Sokrates Devlet Pdf
kaynağı değiştir]
Para üzerine, zengin yurttaşların verdiği vergi nispeti üzerine kurulu bir yönetim şeklidir. Gelir üzerine dayanan, zenginlerin yönettiği, yoksulların yönetime katılmadığı, filozofların düşüncelerinin yönetime karışmadığı bir düzen olan oligarşi, servet biriktirme arzusundan doğar.[14] Ekonomik eşitsizliklerle toplum parçalanmıştır bunun yanında, yönetici grubun birliği de zenginlik hırsı ile dağılmıştır. Ezilen, hor görülen yurttaş kalabalığı, paranın gücüne dayanan bu devleti şiddetle yıkarlar.[15] Bu da oligarşinin sonunu getirir.[16] Platon için devlette tek kişinin yönetiminin başında olmasını, mümkün değilse birden fazla kişinin yönetiminin başında olması gerektiğini vurgular. Oligarşi ise yönetimin bir grup tarafından sağlandığı bir yönetim biçimidir. Platon için oligarşi ideal devletin uzağındadır. Çünkü o devleti yönetim sanatına hiçbir zaman zenginlerin sahip olamayacağını belirtir.[17]
Demokrasi[değiştir Platon (Eflatun) - Sokrates'in Savunması - Cumhuriyet
0 ratings0% found this document useful (0 votes) views pagesDescription:
Sokrates'in savunması - Dünya Klasikleri - cumhuriyet gazetesi ekiCopyright
Available Formats
PDF, TXT or read online from ScribdShare this document
Share or Embed Document
Did you find this document useful?
Description:
Sokrates'in savunması - Dünya Klasikleri - cumhuriyet gazetesi ekiCopyright:
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online from Scribd0 ratings0% found this document useful (0 votes) views pagesDescription:
Sokrates'in savunması - Dünya Klasikleri - cumhuriyet gazetesi ekiCopyright:
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online from ScribdSOKRATES'N
SAVUNMASI
eviren:
Niyazi Berkes
D n y a Klasikler
Cumhuriyet
DNYA KLASKLER DZlS: I
SOKRATES'N
SAVUNMASI
Bu kitabn hazrlanmasnda, SOKRATES'N
SAVUNMASL'nn MEB Yunan Klasikleri dizisinde
'de yaynmlanan ilk basks temel alnm ve eviri
dili gnmz Trkesine uyarlanmtr.Yayna hazrlayan: Egemen Berkz
Dizgi: Yenign Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..
Bask: ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.
Haziran PLATON
SOKRATES'N SAVUNMASI
Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi doentlerinden
Niyazi
Berkes tarafndan, Jovvett'in ngilizce evirisi temel
alnarak dilimize evrilmi ; seafoodplus.infoy ile seafoodplus.infot'nin
Franszca ve seafoodplus.info'in Almanca evirileri ile de
karalatrlmtr.
Cumhuriyet
Cumhuriyetimizin yl
cokusuyla
Hmanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aama, insan varlnn en somut anlatm olan sanat yaptlarnn benimsenmesidir. Sanat dallar iinde edebiyat, bu anlatmn
dnce eleri en zengin olandr. Bunun iindir ki bir ulusun, dier uluslarn edebiyatlarn kendi dilinde, daha dorusu kendi dncesinde yinelemesi; zek ve anlama gcn o yaptlar orannda artrmas, canlandrmas ve yeniden
yaratmas demektir. te eviri etkinliini, biz, bu bakmdan
nemli ve uygarlk davamz iin etkili saymaktayz. Zeksnn her yzn bu trl yaptlarn her trlsne dndrebilmi uluslarda dncenin en silinmez arac olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyatn, btn kitlenin ruhuna
kadar ileyen ve sinen bir etkisi vardr. Bu etkinin birey ve
toplum zerinde ayn olmas, zamanda ve meknda btn
snrlan delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi ulusun kitapl bu ynde zenginse o ulus, uygarlk dnyasnda daha yksek bir dnce dzeyinde demektir. Bu
bakmdan eviri etkinliini sistemli ve dikkatli bir biimde ynetmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir.
Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Trk aydnlarna
kran duyuyorum. Onlann abalaryla be yl iinde, hi deilse, devlet eliyle yz ciltlik, zel giriimlerin abas ve yine
devletin yardmyla, onun drt be kat byk olmak zere
zengin bir eviri kitaplmz olacaktr. zellikle Trk dilinin
bu emeklerden elde edecei byk yaran dnp de imdiden eviri etkinliine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir
Trk okurunun elinde deildir. 23 Haziran
Milli Eitim Bakan
Hasan li Ycel
SUNU
Cumhuriyet'le balayan Trk Aydnlanma
Devrimi'nde, dnya klasiklerinin Hasan li Ycel nclnde dilimize evrilmesinin, kukusuz nemli pay vardr.
Cumhuriyet gazetesi olarak, Cumhuriyetimizin ylnda, bu etkinlii yineleyerek, Trk
okuruna bir "Aydnlanma Kitapl" kazandrmak istedik.
Bu erevede, 'l yllardan balayarak Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanan dnya klasiklerinin en nemlilerini yaynlyoruz.
Cumhuriyet
NSZE NSZ
Dnya Klasikleri dizimize Rnesans'n ve Aydnlanma a'nn dnce temelini oluturan Yunan
klasikleriyle balyoruz. Dizinin ilk kitab olarak da
"Sokrates'in Savunmasf'n setik. Bunun nedeni, eski Yunan dncesinin en nemli ad olan Platon'un
tm diyaloglarnda Sokrates'i konuturmas. Diyaloglarda Sokrates'in savunduu dncelerin ne kadar onun, ne kadar Platon'undur bilmek olanaksz;
ancak bu diyaloglar iinde Sokrates'in kiiliinin en
ak seik ortaya kt, "Sokrates'in Savunmas "dr.
Kitabn bana da Sabahattin Eyubolu ile M. Ali
Cimcoz'un "Devlet" evirilerinin nszn aldk.
"Eflatun"lar "Platon" yapmak dnda tek szcn deitirmediimiz bu nsz, "Devlet" iin yazlm olmakla birlikte, Sokrates'i ve zellikle Sokrates'in lm karsndaki tutumunu, lme ve yaama
bakn da anlatyor ve ok iyi anlatyor. Ayrca, Sokrates'in kendisini yarglayp lme mahkm edenleri tartrken, tarttnn aslnda o gnn Atina devleti olduu da bir gerek. Bu nedenle, Eyubolu ile
Cimcoz'un nsznn, yalnzca bu kitabn deil,
"Devlet" bata olmak zere, bu dizide yer alacak tm
Platon diyaloglarnn anlalmas asndan yararl
olacan dnyoruz.
NSZ
Okuyucu, nsz okumazsn sen, biliyoruz, kendimizden biliyoruz bunu. Haksz da deilsin hani.
nszlerin ou anlayna snr koyar; bir gzlk
takar gzne. yle bir gzlk ki ne kadar gzel de
gsterse grlm bir dnyay gsterir sana. nsz eserin sahibi de yazm olsa, sana dilediini gstermeye hakk yoktur o eserde. Hakk olsa da okluk bir ey kazanmaz bundan: kendi hakkn korurken eserinin hakkn yer; nk eserle senin serbeste kaynamana, onun kan gzn deil de topuunu ya da salarn sevmene engel olur. Oysa ki
kendisi bile asl senin oralarn sevmene sevinir.
Bylesine kark bir itir bu. Bunu kendi eserine
nsz yazan iin sylyoruz. Bir de o eseri bir baka dile evirenin nszn dn. Eseri evirmekle zaten seninle eserin ve yazarn arama girmi, bir
de tutup yeni bir gzlk daha vermeye alyor sana; sanki eserden ne anladn, onu senin de nasl
anlaman istediini evirideki dili ve deyiiyle belli etmemi gibi! eviri ister istemez bir eserin anlamn snrlandrmadr. eviren ne kadar drst
olsa sana eserin kendincesini, bir szgeten gemiini verir: traduttore traditore. evirene gven
olmaz, der talyanlar. Ne var ki bir kitab gerekten, atlamadan, dalga gemeden okuyanlar da yal11
nz evirenlerdir. Okuyucunun anlar gibi olup getii, dnya grne ve gndelik kayglarna gre
inemeden yuttuu ya da bir kenara attn evirip evirmek, u veya bu trl aklamak ve kendi
anlaynn sorumluluunu yklenmek zorundadr;
hele evrilen kitap Platon'un Devlet'i gibi bin bir
szgeten geip bin bir kalba girmi, iki bin drt
yz yldr halla pamuu gibi atlm bir kitap olursa!
Sana sunduumuz Trke Devlet elbette bize
gre bir Devlet olacak; ama bu bize grelii bile
bile yapm, Platon'u zorla kendi zevkimiz ve anlaymzdan yana ekmi deiliz. Tersine, elimizden geldii kadar Platon'un havasna girmeye, deyiine ermeye, Platonca konumaya altk. Senin
anlayacan, Efltun'un yz yllardr evresine dolan kerli ferli, cbbeli, uzun sakall, atk kal bir
sr deerli deersiz bilginleri ite kaka yanna sokulmak, kendisiyle senli benli olmak istedik. Srtmzda ne filozoflarn, ne de filologlarn yumurta
kfesi vard; onun iin de Devlet'i evirirken kl
krk yarmaktan ok, anladmz kadarm en rahat
Trke'yle sylemek yolunu tuttuk. Bu ii gle syleye, Sokrates'i kendi hocamzm gibi kh hayranlkla, kh phe ve glmsemeyle, kh rke rke
dinleyerek yaptk. Ama bundan, iimizi ve kendimizi kmsedik, ciddiye almadk manasn kar12
ma; nk bir yandan Platon'la senli benli olma, bir
yandan da imdiye kadar adal, lgatli bir dille
sylenmeye allm szleri halkn Trkesiyle
syleme abalarmzla, hem insanca, hem de Trke dnmenin gelimesine az ok yardm ettiimize inanyoruz. evirimizdeki trl eksiklikler,
aykrlklar ortaya knca da bu inancmz sarslmayacak; sa kalrsak onlar seve seve dzelteceiz, kalmazsak bizim yerimize dzeltecek Trklere imdiden: Merhaba! Bu szlerimizden iin kolayna katmz, kendimizi hem Platon'a hem de
sana kar sorumlu saymadmz sanma; sana verdiimiz, bizim yapabileceimizin en iyisidir. Dilimizin ok daha ark, terimlerimizin hem daha Trke hem de daha kesin, daha kaamaksz olmasn
isterdik. Ne var ki, Yunanca bilmediimiz, hem de
Devlet'in rahat okunmasn istediimiz kadar kullanamadk. Ortalama bir yolu bu eviri iin uygun
grdk. Faydalandmz deiik eviriler bilimsel
deerlerine, Yunanca'dan evrilmi olmalarna ramen, ok yerde Platona pek ar cbbeler giydirmi; btn eserlerinde gndelik konuma dilini kullanm, felsefeyi halkn, hatta ocuun senli benli,
glmser dnyasna indirmi olan bu adam adal, etrefil bir yaz dili ile konuturmular. Akdeniz'in sulan gibi duru bir dnceyi kimi zaman dibi grnmez karanlk kuyulara evirmiler; metin13 den uzaklamayalm derken insandan uzaklamlar. Felsefeyi ayaa drmek korkusu ile halkn
ulaamayaca raflara koymular. Ama hakszlk
etmeyelim: ngiliz Jewed hi de yle deil. Bizden
ok nce o da Platon'un kolay okunup anlalmasn, yani Platon'un kendi dilinde yaptn ngilizce'de yapmak istemi. Anlamadmz yerleri ona
sormadk, hatta bize yolumuzu bulduran da o olmad; ama almalarmzn sonuna doru hz ve gven verdi bize.
