin hâkimiyet simgesi olan ve bayrak çekilen de- niz fenerleri inşası gündeme geldi. Kızıldeniz sahillerinin çeşitli mevkilerinde daha evvel Mısır hükûmeti tarafından inşa edilmiş bazı deniz fenerleri mevcuttu. 38 Bahriye Kanunnâme-i Hümayunu, Sene , s.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Kızıldeniz’de fener inşası hususunda Osmanlı Devleti’nin yavaş davranması üze- rine İngilizlerin bazı girişimleri söz konusu oldu. Kızıldeniz’in kimi mevkilerin- de İngiliz gemilerinin deniz ölçümleri yaptığı görüldü. Yerel idareciler tarafından konu Babıali’ye intikal ettirildiğinde bu faaliyetler için izin alınması gerektiği ha- tırlatıldı Osmanlı Devleti tarafından Kızıldeniz sahillerinde fener kuleleri tesis edilmesi Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra düşünüldü. Bunun fiiliyata geçi- rilmesi senesinde inşası tamamlanan dört deniz feneri ile mümkün oldu. Bunlar Muha, Ebu Ail, Zübeyr ve Cebel-i Teyr fenerleriydi Barış zamanlarında normal işlevlerini yapan deniz fenerleri savaş zamanla- rında söndürülebilirdi. Yukarıda adı geçen Kızıldeniz’deki dört fener Trablusgarp Harbi ve Birinci Dünya Harbi esnasında Osmanlı Devleti tarafından söndürüldü. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Marmara Denizi hâricindeki bütün fenerlerin söndürülmesi Osmanlı Hükûmeti tarafından uygun görüldü. Bu kap- samda Kızıldeniz’deki fenerler de Kasım ’te söndürüldü. Fakat bundan kısa bir süre sonra İngilizler tarafından işgal edildiler. Trablusgarp Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Osmanlı-İtalya Çekişmesi () Kuzey Afrika’daki son Osmanlı toprakları olan Trablusgarp ve Bingazi’ye İtal- yanların Ekim ’deki saldırısıyla Osmanlı – İtalyan Harbi başladı. Babıâli, bu uzak topraklarda vaktiyle gereken tedbirleri almadığı gibi daha önceden buralarda bulunan askerî birliklerini Yemen cephesine sevk etmişti. İtalyan saldırısı, ahali- den oluşan kuvvetlerin, gönüllü Osmanlı subayları tarafından örgütlenen direniş- leriyle karşılanabildi. Trablusgarp’ta muharebe başlayalı aylar geçmesine rağmen İtalya ancak kıyı şeridinde bazı yerlere sahip olabilmişti. Bütün gayretlerine rağ- men, kıyılardan içerilere nüfuz edememişti. Trablusgarp ve Bingazi’de maksadına ulaşamayacağını değerlendiren İtalya, harbi Trablusgarp dışına yaydı. Akdeniz’de bazı Osmanlı sahil şehirlerini topa tuttu (Beyrut, 24 Şubat ), bazı adaları işgal etti (Rodos ve Oniki Ada). Kızıldeniz’de Osmanlı donanmasına taarruzda bulun- du. Çanakkale Boğazı’na saldırı düzenledi (18 Nisan ). Böylelikle Trablusgarp ve Bingazi’nin kendisine teslimini kolaylaştırmak ve Türkleri barışa mecbur etmek istiyordu 39 DTA, ŞUB. / Şura-yı Bahriye mazbatası. 20 Mayıs 40 Adı geçen fenerlere ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Fenerler Risalesi, s. Ayrıca bkz. Rehber-i Bahri Ahmer, (Mütercim ve nâşirleri: Bahriye Yüzbaşı Cemal-Bahriye Mülazımı Tevfik), İstepan Matbaası, İstanbul , s. 41 Kemal Beydilli, “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c.1, (Ed. E. İhsanoğlu), IRCICA Yayınları, İstanbul , s. Hale Şıvgın, Trablusgarp Savaşı ve Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara , s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Türk-İtalyan Harbi sürerken İtalyanların savaşı yaydıkları alanlardan biri de Kızıldeniz oldu. Daha savaşın başında Kızıldeniz’e zırhlı gemiler gönderen İtalya, oradan Trablusgarp taraflarına Türklerin silah ve para yardımı göndermesini önle- mek istiyordu Türk tarafı Trablusgarp Harbi başladığında, Kızıldeniz’de savun- ma konumunda kalsa da Türklerin şaşırtma taarruzu yapması ihtimalini düşünen İtalya taarruza geçmişti. Kızıldeniz’deki Türk filosunun imhası, Arabistan kıyıları boyunca uzanan yerlerdeki Türk birliklerinin ve savunma tesislerinin bombalan- ması ve kaçakçılığı önleme bahanesiyle kıyıların ablukaya alınması İtalyanların ilk hedefleri arasındaydı Bu sırada Kızıldeniz’deki Osmanlı filosunu oluşturan gemiler ve özellikleri şöyleydi BOYUTLAR(Boy- ADI TONAJI SÜRATİ SİLAHI En-Draft) Peyk-i Şevket 2 tane 10,5’luk, 6 tane m, m, m ton 22 mil Kruvazörü 5,7’lik 4 tane Maksim Ordu 47m, m, m ton 12,5 mil 7 tane 4’lük, 2 Nordenfeldt Gambotu Bafra 47m,m,m “ “ “ “ Gambotu Ayıntab 47m, m, m “ “ “ “ Gambotu Malatya 47m, m, m “ “ “ “ Gambotu Gökçedağ 47m, m, m “ “ “ “ Gambotu Refahiye 47m, m, m “ “ “ “ Gambotu Muha ton 8 mil 2 tane 5,7’lik, tane 3,7’lik Gambotu Kastamonu m, m, m Tarassut ton 12,5 mil 1 tane 7,7’lik Skoda Vapuru 42 İsrafil Kurtcephe, “ Türk-İtalyan Savaşı’nda Kızıldeniz Mücadelesi”, Askerî Ta- rih Bülteni, Cilt 15, Sayı 29, , s. 43 H. Labrousse, “ Türk-İtalyan Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Deniz Harekâtı”, (Çev.: Cemalettin Taşkıran), Askeri Tarih Bülteni, 38, Şubat , s. 44 Ali Haydar Emir, Türkiye-İtalya Harbi Tarih-i Bahrîsi, Bahriye Matbaası, İstan- bul , s. 83, ; Afif Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 4, T.C. Deniz Basımevi, İstanbul , s. Söz konusu gemilerin boyutları ve diğer teknik özellikleriy- le ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Bernd Langensiepen-Ahmet Güleryüz, Osmanlı Donanması, Denizler Kitabevi, İstanbul , s. ,,,; All The World’s Figh- ting Ships (Naval Encyclopedia and Year Book), [ed.: Fred T. Jane], London , s.