Sebil Ve Güvercinler Şiir Incelemesi

Özet:

Zaman-uzam ve duygu birlikteliğini ifade eden ‘kronotop’, Mikhail Bakhtin tarafından Einstein’in görelilik teorisinden faydalanılarak edebiyata kazandırılan bir terimdir. ‘Chronos’ (zaman) ve ‘topos’ (mekân) kelimelerinden oluşan bu kavram, edebî metinlerin anlam alanını artırması nedeniyle işlevsel bir yöne sahiptir. Kronotop bağlamından yola çıkılarak yapılan bu okuma çalışması, Ziya Osman Saba’nın şiirlerinde zamana ve mekâna dair duygu değerlerinin sıkça kullanılmış olması sebebiyle yapıldı. Bugüne kadar Saba’nın şiirleri üzerine yapılan incelemelere ilave olarak bu makale ile yeni bir yaklaşım getirilmeye çalışılmıştır. yılları arasında yaşamış olan Ziya Osman Saba, modern Türk şiirinde ev ve aile konularına duyarlı ve istikrarlı yaklaşımı ile dikkat çeker. Saba’nın “Sebil ve Güvercinler” (), “Geçen Zaman” () ve “Nefes Almak” () adlı üç şiir kitabı ve “Mesut İnsanlar Fotoğrafhanesi”() ve “Değişen İstanbul” () adlı iki hikâye kitabı vardır. Anı, hikâye, mektup gibi çeşitli türlerde eser veren Saba, ilk şiirini yayımladığı on yedi yaşından, ömrünün sonuna kadar şiir sanatıyla meşgul olarak ‘şairlik’ vasfını korumuş tek ‘Yedi Meşaleci’dir. Bu nedenle onun şiir sanatı üzerinde düşündüğü ve şiirlerinde kullandığı bütün sözcükleri büyük bir özenle seçtiği bilinmelidir. Saba’nın şiirlerinin bu kavram üzerinden okunması şiirleri anlamlandırmada büyük bir fayda sağlayacaktır. Böylece Saba’nın şiirlerinde geçen ev, oda, dolap, çekmece, bahçe, kapı, eşik gibi birçok kronotopta zaman, mekân ve duygu değerlerinin iç içe geçtiği ve farklı temsil değerleri olduğu görülecektir.

Anahtar Kelimeler:

Beş Hececiler Lyrics

Yaşam öyküsü
   Ziya Osman Saba yılında İstanbul Beşiktaş’ta dünyaya geldi. Babası Binbaşı Osman Bey, annesi Ayşe Tevhide Hanım’dır. Sekiz yaşında iken annesini kaybetti. İlköğretiminden sonra mütareke yıllarında yatılı olarak Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi’ne verildi. Bu arada Yaşar Nabi (Nayır) aracılığıyla Yedi Meşaleciler grubuna katıldı. Bir yıl sınıfta kalınca Cahit Sıtkı (Tarancı) ile sınıf arkadaşı oldu.
   Hukuk Fakültesi’ne devam ederken bir yandan da Cumhuriyet gazetesi muhasebe servisinde çalıştı. Hukuk Fakültesi’ni yılında bitirdi. Mezuniyetinden sonra hariciyeci olmak için girdiği sınavda başarılı olamayınca Emlâk Bankası’nda çalışmaya başladı. Görevinin Ankara’ya nakledilmesi üzerine bir süre orada kaldı; ancak İstanbul’u çok sevdiğinden görevinden istifa ederek İstanbul’a döndü. yıllarında İstanbul’da Maarif Basımevi Tashih Bürosu şefliği yaptı. Sonra Varlık Yayınları’nın tashih işleriyle uğraştı.
   Ziya Osman Saba, Yedi Meşaleciler Grubu’nun şiire en sadık şahsiyetidir. Sebil ve Güvercinler (), Geçen Zaman (), Nefes Almak () adlı kitaplarında şiirlerini toplayan Ziya Osman Saba, hikâyeler de yazdı. Özellikle ev içi şiirleriyle, kendisinden daha kabiliyetli bir başka şaire, Behçet Necatigil’e örnek oldu. Ziya Osman Saba 29 Ocak ’de, geçirdiği ikinci kalp krizi sonucunda İstanbul’da hayata veda etti  ve Eyüp Sultandaki aile mezarlığına defnedildi.
Sanat anlayışı