Dorusunu istersen bizim evirimiz bakalarnn evirileri arasndan Platon'u sezinleme abas
oldu. Yunanca metne hi bavurmam saylmayz.
Drdnc kitaba kadar klasikler arasnda km ve
Yunanca'dan yaplm eviriden faydalandk. Sktmz yerlerde eski Yunanca'y bilen dostumuz Azra Erhat'a bir kelime ya da bir cmlenin asln kurcalattk. Platonun u ya da bu sz nasl bir
az ve ne eit, ne kkten kelimelerle sylediini
sorduk. Fransza evirilerin Platon'un orta mal
dilden ald diri ve somut kelimeleri bir hayli soyutlatnp terimletirdiini o da gsterdi bize. Ama, ne de olsa biz Platon'u el gz ile tandk, Devlet'i klavuzla dolatk. Bu yzden batan sona dilediimiz kadar serbest olamadk; eski Yunanca'nn
somutluk ve dirilik bakmndan Trke ile yaknlndan faydalanamadk. Bununla beraber syleyi-
14
te olduu kadar kelime seiminde de baz arlklar atmay, metnin zne daha yakn karlklar
bulmay denedik. Buna bir rnek verelim: Devlet'in
nemli kavramlar arasnda adalet ve dil bata gelir. Bu terimleri arapa diye deil, dncenin akn bozduklar, yerlerine oturmadklar iin deitirmek zorunda kaldk. Buna karlk doruluk ve
doru hibir yerde aksamad. Bunun sebebi u olsa gerek: Bizim eskiler adalet ve dil kavramlarn
ba kaba saydklar. Trklerin diline smayacak
kadar yksek saym ve bunlar Kuran'm dili ile
sylemeyi, adaleti tanr katna ykseltmeyi daha
doru bulmular. Bunu yapan aydnlarmz adalet
dmanlarnn bundan faydalanacan dnmemiler. Ne bilsinler ki, gnn birinde adaletin klc keskindir denince, halk bunu padiahn klc keskindir diye anlayacak, doruluktan, doru adam olmaktan kan padiaha dil denmesini kimse yadrgamayacak? Eski Yunan aydn burada faka basmam: Adalet'i yani Devlet'in en byk ilkesini, Devlet'in hizmet ettii, daha dorusu hizmet edecei
halkn dili ile sylemi. Bakn Platon ya da Sokrates adaleti, yani doruluu nasl anlatmaya alyor: bir delinin eline silah vermek doru mudur? diye balyor. Siz gelin de burada doru sz yerine
dil szn koyun! Tutmuyor. Deliye silah vermek
neden doru deildir, diye balayan dnce, doruluun herkese en iyi yapaca ii vermek olduu
15
sonucuna varyor. Bylece Efltun doruluktan ne
anladn halkn diline dayanarak anlatyor; bizim,
itimai adalet diye gndelik hayat dna kardmz kavram, Devlet'te herkesin doru diyecei bir
ey, bir orta mal kavram oluyor. Herkesin en iyi yapaca ii yapmas doru mudur? Doru; yleyse
doruluk herkesin kendi iini yapmasdr; doru
adam da kendi iini yapandr. Adalet, adil kelimeleriyle bu gelitirmeyi yapamazsnz dilimizde. Onlar ancak Arapa konuanlar Devlet'i evirirken
kullanabilir. Kald ki, adalet'in, adil'in kartlarn
nasl syleyeceksiniz? Haydi adaletsizlik dediniz,
(bu da kavram tam vermiyor ya, neyse), ya adil'in
kartna ne diyeceksiniz? Adil olmayan ya da gayri adil mi? Olacak ey deil. Oysa ki erilik, eri,
Platon'un ne demek istediini kestirmeden anlatyor; adalet gibi orta mal olmas gereken bir kavram, bilinen bir kke balyor. Geri doru yalann
ve yanln da kartdr; ama ne yapalm dilimiz yle istemi, belki bir keramet de vardr yle isteyiinde. Doru adam dendii zaman her Trk bunu
gerektii gibi anlar, karklk olmaz, daha ne istiyoruz?
Devlet'in nemi:
Bugn insanlk ad altnda topladmz deerlerin kaynaklarndan biri de Platon'un Devlet'idir.
16 Dou'da ve Bat'da Hristiyanlk ve Mslmanlktan nce kutsal deilse bile, en nemli kitap Devlet idi. Kald ki, ilk Hristiyan ve Mslman aydnlan kendi din felsefelerini bu kitabn deiik yorumlan stne kurdular. dea kuram, ki Platon'un hi
de kestiremeyecei mistik ve metafizik dnya grlerine dkld, en ak anlatl ile bu kitaptadr. Hristiyan'n da Mslman'n da gerek tesi ve
dnya zindan 7. kitaptaki maara benzetmesine
balanabilir. Hsn- mutlak, Hayr-i ul, fevk-at-tabia, ilkeler ilkesi, tek Tanr kavramlar, Platon'dan
gelme olduu gibi, Descartes'n: "Dnyorum,
yleyse varm" sz Platon'un Devlet'te dnlen,
kavranan dnyay, grlen dnyadan daha gerek
sayarken sylediklerinin bir zeti gibidir. Platon'un
dinlere yiyecek olmu yn bir yana, bugne kadar ortaya atlm btn Devlet kuramlannn, Komnizm ve Nazizm de iinde btn toplum dzenlerinin Devlet'te ip ulan, hatta kaynaklan bulunabilir. Rnesans'tan bu yana politika alannda ne dnlmse, Devlet'te ekirdek olarak vardr. Hele
J.J. Rousseau'nun devlet ve eitim stne dndklerini bu okuyacanz kitapta daha da ak olarak grrsnz. Devlet insanln iliklerine ilemi
bir kitaptr. Byle iken, ne tuhaftr, en az okunan
kitaplardan biri de Devlet'tir. Biz, bu kitab evirenler bile, birok sahifelerde yepyeni eylerle karlatk ve Devlet'i gerekten okuyup okumadm17
z birbirimize sorduk. Devlet, okunmu olsa bile,
sk sk yeniden okunmaya deer, dnya gibi hep yeniden anlalmak isteyen bir kitaptr.
Devlet'i kim, nerede, ne zaman, nasil yazd?
Sokrates, hi phesiz, Platon'dan ok daha yaratc, daha erkek bir kafa idi. Kalplar kran, buzlar eriten herkesin alk olduu dnten baka
trlsn getiren her halde Sokrates idi. Bu adam
stne bildiklerimiz o zaman iin az saylmaz. Ama onlar hi bilmesek bile, Platon gibi deerli bir
insann dnebildii en deerli eyleri kendisine
mal ettii insann, zamannda genler stne ne trl bir etkisi olduunu, byle bir etkisi olabilmek
iin de ne yaman bir kafas olduunu dnn! Bizim eski dnyamzda buna benzer bir durum ems'le Mevlana arasndaki kaynamadr. ems de Sokrates gibi dnyaya kitap yerine kendini anlam,
sevmi bir insan brakp gidiyor. Platon gibi Mevlana da btn dncesini ve sanatn bir byk
dostun emrine, hizmetine koyuyor. Dar kafalarn ldrd Sokrates gibi ems'in lm de yepyeni
bir dn ve duyu akmnn balangc oluyor.
Btn diyaloglarda olduu gibi, hangi dncelerin nereye kadarnn Sokrates'in veya Platon'un
olduunu bilemeyiz. Bu iki insan bir potada eriyip
18 birbirine karm, kaynam gibidir. Geri Platon'u bir yazar, bir sanat olarak yalnz bana dnebiliriz. Devlet'te Sokrates'in syledikleri gerekten kendi dnceleri de olsa, onlar Sokrates'in
lmnden yllar sonra derleyip toparlayp kendi diledii gibi dzene sokan Platon'dur. Tandmz
Sokrates ise Platon'un tantt, diledii gibi konuturduu bir Sokrates'tir. Resim modeline ne kadar
benzerse benzesin, resmi yapann eseridir elbet. Ama bir filozof olarak Platon'un, Sokrates'in eseri olduu su gtrmez. Ksaca: Devletin babas Sokrates, anas Platon'dur diyebiliriz.
nsan dncesinin bir dnm noktas olan
Sokrates'in kim olduunu, nasl yaayp ldn
az ok biliyoruz: Milattan nce ylnda domu
ve ylnda lm. Btn mr Atina'da gemi.