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil BOYUTLAR(Boy- ADI TONAJI SÜRATİ SİLAHI En-Draft) Haliç 2 tane 3,7’lik Hotchkis, 2 ton 10 mil Gambotu Nordenfeldt Şıpka Yatı ton 15,5 mil 1 tane 5,7’lik, 2 tane 3,7’lik m, m, m Beyrut Yatı ton 13,5 mil “ “ m, m, m Bahr-i Ahmer Nakliye Gemisi Kızıldeniz’deki İtalyan deniz kuvvetlerinin önemli bir bölümü, Trablusgarp Savaşı’nın başlamasından kısa bir süre önce buraya gönderilmişti. İtalyan gemileri, Osmanlı gemilerine oranla üstün durumda bulunuyordu. Kızıldeniz’deki İtalyan güçleri, muhafazalı kruvazörler Piemonte, Puglia ve Calibria ile destroyerler Ar- tigliere ve Garibaldino’nun Aralık ’de gelişiyle oldukça güçlenmişti İtalyan deniz kuvvetlerinin 7’nci Fırka olarak tanımladığı Kızıldeniz’deki mevcut gemileri ve bunların özellikleri şöyleydi BOYUTLAR (Boy- ADI TONAJI SÜRATİ SİLAHI En-Draft) Piemonte m, m, m 2 tane 15’lik, 10 tane 12’lik, 8 Zırhlı ton 22 mil tane 4,7’lik Kruvazörü Puglia Zırhlı 2 tane 15’lik, 8 tane 12’lik, 8 m, m, m ton 20 mil Kruvazörü tane 4,7’lik Liguria Zırhlı 6 tane 12’lik, 6 tane 8,5’luk, 8 m, m, m ton 19 mil Kruvazörü tane 3,7’lik Calabria m, m, m ton 16 mil “ “ Kruvazörü 4 tane 12’lik, 6 tane 7,5’luk, 8 Volturno ton 15 mil tane 3,7’lik 1 tane 12’lik, 6 tane 5,7’lik, 3 m, m, m Aretusa ton 20 mil tane 3,7’lik Bersagliere Grenatiere ton Garibaldino ton 30 mil 4 tane 12’lik Destroyeri 45 Bernd Langensiepen-Ahmet Güleryüz, a.g.e., s. 46 Afif Büyüktuğrul, a.g.e., c. 4, s. 61; All The World’s Fighting Ships (Naval Encyclopedia and Year Book), s. , ; Ali Haydar Emir, a.g.e., s. 76; Mehmet Korkmaz, “Kızıldeniz’de Rekabet: Trablusgarp Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Osmanlı-İtalyan Mücadele- si” Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Şubat , Sayı 21, s. s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik BOYUTLAR (Boy- ADI TONAJI SÜRATİ SİLAHI En-Draft) Artigliere Draft: m. ton Destroyeri Roçinto Stafetta Muhabere Gemisi Trablusgarp Harbi’nin başlamasından sonra 2 Ekim sabahı kuzey yö- nünden Hudeyde Limanı’na gelen iki İtalyan harp gemisi, liman dâhilinde bir müddet dolaştıktan ve sahili top ateşine tuttuktan sonra Kamaran istikametine gitti Diğer taraftan İtalyanların ablukası sebebiyle Kızıldeniz sahillerinde ve Yemen’de görev yapan Türk kuvvetlerinde erzak sıkıntısı baş gösterse de Lahic Emirliği ile Zeranik kabilesinin yardımlarıyla bu sıkıntı kısmen aşıldı Hicaz ve Yemen taraflarına yapılan askeri nakliyatın ana güzergâhı ve Kızıldeniz’in en stratejik noktalarından olan Akabe Körfezi’nde ise karakol vazi- fesiyle donanmadan bir gemi bulundurmaktaydı. yılında Haliç Gambotu, Akabe Körfezi girişinde, Körfez’e hâkim bir vaziyette önemli bir mevki olan Tiran ve Sanafir adaları önünde karakol vazifesi yapıyordu. Osmanlı hükûmeti adı ge- çen her iki adanın fiilî olarak idaresini elinde bulundurmak için buralara jandar- ma karakolu tesis etmişti 5 Kasım ’de İtalyan Puglia kruvazörünün Akabe körfezine girmesi üzerine Haliç gambotu tarafından ateşle karşılık verildi. Puglia Kruvazörü’nün top ateşi açması sonucu bir saat süren muharebe cereyan etti İki topu bulunan ve tam bir harp gemisi olmayan Haliç Gambotu bir müddet savun- ma yaptıysa da bunun uzun süre devam ettirilemeyeceği anlaşıldı. Personel tahliye edilerek gemi kendi süvarisi tarafından batırıldı. Tahliye esnasında düşman tara- fından sahile atılan bir merminin isabet alması neticesinde Haliç Gambotu’nun İkinci Kaptanı Teğmen Nafi Efendi51 şehit oldu. 47 BOA, seafoodplus.info / Hudeyde Mutasarrıflığının 2 Ekim tarihli telgrafı. Ayrıca bkz. Afif Büyüktuğrul, a.g.e., c. 4., s. 48 Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, c. I, Nehir Yayınları, İstanbul , s. 49 Mehmet Korkmaz, a.g.t.,, s. 50 Besbelli, Saim - Mustafa Ülman, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Osmanlı-İtalyan Harbi, III. Cilt, Deniz Harekâtı, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara , s. 84; Ali Haydar Emir, a.g.e., s. ; DTA, MBN. Dosya Nu: Medine-i Münev- vere Muhafızlığının 5 Kasım tarihli telgrafı. 51 Ömer Lütfi oğlu Mirgünlü Mehmet Nafi, ’de doğdu. 17 Ağustos ’da mülazım oldu. Âsâr-ı Tevfik Zırhlı Fırkateyni’nde ve Merkez’de görev yaptı. 2 Nisan ’de Haliç Vapuru İkinci Kaptanlığına tayin edildi. 5 Kasım ’de İtalyan harp gemisi tarafından Akabe’de batırılan Haliç Vapuru’nun tahliyesi esnasında şehit oldu. DTA, Zabitân Künye Defteri, 36/ DTA, MBN, /4.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Bu olay sonrasında Kızıldeniz’in Asya sahilindeki ahali, İtalyan harp gemile- rinin hareketlerinden fevkalade rahatsızlık duyarak Osmanlı Devleti lehine ayak- landılar Bu sırada İtalyanlar saldırılarına devam ettiler. İki İtalyan harp gemisi 19 Kasım sabahı Akabe Körfezi’ni iki saat boyunca bombardıman etti. Can kay- bı olmamasına rağmen, İtalyanların Akabe’yi bombardıman etmeleri, Elvech’ten Yenbu’ya kadar sahil boyunda ikamet eden ahalide büyük bir endişeye sebep oldu Osmanlı Hariciye Nezareti, İtalyanların Akabe bombardımanını, Lahey Konferansı’nda teyit edilmiş olan uluslararası savaş kurallarına aykırı bularak bü- yük devletler nezdinde İtalya’nın kat’î surette protesto edilmesini istedi Kızıldeniz’deki Türk kuvvetlerine ve sahil boyundaki meskûn mahallere karşı İtalyan saldırıları sürdü. 