Skafoid Kırığı Nedir?
Skafoid kemiği, el bileği içinde 2’şerli grup olarak dizilen 8 adet karpal kemikten bir tanesidir. Bu 8 kemiği birbirine bağlayan bir pozisyonda yer alır.
Skafoid, kol kemiklerinden birisi olan radius kemiği ve diğer karpal kemikler ile eklemleşerek tüm el bileği hareketlerinin merkezinde bulunur.
Skafoid, el bileği eklemi içindeki konumu ve diğer karpal kemiklere oranla büyük olması nedeniyle yaralanma ve kırılma riski yüksek olan bir kemiktir.
Karpal kemiklerin arasında en sık kırılan kemik skafoid kemiğidir. Spora bağlı karpal kemik kırıklarının %85’inden fazlasını oluştururken en sık ’lu yaşlarda görülmektedir.
Skafoid kemiğinin oksijen ve diğer besinler ile beslenmesini sağlayan kılcal damar yapısı diğer kemiklere göre zayıf olduğundan bu kemikte gelişen kırıkların iyileşme veya kaynama süresi çok uzun olmaktadır.
Skafoid Kırığı Belirtileri Nelerdir?
Skafoid kemiği kırıkları bazen kişilere çok fazla belirti yaşatmamaktadır. Bu nedenle bazı skafoid kırıklarının teşhisi yıllar sonra tesadüfen konulur.
Skafoid kırıkları, baş parmağın el bileği ile birleştiği yerde oluşan boşlukta (enfiye çukuru) ağrı ve şişlik ile karakterizedir. Baş parmağı ya da el bileğini oynattıkça ağrının şiddeti artmaktadır.
Özellikle baş parmak ile işaret parmağını birleştirmek veya bir şeyleri el bileği ile kavramak hastalara çok ciddi ağrı vermektedir.
Skafoid kırıklarının diğer belirtileri ise şunlardır:
- Skafoid kemiğinin el bileği çevresinde oluşturduğu ağrı kısa sürede kaybolabilir, ancak tedavi edilmeyen durumlarda aylar hatta yıllar sonra ağrı aynı bölgede tekrarlayabilir.
- El bileği ekleminde özellikle sabahları olmak üzere gün boyu sertlik, tutukluk veya katılık hissedilir.
- Özellikle el bileğini hareket ettirmek ağrılı olması nedeniyle hastalar el bileklerini az ve bazen de hiç kullanamazlar. Bu, eklemin sertleşmesini ve esneklik kaybedişini hızlandıran bir durumdur
- Ciddi skafoid kırıklarında bazen eklem içi kanamaya bağlı olarak enfiye çukurunda morluk ve şişlik görülmektedir.
- Enfiye çukuru üzerine dokunmaya bağlı olarak gelişen hassasiyet vardır.
Skafoid Kırığı Nedenleri Nelerdir?
Genellikle hastalar el bileğinin üstüne yani avuç içine basar şekilde düşmeleri(hiperekstansiyon) sonrasında skafoid kemiğinde kırılma gerçekleşir.
Düşme sırasında skafoid kemiği, büyük olan kol (radius) kemiği ve diğer blok halinde bulunan karpal kemikleri arasında sıkışarak kırılabilmektedir. Yere çarpma anında el bileğinin hangi açıda olduğu el bileğindeki kırığın yerini belirlemektedir.
Eğer hasta dik açı veya daha geniş bir açı ile yere düşerse skafoid kemiğinde kırılma yaşanırken, 90 derece altındaki düşmelerde ise genelde kol kemikleri kırılmaktadır.
Skafoid kemiği, kırıldıktan sonra kemikler yer değiştirebilir ya da yerinde sabit kalabilir. Kırıldıktan sonra yeri değişmeyen skafoid kemiği bazen röntgende dahi belli olmayabilir.
Bu durumlarda tecrübeli doktorlar daha ayrıntılı tetkikler isteyerek kırık varlığını riskini her açıdan değerlendirirler. Kırıldıktan sonra yer değiştiren kemiklerin tedavileri hastalar için daha uzun ve meşakkatli olmaktadır.
Skafoid kemiğinin kanlanması diğer kemiklerden farklı olarak geriden sağlanmaktadır. Bunun anlamı skafoid kemiğinin beslenmesi el bileği tarafından değil de daha uzaktaki parmaklar tarafından gelen küçük damarlar ile yapılmaktadır.