Babas heykel ustas, anas ebeymi. Erkenden dklm salar, yuvarlak yz, irice burnu ile kaba
grnl, filozoftan ok hamala benziyen bir
adamm. Geliigzel giyinir, yaar, kendi evinden
ok bakalarnn evinde yer ier, kansna, ocuklarna boverir, her gn evresini saran genlerle urada burada akamlara kadar ene alarm. Bir savata Alkibiades'in hayatn kurtaracak kadar gz
pekmi. Her eit insanla ahbapa, dobra dobra konuur, her dndn herkese aka syler, Devlet'in politikasna da yalnz seyirci ve tenkidci ola19
rak karrm. Konumalarnda asl gtt ama,
herkesi bildii, inand eyden phe ettirmekmi.
En ok syledii iki szden biri: Benim tek bildiim, bir ey bilmediimi bilmektir, teki de: Kendini tan; sz imi. Genliin ahlakn bozuyor diye 'e kar oyla lme mahkm edildiinde ne kendini kurtarmak iin dncelerinden ksnt yapm, ne de kaabilecei halde kam; dostlar arasnda baldran zehirini, arap ier gibi imi!
Platon olmasa Sokrates stne bildiklerimiz,
aa yukar bunlar olacakt. Ho Platon da bize
hayat stne fazla bir ey retmiyor; ama diyaloglarn her satrnda Sokrates bir Tanr gibi hazr
ve nazr'dr. Diyaloglarnn ve hele Devlet'in yazlmasna asl yol aan olay da Sokrates'in lmdr.
Bu lm ayn zamanda bugn bizim Garpl dediimiz kafann da kayna saylabilir. Onun iin Sokrates'e baldran zehirini iirten olaylar zerinde durmak istiyoruz.
Sokrates'in lm, Atina ile Sparta'nn birleip
ran ordularna kar kazandklar zaferle, yani Sokrates'in domasndan iki yl nce hazrlanmaya balar. Ortak dmana kar Sparta kara kuvvetleri,
Atina ise deniz kuvvetleriyle katlmt. Zaferden
sonra Sparta'nn ordusu bana dert oldu; memleketi smrd. Atina ise, sava iin hazrlad filoyu, ticaret iin kulland, dnyaya ald, dnya Ati?n na'ya geldi; Atinallar kendilerine hi benzemeyen,
kendileri gibi dnmeyen bambaka insanlarla tant. Deiik insanlarn bir araya gelmesi, Atina'da eski inanlarn, dn geleneklerinin ypranmasna yol at. Deniz yolculuklar Atinallar
yldzlar bilmeye, yldzlar da evrenin snrlarn
aratrmaya gtrd. Atina'da bir yandan eski inanlar ypratan, bir yandan da yeni bilgiler edinmeye alan ve sonradan filozof (bilgisever) adn
alan bir takm aydnlar tremeye balad. Bunlarn
bir ksm, Thales ve Herakleitos gibi Anadolu filozoflarnn ardndan giderek insann yaad dnyay, havay, suyu, atei, topra, yani fizik gerei aydnlatmaya alyorlar; bir ksm da akllarn yalnz btn inanlar rtmekte, her eyin pf
noktasn bulmakta kullanyorlard. Birinciler iin
nemli olan insan d gerekler, ikinciler iinse
daha ok insan ii gereklerdi. Fizikiler insanla ilgili sorunlar (meseleleri) kmsyor, sofistlerse,
hibir sonuca varmakszn da olsa, yalnz insafla ilgili sorunlar ele alyorlard. Sokrates'in doduu
yllarda Atina'da daha ok sofistlerin sz geiyordu. Dorusunu isterseniz, Sokrates fizikilerden
ok sofistlerden yanadr. Bu okuyacanz kitapta
bile aslan pay fizikilerden ok sofistlerindir; nk Devlet, insan dndan ok, insan iine evrik bir
kitaptr. Uzun szn ksas, Sokrates sofistlerle bir21 likte demek istiyor ki, insann hayat dnyann hayatndan daha nemlidir; asl bilgi dnyay deil,
insan bilmektir. Tanrlar evreni ynetedursun, insan kendi hayatn ynetmelidir; iyi ile kty, doru ile eriyi ayrdetmesini renip hem kendini,
hem bakalarn adam etmelidir. Btn bilimlerin
amac insanlarn daha iyi insan olmalarn salamaktr. Sokrates bylece felsefeyi tabiattan ok insana, fizikten ok ahlaka balam; filozofu ister istemez dnya ilerine, politikaya, gnlk sorunlara
kartrm oluyordu. O kadar ki, dncelerinden
kan sonuca gre, ya devlet adamnn filozof, ya
da filozofun devlet adam olmas- gerekiyordu.
Atina'da demokrasi ile felsefenin sarma dola
olduu, ya da birbirini didikledii yllarda sofistler arasnda iki dnce atyordu: bunlardan birine gre insanlar doutan iyi ve eittirler; toplumun kt dzeni onlar bozuyor; gller gszleri eziyor; kanunlar gllerin elinde gszlere
kar bir silah oluyor. teki dnceye gre ise, insanlar doutan ne iyi, ne de eittirler. Yalnz gl ve gszler vardr; glnn gsz ynetmesi, ezmesi tabiat gereidir ve dorudur; insan
hakl olmaya deil, kuvvetli olmaya bakmaldr. Bu
iki dnceden biri daha ok Atina, teki daha ok
Sparta devletinden rnek alyordu. Biri daha ok
halklarn, teki daha ok aristokratlarn ya da zenginlerin ekmeine ya sryordu.
22
te Platon'un Devlet diyalogunun kayna bu
iki dncenin atmasdr. Sokrates geri aka
hibirini desteklemi deildi. O, devletin bana en
aklllarn gelmesini istiyor, nerede olursa olsun,
yalnz akla uygun olan aryordu. Ne var ki, iinde
yaad Atina demokrasisinin akla uymyan taraflar oktu. Sokrates de aklnn dikine gittike durmadan dman kazanyordu. Atinalnn
'i hibir siyasal hakk olmyan klelerdi.
Geri kalan yurttatan da kk bir aznlk
Byk Meclis'e girebiliyor, devleti ynetenler yurttalar listesinden alfabe srasna gre seiliyordu.
Bylece her halk ocuu her an, devleti yneten
kiinin arasna girebiliyordu. Ama u ya da
bu deeri, bilgisi olduundan deil, yalnz halk ocuu olduundan, Sokrates herkesin baa geme
hakkn doru bulmakla birlikte, baa geenin en
deerli yurtta olmasn istiyor. Bunu istemekle de
devleti ounluun deil, sekin bir aznln ynetmesini istemi oluyordu ki, bu da bir yandan
halk ocuunun bilgisizliini yzne vurmak, te
yandan kendilerini en deerli aznlk sayan aristokratlarn ve zenginlerin halk dmanln ister istemez hakl karmak demekti. Demokrat Atina'nn
btn korkusu da, onlarn kuvvetlenip devleti elde
etmeleriydi. Nitekim Sparta'nn destekledii demokrasi dmanlar, Kritias'n nderlii ile ba kal23 drmaya hazrlanyorlard, ite bu Kritias, Platon'un
amcalarndan biriydi. Ba kaldrma suya dt. Kritias ld. Demokratlar bu ba kaldrmann arkasnda hakl, haksz Sokrates'in parma olduunu sandlar. Hem bu Sokrates de ok oluyor artk dediler;
ne Tanrlara saygs var, ne atalara, ne devlete! Herkesi, her eyi eletirmeye, akla vurup rtmeye
kalkyor; genlerde hibir eye inan brakmyor.
Sokrates bylece, ba kaldrmaya katld,
bakalarn ba kaldrmaya zorlad iin deil; serbest dnd, eski dzenin temellerini sarst
iin lme mahkm oldu. Zaferi aristokratlar ve
zenginler kazansayd, Sokrates kurtulur muydu?
Hi sanmyoruz. nk, Sokrates en gllerin deil, en aklllarn baa gemesini istiyordu, bunu istemekten de hibir g, hibir dzen alkoyamayacakt onu. stelik belki Kritias'n ve Platon'un dostluundan da olacak, diyaloglar yazlmayacak, Sokrates'in dnceleri bize kadar gelemeyecekti. Sokrates'in lm vaktinden nce ten horozun lm
gibidir. lmek, onun dncesinin kanlmaz sonucuydu. Bir bakma da en byk eseri lmdr.
Onun iin bu lm size -okuyacanz Devlet'in
de belki asl kayna olduu iin- Platon'un azndan anlatacaz:
Sokrates: "Artk gidip ykanma zaman
geldi. Zehiri imeden nce ykanmak yerinde olur sanrm. Bir ly ykama iini kadnlara
brakmamal" dedi. O zaman Kriton sze kart: "Peki Sokrates, dedi; buradakilerden ve benden, ocuklarn ve daha baka eyler stne isteklerin nedir? Ne dilein varsa yle; sevdiimiz iin seni, canla bala yaparz". "Ne mi istiyorum sizden? dedi, her zaman ne istedimse
onu: Kendi kendinize iyi bakn, bylece hem benim iin, hem benimle ilgili her ey iin, hem de
kendiniz iin gereinde yaplacak olan seve seve yaparsnz; imdiden sz vermeseniz bile. Ama kendinize bakmazsanz, eskiden ve bugn
konutuklarmzdan kan sonulara gre yaamazsanz, ne kadar sz verseniz, ne kadar yemin
de etseniz botur". "Peki yle olsun", dedi Kriton: "elimizden geleni yaparz. Ama nasl gmelim seni? Onu syle bari". "Nasl isterseniz yle. lnce artk tutamazsnz ki beni, kam
olurum elinizden".
Bunlar sylerken tatl tatl gld, bize doru bakarak: "Dostlar", dedi, "Kriton'u bir trl inandramyorum ki, asl Sokrates u anda
sizlerle konuan, her szne belli bir dzen veren Sokrates'tir. Ona kalrsa, ben biraz sonra
lecek olan Sokrates'im. Nasl gmleceini sorduu Sokrates"
Bu szler zerine Sokrates kalkt, ykanmak
25 iin baka bir odaya gitti. Kriton da onunla gitti, bekleyin, dedi bize. Biz de kendi aramzda
konuarak bekledik, o gn orada sylenen szler zerinde durduk. Bamza gelen felaketin
bykln, Sokrates'te bir baba kaybettiimizi, mrmz boyunca yetim kalacamz syledik birbirimize.
Ykandktan sonra, ocuklar geldi yanna,
(kisi ok kk, biri byke ocuu vard).