30 Kasım ’de Assab’tan Muha’ya gelen İtalyan harp gemileri bu sefer Muha Limanı’nı bombardıman ettiler. Bir köy de bombardımana maruz kaldı. İtalyanlar Muha’ya asker çıkarma girişiminde bulundularsa da Türk askerinin ve halkın karşı koymasıyla bunu gerçekleştiremediler Bombardımanı emsali görülmemiş bir vahşet olarak tanımlayan Yemen Kuva-yı Umumiye Ku- mandanı Ahmed İzzet Paşa 4 Aralık tarihli telgrafında durumu, “Eritre’ye bir Türk saldırısı olacağı bahanesiyle İtalyanların Muha’yı bombardıman etmeleri kabul edilemez. Bir tek bir neferimiz bile bulunmayan mahaller tahrip edildiği gibi Muha’nın kuzeyinde bir cami de hedef alındı. Ahali Cuma namazını eda ederken İtalyanların açtığı ateş sonucu dokuz şehit verildi ve çok sayıda da yaralı mevcut- tur” 56 açıklamasıyla özetlemişti. Kızıldeniz’deki tek hâkim güç gibi davranan İtalyan donanmasının rastladı- ğı tüm gemileri bandıralarına bakmaksızın durdurup araması, diğer devletlerin şikâyetlerine yol açtı. Bilhassa İngiltere, bu hareket tarzından fevkalade rahatsızlık duydu. Diğer taraftan İtalyan donanmasının Mekke ve Medine’yi tehdit eder bir vaziyet alması Hint, Afganistan ve Uzak Doğu Müslümanlarını endişelendirdi. Bu durum karşısında İngiltere’ye başvuran Müslüman temsilciler, İngiltere’den İtalya’yı kutsal beldelere taarruz fikrinden caydırmak için nüfuzunu kullanmasını istediler. İngiltere’nin konuya dair İtalya’nın dikkatini çekmesi üzerine İtalya geri adım attığı gibi İtalyan savaş gemileri Müslüman ahalinin olası tepkisinden çekin- diğinden karaya asker çıkarıp işgale teşebbüs etmemiştir 52 Türk- İtalyan Harp Tarihi, c. 2, (çev. Afif Tuğrul), Genelkurmay Başkanlığı IX.Şube Yayın- ları, T.C. Deniz Basımevi, İstanbul , s. 53 Mehmet Korkmaz, a.g.m., s. 54 BOA, seafoodplus.info / Hariciye Nezareti’nin 30 Kasım tarihli yazısı. 55 Saim Besbelli-Haluk Ülman, a.g.e., s. BOA, seafoodplus.info / Hudeyde Liman Riyaseti’nden Dâhiliye Nezareti’ne, 30 Kasım 56 BOA, BEO, / Lef 3. Yemen Kuva-yı Umumiye Kumandanlığı’nın 4 Aralık tarihli telgrafı. 57 İsrafil Kurtcephe, a.g.m., s. ; Türk- İtalyan Harp Tarihi, c. 2, s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Aynı günlerde Kayseri adlı hastane gemisi, Yemen’e çıkarılacak askerlerin nakline tahsis edilmişti. İtalya’nın harp ilan etmesi üzerine Süveyş Kanalı’nda bek- lemek zorunda kaldı. Bunun üzerine İtalya ile görüşülerek gemi, hastane gemisi kabul edildi. Gerekli muamelelerini tamamlanmasından sonra Hilal-i Ahmer bayrağı çekerek Hudeyde’ye hareket ettirildi. Fakat vapurun asker taşıdığını ve vapurdaki doktorların da birer subay olduğunu gerekçe gösteren İtalya vapura el koydu. Mürettebatını esir aldı Savaş hukukuna aykırı olduğu halde hastane gemisine el konulması Harbiye Nezareti’nce “Aslı esası olmayan bahanelerle ya- pılan korsanca müsadere” olarak değerlendirildi Vapurun serbest bırakılması için yapılan teşebbüslerden sonuç alınamadı Vapur ve harp esiri olarak İtalya’ya götürülen mürettebat Trablusgarp Savaşı’nın sonunda, 18 Ekim ’de imzalan Uşi Antlaşması’nı müteakip, yani yaklaşık bir yıllık esaretten sonra serbest bırakı- larak iade edildi. Kunfude Deniz Savaşı (7 Ocak ) Kızıldeniz’deki Osmanlı deniz kuvvetleri ile İtalyan deniz kuvvetleri arasın- daki en önemli hadiselerden biri 7 Ocak ’de cereyan eden Kunfude Deniz Savaşı’dır 7 Ocak sabahı İtalyan torpidoları Kunfude Limanı’na girerek kasabayı ve limanı topa tuttuktan62 sonra Piemonte gemisi, beraberinde Garibal- dino ve Arteglieri muhripleri olduğu halde Kunfude’de bulunan Osmanlı gam- botları üzerine hareket etti. Yaklaşan düşman gemilerine ilk ateş Bahr-i Ahmer Komodoru’nun da içinde bulunduğu Kastamonu Gambotu’ndan açıldı. Garibal- dino Muhribi ile Piemonte kruvazörü öğleden sonra Türk gemileri üzerine top ateşi açtılar. Türk gemileri birçok isabet aldı. Daha fazla mukavemetin faydasız olduğunu gören komodor, gemilerin terk edilmesi emrini verdi. Gambotlarda bu- lunan 72 subay ve erden ibaret personel tahliye edildi. 8 Ocak ’de düşman, gemileri topa tuttuğu gibi, kasabayı da bombardıman ederek bazı resmî binaları tahrip etti İki gün süren savaşta kasabaya ve ordugâha yapılan bombardımanda can kaybı olmadı, fakat hükûmet konağı, kışla ve bazı evler oldukça fazla zarar gör- 58 Türk - İtalyan Harp Tarihi, c. 2, s. 59 BOA, BEO. / Belge Nu: 2. Harbiye Nezareti’nin 29 Ocak tarihli yazısı. 60 BOA, MV. / 28 Şubat tarihli Meclis-i Vükelâ mazbatası. 61 Ali Haydar Emir, “25 Kânun-ı evvel Kunfude Muharebe-i Bahriye’sinin Üçüncü Yılı” Risale-i Mevkute-i Bahriye, Kanun-ı evvel , c. 1, Say: 2, s. 62 BOA, seafoodplus.info / Hicaz Valiliğinin 19 Ocak tarihli yazısı. 63 Afif Büyüktuğrul, a.g.e,, c. 4., s. ; Saim Besbelli-Haluk Ülman, a.g.e., ; Ali Hay- dar Emir, a.g.e., s.