Skafoid kemiği kırıklarında bu kan akışı kesilebilir ve kemiğin kırıktan sonraki kısmına gerekli oksijen ve besin maddelerinin geçişi durabilir, bu meydana geldiğinde kemik iyileşmesi yavaşlar ve hatta kalan kasım iyileşmez ve kemik zamanla erime riski ile karşı karşıya kalır.
Skafoid Kırığı Teşhisi
Skafoid kırıklarının tamamıyla iyileşme için erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Ayrıca, doktor fiziksel muayene sırasında skafoid kemiği parçalı yapıda ise derhal tıbbi bir müdahale yapılır ve kemiğin daha fazla parçalanması ve kemik dokusunun ölümü (nekrozun) engellenmiş olur.
Doktor, hastalara belirtilerin ne zaman ve ne şiddette olduğunu sorarak hastanın öyküsünü alır. Daha sonra el bileklerindeki şişlik ve hassasiyet incelenir ve özellikle skafoid kırıklarında doktorun enfiye çukuruna hafif bastırması ile hastanın ağrı hissetmesi çok kıymetli bir işarettir.
Röntgen, kırık kemik varlığını veya kırık kemikler arasında bir boşluk varsa ortaya çıkarır. Bazı durumlarda hastalar el bileği ve başparmak bölgesindeki ağrıdan şikayetçi olmasına rağmen röntgende kırık tespit edilmeyebilir. Bu gibi durumlarda doktorlar, kırı varmış gibi düşünerek hastaların el bileklerini bir atel ile 10 gün boyunca sabitlerler. Hastalara 10 gün sonra tekrar bir röntgen çekilerek kırığın yeri tespit edilmeye çalışılır.
Bilgisayarlı tomografi (BT), röntgen ile tespit edilemeyen lakin hastaların belirtilerinin devam ettiği durumlarda daha ayrıntılı bir şekilde el bileğini eklemini göstermektedir. Ayrıca skafoid kemiğinin kırık dışındaki tüm bozulmalarını (özellikle kireçlenme) ve kemiğin kanlanmasındaki değişikleri tespit ederek erken tanı aracı olarak kullanılır.
Manyetik rezonans görüntüleme (MR), skafoid kırığı ve çevresindeki yumuşak doku yaralanmalarını ayrıntılı bir şekilde göstermektedir. Özellike hızlı tanı koyması nedeniyle röntgen sonrası 10 günlük süreyi beklemeyecek kişiler için faydalıdır. Ayrıca, eklem içi damar hasarlarını ve kanamayı net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Skafoid Kırığı Tedavisi
Skafoid kırıklarında tedavi kırığın tipine ve kırığın yerine göre değişmektedir. Skafoid kırığı, başparmağa yakın bölgeden (distal uç) karılmışsa genelde iyileşme alçı ya da atel gibi sabitleyiciler ile sağlanır.
Eğer kırık, kemiğin kanlanmasına engel oluyor veya kırılan kemikler yerinden çıkmışsa cerrahi tedavi ile iyileşme sağlanır.
Skafoid kırığı hızlı bir şekilde tespit edilir veya kırılan skafoid kemiği dağılmamışsa hastalara, kırılan kemiğin kaynaması için genellikle ortalama 10 hafta süren alçı veya atel tedavisi uygulanır.
Skafoid kırıklarının kaynama süresi 6 ila 12 hafta arasındadır. Ön kol, bilek ve başparmak birlikte alçılanır veya atellenir. Bu sayede el bileği eklemi içinde skafoid kemiğinin oynaması en aza indirilir.
Doktor, kemik iyileşmesinin nasıl ilerlediğini takip etmek için hastalardan ayda en az bir kez röntgen çekmesini ister. Eğer çekilen röntgenler sonucunda kırık kemikte iyileşme ya da kaynama sağlanmışsa alçı ya da atel çıkarılır.
Alçı ya da atel uygulamalarında kırılan skafoid kemiğin iyileşmeme veya kaynamama riski vardır.
Skafoid kırığı birkaç ay içinde iyileşmezse artık kemiğin kaynamama riski yüksektir. Bu durumlarda hastalara elektriksel uyarıcı cihazlar (NMES) ile destek tedavisi uygulanır.
El bileğine manşet şeklinde geçirilen bu alet yardımıyla skafoid kemiğine küçük voltajlarda elektrik akımı verilir. Bu elektriksel akımın kemik iyileşmesi üzerinde etkili olduğu gösterilmiştir.