Kadnlar da girdi ieri. Sokrates onlarla Kriton'un yannda konutu, tler verdi, son isteklerini syledi. Sonra kadnlarla ocuklar dar
kartt, bizim yanmza geldi.
Bir hayli kalmt yandaki odada; gne de
batmak zereydi, gelir gelmez oturdu, fazla bir
ey konuulmad artk. On birlerin adam ieri
girdi, Sokrates'in nne gelerek: "Sokrates, dedi, sen bakalar gibi deilsin; onlara hkimlerin adna zehiri imelerini sylediim zaman kzyorlar bana, kfrediyorlar. Sen buraya gelmi
insanlarn en deerlisi, en anlayls, en iyisisin.
Bunu birok davranlarn gsterdi bana. Bugn
bile, bana hi kzmadn gryorum. lmne kimlerin sebep olduunu, kimlere kzman gerektiini biliyorsun da ondan Haydi uurlar olsun. Madem kurtulu yok, bari rahat lmeye al". Szlerini bitirirken ban arkaya evirip
26
alad ve gitti. Sokrates arkasndan: "Sana da
uurlar olsun, dediin gibi yaparm" dedi. Sonra bize dnd: "Ne iyi adam, dedi, buraya geldim geleli sk sk grmey geldi beni; zaman zaman da konutuk onunla; az bulunur bylesi;
bugn de candan alad benim iin. Haydi Kriton, dediini yapalm adamn. Getirsinler zehiri hazrsa, deilse syle de ezsinler". O zaman
Kriton; "Evet ama, dedi, gne daha batmad sanyorum, dalarn stnde olacak. Hem sen de
bilirsin ki, oklar zehiri geldikten ok sonra
ierler. Daha nce gzel yemekler yer, arap ierler; bazlar isterse diledii ile seviir bile. Madem vakit var, acele etme sen de". "Kriton, dedi Sokrates; o adamlar byle yapmakta hakldrlar, nk bununla bir ey kazandklarn sanrlar; bense yapmamakta haklym, nk bir ey
kazanacam sanmyorum. Zehiri biraz daha
geciktirmekle kendi kendime gln olurum;
hayata bouna yapyorum, tkenmek zere
olan her eyi tutmaya alyorum diye. Haydi,
haydi dediimi yap, boyuna kar koyma bana".
Bunun zerine Kriton kede bekleyen uaa iaret etti. Uak kt, biraz sonra zehiri verecek adamla dnd. Bu adam ezdii zehiri bir tas
iinde elinde tutuyordu; onu grnce Sokrates:
"Gel bakalm ahbap, dedi; bu ileri en iyi bilen
27 sensin, syle bana yapacam". "Kolay, dedi
adam, itikten sonra odann iinde dolarsn,
bacaklarnda bir arlk duyunca uzanrsn, zehir de yapacan yapar". Bu sz zerine tas
uzatt. Sokrates tas ald ve inanr msnz Ekhekrates? Ne kl kprdad, ne rengi att, ne bir ey.
Her zamanki boa bakn, alttan alttan adama
evirerek: "Ne dersin? dedi, bu ikiden Tanr iin
biraz dkmeye izin var m, yok mu?" "Sokrates",
dedi adam, "zehiri tam yetecei kadar eziyorum". "Anlyorum", dedi Sokrates, "ama her
halde Tanrlara dua etmeme izin vardr; teye gidiim daha kolay olsun diye; dilerim yle olsun".
Bunu syler sylemez hi yzn buruturmadan tas su ier gibi dibine kadar dikti.
O ana kadar hepimiz alamamak iin kendimizi tutmutuk, ama zehiri itiini grnce
dayanamadk artk. Ben de boandm. Bama
ektiim rtnn altnda ona deil, kendi kendime byle bir insann dostluundan olacama
alyordum. Kriton benden nce boanm, kalkp uzaklamt. Bandan beri alayp duran
Apollodoros, imdi gz yalarna acl,'fkeli
barmalarn da katt. Onun bu hali Sokrates'ten baka oradakilerin yreklerini sarst.
Sokrates: "Ne oluyorsunuz", dedi, "ne tuhaf
adamlarsnz, insan byle uursuz szler duy28 mamal lrken, haydi tutun kendinizi, dayankl olun!'.' Bunu duyunca utandk hep, yalarmz tuttuk. O, odada dolap duruyordu. Bir
ara, bacaklarm arlayor, dedi. Adamn syledii gibi srt st uzand. O srada adam elini
bastrp Sokrates'in bacaklarn yokluyordu.
Ayan kuvvetle skp Sokrates'e ac duyup duymadn sordu. "Hayr" dedi Sokrates. Adam
daha yukarlar skt ve bize katlap soumaya baladn gsterdi. Gsne dokunarak, souma yreine yaklanca gidecek, dedi. Souma karnna doru yaylmt ki, yzne rtt
rty kaldrd, u szler dudaklarndan kan
son szler oldu: "Kriton", dedi, "Asklepios'a bil*
horoz borcumuz var, dostlar demeyi unutmasn sakn". "Peki deriz", dedi Kriton, "baka
bir diyecein yok mu?" Cevap vermedi Sokrates, bir an sonra birden kasld. Adam yzn
iyice at, Sokrates'in bak donmutu. Bunu
grnce Kriton azn ve gzlerini kapad.
te Ekhekrates, dostumuzun, zamanmzda
tandmz insanlarn en iyisi, en bilgesi ve en dorusunun lm byle oldu. (Phaidon: ).
Sokrates ld zaman Platon yirmi sekiz yandayd. Yakkl, gl kuvvetli bir insand.
Omuzlarnn geniliinden tr sonradan Platon
adn alm derler. Soylu, zengin bir ailenin ocuuy29
du. anda grlebilecek en iyi eitimi grm,
matematikte ve iirde erkenden sivrilmiti. Olimpiyatlarda yar kazanm nl bir atletti. Ksacas filozof olmas en az beklenecek delikanllardan biriydi. Sokrates'in konumalarn ilkin bir zeka yarmas olarak ekici bulmu olabilir. Ama bu konumalarn tadna vardktan sonra kafa sporunun tekilerden ok daha nemli, Sokrates'in btn ampiyonlardan ok daha stn olduunu anlyor. Sevgili hocasnn lmyse ona dncenin hem bir tek insann, hem de btn insanlarn hayatna neler getirebileceini retiyor. Denebilir ki, Platon btn mrn Sokrates'i ldrmeyecek, tersine onu ve onun
gibileri ba tac edecek bir toplumun, bir devletin kurulabileceini dnmekle geirmitir. Hele okuyacanz diyalog bu kaygnn ta kendisidir.
lk ii Sokrates'i ldrten demokrasiden uzaklap dnyay dolamak oluyor. Nerelere gittii pek
bilinmiyor: Msr'a, italya'ya, Anadolu'ya, hatta Hindistan'a gittiini ileri srenler var. Her halde on iki
yl yok oluyor ortadan, Atina'ya krk yanda olgun
bir insan olarak dnyor. Atina yaknnda bir kr
evine yerleiyor, sonradan dnya akademilerine adn verecek olan Akademos'un bahesinde genlerle buluup Sokrates gibi kendini sevdiren bir hoca
oluyor. te Platon filozofi ile sanat sevgisini birletiren, insan dncesini bir eit tiyatro yoluyla an30 latan diyalog eidini o zaman yaratyor. Bu arada
Platon, Sicilya'nn zorbas Kral Dionysios'un sarayna gidip orada dnd devleti gerekletirmeyi deniyor; ama ne filozof olmaya, ne de devleti filozoflara brakmaya yanamayan kral, Platon'u kap dar ediyor. Tekrar dnce bahesine dnen
Platon artk seksen yana kadar hem evresindeki,
hem de gelecek yzyllardaki genlerle en iyi devletin nasl olabileceini tartmakla yetiniyor.
Ne Yunanistan'da, ne de belki hibir yerde gereklemeyeceini anlad en iyi devleti Sokrates'le
birlikte bir kitapta kuruyor. Diyaloglarnn en gzeli deilse bile -nk gzel sz daha ok len'e
yakyor- en zengini, en ykls olan Devlet 'te
Platon insanlara btn duygu ve dncelerinin,
btn sevgi ve fkelerinin, phe ve hayallerinin
zetini veriyor. En iyi devletin bir topya olduunu biliyor elbet, biliyor ama, kurulsun kurulmasn,
herkesin byle bir devlete, yani en doruya ynelmekle adam olacana inanyor. Herkes byle bir
devleti varsayp onun kanunlarna gre yaasn, diyor.
Sabahaddin Eybolu - M. Ali Cimcoz31
SOKRATES'N SAVUNMASI
Eski Yunanca zel adlarn yazl hakknda not
Yunan eserlerinin evirisinde tanr, insan ve lke adlarn, asllanndaki gibi yazmay uygun bulduk; bunun iin de
bugn Avrupa lkelerinin hemen hepsinde kullanlan evriyaz yntemini aldk. Yunancumn her harfi, aadaki cetvelde gsterildii gibi, tek veya ift harfle karlanmtr. "Th"
ve "kh" gibi ift harfleri kullanmaya gerek vard; nk Yunancann 'sn da, T 'n da "t" ile gsteremezdik, ikisini
ayrmak zorunluydu. "X" iin de yalnzca "h" harfini alsaydk Yunancada bazan sesli harflerin nne gelen ( ' ) iareti
ile karabilecekti.
"Ph" ift harfine gelince, Yunanca'nn $ harfini Avrupallar teden beri byle gsterirler; eski Romallar da yle
gstermiler; demek ki o harfin sylenii Romallarn "/"
harfinin syleniine tmyle uymuyormu.
Romallar ve bugnk Avrupa lkeleri, Yunanca'nn S
harfini de "x" ile gsterirler; ancak "x" harfi bizim alfabemizde yok; bu yzden "x" yerine "ks" ift harfini kullanmay daha uygun bulduk.
Yunancada "y" harfi sessiz deil, sesli harftir ve ""
okunmas gerekir. Ancak bu syleyi kesin de deil. Bugnk Yunanllar onu "i" diye okuyorlar.
ift sesli harfleri de gene ift olarak gsterdik. Ancak
(ou) yerine tek bir "u" koyduk; bu imdiki uluslararas evriyazda da byledir.