Ziya Osman Saba ilk şiirlerini 19 Ocak ’de Servet-i Fünûn dergisinde yayımladı. Daha sonra aralarına katıldığı Yedi Meşalecilerin çıkardığı Meşale, Varlık, Ağaç, Yücel gibi dergilerde şiirlerini yayımladı. Şiir anlayışının oturmasında Mallarmé, Rimbaut, Baudelaire gibi Fransız sembolistlerinin büyük rolü oldu.
   Daha ilk şiir kitabı Sebil ve Güvercinler’de Z. Osman Saba’nın, şairlik serüveni boyunca kullanacağı Tanrı ve insan sevgisi, merhamet ve ölüm gibi temaları ele aldığı görülür. O, Türk şiir geleneğini duygu olarak temsil eden şairlerden biridir. Onda, ölüm karşısında Yunusça yazgıya boyun eğme, Tanrı’nın karşısında mümin bir kul portresi çizer. Biraz mistik, biraz dindar, biraz liriktir. Dinci olmadan dinsel olanı yansıtmasını bilmiştir.
   Behçet Necatigil en sevdiği şairlerden olan Ziya Osman Saba için şöyle der: “Ölümü, içinde küçükken beslediği için dehşete düşmeden, irkilmeden, tam bir iman ve teslimiyetle, özleyerek beklemiş bir şairimizdir. Tanrı’ya bu şekilde bağlılığı, onu beyazın hayranı yaptı. Şiirlerinde kir yoktur, leke yoktur. Katkısız, arı duru dünya kirlerinden uzak, temiz şiirlerdir bunlar; hatıralara vefası, sevgileri gibi temizdi.”
   Necatigil, Yunus Emre ile Ziya Osman arasında benzerlik bulur ve onun şiirlerinde hatıraların yoğunluğu ve yalnızlık duygusunun başarıyla verilişine dikkat çeker. Çok sakin, çekingen ve dost bir insan olan Z. Osman Saba’nın en yakın arkadaşı Cahit Sıtkı Tarancı’ya olan bağlılığı da ayrıca anılmaya değer. Heceyi, duraklarında değişiklik yapmadan kullanan Saba, uzun zaman serbest şekillerden uzak kalmıştır. Cahit Sıtkı’ya yazdığı mektuplarda, onun serbest şekilleri denemesini Orhan Veli ve arkadaşları ile olan dostluğuna bağladığı, Cahit Sıtkı’nın cevabından anlaşılmaktadır.
   Yakınlarından başlayarak bütün insanların mutluluk içinde yaşamalarını dileyen ve onları kucaklamak isteyen Z. Osman Saba, kendisinden bahsedenlerin çok yerinde belirttikleri gibi, Yunus Emre ve Mevlânâ’dan aldığı geleneğimizin bu cephesini modern çağa taşır.
   Ziya Osman Saba küçük duyarlılıkları büyük bir samimiyet ve heyecanla anlattı. Eşya insanın hayatını kuşatan bir nesne değil hayatını paylaştığı bir unsur olarak öne çıkar. Şairin şiirlerinde kendisiyle ve toplumla çatışan bireyin değil, düşünce dünyası oturmuş ve metafizik endişelerini halletmiş bir bireyin dinginliği görülür. Kozmik dünyasında her varlığın yeri bellidir ve yerli yerindedir. Bu makro-kosmos, eve indirgeyebileceğimiz mikro-kosmosta da kendini gösterir.
   Ziya Osman Saba’nın dili yaşayan Türkçedir. Bu bakımdan şiirleri sonraki kuşaklar tarafından da rahatça okundu ve anlaşıldı. Özel bir dil arayışına girmedi. Hece ölçüsüyle yazdı; ’tan sonra serbest anlatım biçimlerini de denedi.
   Ziya Osman Saba, kendisini yakından tanıyan dost ve arkadaşları tarafından çok sevilen ve takdir edilen bir şairdi. O, arkadaşlarına göre, hayatında olduğu gibi eserlerinde de çok mütevazı bir insandı.
   Ziya Osman Saba’nın Her Akşamki Yolumda ve Düşümde Adlı Şiirlerinin Çözümlenmesi
  

