Yorum Yap!
Sanatsal ve Öğretici Metinlerin Özellikleri
Metinler gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, sanatsal (edebî) metinler ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanatsal ve öğretici metinlerin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Sanatsal Metinlerle Öğretici Metinlerin Gruplandırılması
Metinlerin işlevleri bakımından iki gruba ayrıldığı belirtilmiş, sanatsal ve öğretici metinlerin özellikleri verilmiştir.
Metin türleri, sanatsal ve öğretici metin olmak üzere şu şekilde gruplandırılabilir:
Anlatmaya Bağlı Metinlerin Gruplandırılması
Anlatmaya bağlı metinler öğretici ve sanatsal metinler olmak üzere gruplandırılabilir:
Metinleri, Kullanılan Anlatım Türüne Göre Gruplandırma
Sanatsal metinlerde ağırlıklı olarak öyküleme, betimleme ile coşku ve heyecanı dile getiren anlatım türleri kullanılır.
Öğretici metinlerde ağırlıklı olarak açıklama ve tartışmacı anlatım türleri kullanılır.
Anlatmaya ve Göstermeye Bağlı Metinlerin Özellikleri
Anlatmaya bağlı edebi metinler destan, masal, halk hikâyesi, hikâye ve roman gibi metinlerdir.
Göstermeye bağlı edebi metinler ise tiyatro genel başlığı altında toplanmaktadır.
Bu metin türlerinin hem ortak hem de birbirinden farklı özellikleri vardır. Şimdi bu özellikleri görelim.
Bu metinlerin ortak özellikleri şunlardır:
Bu metinlere ait farklı özellikler ise şunlardır:
Metinleri, Kullanılan Dilin İşlevine Göre Gruplandırma
Bir ileti, dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenip oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu, başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. Bu yüzden öğretici metinlerde dil genellikle göndergesel işlevinde kullanılır.
Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kullanılmıştır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Bu yüzden sanatsal metinlerde dil genellikle şiirsel işlevinde kullanılır.
Öğretici Metinlerin Özellikleri
Anlatmaya Bağlı Metinlerde Öyküleme ve Anlatıcının Rolü
Öyküleme, tasarlanan ya da yaşanan bir olayın anlatımıdır. Öykülemenin amacı, olayı okuyucunun gözünde canlandırmak ve anlatılmak isteneni bir olay içerisinde vermektir. Öyküleyici anlatımda olaylar; zaman, mekan ve kahramanlar unsuruyla birbirine bağlanır. Bu unsurlar öyküleyici anlatımın temel unsurlarıdır.
Öyküleyici anlatım; ilâhi, kahraman ve gözlemci bakış açılarıyla ele alınabilir. Anlatım türünü belirleyen; anlatıcının ifade tarzı, bakış açısı ve üsluptur. Anlatmaya bağlı metinlerde yazar, okuyucu ve metin gibi iletişimde olan öğeler; okuyucuda uyandırılmak istenen etki yani konu ve tema; anlatıcının konu ve nesne karşısındaki tavrı -üslup ve anlatımı- anlatım türünü belirler.
Anlatmaya Bağlı Metinlerde Anlatıcı Bakış Açıları
Anlatmaya bağlı metinlerde anlatıcı birinci tekil ya da üçüncü tekil kişidir. Kim anlatıyor? sorusu anlatıcıyı, Kim bakıyor? sorusu ise anlatıcı bakış açısını buldurur. Okurun, olayı kimin gözünden izlediğini bilmesi bakış açısıyla ilgilidir. Anlatı yazarı için, üç tür bakış açısı vardır, bunlar:
Hâkim (İlâhi) bakış açısı, kahraman bakış açısı ve gözlemci bakış açısıdır.
Hâkim (İlâhi) bakış açısında anlatıcı, anlatılanların tamamını bilen bir varlıktır. Kahramanların gizli konuşmalarını, kafalarından ve gönüllerinden geçeni bilir ve anlatır. Zaman zaman kendi yorumlarını ekleyebilir, açıklamalarda ve yargılarda bulunabilir. Okuyucunun, metinde ne kadar kişi varsa her birinin açısından olayları ayrı ayrı görmesini sağlar. Kahramanların geçmişlerini ve geleceklerini, aynı anda farklı yerlerde meydana gelen olayları betimler.
Kahraman bakış açısında anlatıcı daha çok, olayların merkezinde yer alan kahramanlardan birdir. Hem yaşar hem anlatır. Anlattıkları iç konuşma şeklinde ve zihninden geçenlerdir. Bunları okuyucuyla paylaşır; okuyucu diğer kahramanları onun gözünden ve onun değer yargılarıyla tanır.