Yunan Alfabesi:
A A
H E
B B
Th
r G
I 1
A D
K K
E E
A
L
Z Z
M MN
s
O
n
p
2
N
Ks
0
P
R
S
T
Y
4>
X
T
Y
Ph
Kh
Ps
0
35
BRNC BLM
XXII
Atinallar! Beni sulayanlarn zerinizdeki etkisini bilemiyorum; fakat szleri o kadar kandrcyd ki ben kendi adma onlar dinlerken az daha
kim olduumu unutuyordum. Byle olmakla birlikte, inann ki bir tek doru sz bile sylemediler.
Ancak, uydurduklar birok yalan arasnda, beni
usta bir konumac gibi gstererek szlerimin gzelliine kanmamak iin sizi uyank olmaya armalarna ok atm. Azm aar amaz hi de gzel konuan bir adam olmadm ortaya kacak ve
yalanclklar kesinlikle anlalacak olduu halde,
bunu sylemek iin insan dorusu ok utanmaz olmal. Eer onlar her doru syleyen adama "konumac" diyorlarsa, diyeceim yok. Bunu demek istiyorlarsa ben yle olduumu kabul ederim; ama
onlarn anladndan bambaka anlamda. Herhalde, az nce de dediim gibi, sylediklerinde doru bir yan hemen hemen yoktur; ben ise size tm
gerei syleyeceim. Ancak, Atinallar, ben onlar
gibi batan baa parlak ve gsterili szlerle bezenmi hazr bir sylev yapacak deilim; Tanr korusun! Hayr, u anda iyi kt dilim dnd kadar
syleyeceim; nk btn diyeceklerimin doru
olduuna inanyorum. inizde kimse benim dorudan baka bir ey syleyeceimi sanmasn. Toy
39
delikanllarmz gibi huzurunuzda birtakm ssl
cmlelerle konumak, benim yamdaki bir adama
yakmaz. Sizden yalnzca unu dileyeceim; kendimi savunurken teden beri alk olduum gibi
konutuumu, agorada, sarraf tezghlarnda ve
benzeri yerlerde nasl konuuyorsam burada da yle konutuumu grrseniz amayn, o yzden de
szm kesmeyin. nk ben yetmiimi atm
halde ilk kez yarg huzurunda bulunuyorum; bu
yerin diline tmyle yabancym. Bunun iin, bir
yabancnn ana diliyle kendi yurdunun geleneklerine gre konumasn nasl doal karlarsanz beni de tpk bir yabanc sayarak alk olduum gibi konumama izin verin. Bu dileimi yersiz bulmayacanz umarm. Syleyi iyi ya da kt olmu, bundan ne kar? Siz yalnzca benim doru
syleyip sylemediime bakn, asl buna nem verin. Zaten yargcn asl stnl buradadr; nasl
ki konumacnnki de doruyu sylemektir.
II
Atinallar! nce bana yneltilmi olan daha eski sulamalara ve beni ok daha eskiden beri sulayanlara yant vermek isterim. Bundan sonra daha yenilerini yantlayacam. nk, Atinallar,
yllardan beri haksz yere beni size kar sulayp
40 duran birok kimse olmutur. Anytos ile arkadalar benim iin daha az tehlikeli olmamakla birlikte, ben bunlardan daha ok korkarm. Evet, yarglarm, bunlar daha tehlikelidirler; nk bunlar birounuzu ta ocukluunuzdan beri yalanlarla kandrarak gya gklerde olup bitenlerle uraan, yerin altnda neler getiini aratran, yanl doru
gibi gstermeyi beceren Sokrates adl bir bilgin olduuna sizi inandrmlardr. Beni sulayanlar iinde en ok korktuklarm ite bu masal yayanlardr;
nk bunlar dinleyenler, bu gibi konularla uraanlar tanrlara inanmaz sanyorlar, inann, bu
adamlar oktur; eskiden beri beni bununla suluyorlar. stelik bunlar, ocukluunuzda olsun,
genliinizde olsun, daha ok etki altnda kalabileceiniz yalardayken, kulaklarnza doldurmulard. Hem bu sulamalar, karlarnda kendilerini
yantlayacak kimse yokken, benim arkamdan oluyordu. Bir komedya yazarn bir yana brakrsak,
tekilerinin ne adn biliyorum, ne de size syleyecek durumdaym, iin en korkun yan ite bu.
Kskanlklar, ktlkleri yznden bazen ilkin
kendilerini bile inandrmaya varacak kadar, sizi tm
sulamalara inandran bu adamlar, uralmas en
g olanlardr, nk bunlar ne buraya getirmek ne
de sylediklerini rtmek olanakldr Bu yzden
kendimi savunurken yalnzca glgelerle arpmak,
41
karmda yant Verecek biri olmadan savlarnn yanlln gstermek zorunda kalyorum. O halde,
demin de dediim gibi, dmanlarmn iki trl olduunu gryorsunuz; bir beni imdi sulayanlar,
bir de eskiden sulam olanlar. Umarm ki, ilkin
ikincileri yantlamam siz de yerinde bulursunuz;
nk bunlar hem tekilerden daha nce, hem de
daha sk duymusunuzdur.
O halde, Atinallar, artk savunmama balayabilirim. Yllardan beri kafanzda kklemi olan
bir sulamay ksa bir zamanda skp atmaya almalym. Eer hakkmda ve hakknzda hayrlysa, bunu baarmay ve kendimi temize karmay dilerim. Ama bunun kolay bir i olmadn da iyice
biliyorum. Her neyse, bunu tannnn buyruuna brakalm; bana den'grev, yasann emrine gre
kendimi savunmaktr.
III
Batan balayarak, benim ktlenmeme yol
aan ve Meletos'u bana kar bu davay amak iin
yreklendiren sulamann ne olduunu aratralm.
ncelikle, bana haksz yere sulama yneltenler
bakalm ne diyorlar. Beni dava ettiklerini varsayarak bunlarn sulamalarn yle ksaca bir toplayacam; "Sokrates kt bir insandr; yeraltnda ve
42
gkyznde olup bitenlere karyor, eriyi doru
diye gsteriyor, bunlar bakalarna da retiyor;
sulamann aa yukar z bu. Aristophanes'in
komedyasnda grdnz gibi; sahnede Sokrates
adl bir adam dolatrlyor, havada gezdiinden,
benim hi ama hi anlamadm eylerden dem vurarak bir sr sama sapan sz sylyor. Bunu,
byle bir bilgisi olanlar varsa, onlar kltmek iin
sylemiyorum. Atinallar, Meletos'un bana at
bu davadan kurtulamayaym ki, gerekte benim
bunlar zerinde en kk bir fikrim bile yoktur.
Burada bulunanlarn ou bunun doruluuna tanktr. Onlara sesleniyorum: Beni dinleyenler, iinizde bu konular hakknda imdiye kadar tek sz
sylediimi bilen varsa buradakilere sylesin Yantlarn iitiyorsunuz. Sulamann bu ksmna verdikleri bu yant karsnda, geri kalannn doruluu hakknda da bir yargya varabilirsiniz.
IV
Bunun gibi, benim parayla ders vermekte olduuma ilikin dolaan szn de hibir temeli yoktur; bu da tekiler kadar aslszdr. Dorusu, bir
kimsenin insanlara gerekten bir ey retmesi
olanakl olsayd, buna karlk para almas bence o
kimse iin bir onur olurdu. Leontinoili Gorgias gi43 bi, Keoslu Prodikos gibi, Elisli Hippias gibi kent
kent gezerek ders veren ; genlerin kendi hemerilerinden parasz ders almalar olana varken, onlar bu kiilerden ayrarak kendilerine ekecek kadar kandran, dersleri iin para almakla kalmayp
stelik bu paray ltfen kabul ettiklerinden dolay
bir de teekkr ettiren kimseler var! imdi, Atina'da Paroslu bir bilgin vardr. Bu adam tanmam
yle olmutu: Bir gn, bilgicilerin (sofist) uruna
dnya kadar para harcayan Hipponikosolu Kallias'a raslamtm; bu kiinin iki olu olduunu biliyordum, onun iin kendisine sordum: Kallias, dedim, iki olun olacana iki tayn veya buzan olsayd, bunlar eitecek birini bulmakta zorluk ekmezdik; onlan kendi doalarnn olanakl kld
lde yetitirecek ve olgunlatracak bir seyis veya bir ifti tutardk; mademki birer insandrlar, onlan eitimleri iin kime gnderebileceini biliyor
musun? Onlan bir insan ve bir yurtta olarak yetitirecek biri var mdr? Herhalde, oullarn olduuna gre bu konuyu dnmsndr? Ne dersin,
byle bir kimse var m? Kallias bana, evet var, dedi. yleyse kim? Nereli? Derslerini kaa veriyor?
diye sorunca, "Paroslu Evenos dersine be mina (1)
alyor" yantn verdi. O zaman kendi kendime dndm ve dedim ki: Evenos gerekten byle bir
bilgin ise, bu bilgisini bu kadar ucuza retiyorsa,
44 dorusu mutluymu. Bende de byle bir bilgi olsayd, gerekten ben de gurur ve sevin duyardm;
fakat, Atinallar, dorusu benim byle bir bilgim
yoktur.
V
Belki iinizden biri btn bunlara kar diyecek ki: "Sokrates, bunlarn hepsi gzel, ama uradn bu sulamalar nereden kyor? Herhalde allann dnda bir ey yapm olacaksn ki sana kar bu gibi sulamalar var. Sen de herkes gibi olsaydn btn bu dedikodular kmazd; o halde, hakknda acele bir hkm vermemizi istemiyorsan bize bunlarn nedenini anlat." Bu kar knn hakl ve yerinde olduunu kabul ederim; onun iin ben
de size bu kt nmn nereden ktn anlatacam. Ltfen dikkatle dinleyin. Bazlarnz belki
aka ediyorum sanr; ama inann ki tamamyla doru sylyorum. Atinallar, bu n bende bulunan bir
tr bilgiden, yalnzca ondan kmtr. Bunun ne
biim bir bilgi olduunu sorarsanz, derim ki, bu,
herkesin elde edebilecei bir bilgidir; ben de ancak
bu anlamda bir bilgim olduunu sanyorum. Oysa
szn ettiim kimselerin, bende olmad iin size anlatamayacam insanst bilgileri var. Benim
byle bir bilgimin olduunu syleyen yalan sy45
ler, bana kara alm olur. Atinallar, size belki abartyorum gibi gelecek, fakat szm kesmemenizi
dilerim. nk size imdi syleyeceim szler benim szlerim deildir. Size gvenilir bir tank gstereceim. Benim bir bilgim varsa, bunun nasl bir
bilgi olduunu Delphoi Tanrsndan dinleyin. Khairephon'u tanrsnz; ok eski bir arkadamd; sizin de dostunuzdu, geen srgnde o da sizinle birlikteydi, dnerken de birlikte gelmitiniz. Khairephon'un huyunu bilirsiniz, kafasna koyduu eyi
kesinlikle yapard. Bir gn Delphoi'ye gitmi, -ltfen szm kesmeyin- benden daha bilgin bir kimse olup olmadn tanrya ekinmeden sormu;
Pytholu tanr szcs de benden daha bilgin bir
adam olmadn sylemi. Khairephon bugn sa
deil, ama kardei burada, mahkemededir; sylediklerimin doruluunu onaylayabilir.