Her Akşamki Yolumda
Her akşamki yoluma koyulmuş gidiyorum
   Her akşamdan vücudum bu akşam daha yorgun
   Öyle istiyorum ki bu akşam biraz sükûn
   Bir cami eşiğine yatıversem diyorum
   Rabbim, şuracıkta sen bari gözlerimi yum
   Sen bana en son kalan, ben senin en son kulun
   Bu akşam, artık seni anmayan İstanbul’un
   Bomboş camiinde uyumak istiyorum
   Sonsuz sessizliğini dinlemek istiyorum
   Bilirim ki taşlığın bir döşek kadar ılık
   Sana az daha yakın yaşamak için artık
   Rabbim, ben yalnız zeytin ve ekmek istiyorum
               Türk şiirinin inanç konulu en samimi şiirlerini Ziya Osman Saba yazmıştır. Çünkü onun şiirlerinde, Tanrı ile kulu arasında dua diline yaklaşan samimiyeti buluruz. Yaradan’ına teslim olmuş bir ruhun halleridir bunlar. Tanrı’yı sadece sıkıştığı zamanlarda aramayan, onu her zaman anan ve bunun karşılığında Tanrı’dan hiçbir şey istemeyen gerçek dervişliği benimsemiş bir Müslüman tavrı sergiler.
   Her Akşamki Yolumda şiiri de böyle samimi bir duygunun eseridir. Şair bu şiirinde Tanrı’ya seslenerek ona yakarışta bulunmaktadır. Gündelik koşuşturmanın verdiği yorgunluğu evinde, sıcak yatağında değil de Tanrı’nın evinde atmak isteyen müminin istekleridir bunlar. Bu akşam vücudu her akşamdan daha yorgundur. Fakat bu fiziksel bir yorgunluktan çok, ruh yorgunluğuna benzemektedir. Dünyadan ve onun insanı bunaltan sarmalından kurtulmak isteyen bir ruhun sükûn arayışıdır bu. Şair yaşamında Tanrı’nın açlığını duyanlardandır. Gündelik hayatın yorduğu bedenini bir cami eşiğinde dindirmenin yolunu arar. Şairin aradığı Tanrı’nın evinde sükûn içinde huzurlu bir uykudur. Şairi Tanrı’ya bu denli yaklaştıran unsurlardan biri de artık Tanrı’yı anmayan İstanbul’un halidir: Bu akşam, artık seni anmayan / Bomboş bir camide uyumak istiyorum.
   Burada, hayatında inanca ve imana yer vermeyen onun pratiklerini önemsemeyen ve bir camiler cenneti olan İstanbul’da yaşayan bazı kişiler kastedilmektedir. Bu şiir, modern hayatın karmaşası içinde Tanrı’dan uzaklaşan insanın trajik durumunu gösterir. Daha çok teninin arzu ve istekleri doğrultusunda bir yaşam sürdürmeye çalışan bazı insanlar, kendisine bunca nimeti veren Tanrı’yı anmayı unutur. Fakat bir süre sonra doyuma ulaştıklarında ya da hayatın yükü ağır gelmeye başladığında aniden Tanrı’yı hatırlarlar. Aradıkları ruh dinginliğini ona yaklaşmakta bulurlar. Modern hayat insanın yaşama modelini düzenler. Önemli olan, insanın inanç ve iman gücünün modern hayatın kuralları arasında yok olmasını önlemektir. Şiirimizde Ziya Osman Saba’nın duyduğu ruh açlığını dile getiren şairler arasında Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek isimlerini sayabiliriz.
 