Ayrıca, PRP (platelet açısından zengin plazma) yöntemiyle hastadan alınan kan çeşitli işlemlerden geçtikten sonra hastanın el bileğine enjekte edilerek skafoid kemiği çevresindeki hasarlı dokuların iyileşmesinde pozitif sonuçlar alınmaktadır.
İlaç tedavisi olarak Non-steroidal anti-inflamatuar ve COX-2 inhibitörü ilaçlar hastalara verilerek ağrı ve oluşan enflamasyonu (iltihaplanma) azaltmak hedeflenir.
Özelikle mide rahatsızlığı ya da böbrek fonksiyonlarında problem olan kilerde bu ilaçlar dikkatli kullanılmaktadır. Bu yüzden bu ilaçlar özelinde tüm ilaçlar doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
Skafoid kırıklarında uygulanan fizik tedavi ile el bileği ve kolun hareket genişliğini ve buradaki kasların kuvvetini artırmaya yönelik egzersizler yapılır.
Fizyoterapistler, el bileğinin hareket kabiliyetini geri kazanması için hastaların fiziki yeterliliklerini de göz önünde bulundurarak en uygun egzersiz takvimini uygular. Fizik tedavi ile el bileğinde hareketsizliğe bağlı olarak gelişen veya gelişme riski yüksek olan sertlik veya katılık hissi azalır.
Skafoid Kırığı Tedavi Edilmezse
Skafoid kemik kırığının gecikmiş tanı veya tedavisinde çok ciddi komplikasyonlar görülmektedir.
En sık yaşanılan komplikasyon ise avasküler nekrozdur (kemik dokusu ölümü). Özellikle skafoid kemiğinin proksimal yani parmaklara yakın olan kısmından kırılması sonucunda kemik dokusunu besleyen damarlar hasarlanır ve kemiğin iç tarafına (el bileğine) doğru kan akışı sağlanamaz ve kemik ölümü gelişir.
El bileğindeki 8 adet karpal kemik birbiri içinde sistemli bir şekilde çalışmaktadır. Eğer skafoid kemiği yanlış ya da geç tedavi ile düzgün bir şekilde kaynamaz ise bu ahenk ile çalışan kemiklerinin düzenini bozulur.
Bu nedenle el bileğinin kuvveti zamanla azalır ve hastaların el bileği ile bir şeyleri kavrama yeteneği zamanla kaybolur. Ayrıca, yalancı eklem ya da kemik kamburlaşması gibi diğer problemler kemiklerde kireçlenme (artroz) riskini artırmaktadır.
Skafoid Kırığına Ne İyi Gelir?
- Skofoid kırıklarından sonra el bileğini kalp seviyesinden yukarı tutmak el bileği etrafındaki var olan şişi ya da ödemi azaltmada faydalı olacaktır.
- Omuz, dirsek ve parmak eklemlerinin sertleşmemesi için bazı egzersizler ile hareket devamlılığı sağlanmalıdır.
- Alçı ya da atel ile sabitlenen el bileklerin fizyoterapistler tarafından verilen hafif egzersizler ile kullanılması faydalıdır.
- Bilimsel olarak kanıtlamış olan sigara içimi kemik iyileşmesini yavaşlatmaktadır. Hastaların sigara içimini komple durdurmaları hem kemik iyileşme sürecine hem de diğer hayatı tehdit eden hastalıkların oluşma riskini azaltacaktır.
- Spor faaliyetlerinde oluşacak düşmelerden sonrası gelişecek skafoid kırıklarından korunmak için el bileklerini koruyucu ekipmanlar giyilmelidir.
Skafoid Kırığına Ne İyi Gelmez?
- Hastaların el bileğinde düşme ya da darbe sonrası oluşan ağrı ya da şişlikleri ciddiye almamaları ile tanı ve tedavinin gecikmesi
- Bilimsel olarak kanıtlanan sigara içimi ile hastalarda kemik iyileşme oranı %50 kadar azalmaktadır. Sigara içenler ya da sigara içilen ortamda pasif içiciler özellikle kemik iyileşme dönemini uzatma riski ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
- Hastaların kırık sonrası fizyoterapistler tarafından verilen egzersizleri uygulamaması
- Kontrol altına alınmamış kandaki yüksek şeker seviyesi kemiklerdeki iyileşmeyi yavaşlamaktadır. Romatizmal hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar ile kortizon içerikli ilaçlar iyileşme sürecine olumsuz etkileri vardır.
- Aşırı tuzlu, asitli yiyecekler ve dengesizce alınan fazla proteinler kemik iyileşme hızını yavaşlatabilir.