VI
Bunu size srf bu kt nmn nereden geldiini gstermek iin sylyorum. Tanrnn bu yantn renince dndm: Tanr bu szyle ne demek istemi? Bu bilmece nedir? nk, az olsun,
ok olsun, bende byle bir bilgi olmadn biliyorum. Byle olduu halde insanlarn en bilgini olduumu sylemekle ne demek istiyor? Tanr yalan
46
sylemez, yalan onun szyle uzlar bir ey deil.
Ne demek istediini uzun zaman dndm; en sonunda iin asln bir aratraym dedim. Bilgisi belli birini bulup tanrya gider, szn rtmek iin
derim ki: "te benden bilgili bir adam; oysa sen
benim iin en bilgili demisin." Bunun zerine bilgisiyle n salm birine gittim, kendisine iyi baktm. Ad gerekmez, denemek iin setiim bu adam
devlet ileriyle urar. Vardm sonu u oldu: Bu
adam ok kimselere ve kendisine bilgin gibi gzkyor ama gerekte hibir bilgisi yok. Bunun zerine kendisini bilgin sandn, gerekte ise olmadn anlatmaya altm. Bunun sonucu, onun da,
stelik orada bulunup beni dinleyen birok kimsenin de dmanln kazanmam oldu. Yanndan ayrlrken kendi kendime dedim ki: dorusu belki ikimizin de iyi, gzel bir ey bildiimiz yok; gene de
ben ondan bilgiliyim ; nk o hibir ey bilmedii halde bildiini sanyor; ben ise bilmiyorum ama
bildiimi de sanmyorum. Daha dorusu, bilmediimi biliyorum; demek ki ondan biraz daha bilgeyim. Bundan sonra baka birine, daha da bilgili tannan baka birine gittim. Gene ayn sonuca vardm; onun da, daha biroklarnn da dmanln
kazandm.47
XXII
Bylece, birok dman edindiimi bile bile,
birini brakp tekine gidiyor, gittike umutsuzlayor ve kederleniyordum. Artk boynumun borcu
oldu, her eyden nce tanrnn szn gz nnde
tutmalym diyordum. Bilgili denen kim varsa ona
bavurarak tanrnn ne demek istediini anlamam
gerekiyordu. Size doruyu sylemeliyim. Atinallar, kpek hakk iin, btn o aratrmalarmda baktm, asl bilgisizler, bilgilidir diye tannm olanlar! Botur denenlerde ise daha ok akl var. Size
btn o dolap durmalarm anlataym. Atinallar;
o kadar didindim, tanrnn szn rtemedim.
Devlet adamlarndan sonra tragedya yazanlara, vgclere (2), her trden ozana bavurdum. Kendi
kendime, artk bu kez greceksin, kendinin onlardan ok daha bilgisiz olduunu anlayacaksn diyordum. Yazlarndan, bence en iyi ilenmi paralan setim, ne demek istemi olduklarn gidip
kendilerine sordum, bir ey reneceimi umuyordum. Yarglar, inanr msnz? Doruyu sylemeye utanyorum; ama sylemeliyim. O ozanlann, yaptlan hakknda dedikleri, orada bulunan hemen
herkesin diyebileceinden daha iyi deildi. O zaman anladm ki ozanlar yaptlarn bilgilerinden deil, bir eit igdyle, tanndan gelme bir esinle ya48 zyorlar, tpk bir sr gzel ey syleyip de dediklerinden bir ey anlalmayan tanr szcleri, biliciler gibi. Ozanlar iin de yle olduunu grdm;
stelik onlar, kendilerinde ozanlk var diye, bilmedikleri eylerde de insanlarn en bilgini olduklarn sanyorlar. Yanlarndan ayrlrken anlamtm ki,
devlet adamlar karsnda nasl bir stnlm varsa, onlardan da ylece stnm.
VIII
En son, ustalara gittim; nk kendim bir ey
bilmediimin farknda olduum gibi, onlarn da
hem ok, hem de iyi eyler bildiklerinden emindim.
Bu kez aldanmamm; onlar benim bilmediim
birok eyleri gerekten biliyorlard ve bunda hi
kukusuz benden daha bilgindiler. Ama, Atinallar,
grdm ki iyi ustalarda da ozanlardaki zr var;
kendi ilerinin eri olduklar iin en yksek eylerden de anladklarn sanyorlar, byle sandklar
iin de asl bilgileri glgede kalyor; o kadar ki Tanrnn szne geldim, onlar gibi bilgin, onlar gibi de
bilgisiz olmaktansa, bilgilerini de, bilgisizliklerini
de edinmeyip "Olduum gibi kalmak daha iyi deil mi?" diye dndm; gerek kendime, gerek Tanr szne yant vererek, benim iin olduum gibi
kalmak daha iyi dedim.
49
XXII
Atinallar, btn bu aratrmalarm birok dman, hem de en kt, en tehlikeli trnden dmanlar edinmeme neden oldu; birok karalamaya yol
at; adm bilgeye kt, nk beni dinleyenler,
bakalarnda bulunmadm gsterdiim bilginin
bende bulunduunu sandlar. Asl bilen, Atina Yarglar, belki yalnzca tanrdr; o szyle de insan
bilgisinin byk bir ey olmadn, hatta bir ey olmadn gstermek istemitir; "Sokrates", demi
olmas ancak bir sz geliidir: "Ey insanlar! Aranzda en bilgeniz, Sokrates gibi bilgeliinin gerekte bir hi olduunu bilendir", demek istemitir. te bylece tanrnn szn dnerek yer yer
dolayor, yurtta olsun, yabanc olsun bilge sandm kimi bulursam konuup soruyorum; bilge olmadklarn anlaynca da, tanr szne hak vererek
bilge olmadklarm kendilerine gsteriyorum. Bu
i btn zamanm alyor; bu yzden devlet ileriyle de, kendi ilerimle de yeterince uraacak zaman
bulamyorum; o kadar ki, tanrya hizmet edeceim
diye yoksul kaldm.
X
Dahas var: Birtakm genler kendiliklerinden
bama toplanyor; babalan zengin, zamanlar bol;
50
ben nme aldm adama sorular sorarken durup
dinliyorlar; stelik bilgilerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar, ou kez bana benzeyerek bakalarn da denemeye kalkyorlar; az
bir bilgiyle, stne stlk bsbtn bilgisiz, kendilerini bilgin sananlar saysz; bunu o delikanllar
da biliyorlar. Sktrdklar adamlar kendilerine
kzacaklarna bana kzyor, "Ah! Alak Sokrates!
Genleri batan karyor!.." diyorlar. Oysa biri kp da kendilerine sorsa "Peki ama bunun iin ne
yapyor? Ne retiyor?" dese, ne yant vereceklerini bilemezler; fakat aknlklarn belli etmemek
iin de her zaman filozoflara kar evrilen "bulutlarda, yerin dibinde olup bitenleri retmek", "tanrlara inanmamak", "iyiyi kt gstermek" gibi
beylik szleri sayp dkerler; nk bir ey bilmedikleri halde biliyor grnmek istediklerinin aa vurulduunu sylemeye bir trl dilleri varmaz.
Onlar, iyi tannacaz, szmz geecek diyen, kalabalk bir gurup insandr; benim szm alnca,
bir azdan konuup karlanndakini kandrmay
bildikleri iin, teden beri, ar karalamalarla kulaklarmz doldurdular, gene de dolduruyorlar. Meletos'a, Anytos'a, Lykon'a bana saldrmak cesaretini veren, ite bu karalamalardr. Meletos, airlerin, Anytos, ustalarla politikaclarn, Lykon da konumaclarn dmanlklarna tercman olmutur.
51 Szme balarken de dediim gibi, byle kk salm bir karalamadan kendimi bylesine az bir zamanda temize karabileceimi sanmam. te, Atinallar, size doruyu syledim; byk kk, bir
eyi saklamadm, bir eyi deitirmedim. Biliyorum ki bu yzden gene dmanlklaryla kar karya kalacam; bu da gsterir ki ben doruyu sylyorum, bana hakszlk ediliyor, nedeni de budur.
imdi arayn, sonra arayn, bulacanz hep budur.
XI
Beni sulayan birinci gruba kar savunmam
iin bu kadar yeter; imdi ikincilere dnyorum.
Bunlarn banda Meletos ; kendi szyle iyi, yurdunu gerekten seven Meletos var. Bunlara kar da
kendimi savunmaya alacam. Nelerden yakndklarn bir okuyalm. Aa yukar yle deniyor:
Sokrates, genleri doru yoldan ayrmakla, devletin tanrlarna inanmamakla, bunlarn yerine yeni
yeni tanrlar koymakla suludur, ite bana ykledikleri sular; bunlarn hepsini ele alalm.
Genleri doru yoldan ayrmak suunu iliyormuum. Ben de ileri sryorum ki; Meletos ciddi
eyleri alaya alarak herkesle elenmekten, gerekte zerinde hi uramad ilere szmona ballk ve ilgi gstererek herkesi mahkemeye srk52
lemekten suludur. Bunun byle olduunu size kantlamaya alacam.
XII
Meletos, yle gel, bana yant ver: Genlerimizin olabildiince erdemli olmalarna ok nem veriyorsun, deil mi?
-Tabii veriyorum.