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil dü İtalyanlar, Kunfude Deniz Muharebesi’nde Türk kuvvetlerine ait altı gambot (Kastamonu, Ayıntab, Ordu, Bafra, Refahiye, Gökçedağ) ile bir zırhlı römorkör (Muha) ve bir yatı (Şıpka) batırarak Kızıldeniz’deki Osmanlı filosuna büyük za- rar verdiler. İtalyan harp gemilerinin Kunfude’de icra ettikleri bu harekât Roma’da büyük merasimlerle kutlandı. Kızıldeniz sahillerindeki Müslüman ahali ise telaşa kapıldı. Osmanlı kuvvetlerinin deniz ulaşımı ve nakliyatının önemli sekteye uğra- masına yol açtı Osmanlı filosuna büyük zarar veren İtalyanlar sonraki günlerde saldırılarını sürdürdüler. İtalyan filosunun Kızıldeniz sahillerini devamlı bombardıman etmesi üzerine Osmanlı Hükûmeti, Avrupa devletleri nezdinde İtalyan Hükûmeti’ni pro- testo etti. Savaş süresince yaptığı daha evvelki protestolardan bir netice alamayan Babıâli, Yemen’de yaşayan ahaliye bir şey olursa bunun sorumlusunun Osmanlı Devleti olmayacağını beyan ederek büyük devletlerin, İtalya’yı bu tür saldırılardan vazgeçirmek hususunda ellerinde geleni yapmaya sevk etmek istedi. Gerçekten de İtalya’nın Kızıldeniz sahillerindeki saldırıları karşısında Avrupa devletlerinden hiçbir ciddi tepki gelmemiştir Trablusgarp Harbi esnasında Kızıldeniz’deki Türk deniz kuvvetle- rinin güçlü olmaması Osmanlı Devleti’nin söz konusu harekât alanlarında ciddi bir rol oynayabilmesine engel oldu. İtalyan donanmasından sayı ve kuvvet olarak güçsüz durumda olan Türk donanması, daha çok iç sularda kaldı. Akdeniz’deki İtalyan donanmasına tesir edemedi ve Trablusgarp’taki Türk kuvvetlerinin faali- yetlerine destek verme imkânı bulamadı Trablusgarp Harbi’ni sonlandıran ve 18 Ekim ’de imzalanan Uşi Antlaşması ile Kızıldeniz’deki İtalyan deniz filosu hem Kızıldeniz harekâtına, hem de buralarda uyguladığı ağır ablukaya son verdi. Kunfude Deniz Savaşı’nda kaybedilen gemilerin yerine yeni gemi gönderil- mesi için Osmanlı Hükûmeti girişimlerde bulundu. Trablusgarp Harbi ve Balkan Harbi sebebiyle Kızıldeniz sahillerinde uzun süredir gözetleme ve teftiş icra edile- memesi kaçakçılığı artırmıştı. Yemen ve Hicaz valilikleri ile Bahr-i Ahmer Komo- dorluğu İstanbul’a gönderdikleri çok sayıdaki raporlarında Kızıldeniz’deki duru- ma dikkat çektiler. Sahillerde karakol vazifesi yapan Osmanlı gemilerinin düzenli olarak teftiş ve gözetleme yapması, bunun için yeterli sayıda gemi bulundurulması gerektiği hususu bu raporların özünü oluşturuyordu. Kızıldeniz sahillerindeki en önemli sorunların başında Cibuti’den yapı- lan kaçak silah ticareti geliyordu. Bahr-i Ahmer Komodoru Binbaşı Hamid Bey, 64 BOA, seafoodplus.info / Hicaz Valiliği’nin M. 25 Ocak tarihli yazısı. 65 Türk- İtalyan Harp Tarihi, c. 2, s. 35, 66 İsrafil Kurtcephe, a.g.m., s. 67 H. Labrousse, a.g.m., s. ; Mehmet Korkmaz, a.g.m., s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Cibuti’ye silahın ne şekilde geldiğini, Yemen’e ne vasıtayla ve ne yolla ithal edildiği- ni ve bunun önlenmesi için ne gibi tedbirler alınması gerektiğine ilişkin raporun- da şu hususlara dikkat çekmişti: “Yemen’deki iç karışıklık günden güne artmaktadır. Kabilelerin isyanla- rını artırmada yegâne vasıtalardan olan silah ve cephane, Afrika sahilinde Fransa müstemlekesinin iskelesi olan Cibuti’den ithal edilmektedir. Kaçak- çılığın önlenmesi hakkında şimdiye kadar Osmanlı Devleti tarafından icra kılınan tedbirlerin semeresiz olduğunu görerek cesaretleri artan birtakım kişiler bu işi ticaret hâline getirdiler. Cibuti’de Avrupalılardan mürekkep bir silah ve cephane firması mevcut olup bunlar ticaret gemileriyle fabrikalar- dan çok sayıda silah ve cephane alarak Fransa Hükûmeti’nin izniyle Cibuti’ye ihraç ediyorlar. Yemen sahillerine sevk olunacak silahlar Cibuti’de bulunan Fransız Hükûmeti’nin muhafazasındaki silah deposuna nakledildikten sonra silah kaçakçıları tarafından peyderpey satın alınarak Yemen sahillerine zam- buklarla sevk olunmaktadır. Kaçakçılığın yoğun olduğu iskelelere memurlar görevlendirilerek buraların karadan muhafaza edilmesinin, Perim Adası’nda bir gözetleme gemisi bulundurulması elzemdir.”68 Komodor Hamid Bey aynı raporunda kaçakçılığın önlenmesi için Cibuti’ye şehbenderlik açılması önerisinde de bulunmuştu. Fakat bu husus Babıâli tara- fından uygun görülmemiştir. Zira Cibuti, Fransa tarafından işgal edildiğinde Osmanlı Devleti bu durumu protesto etmişti. Şehbenderlik açılması uygun bu- lunmamakla beraber Habeşistan Başşehbenderliği’nin konuyla ilgilenmesi ve Cibuti’de gayri resmî surette çalışacak güvenilir bir memur görevlendirilmesi Ha- riciye Nezareti’nce uygun görülmüştür Birinci Dünya Harbi Öncesinde Hicaz ve Yemen Sahillerinin Güvenliği için Alınan Tedbirler yılı başlarında Kızıldeniz’deki Osmanlı deniz gücü birkaç gambottan ibaretti. Gerekli gemi ihtiyacını karşılamak için Fransa’ya sipariş edilen ve inşa- ları bitmek üzere olan yedi gambotun gelmesi bekleniyordu. Bunlardan bir kısmı Kızıldeniz ve Basra Körfezi sahillerine gönderilecekti. Cidde ile Kunfude arasında bahriye nakliye vasıtaları olmaması ve bu iki mevkinin askerî ve stratejik açıdan öneminden dolayı buralarda haftada bir olsun gambot işletilmesi hususu Harbiye 68 BOA, seafoodplus.info /3. Lef Bahr-i Ahmer Komodorluğu’nun 27 Eylül tarihli raporu. 69 BOA, seafoodplus.info /3. Lef Habeşistan Başşehbenderliği’nin 27 Aralık tarihli yazısı.