Düşümde

Düşümde gördüm Cahit’i:
   Banka gibi bir yer,
   Aynı servise verilmişiz,
   Yolumu gözler.
   Baktım ki toplamış memurlarını
   Nutuk çekmekte şefimiz.
   El edip geçecektim yerime.
   Sessiz.
   Cahit bu, dayanamadı, boynuma atıldı.
   Gözyaşlarını duydum yüzümde bir ara.
   O, düşümde ağladı.
   Bense uyandıktan sonra.
   Ziya Osman Saba’nın “Düşümde” şiirine hâkim olan ana tema, dostluk ve sevgidir. Şair rüyasında ölen sevgili arkadaşı Cahit’i görür. Çekingen kişiliği dolayısıyla, ona sadece el ederek geçerken, Cahit gelir boynuna sarılır. “Cahit bu…” sözü, bütün sadeliğine rağmen derin bir sevgi ve güvenle doludur. Yunus Emre: “Sevdiğimi demez isem, sevmek derdi beni boğar” der. İşte edebiyatımızda da Cahit Sıtkı bu mizaçta bir insandır. O, Ziya Osman Saba gibi, şefe, resmiyete vesaireye aldırmaz. Onun için en büyük değer sevgidir. ‘Ziya’ya Mektuplar’ adlı eseri, bu sevginin en güzel ifadeleridir. Ziya Osman ile Cahit arasındaki dostluk, gerçekten eşsiz bir dostluktur ve ‘Ziya’ya Mektuplar’, Türkçenin en güzel kitaplarından biridir.
   “Düşümde” şiirinde, dışın, çevrenin resmiyeti ile içten duyulan gösterişsiz sevgi arasındaki tezadın yanı sıra başka bir tezat daha vardır: Cahit düşte ağlar, Saba uyandıktan sonra ağlar. Bu iki ağlayış arasındaki fark, anlatılması güç bir duyuş tarzını ifade eder. Cahit, belki rüyasında arkadaşına kavuştuğu için ağlamıştır, Saba’nın ağlaması ise, uyanınca arkadaşının ölümünü hatırlamasından dolayıdır.
   Dış gösterişlerden uzak olan şiirin güzelliği, dostluk ve sevgiyi çok sade fakat etkili bir şekilde ifade etmiş olmasındandır. İçinde yaşadıkları katı şartlara rağmen, insanlar birbirlerini severler. Dışarıda sevimsiz şef, büro, nutuk vardır. Bunlar hayatın katlanılması zorunlu olan koşullarıdır. Fakat bunlar kabuktur. Önemli olan içtir, sevgi ve gözyaşıdır. İşte Ziya Osman Saba’nın küçük şiirleriyle ortaya koyduğu asıl gerçek budur.
   Yalnız bir noktaya dikkat etmek gerekir. Karakterleri, zevkleri, hayat görüşleri birbirlerine yakın olanlar birbirlerini severler. Banka şefi ile memurlar arasındaki ilişki, bir sevgi münasebeti değildir. Şef ve memur sözcüklerinin anlamları bunu açıkça gösterir. Şef, kalabalığa emir veren, onları idare eden insandır. Memur ise, emir kuludur. Onlar arasındaki ilişki, sevgi değil arkasında çıkar bulunan bir tür patron –işçi ilişkisidir.
   Sevgi çıkara dayanmayan bir duygudur. Çocuklar ön plânda geldiği yerlerden çok, insanların birbirlerine duygusal bağlarla bağlandığı yerlerde çiçek açar. İnsan gerçek sevgiyi çocukluğunda tadar ve her sevgide çocukça, çocukluğa has bir taraf vardır.
   Ziya Osman Saba’nın şiirlerinde sık sık görülen ev, anne, baba ve çocukluk özlemi temleri, sevgi temi ile yakından ilgilidir. Büro ve sokağın sert ve soğuk çehresi karşısında, sevginin hâkim olduğu çocukluk ve ilk gençlik yıllarını arar. Şair bakınız bu duygusunu, “Geçen Zaman” adlı şiirinin ilk bölümünde nasıl ifade ediyor:

   Hiç olmazsa unutmamak isterdim!
   Eski geceler, sevdiklerimle dolu odalar…
   Yalnız bırakmayın beni hâtıralar!
   Az yanımda kal, çocukluğum,
   Temiz yürekli, uysal çocukluğum,
   Ah ümit dolu gençliğim,
   İlk şiirim, ilk arkadaşım, ilk sevgim…
   Doğduğum ev! Rahatlayacak içim, duysam
   Bir tek kapının sesini.
   Arıyorum aklımda bir ninni bestesini…
   Böyle uzaklaşmayın benden yaşadığım günler!

   Fakat çocuk büyür, hayata atılır, ekmek parasını kazanmak zorunda kalır, anne ve babasını kaybeder. Çocukluk ömür boyu devam etmez. O, eğer dış âlemin, hayatın, katı gerçeğin zorunluluklarına karşı koyacak bir iradeye veya onlara boyun eğecek bir olgunluğa sahip değilse, korku ve endişeden kurtulamaz.
   Cahit Sıtkı’da hatta Orhan Veli’de, Ziya Osman Saba’nınkine benzeyen bir kendi kendine yetiş, hayatın anlamını ve mutluluğu, yaşanılan hayatın ayrıntılarında arayış ve buluş vardır. Onların dünyaya bakış tarzları, Saba’nınkinden biraz daha geniş ve derindir. Saba, belki karakteri dolayısıyla onlardan daha az cesur ve siliktir. Saba’yı en iyi anlayanlardan Behçet Necatigil, onunla Yunus arasında bir yakınlık bulur. Gerçekten de, kendisini daima ölüm ve Tanrı karşısında hissettiği için benliğinde de gururu ve gösterişi yenen, alçak gönüllülüğü en yüksek rütbe sayan Saba, küçük insanlarla Yunus arasında bir münasebet bulur.

Yorumunuz Onaylanmak Üzere Gönderildi