- O halde, onlan daha iyi klann kim olduunu da yarglara syle. Madem ki onlan doru yoldan ayran ortaya karmak glne katlanmsn ve yarglann karsnda beni gstererek bu sulunun ben olduumu ortaya atyorsun, o halde unu da bilmen gerekir. Onlan eitenler kim? Yarglara adlanyla syle Grdn m? Meletos, susuyorsun ite. Bir ey sylemiyorsun, ama bu susman, senin iin utanlacak bir ey deil mi? Konuyla hi bir iliiin yoktur dememin, bu, ak bir
kant deil mi? Syle dostum, syle, genleri daha iyi klan kimdir?
-Yasalar.
-Fakat, delikanlm, bu benim soruma yant deil ki. Ben unu bilmek istiyorum: Her eyden nce bu yasalan bilen kim?
- te bu mahkemedeki yarglar, Sokrates.
- Ne dedin? Nasl, Meletos? Onlar genleri yetitirebilir, daha iyi klar m diyorsun?
53 - Elbette.
- Hepsi mi, yoksa bazlar m?
- Hepsi.
- Hera hakk iin ne gzel sz! Demek genleri daha iyi klanlar birok kiiymi. O halde, syle bakalm, burada bizi dinleyenler de genlii eitiyorlar m?
- Evet onlar da.
- Peki, ya senato yeleri?
- Onlar da.
- Acaba Meclis halinde toplanm yurttalar,
genlii doru yoldan ayryorlar m, yoksa eitiyorlar m dersin?
- Onlar da eitiyorlar.
- O halde, bundan baka, btn Atinallar onlar gzel ve iyi klyorlar; onlar yalnzca ben doru yoldan seafoodplus.info srdn bu, deil mi?
- Tam bu ite.
- Sen haklysan, ben gerekten, ok mutsuz bir
adamm Ama de ki, sana yle bir ey soruyorum; acaba sana gre atlar iin de bu byle mi? Atlara da herkesin iyilik ettiine, yalnzca bir kimsenin ktlk ettiine mi inanyorsun? Gerek bunun
tam tersi deil mi? Atlar, bir veya birka kii, yani seyisler eitebiliyor; binenler ise onlar bozuyorlar, deil mi? Atlar iin de, baka hayvanlar iin de
byledir, deil mi, Meletos? Bu, kukusuz byle54
dir; Anytos ile sen, ne derseniz deyin, genleri yalnzca bir kiinin yanl yola srkledii, ondan
baka herkesin daha iyi kld doru olsayd, bu
onlar iin gerekten esiz bir mutluluk olurdu. Ama hayr, Meletos, genler zerinde hi kafa yormadn yeterince gsterdin; senin kaytszln,
bama atn ileri hi umursamam olmandan da
aka anlalyor.
XIII
imdi sana bir sorum daha var. Zeus hakk iin
yantla! Sence kt kimselerle birlikte yaamak m,
yoksa iyi kimselerle birlikte yaamak m daha iyi?..
Yantlasana, dostum; zor bir ey sormuyorum, iyi
insanlar yanlanndakilere hep iyilik, ktler de ktlk ederler, deil mi?
- Kukusuz.
- imdi, bir arada yaad kimselerden yarardan ok zarar grmek isteyen var m?.. Yantla, dostum, yasa,yantlaman emrediyor. Zarar grmek isteyecek kimse var mdr?
- Kesinlikle yoktur.
- Peki, genleri doru yoldan karyor, ktle gtryor diye beni suluyorsun; sence ben
bu suu bilerek mi, bilmeyerek mi iliyorum?
- Bilerek, diyorum.
55
- Demek ki, Meletos, iyilerin, yanlarndakilere iyilik, ktlerin ise ktlk ettikleri, u gen yanda senin yksek zekanca bilinen bir gerek olduu halde, ben bu yamda, birlikte yaamak zorunda olduum bir kimseyi doru yoldan ayrrsam, ondan bana zarar geleceini bilmeyecek kadar karanlk ve bilgisizlik iindeyim; hem de bunu, savma gre, bile bile yapyorum. Meletos, buna ne beni inandrabilirsin, ne de bakalarn.
yleyse ya ben onlar doru yoldan karmyorum yahut da karyorsam, bunu bilmeyerek
yapyorum; her iki halde de yalan sylyorsun.
Bundan baka, ilediim su bilmeyerek ilenmise, yasa onu su saymaz; beni bir yana ekerek ayrca anmsatman ve t vermen gerekirdi; nk
tle, bilmeyerek ilediim suu herhalde ilemekten vazgeerdim: oysa sen benimle konumaktan, bana retmekten kandn; bunu istemedin;
beni mahkemeye, yasann, aydnlatlmas gerekenleri deil, cezalandrlmas gerekenleri gnderdii
mahkemeye srkledin.
XIV
Atinallar, artk anlalyor ki Meletos bu ilerle, az olsun ok olsun, kafa yormamtr; ama Meletos sen gene syle; ben genleri nasl yanl yola
56
srklyorum? Yazdn sulamadan anladma
gre, genlere devletin tapnd tanrlar tanmamay, onlarn yerine baka tanrlara inanmay retiyormuum; genleri bozan derslerim bunlardr
diyorsun, deil mi?
- Evet, bunu btn gcmle ileri sryorum.
- yleyse, Meletos, szn ettiimiz tanrlar
hakk iin ne demek istediini bana ve bu yarglara daha aka anlat. Sence ben birtakm tanrlara inanmay retiyormuum; yle ise o tanrlara
ben kendim de inanyorum, demek ki bsbtn tannbilmez deilim, byle bir su ilememiim; imdi unu anlayalm: sen beni devletin tanrlarn brakp baka tanrlara inanmakla m suluyorsun?
Yoksa tanrlara bsbtn inanmayp bunu bakalarna da alamakla m?
- Evet, ben senin hibir tanrya inanmadn
sylyorum.
- alacak ey! Meletos, bunu nereden karyorsun? Herkes gibi, gnein ya da ayn tanrlna inanmadm m sylemek istiyorsun?
- Emin olun yarglar, inanmaz; nk gnein
ta, ayn toprak olduunu sylyor.
- Fakat, dostum Meletos, sen beni Anaksagoras sanmsn da buraya karmsn. Buradaki yarglar Klazomenaili Anaksagoras'n kitaplarnn
bu kuramlarla dolu olduunu bilmeyecek kadar bo
57 ve bilgisiz mi sanyorsun? Genler bu kitaplar orkestrada en ok bir drahmiye satn alabilirlerse,
Sokrates de bu dnceleri sahiplenince delikanllar onunla alay edebilirlerse, bunlar neden gelip
benden rensinler ? (3) Doru syle, Meletos, sen
gerekten benim hibir tanrya inanmadm m
sanyorsun?
- Zeus'a yemin ederim ki, hibir tanrya inanmyorsun.
- Buna kimse inanmayacak. Atinallar, bu Meletos azgn kstahn biri; beni sulamas da genliinden, aalama olsun diye. Kim bilir, belki de
beni denemek iin bu bilmeceyi uydurmutur. Belki de kendi kendine, "Bakalm bilgin Sokrates ii
alaya alp birbirini tutmaz szler sylediimi bulacak, ortaya karacak m; yoksa onu da, bizi dinleyenleri de aldatabilecek miyim?" demitir. Bana
yle geliyor ki sulamasnda bir dedii bir dediini tutmuyor. Sanki yle demi: "Sokrates, tanrlarn varlna inanmamaktan, tanrlar olduuna da
inanmaktan suludur." Buna dpedz alay derler.
XV
Atinallar, Meletos'un dt elikileri benimle birlikte gzden geirin! Ve sen Meletos, bizi yantla. Siz de benim ta bataki dileimi anm58 sayn da alk olduum gibi konuursam, ses karmayn. Dnyada bir kimse var mdr ki, Meletos, insanlara zg iler olduuna inansn da insanlarn varlna inanmasn? una syleyin, Atinallar, kaamakl yollara sapmadan beni yantlasn.
Bir adam bulunur mu ki at yoktur, ama atn kullanld iler vardr; flavtaclar yoktur, ama flavtaclk vardr desin? Bulunmaz, dostum, bulunmaz.
Madem ki sen yantlamaktan kamyorsun ; sana
da, buradakilere de ben karlk vereyim; ama sen
hi olmazsa unu yantla : bir kimse var mdr ki
tanrlara zg ilere inansn da tanrlara inanmasn? Daimonlara inanmasn da, daimonlarn gcne inansn?
- Hayr, yoktur.
- ok kr, yarglarn zoruyla azndan bu
yant alabildim. Demek daimonluk ilere, bu iler
yeni olsun eski olsun, inandm ve bunlar rettiimi ileri sryorsun. O halde, sylediine gre,
ben daimonluk ilere inanyorum. Sulamanda buna ant bile iiyorsun. Bu ilere inanyorsam, onlarn varlna da ister istemez inanmam gerekir, yle deil mi? Hi phesiz,yantlamadna gre senin de ayn dncede olduunu kabul ediyorum.
Peki, daimonlar tanr veya tannoullan olarak alabiliriz, deil mi?
- Evet, phesiz.
59
- yle ise, sylediim gibi, daimonlann varlna inanyorsam, te yandan da ne adla olursa olsun, daimonlar bir tr tann iseler, bilmeceler uyduruyorsun ve bizimle eleniyorsun demekte haksz
mym? Hem tanrlara inanmadm ileri sryorsun, hem de biraz sonra daimonlara inandm
sylemekle tanrlara inandm kabul etmi oluyorsun! Denildii gibi daimonlar, tanrlarn nymhalar ya da baka analardan doma pileri iseler, tanrlar olmad halde, tanrlarn ocuklar olduuna
kim inanabilir? Bu, katrn eekle atn yavrusu olduuna, ama eein de, atn da var olmadna
inanmak kadar yersiz olur. Hayr, Meletos, sen btn bu samalan ya beni denemek iin kasten karmsndr, yahut da bana kar ciddi bir su' bulamadndan sulamana koydun. Fakat, inan ki,
ayn kimsenin daimonlara zg ilere inand halde, daimonlara, tanrlara, kahramanlara inanamyacana, biraz anlay olan hi kimseyi inandramazsn.
XVI
Meletos'un sulamalarn yeterli lde yantladm sanyorum; daha fazla savunmaya gerek yok.