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Nezareti’nce değerlendirilmiş, Hicaz sahillerinin eldeki deniz araçlarıyla sıkı bir surette tarassut altında bulundurulması tebliğ edilmişti Harbiye Nezareti’nin Kızıldeniz’e mutlak surette dört gambot sevk edilmesi- nin lüzumuna ilişkin yazısına Bahriye Nezareti’nce verilen cevapta, Fransa’ya inşa- sı sipariş edilen gambotların beklenildiği cevabı verilmişti. Şimdilik Kızıldeniz’de Nevşehir ve Malatya gambotlarının hareket hâlinde kullanılması, Yozgat ile Taş- köprü gambotlarının istasyon olarak Feresan ve Cidde’de bulundurulması isten- di Kunfude Deniz Savaşı’ndan sonra Kızıldeniz’e gönderileceği vaat edi- len ve Fransa’da inşası tamamlanan gambotlar, Haziran ’te İstanbul’a geldi. Tersane-i Âmire’de gerekli hazırlıkları yapıldıktan sonra birkaçının Temmuz ayın- da Kızıldeniz’e sevk edilmeleri kararlaştırıldı. Fransa’dan gelen Sakız ve Aydın Reis gambotları 19 Temmuz’da, Burak Reis Gambotu 21 Temmuz’da Hudeyde’ye ha- reket ettirildi Birinci Dünya Harbi’nden evvel Kızıldeniz’de; Burak Reis, Aydın Reis, Preveze, Sakız, Yozgat, Taşköprü, Malatya ve Nevşehir gambotları vardı Birinci Dünya Harbi’nden Önce Kızıldeniz’deki Gambotların İstanbul’a Hareketlerine Dair Alınan Karar Osmanlı Devleti’nin savaşa dâhil olmasından kısa bir süre önce Kızıldeniz’de bulunan ve işe yarayan gambotların Çanakkale’ye sevk edilmelerine dair Başku- mandanlık tarafından Bahr-i Ahmer Komodorluğu’na Ağustos ’te telgrafla emir verildi Bunun üzerine Hicaz ve Yemen sahillerinde daimi surette görev yapmakta olan Malatya, Nevşehir, Yozgat ve Taşköprü gambotları hemen hare- ket hazırlıklarına başladılar. Gambotlar müfreze hâlinde 14 Eylül ’te Cid- de Limanı’ndan hareketle, 20 Eylül’de Süveyş Kanalı’na, 1 Ekim’de Port Said’e, 3 Ekim’de Beyrut’a, 6 Ekim’de Alaiye Limanı’na, 14 Ekim’de İzmir Limanı’na geldi- ler Fransa’ya sipariş edilen ve Tersane-i Âmire’ye geldikten sonra kısa süre içeri- sinde hazırlıkları yapılarak Kızıldeniz’e sevk edilen Burak Reis, Aydın Reis ve Sakız gambotlarının da İstanbul’a hareketleri emredildi. Kızıldeniz’e sevk edilmelerinin 70 DTA, ŞUB. / Şûrâ-yı Bahriye’nin 5 Mart tarihli kararı; DTA, MBN. 41/, 63, 71 DTA, MBN. 41/80, 72 BOA, seafoodplus.info 88/ Harbiye Nezareti tarafından Dâhiliye Nezaretine gönderilen 22 Temmuz tarihli yazı; DTA, MBN. Dosya Nu: 41 Belge Nu: 47, , 73 Mehmet Korkmaz, a.g.t., s. 74 DTA, MBN. 41/ Başkumandanlık Vekâleti’nden Bahriye Nezareti’ne gönderilen 24 Ağustos tarihli yazı. 75 Mehmet Korkmaz, a.g.t., s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik üzerinden yaklaşık bir ay geçmiş olan bu gambotlar İstanbul’a hareket ettiler Kı- zıldeniz’deki gambotlardan ibaret hafif Türk deniz kuvvetinin, daha Birinci Dünya Harbi’nin başında merkeze aldırılmış olması, esasında yerlerinde kalmış olsalar da düşmanın üstün kuvvetlerine karşı etkili olamayacak kadar güçsüz bulunmaları, İngilizlerin Süveyş savunmasını kolaylaştırmıştır. Birinci Dünya Harbi’nde İngiliz ve Fransız Donanmasının Kızıldeniz Harekâtı Osmanlı Devleti savaş karşısında önce tarafsızlığını ilan etmekle beraber, geli- şen olaylar üzerine Almanya’nın yanında savaşa girmek durumunda kaldı. Bunun üzerine İngiltere, Fransa ve Rusya Osmanlı Devleti’ne savaş ilan ettiler. Osman- lı Devleti’nin savaşa girmesi, taraflar arasındaki çarpışmaların, Doğu Avrupa’da Galiçya’dan Kafkaslara, Çanakkale’den Basra’ya ve Sina’ya kadar geniş alanda açı- lan cephelerle, dünyanın önemli bir bölümüne yayılmasına yol açtı. Osmanlı Hükûmeti’nin Almanya ve Avusturya ile ittifak yapmaya karar ver- mesiyle jeostratejik kaygılar Arap vilayetlerini İngilizlerin denizden saldırılarına açık hâle getirdi. yılı Kasım ayı başında Rusya Osmanlı Devleti’ne resmen savaş ilan edince İngiltere de hemen Kızıldeniz’in kuzeyi ve Basra Körfezi’ndeki Arap bölgelerinde bulunan Osmanlı mevzilerine iki kanattan saldırıya geçti. İn- giltere; Mısır ve Hint Okyanusu’nda tesis ettiği gücü ile Kızıldeniz’e ve dolayısıyla Hicaz sahillerine hâkimdi. Osmanlı Devleti’nin bu yörede İngiltere’ye karşı koya- bilecek güçte bir kara ordusu ve donanması yoktu İngiltere Kızıldeniz’deki ilk saldırısını 1 Kasım ’te Akabe’yi bombalaya- rak başlattı. Ayrıca Basra Körfezi’nden nehirler boyunca asker çıkarıp harekâta giriştiler. İtalyanlarla savaş sırasında Kızıldeniz kıyılarının savunulmasında çeki- len güçlük ve ortaya çıkan sorunlar göz önünde bulundurularak, denizde etkin savunma için Harbiye Nezareti de değerlendirmelerde bulunmaktaydı. Denizde iyi bir savunma yapılması için gerekli hazırlıkların çok pahalıya mal olacağı, buna karşılık Medine’den Yemen’e uzatılacak demiryolunun maliyetinin bir dretnottan daha ucuza geleceğine ilişkin görüşler de bu değerlendirmeler arasındaydı Birinci Dünya Harbi’nde saldırılarını Hicaz vilayeti toprakları üzerine yoğun- laştıran İngilizler, 22 Mart ’te Medine’nin Müveylih İskelesi’ne gönderdikleri iki direkli, dört bacalı bir kruvazör ile kasabayı iki saat bombardımana tuttular. Bombardımanda birçok ev, Müveylih Kalesi ve orada bulunan caminin müştemi- 76 DTA, MBN. 41/ Bahriye Nezareti’nin 30 Eylül tarihli yazısı. 77 Hasan Kayalı, Jön Türkler ve Araplar Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul , s. 78 Hasan Kayalı, a.g.e., s.