Gözlemci bakış açısında anlatıcı, tam bir tarafsızlıkla sadece yaşananları anlatan, olayların gördüğü kadarını anlatma olanağına sahip olan kişidir. O da okuyucu gibi, bir sonraki sayfada neler olacağını bilmez. Sadece olanı aktartır, gördüklerine dayanarak okuyucu gibi yorumlar yapar.
Sanatsal ve Öğretici Metinler Arasındaki Farklar
Soru : Sanat metinleri ile öğretici metinlerin farklılıklarını açıklayınız.
1) Öğretici metin- bilgi vermek amacıyla yazılır.- kesinlik vardır.- uslüp kaygısı yoktur.- açıklayıcı, tamamlayıcı gibi anlatım türleri kullanılır.- söz sanatları kullanılmaz.- dil göndergesel işlevindedir.
2) Sanatsal metin - estetik zevk ve duygu vermek amacıyla yazılır.- kesinlik yoktur.- öznel bir bilgidir.- uslüp kaygısı vardır.- betimleyici ve öyküleyici gibi anlatım türleri vardır.- söz sanatları kullanılır.- dil sanatsal işlevindedir.
Metinler gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, sanatsal ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanatsal ve öğretici metinlerin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz.
1. Aşağıdaki yargılar doğru ise ayraçla gösterilen yerlere “D”, yan lış ise “Y” yazınız.
(D) Kelimeler; gerçek, mecaz, yan ve deyim anlamlarıyla kullanılır.
(Y) Edebî metinler de dil daha çok “göndericilik işlevinde kullanılır.
(D) “Eyvah çocuğa araba çarpacak!” cümlesinde dil, “heyecanı bildirme işlevindedir.
(Y) Tiyatro, konferans, forum, münazara göstermeye bağlı türlerdendir.
2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.
• Öğretici metinler de dil daha çok göndergesel işlevinde kullanılır.
• Hikâye, roman, masal, destan anlatmaya bağlı türlerdendir.
• Sanat metinlerinde kelimeler, genellikle yan ve mecaz anlam da, öğretici metinler de ise
gerçek anlamda kullanılır.
3. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metin türlerinden değildir?
A) Makale B) Deneme C) Fıkra D) Tiyatro E) Sohbet
4. Aşağıdaki yazı türlerinden hangisi sanatsal metinlere örnek bir türdür?
A) Deneme B) Roman C) Makale D) Günlük E) Gezi yazısı
5. Soğuğa dayanmanın tek çaresi vardır; bunu hoş görmek. Mutluluk ustası Spinoza gibi “Isındığım için memnun değilim, memnun olduğum için ısınıyorum.” demeli. Tıpkı bunun gibi, her zaman içimizden şöyle demeliyiz: “Başardığım için memnun değilim; memnun olduğum için başardım.” Mutluluk peşin dekoşu yorsanız ilkin mutluluğu elde etmeye bakın. () Her işi hayra yorun. Epik te tos der ki: “Sen istedikten sonra kargada sana uğur getirir.”
Bu parçanın anlatımında, aşağıdakilerden hangileri kullanılmıştır?
A) Tartışma-Karşılaştırma
B) Açıklama-Örnekleme
C) Öyküleme-Benzetme
D) Açıklama-Tanık gösterme
E) Betimleme-Alıntı yapma
6. Bir memlekette maddi ve manevi kültürü meydana getirenler, o memleketin kültürlü insanlarıdır. Bir şey bilmeyen insanların ne kendilerine nede başkalarına faydası vardır. Her insan dünyaya kabiliyetlerle donatılmış olarak gelir.
Bu parçada dil, aşağıdaki işlevlerinin hangisiyle kullanılmıştır?
A) Alıcıyı harekete geçirme işleviyle
B) Göndergesel işleviyle
C) Şiirsel işleviyle
D) Heyecanı bildirme işleviyle
E) Kanalı kontrol işleviyle
7. Parçayı kitabınızdan okuyunuz.
Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisi ağır basmaktadır?
A) Örnekleme B) Tanımlama C) Karşılaştırma D) Benzetme E) Alıntı yapma
1. Aşağıdaki yargılar doğru ise ayraçla gösterilen yerlere “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
(Y) Dil, kurmaca metinlerde nesnel özellikler taşır.
(D) Amacı bilgi vermek olan metinlere “öğretici metinler” denir.
