Basamak değeri hesaplama son derece önemlidir. Bir rakamın içinde bulunduğu sayıya kattığı değere basamak değeri denilir. Sağdan sola doğru hesaplanan rakamların hepsi sayıya bir değer katar. Bu değer ise genel olarak sayının katları şeklinde ele alınmaktadır. Matematiğin temel konularından birisi olan basamak sayısı bulma, birçok konuyla da ilişkilidir. Bu nedenle sayıların basamak değerlerinin hesaplanabilmesi önemlidir. Sınavlarda sıklıkla karşımıza çıkan bu konuyu iyi bilmek gerekir. Sayıların basamak değerini bulma sorularının çözülebilmesi için belirli konulara hâkim olmak gerekir.
Basamak diğer adıyla hane, matematikte bir sayıyı ifade eden rakamların her birinin sayı içerisindeki konumunu ifade eder. Bu doğrultuda basamak sayısına göre, sağdan başlayıp sola doğru gidildiğinde her bir basamağın değeri artar.
İki basamaklı, üç basamaklı diyerek devam eden sayıların basamak değeri sağdan sola doğru değer kazanacaktır. Basamak değerini bilmek, önüne çıkan soruları çözmede kolaylık sağlar. İki basamaklı bir sayısının basamak değerini bulurken önce sağdaki rakamı birler basamağı, hemen solundaki ise onlar basamağı olarak ifade edilir.
Üç basamaklı sayılarda ise birinci basamak birler basamağı, hemen solundaki sayı onlar basamağı, en soldaki ise yüzler basamağı olarak ifade edilir. Basamak değerini bilmek, pek çok soruyu çözmenizde size yardımcı olur.
Matematikte basamak değerini hesaplamak için öncelikle sayının kaç basamaklı olduğunu bilmeniz gerekir. Dört basamaklı abcd sayısının basamak sayısını bulmak için, a+ b+c+d şeklinde bir hesaplama yapılır.
Basamak sayılarla ilgili karşınıza çıkan bilinmeyenli sorularda basamak sayısı verilen sayının basamak değerleri hesaplanır. Ardından toplam sayıya eşitlendiğinde bilinmeyen sayıların toplamı bu şekilde bulunabilir.
Matematiğin en önemli konularından birisi olan basamak değeri son derece kolaydır. Basamak değeri hesaplamasında, sayının içerisinde bulunan rakamlar esas alınır. Sağdan başlayıp sola doğru, basamak sayısına göre değer kazanan bu sayının işlemlerde de aynı şekilde yapılması istenir.
Sayı bir basamaklı olduğunda, basamak değeri ile sayı değeri eşitlenir. Bunun yanı sıra sayı iki basamaktan fazlaysa, basamak değerleri bulunur ve eşitlenir. Bu durumda sayı değerlerinin toplamı, sayının kendisine eşit olmaz.
Bir sayının basamak değerlerinin toplamı şeklinde yazılmasına, çözümleme denir.[1]
Ondalık sayılarda virgülden sonraki basamakların da birer basamak değeri vardır. Basamakların değerleri, virgülden sonra sağa doğru ilerledikçe her basamağın birim değeri solundaki basamağın 10'da biri olacak şekilde azalır.
Aşağıda virgülden önce üç, virgülden sonra altı basamaklı bir sayının basamak isimleri ve her basamağın birim basamak değerleri verilmiştir.
Tam sayılar konusunda bahsettiğimiz gibi, basamak sistemlerinde her rakamın sayısal değeri dışında, bulunduğu basamaktan gelen bir basamak değeri vardır ve bu değer o basamaktaki rakam ile basamağın birim değerinin çarpımına eşittir. Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, ondalık sayıların virgülden önceki tam sayı kısmında her basamak kendisinden sonraki basamaklarda sıfır olan ama bu sıfırların gösterilmediği daha büyük bir sayının değerini taşımaktadır. Virgülden sonraki basamaklarda da her basamak kendisinden önceki basamaklarda sıfır olan ama bu sıfırların gösterilmediği daha küçük bir sayının değerini taşımaktadır.
Yukarıda şekildeki \( , \) sayısının basamaklarının basamak değerlerinin hesaplaması aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Basamak Adı | Hesaplama | Basamak Değeri |
---|---|---|
Yüzler basamağı | \( 4 \times \) | \( \) |
Onlar basamağı | \( 5 \times 10 \) | \( 50 \) |
Birler basamağı | \( 6 \times 1 \) | \( 6 \) |
Onda birler basamağı | \( 7 \times 0,1 \) | \( 0,7 \) |
Yüzde birler basamağı | \( 8 \times 0,01 \) | \( 0,08 \) |
Binde birler basamağı | \( 9 \times 0, \) | \( 0, \) |
Bir sayının basamaklarının basamak değerlerinin toplamı şeklinde yazılışına o sayının çözümlenmesi denir.
Yukarıdaki örnekte kullandığımız \( (,) \) sayısının çözümlenmiş halini aşağıdaki gibi yazabiliriz:
\( (,) = 4 \times + 5 \times 10 + \) \( 6 \times 1 + 7 \times 0,1 + 8 \times 0,01 + 9 \times 0, \)
6 basamaklı bir \( (abc,def) \) sayısının çözümlenmiş halini aşağıdaki gibi yazabiliriz:
\( (abc,def) = a \times + b \times 10 + \) \( c \times 1 + d \times 0,1 + e \times 0,01 + f \times 0, \)
SORU 1:
Ferhat aşağıdaki işlemi yapıyor.
\( (x,y) \cdot 1,5 - 8,96 = 1,04 \)
Soruya geri dönüp tekrar bakan Ferhat, çarpma işlemi yerine toplama işlemi yaptığını fark ediyor ve soruyu tekrar çözüyor.
Ferhat'ın 2. bulduğu sonuç doğru olduğuna göre, bu sonuç kaçtır?
Çözümü GösterÖnce işlemi hatalı şekliyle yapalım.
\( (x,y) + 1,5 - 8,96 = 1,04 \)
\( (x,y) + 1,5 = 10 \)
\( (x,y) = 8,5 \)
Şimdi işlemi doğru şekliyle yapalım.
\( 8,5 \cdot 1,5 - 8,96 \)
\( = \dfrac{85}{10} \cdot \dfrac{15}{10} - \dfrac{}{} \)
\( = \dfrac{}{} - \dfrac{}{} \)
\( = \dfrac{}{} = 3,79 \) bulunur.
Soru sorun Soruda hata bildirin