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil latı hasar gördü. Sandalla karaya asker çıkarmak isteyen İngilizler, akıncı bölük- lerinin ve urbanın şiddetli savunmasına karşı koyamayarak geri döndüler 17 Haziran ’da gece Cidde’ye gelen birkaç İngiliz harp gemisi kasabayı uzun süre topa tuttu Kızıldeniz’deki İngiliz gemileri Yemen ile Hicaz arasında serbestçe hareket imkânı bularak buralarda faaliyetlerini arttırdılar. Osmanlı teb’ası ahaliye ait içeri- sinde çeşitli gıda maddeleri ile ticari mallar bulunan çok sayıda zambuğa İngilizler tarafından el konulmakla beraber bazıları batırıldı, bazıları da yakıldı. Bunlardan birkaçına da Fransızlar el koydular Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Harbi so- nuna kadar Hicaz’da ve Yemen’de nüfuzunu devam ettirdi. Harp devam ederken Kızıldeniz’deki İngiliz harp gemilerinin Temmuz-Ağustos ’te Yemen sahille- rine icra ettikleri bombardımanda sahildeki camiler ve binalar tahrip oldu. Maddi zararın yanı sıra Osmanlı tebaası ahaliden ölenler ve yaralananlar oldu 23 Şubat ’te bir Fransız kruvazörü Akabe hurmalıklarına kadar as- ker çıkarmış, Osmanlı müfrezesinin karşı koyması üzerine iki saat kadar süren çatışma sonunda askerlerini gemiye çekmeye mecbur kalmıştı. Düşmanın top ve mitralyöz atışlarından üç asker şehit olmuş, üç asker de yaralanmıştı Haziran ’te Bahr-i Ahmer Komodorluğu’na atanarak iki yıl Hudeyde’de görev yapan ve daha sonra esir düşen Korvet Kaptanı (Binbaşı) Kabartaylı Abdülnafi Bey’in şu ifadeleri Kızıldeniz’deki duruma ilişkin malumat vermektedir: “ yılı Ni- san ayında Yemen Vali ve Kumandanlığı’nın emriyle mühim askerî görevler için zambukla Hudeyde’den Kunfude’ye geldim. Buradan Mekke’ye, oradan da Taif ’e gittim. 10 Haziran ’da Mekke Emiri’nin isyan ederek Taif şehrini muhasara etmesi üzerine üç buçuk ay mukavemetten sonra mevcut kuvvetle Emir’e teslim olmak zorunda kaldık. Önce Cidde’ye sevk edildik, oradan İngilizlere teslim edile- rek Mısır’a gönderildik. Esir olarak iki seneyi Seydi Beşir Esirler Karargâhı’nda her türlü mahrumiyetlere katlanarak geçirdik. Mütareke’nin imzalanmasından sonra serbest bırakılarak 8 Aralık ’de İstanbul’a geldim.”84 79 BOA, seafoodplus.info 8/ Belge Nu: 1. Osmanlı Ordu-yu Hümayun-ı İstihbarat Şubesi Müdüriyeti’nin 1 Nisan tarihli raporu. 80 BOA, DH.ŞFR. / 81 BOA, seafoodplus.info / Hicaz Valiliği’nin 9 Aralık tarihli raporu. 82 İngilizlerin Birinci Dünya Harbi sırasında Yemen sahilini bombalamaları neticesinde za- rar gören kişi, bina ve kurumlarla, diğer zayiat, kurulan özel bir komisyonun çalışmaları neticesinde tespit edilerek deftere kaydedilmiştir. İlgili defter, Yemen Valiliği tarafından 11 Ekim tarihinde İstanbul’a gönderilmiş olup, günümüzde Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır. Söz konusu defter ve İngiliz bombardımanına ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. BOA, seafoodplus.info / 83 BOA, seafoodplus.info 14/ Karargâh-ı Umumî İstihbarat Şubesi Müdüriyeti’nin 26 Şu- bat tarihli raporu. 84 BOA, Şseafoodplus.info 24/6. Lef 5.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Bölgede hâkim güç konumunda olan İngilizler Mayıs ’da Kızıldeniz sahil- lerinde abluka ilan ettiklerine dair beyannâme yayımladılar. Beyannâmede özetle Kızıldeniz sahillerinde hiçbir zambuk, kayık ve yelken gemisi seyrüsefer etmeye- ceği ilan edildi. Ablukanın İngiltere Devleti’ne sadık Arapların aleyhinde değil, Arabistan’da bulunan Türklere karşı alınmış bir karar olduğu beyan edildi İn- gilizler, Türk gemilerine karşı abluka uygulama kararını verirken Şerif Hüseyin’in bu konudaki taleplerini de dikkate almışlardı Böylece İngilizler, uzun süredir devam ettirdikleri Arapları Türklere karşı kışkırtma ve karşı karşıya getirme po- litikalarını bu beyannâme ile bir kez daha ortaya koymuşlar ve Kızıldeniz’de uy- gulama kararı aldıkları ablukanın asıl maksadının Türklere yönelik olduğunu da açıkça belirtmişlerdir. İngilizler uygulamakta oldukları bu abluka ile ’de İstanbul’da 17 devlet tarafından imzalanan anlaşmayı tanımamış oldular. Zira söz konusu anlaşmada Kanal’ın savaşta ve barışta açık bulundurularak her millete mensup gemilerin serbestçe geçeceği ve Kanal bölgesi üzerinde askerî tesis yapılmayacağı hususun- da teminat verilmişti Bu taahhütlere rağmen Fransızlar ve İngilizler Birinci Dünya Harbi esnasında Süveyş Kanalı’nda askeri tedbirler almışlar, Kanal’ın batı kısmında sayıları yaklaşık ’i bulan iki Hint tümeni, bir süvari tugayı, bir hecinsüvar alayı ve bir kısım ihtiyat kuvvetli bulundurmuşlardır. Ayrıca, 12 Fran- sız-İngiliz harp gemisi devriye göreviyle Kanal’da görev yapmıştır. İstanbul Anlaşması’nın bu şekilde bozulması üzerine Osmanlı Devleti ’te Süveyş Ka- nalı bölgesini harp sahası ilan etti. yılı Şubay ayı içerisinde Osmanlı birlikleri Kanal harekâtına girişerek Kanal’ın batı sahiline geçmek, Kanal’a mayın dökmek ve geçen düşman gemilerini ateşe tutmak suretiyle Kanal’ı tehdit ettiler. Bu küçük ve mahdut hedefli taarruz, İngiliz harp ve sevk idaresi üzerine olduğu kadar İngiliz kamuoyu üzerinde de büyük etki yaptı Diğer taraftan İngiltere, Kızıldeniz limanlarına abluka altına alarak erzak sı- kıntısına yol açmış, sonra da o limanlara erzak yardımı yaparak halka kendini kurtarıcı gibi göstermişti. Hicaz’daki yiyecek sıkıntısını giderilmesi için Osmanlı Devleti tarafından Şam’dan Hicaz’a trenle erzak nakledilmesi kararlaştırılmıştı 85 BOA, seafoodplus.info 7/7. Medine-i Münevvere Muhafız ve Kumandanlığı’ndan Dâhiliye