(Y) Kurmaca metinlerde, yaşanılanlar olduğu gibi yansıtılır.
2. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bırakılan yerleri uy gun bi çim de dol du ru nuz.
• Öğretici metinler, bilgi verme, öğretme, aydınlatma amacı taşır.
• Kurmaca metinler, estetik zevk verme amacı taşır.
• Kurmaca metinlerde dil, ağır lık lı ola rak sanatsal iş le vin de, öğ re ti ci me tin ler de ise göndergesel işlevindedir.
3. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz
Bu paragrafta aşağıdaki anlatım türlerinin hangisi kullanılmıştır?
A) Betimleyici B) Açıklayıcı C) Tartışmacı D) Fantastik E) Öyküleyici
4. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz.
Yukarıdaki paragrafta dü şün ce yi ge liş tir me yol la rın dan han gi si ne baş vu rul muş tur?
A) Örnekleme B) Karşılaştırma C) Tanık gösterme D) İlişki kurma E) Tannımlama
5. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz.
Bu paragrafta aşağıdaki anlatım türlerinin hangisinden faydalanılmıştır?
A) Açıklayıcı B) Tartışmacı C) Fantastik D) Betimleyici E) Öyküleyici
6. Aşağıdakilerden hangisi göstermeye bağlı metinlere ait bir özellik değildir?
A) Sahnelenmek amacının güdülmesi
B) Monolog yada diyalog esasına dayanması
C) Okuyucuya bilgi vermek amacı taşıması
D) Dilin, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılması
E) Sahnede gerçekleştirilecek hareketlerin yay ayraç içinde verilmesi
7. Aşağıdakilerden hangisi sanat metinlerine ait bir özelliktir?
A) Açıklamayada bilgi verme amaçlı olması
B) Dilin göndergesel işlevde kullanılması
C) Genellikle öyküleyici ve betimleyici anlatımın kullanılması
D) Sözcüklerin ağırlıklı olarak gerçek anlamda kullanılması
E) Üslup kaygısının ön planda olması
8. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerle sanat metinlerine ait ortak bir özelliktir?
A) Belirli bir plan dâhilin de yazılmış olması
B) Estetik zevkin ön planda olması
C) Söz cük lerin ge nel lik le gerçek an lam lı ola rak kul la nılması
D) Dilin ağır lık lı ola rak heyecanı bildirme iş le vinde kul la nı lması
E) Kur gu la na bi lir nitelik taşıması
9. Bir metnin “öğretici metin” ve “sanat metni” diye sınıflandırılmasında aşağıdaki özelliklerden hangisi ölçüt olamaz?
A) Dilin hangi işlevinde kullanıldığı
B) Metnin hangi amaçla yazıldığı
C) Düşünceyi geliştirme yöntemi
D) Metnin uzun yada kısa oluşu
E) Sözcüklerin ifade ettiği anlam özellikleri
Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı metinlerden değildir?
A) Masal B) Hikâye C) Fıkra D) Şiir E) Fabl
Aşağıdakilerden hangisi yazılı anlatım türüdeğildir?
A) Makale B) Mülakat C) Sohbet D) Anı E) Gezi yazısı
Aşağıdakilerden hangisi sözlü anlatım türlerindendir?
A) Biyografi B) Masal C) Sem poz yum D) Komedi E) Sohbet
Öğretici metinlerde ağırlıklı olarak kullanılan anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Öyküleyici B) Tartışmacı C) Açıklayıcı D) Mizahi E) Fantastik
Parçayı kitabınızdan okuyunuz. ( Bu soru ÖSS Sorusudur)
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur?
A) Öyküleme - Betimleme
B) Açıklama - Betimleme
C) Karşılaştırma - Öyküleme
D) Tanımlama - Açıklama
E) Karşılaştırma - Tanımlama
Parçayı kitabınızdan okuyunuz. ( Bu soru ÖSS Sorusudur)
Aşağıdakilerden hangisi bu parçada sözü edilen öğretmenin bir özelliği değildir?
A) Dersini çekici kılan
B) Konuşmaktan çok, konuşturan
C) Okuyup araştırmaya yönlendiren
D) Belirli düşünce kalıplarına bağlı kalan
E) De ği şik tür de ki kla sik ya pıt la rı sev di ren
Metinlerin hangi ölçütler çevresinde sınıflandırıldığını açıklayınız.
Metinler gerçeklikle ilişkileri, anlatım biçimleri, işlevleri ve yazılış amaçlarına göre sınıflandırılır.