Skafoid Kırığı İlaçları
Analjezik ve steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçlar (NSAİİ) ile hastaların var olan ağrı atakları kontrol altına alınmaya çalışılır. Burada ibuprofen, indometazin ve diklofenak en sık kullanılan ilaçlardır
Analjezikler, hastalara özelikle analjezik ve steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçların (NSAİİ) etkili bir şekilde ağrı azaltıcı etkisi olmadığı zamanlarda reçete edilmektedir.
Sakinleştirici ve sedatif etkileri ile sinir sitemi üzerinde etkileri vardır. Ayrıca NSAİİ ve aspirin gibi ilaçlara hipersensitivite (alerji) reaksiyonu oluşan kişilerde bu ilaçlar iyi bir alternatiftir. Burada hastalara asetaminofen benzeri ilaçlar reçete edilir.
Skafoid Kırığı Ameliyatı
Skafoid kemik kırıklarında eğer kemik yerinden ayrılmış ya da uzun zaman önce kırılmış fakat tedavi edilmeyerek kaynamamış kırıklarda cerrahi müdahale hastalara uygulanır.
İçerden kemik tespiti (internal fiksasyon) yöntemi ile el bileği ya da el ayası üzerinde açılan küçük kesikler yardımıyla yerinden ayrılmış kemikler özel vidalar ile anatomik yerine tespit edilerek tedavi edilir.
Bu yöntem ile kemiğin kaynama süresi hızlanır ve spor ve diğer aktivitelere daha hızlı geri dönüş sağlanır.
Skafoid kemik kırıklarında kemik nekrozu (kemik hücrelerinin ölümü) gibi komplikasyon geliştiğinde önce cerrahi bir yöntem (debridman) ile ölü doku ve kemikler alınır.
Daha sonra vücudun başka bir yerinden (kol ya da kalça) damarları ile alınan kemik parçası (kemik grefti) vidalar ile kalan skafoid kemiğine birleştirilir.
Gebelikte Skafoid Kırığı
Skafoid kemik kırığı hamilelik döneminde çok sık görülmemektedir. Özellikle hamilelik döneminde yaşanılan de quervain tendiniti (başparmak tendon sıkışması) hastalığında başparmağın el bileği ile birleştiği yerde iltihaplanma nedeniyle başparmak bölgesinde ağrı hissedilir.
Bu nedenle hamile kadınların baş parmak veya el bileği eklemi çevresinde herhangi bir ağrı geliştiğinde bunun skafoid kemiğinde gelişen bir kırıktan mı kaynaklı yoksa bir iltihaplanmadan mı kaynaklı olduğunun ayırıcı tanısı için ortopedi uzmanı tarafından muayene edilmesi gereklidir.
Çocuklarda Skafoid Kırığı
Skafoid kemik kırıkları çocuklarda özellikle 12 ila 15 yaş arasında sıklığı artan bir ortopedik yaralanmadır. Genelde çocuklar avuç içi yere bakacak şekilde el bilekleri üstüne düştüklerinde ya da avuç içine sert bir şekilde alınan darbeler (top çarpması) nedeniyle skafoid kemik hasarı gelişmektedir.
Genellikle çocuklarda alçı ya da atel uygulaması ile kırık iyileşmesi sağlanmaktadır. Bazı geç tanı almış vakalarda ise cerrahi müdahale ile kemik tespiti yapılmaktadır.
Skafoid Kırığı için Hangi Doktora Gidilmeli?
Skafoid kırıklarında sağlık kuruluşlarının Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne başvurulmalıdır. Daha sonra ortopedi uzmanının gerekli görmesi halinde hastaların Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon (fizik tedavi) polikliniklerine yönlendirilmesi mümkündür.
Skafoid kırığı, el bileğinde şekil bozukluğu olmadıkça çıplak gözle görülebilecek kadar belirgin olmayabilir. Ağrının çok şiddetli olmadığı durumlarda, kırık bir burkulma ile karıştırılabilir.
Bu yüzden şu belirtiler varlığında doktora başvurulmalıdır:
- Enfiye çukurunda (baş parmağın el bileği ile birleştiği yerde oluşan çukur) şişme, şiddetli ağrı ve morluk varsa
- Başparmak ile işaret parmağı birleştirildiğinde ya da el bileği ile bir şeyler kavrandığında şiddetli ağrı varsa
- El bileğinde sertlik, kızarıklık veya morluk varsa