Nezareti’ne gönderilen 13 Haziran tarihli yazı. 86 Ömer Kürkçüoğlu, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (), An- kara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara , s. 87 Danyal Bediz, “Süveyş Kanalı’nın Önemi”, AÜDTCF Dergisi, c. IX, S. 3, Eylül , s. 88 Kress von Kressenstein, Türklerle Beraber Süveyş Kanalı’na, (Çev. M. Besim Özalpsan), Askerî Matbaa, İstanbul , s. 89 Hasan Kayalı, a.g.e., s. ,  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Birinci Dünya Harbi sırasında üstün özelliklere sahip İngiliz ve Fransız harp gemilerinin hâkimiyeti altında kalan Kızıldeniz’de Osmanlı donanmasının bir varlık göstermesi söz konusu değildi. Fakat savaş ortamının söz konusu olduğu bir zamanda dahi Bahriye Nezareti’nin, Kızıldeniz sahillerinde kaçakçılığın ön- lenmesi için mevcut durumda hangi özelliklere sahip gemi imal edilmesi ve sahil muhafazasının nasıl sağlanacağı hususlarında bölgeyi bilen bahriye subayların- dan 6 Haziran tarihli bir yazıyla rapor talep etmesi dikkat çekicidir Ha- zırlanan raporlarda; Kızıldeniz’de görev yapan karakol gemilerinin asli görevleri olan gözetleme vazifesinden çok posta işleriyle meşgul oldukları hususuna vurgu yapılmış, uzun sahillere sahip Kızıldeniz sahillerinin birkaç mıntıkaya ayrılarak gemi sayısının artırılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. Buralarda görev yapacak gemilerin teknik özellikleri, kaçakçılığın hangi sahillerde cereyan ettiği ve nasıl önleneceği gibi hususlar da raporlarda ayrıntılı olarak yer almıştır. Sonuç ’da Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra bölgenin artan önemini dik- kate alan Osmanlı Devleti Kızıldeniz, Arap Yarımadası ve Basra Körfezi’ndeki hâkimiyetini muhafaza etmek, hatta güçlendirmek arzusundaydı. Bu amaçla böl- geye yönelik siyasetini gözden geçirme ihtiyacı duydu. Donanmadan bir filonun Bahr-i Ahmer Komodorluğu emrinde Kızıldeniz’de sürekli bulundurulması, sahil- lere liman, kömür ambarı ile fener kuleleri inşa edilmesi, telgraf hattı çekilmesi ve Basra Tersanesi’nin ıslahı çalışmaları Osmanlı Devleti’nin bu dönemdeki bölgeye yönelik teşebbüslerinden bazılarını oluşturdu. Avrupalı büyük devletlerin ilgisinin artması sonucu bilhassa Kızıldeniz’in batı sahilleri sömürgeci devletlerin işgallerine maruz kaldı. Bu durum, Kızıldeniz’in silah ve cephane bakımından çok faal şekilde kaçakçılığa sahne olmasını bera- berinde getirdi. Bölgeye sokulan silah ve cephanenin, Osmanlı Devleti aleyhine faaliyetlerde bulunan bazı şeyh ve aşiretlerin eline geçmesi önlenemedi. Yemen ve Hicaz vilayetlerinde hâkimiyetini sürdüren Osmanlı Devleti, hem kaçakçılığa karşı tedbir almak hem de Avrupa devletlerinin korsanlık ve asayişsizlik olayları ile köle ticaretini bahane ederek bölgeye müdahalede bulunmalarını önlemek için Kızıldeniz’deki gemi sayısını peyderpey artırdı. Bu suretle halk üzerinde nüfuz tesisi için gayret gösterildi. Alınan tedbirlere rağmen Kızıldeniz’deki kaçakçılığı ve korsanlığı önlemede mutlak başarı sağlanamadı. Bunda Kızıldeniz sahillerinin uzunluğunun yanı sıra, yeterli sayıda gemi gönderilememesi de etkili oldu. 90 Söz konusu raporlar için bkz. DTA, BN.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Osmanlı Devleti, Kızıldeniz’de ağırlıklı olarak hızlı hareket kabiliyetine sahip, diğer büyük ölçekli gemilere nazaran inşası ve işletimi daha az masraflı olan gam- bot ve korvet türü gemilerden oluşan bir filo bulundurdu. Kızıldeniz’in şaplı bir yapı ile sığ koylara sahip olması ve içinde birçok ada bulundurması da bu tercihte etkili oldu. Kızıldeniz’de Bahr-i Ahmer Komodorluğu emrinde görev yapan Os- manlı istimbot ve gemileri sahillerin muhafazası için karakol görevi yaptıkları gibi asker sevki, nakliyat ve posta işleri için de kullanıldı. Kızıldeniz, Hint Okyanusu’nu Akdeniz’e bağlaması bakımından iktisa- di, askerî ve stratejik olarak önemli bir güzergâhtı. Trablusgarp Harbi ve Bal- kan Harbi’nde donanmanın yıpranması, mevcut gemilerin yetersizliği ve Birinci Dünya Harbi’nin çıkmasıyla denizlerde başlayan hâkimiyet mücadelesi, Osmanlı Devleti’nin uzak sularda ve Kızıldeniz’de nitelikli ve yeterli gemi bulundurma- sını engelledi. Osmanlı Devleti, Kızıldeniz’de yaklaşık dört asırdır sürdürdüğü hâkimiyet mücadelesine ’de imzalanan Mondros Mütarekesi ile son vermek zorunda kaldı. Kaynakça A) Arşiv Kaynakları91* T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) seafoodplus.infot Mektubî Kalemi Mühimme seafoodplus.infot Mektubî Kalemi Nezaret ve Deâvî BEO.Bâb-ı Âlî Evrak Odası seafoodplus.infoye Nezareti Emniyet-i Umumiye seafoodplus.info Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi seafoodplus.info Dahiliye Nezareti Emn. Umumiye Kalem-i Umumi Md. seafoodplus.info Dahiliye Nezareti Emn. Umumiye Evrak Odası Kalemi seafoodplus.infoye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı seafoodplus.infoye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı seafoodplus.infoye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı DH.Şseafoodplus.infoye Nezareti Şifre Evrakı seafoodplus.infoye Nezareti Siyasi seafoodplus.info Dahiliye seafoodplus.info İrade Meclis-i Mahsus seafoodplus.info-i Vükelâ Mazbataları Şseafoodplus.infoŞura-yı Devlet Maliye ve Nafia Müdürlüğü 91 *Bu makalede arşiv kaynağı olarak kullanılan defterlerin, defter ve sayfa numaraları ile vesikaların, dosya ve gömlek numaraları metin içinde dipnotlarda gösterilmiştir.  Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz Siyaseti: Hicaz ve Yemen Vilayetlerinde Sahil Deniz Tarihi Arşivi (Dta) BN. Bahriye Nezareti Fonu EHB. Bahriye Nezareti Erkan-ı Harbiye-i Bahriye Dairesi MBN.Mülga Bahriye Nezareti Fonu seafoodplus.infoe Nezareti Mektubi Kalemi MuhasebeBahriye Nezareti Muhasebe Dairesi ŞUB. Şura-yı Bahriye Umumi Evrak Bahriye Nezareti Evrak-ı Umumiye B) Kitap ve Makaleler Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, c. I, Nehir Yayınları, İstanbul Ali Haydar Emir, “25 Kânun-ı evvel Kunfude Muharebe-i Bahriye’sinin Üçüncü Yılı” Risale-i Mevkute-i Bahriye, Kanun-ı evvel , c. 1, Say: 2, s. Ali Haydar Emir, Türkiye-İtalya Harbi Tarih-i Bahrîsi, Bahriye Matbaası, İstanbul All The World’s Fighting Ships (Naval Encyclopedia and Year Book), [ed.: Fred T. Jane], London Bahriye Kanunnâme-i Hümayunu, Sene , Deniz Tarihi Arşivi ve Kütüphanesi, Demirbaş Nu: Bediz, Danyal, “Süveyş Kanalı’nın Önemi”, AÜDTCF Dergisi, c. IX, S. 3, Eylül , s. Bernd Langensiepen-Ahmet Güleryüz, Osmanlı Donanması, Denizler Kitabevi, İs- tanbul Besbelli, Saim - Mustafa Ülman, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Os- manlı-İtalyan Harbi, III. Cilt, Deniz Harekâtı, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara Beydilli, Kemal, “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c.1, (Ed. E. İhsanoğlu), IRCICA Yayınları, İstanbul Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Yayınları, An- kara Büyüktuğrul, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 4, T.C. Deniz Basımevi, İstanbul Emecen, Feridun, “Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c. I, (Ed. E. İhsanoğlu), IRCICA Yayınları, İstanbul , s. Fenerler Risalesi, Matbaa-i Bahriye, Hasan Kayalı, Jön Türkler ve Araplar Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Çev. Halil Berktay), c.I, 2. Baskı, Eren Yayıncılık, İstanbul Korkmaz, Mehmet, “Kızıldeniz’de Rekabet: Trablusgarp Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Osmanlı-İtalyan Mücadelesi” Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Şubat , Sayı 21, Kressenstein, Kress von, Türklerle Beraber Süveyş Kanalı’na, (çev. M. Besim Özalpsan), Askerî Matbaa, İstanbul Kurdoğlu, Fevzi, “Meşhur Türk Amirali Selman Reis’in Lâyihası”, Deniz Mecmuası, Sayı: 47 (), s. Kurtcephe, İsrafil, “ Türk-İtalyan Savaşı’nda Kızıldeniz Mücadelesi”, Askerî Tarih Bülteni, Cilt 15, Sayı 29, , s.  Geçmi ̇şten Günümüze Türki ̇ye’de Sahi ̇l Güvenlik Kürkçüoğlu, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara Labrousse, H. “ Türk-İtalyan Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Deniz Harekâtı”, (Çev.: Cemalettin Taşkıran), Askeri Tarih Bülteni, 38, Şubat , s. Orhonlu, Cengiz, “Hint Kaptanlığı ve Piri Reis”, Belleten, XXXIV/ (), s. Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, İstanbul Üniversi- tesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul Özbaran, Salih, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Hint Okyanusu’na Açılması”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, c.1, (Editör: İdris Bostan-Salih Özbaran), DZKK Yayınları, İstanbul , s. Rehber-i Bahri Ahmer, (Mütercim ve nâşirleri: Bahriye Yüzbaşı Cemal-Bahriye Mülazımı Tev- fik), İstepan Matbaası, İstanbul Said Paşa, Said Paşa’nın Hatırâtı, c. II, Sabah Matbaası, İstanbul Şıvgın, Hale, Trablusgarp Savaşı ve Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merke- zi Yayınları, Ankara Tuchscherer, Michel, “XVI. Yüzyıl Sonlarından XVIII. Yüzyıl Sonlarına Kadar Kızıldeniz’de Os- manlı Donanması’’, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, c.1, (Editör: İdris Bostan-Salih Özbaran), Çeviren: Salih Özbaran, DZKK Yayınları, İstanbul , s. Türk- İtalyan Harp Tarihi, c. 2, (çev. Afif Tuğrul), Genelkurmay Başkanlığı IX. Şube Yayınları, T.C. Deniz Basımevi, İstanbul Yemen Salnamesi, , Dördüncü Def ’a, San’a Matbaası. Yayımlanmamış Tezler Korkmaz, Mehmet, XX. Yüzyıl Başlarında Kızıldeniz’de Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Korkmaz, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Nour, Tarig Mohamed, Sevakin’de Türk-İngiliz Rekabeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 

En Yakınındaki İşletmeler:

Konya Bosna Pegem Akademi hakkında telefon numarası, iletişim bilgileri, en yakınındaki işletmeleri, çalışma saatlerini yukarıdan bulabilirsiniz.  Konya Bosna Pegem Akademi hakkında yapılmış şikayet ve yorumları okuyabilirsiniz. 

Şikayet Görüş Değerlendirme

Konya Bosna Pegem Akademi haftasonu açık mı, mesai saatleri, Konya Bosna Pegem Akademi nerede, açık mı, kapanış saati, müşteri hizmetleri,  En Yakın Konya Bosna Pegem Akademi Konya Bosna Pegem Akademi nasıl gidilir, çalışma saatleri, iletişim, şikayet var mı, Konya Bosna Pegem Akademi hakkında şikayet, Konya Bosna Pegem Akademi hakkında yorumlar

Konya Bosna Pegem Akademi Harita Konumu ve Yol Tarifi

Aşağıdaki haritayı kullanarak Konya Bosna Pegem Akademi nerede bulunduğunu görebilir, Konya Bosna Pegem Akademi Yol Tarifi alabilir, en yakın Konya Bosna Pegem Akademi görebilirsiniz.