Bununla birlikte, zerime ne kadar ok kin ekmi
olduumu dnyorum ve yarglanmam gerekir60
se, beni yok edecek olann bu olduunu; Meletos,
Anytos deil, imdiye kadar birok iyi insann lmne neden olmu, belki ileride de olacak olan karalama ve ekememezlik olduunu dnyorum;
nk bu kurbanlarn sonuncusu her halde ben olmasam gerek.
Belki biri yle diyecek: "Sokrates, seni byle
zamansz bir sona srkleyen bir mrden utan
duymuyor musun? "Bana bunu soracak olana aka yant verebilir ve diyebilirim ki: Dostum, yanlyorsun. Deeri olan bir kimse, yaayacak mym
yoksa lecek miyim, diye dnmemelidir; bir i
grrken yalnzca doru mu eri mi, yrekli bir
adam gibi mi yoksa tabanszca m davrandn dnmelidir. Oysa sizin gznzde, Troia'da len
kahramanlarn, hele namussuzlua kar her trl
tehlikeyi kmseyen Thetisolunun bir deeri olmamas gerektir. Hektor'u ldrmek iin sabrszlanrken, anas tanr ona, yanlmyorsam, aa yukar u szleri sylemiti: "Olum, arkadan Patroklos'un cn alacak ve Hektor'u ldreceksin,
ancak bil ki onun arkasndan sen de hemen leceksin; nk tanr yargs byle emrediyor." Halbuki o, bu de aldrmayp her eyi gze alarak, arkadann cn almadan namussuzca yaamaya
lm ve tehlikeyi stn grd: "Burada u eri gemilerin yannda, dnyaya gereksiz bir yk olarak,
61 maskara gibi durmaktansa, dmanmdan cm
alaym, arkasndan da leyim." Onun bu davrannda hi lm ve tehlike korkusu var myd? En
doru davran, Atinallar, bir kimsenin yeri neresi olursa olsun, ister kendinin setii, ister komutannn gsterdii yer olsun, tehlike karsnda direnmek; lm, baka tehlikeleri deil, ancak namusu gz nnde bulundurmaktr.
XVII
Atinallar, benim iin de bundan baka trl
davranmak gerekten ok garip olurdu; nk, Potidea'da, Amphipolis'te, Delion'da, setiiniz komutanlarn gsterdikleri her yerde, her trl lm
tehlikesi karsnda btn yrekliliiyle duran ben,
imdi, kendi dnce ve sanmca, tanr tarafndan,
kendimi ve bakalarn denemek iin filozofluk
greviyle gnderildiim zaman, lm veya baka
bir ey korkusuyla nasl grevimi brakp kaardm? Byle bir davran gerekten ar bir su olurdu. Kendimi bilge sanarak lm korkusuyla tanr
szne ba emeseydim, o zaman mahkemeye pek
hakl olarak arlabilir, tanrlarn varln yadsmakla sulanabilirdim. nk, yarglar, lm korkusu, gerekte bilge olmadn halde kendini bilge sanmak deil midir? Bilinmeyeni bilmek sav de62 il midir? insanlarn, korkularndan, en byk ktlk saydklar lmn en byk iyilik olmadn kim bilir? Bilmediimiz bir eyi bildiimizi sanmak gerekten utanlacak bir bilgisizlik deil midir? ite yarglar, ancak bu noktada bakalarndan
farkl olduuma inanyorum. Belki de onlardan
daha bilge olduumu ileri srebilirim: Ben, teki
dnyada olup bitenler hakknda pek az bir ey bildiim halde, bir ey bildiime inanmyorum; fakat, tanr olsun, insan olsun, belki, kendinden daha
iyi olanlara hakszlk ve bakaldrnn bir ktlk,
bir namussuzluk olduunu biliyorum; ben ktlk
olduunu iyice bildiim eylerden korkarm, ama
iyilik olmadn kestiremediim eylerden ne korkar, ne de saknrm. Onun iin siz beni imdi serbest brakn; Anytos'un size: "Sokrates madem ki
byle sulanmaktadr, ona her halde lm cezas
vermek gerekiyor, yoksa btn ocuklarnz onun
tlerini dinleyerek bsbtn bozulacaktr." demesine bakmayp "Sokrates, biz Anytos'un dncelerine inanmak istemiyoruz, seni serbest brakacaz, ama, artk bir daha byle herkesi sorguya
ekmeyeceine ve filozofluk etmeyeceine sz vermek kouluyla; bunlar yapmakla bir daha sulandrlrsan, leceksin" dersiniz, kurtulmam iin ileri srlebilecek byle bir koula kar derim ki: Atinallar, size sayg ve sevgim vardr; ancak, ben si63
ze deil, yalnzca tanrya ba eerim, mrm ve gcm olduka da iyi bilin ki felsefe ile uramaktan, karma kan herkesi buna yneltmekten, felsefeyi retmekten vazgemeyeceim; karma kana, her zaman dediim gibi yine yle diyeceim: "Sen ki, dostum, Atinalsn. Dnyann en byk, gcyle ve bilgeliiyle en nl kentinin hemerisisin; paraya, onura, ne bu kadar nem verdiin halde bilgelie, akla, hi durmadan ykseltilmesi gereken ruha bu kadar az nem vermekten sklmaz msn? "Kendisiyle tarttm bir adam bu
saydklarma nem verdiini sylerse, yakasn brakacam ve salvereceimi sanmaynz; hayr,
gene soracam, onu gene sorguya ekeceim,
onunla gene tartacam; erdemli olmasnn bir
szden baka bir ey olmadn anlarsam, kendisini, deeri byk olana az, deeri kk olana ise
ok deer verdii iin utandracam. Ayn szleri gen, yal, yurtta, yabanc, herkese, hele benim
kardelerim olmalarndan dolay btn hemerilerime tekrarlayacam. nk, biliniz, bu bana Tanrnn bir buyruudur; una inanyorum ki kentimizde, imdiye kadar tanrya benim bu hizmetimden
daha byk bir iyilik yaplmamtr. nk ben,
gen, yal hepinizi, vcudunuza, paranza deil,
her eyden nce ruhun en yksek eitimine nem
vermeniz gerektiine inandrmaya almaktan ba64
ka bir ey yapmyorum Evet, benim grevim, size parayla erdemin elde edilemeyeceini; parann
da, genel olsun seafoodplus.info, her trl iyiliin de, ancak erdemden geldiini sylemektir. Ben bunlar
retmekle genleri doru yoldan ayryorsam, zararl bir insan olduumu kabul ederim. Ama biri
gelip rettiim eylerin bunlar olmadn ileri srerse, yalan sylemi olur. Bu noktada, Atinallar,
Anytos'a ister inann ister inanmayn, hakkmda
ister aklanma karan verin ister vermeyin; her halde, iyice bilin ki, bir deil bin kere lmem gerekse bile, yolumu asla deitirmeyeceim.
XVIII
Atinallar, szm kesmeyin, beni dinleyin; sonuna kadar dinleyeceinize sz vermitiniz. Syleyecek bir eyim daha kald. yle bir ey ki, iitince, korkanm ki, haykrmak isteyeceksiniz; fakat beni dinlemek sizin iin daha doru olacaktr,
onun iin, yalvannm, sakin olun. Bilmelisiniz ki,
benim gibi bir adam ldrmekle, bana deil, kendinize zarar vermi olacaksnz. Bana kimse, ne
Meletos, ne Anytos, zarar verebilir; kt bir kimse iyi bir adama nasl zarar verebilir? Ancak kendine zarar vermi olur. Onlarda kukusuz beni ldrtmek, srdrmek ya da hemerilik haklarndan
65
yoksun brakmak gc vardr; onlar herkesle birlikte byle bir cezann bana kar byk bir ktlk olduunu sanabilirler. Fakat, burada onlarla bir
dnemem; nk, onlarn imdi yaptklar gibi,
baka bir kimsenin yaamn haksz yere yok etmek daha byk bir ktlktr.
O halde, Atinallar, size tanrnn bir vergisi olan
beni mahkm ederek ona kar bir gnah ilemeyin
dediim zaman, sizin sandnz gibi kendimi deil, sizi dnyorum. nk, gln bir benzetme yapmama izin verin; beni ldrrseniz, hem
byk, hem cins, ama byklnden dolay ar
ve drtlmek isteyen bir ata benzeyen devleti yerinden oynatmak iin, tanrnn bana bela ettii benim gibi bir atsineinin bir benzerini kolay kolay
bulamazsnz. Ben tanrnn, devletin bana sard bir atsineiyim, her gn her yerde sizi drtyor,
uyaryor, azarlyorum; peinizi brakmyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksnz.
Onun iin, size, kendinizi benden yoksun brakmamanz neririm. Belki de, anszn uykusundan
uyandrlan biri gibi, cannz sklarak, Anytos'un
dne uyar, beni kolayca vurup ldrebileceinizi sanr ve tanr size acyp baka bir atsinei gnderinceye kadar,yaamnzn geri kalannda gene
uykuya dalarsnz. Size tanr tarafndan gnderildiimin kantn m istiyorsunuz? Ben bakalar gi66
bi olsaydm, yllarca sizi erdeme yneltmekle, bir
baba, bir aabey gibi teker teker sizin sorunlarnzla uramakla kendi ilerimi bolamaz, onlara sabrla seyirci kalmazdm; byle bir durum, sanrm
ki, insan doasna uygun bir ey deildir. Bundan
bir ey kazansaydm ya da yol gsterme ve aydnlatmalarmn karlnda para alsaydm, bu davranmn belki bir anlam olurdu; fakat imdi, kendiniz de gryorsunuz ki, beni sulayanlarn kstahl bile, bir kimseden para aldm ya da almak
istediimi sylemeye varamyor; nk byle bir
eyi hi grmemilerdir. Bu szmn doruluuna, yeteri kadar tanklk edecek bir eyim var: yoksulluum.
XIX
Devlet ilerine girerek dncelerimi oradan
sylemek varken herkese ayr ayr t vermeye,
bakalarnn ilerine kanmaya kalkmam belki
size alacak bir ey gibi geliyor. Bunun nedenini de syleyeceim. Bir tanrnn ya da tanrsal bir
ruhun bana grndnden, ok kez ve birok yerde sz atm iitmiinizdir. Meletos'un sulamasnda, bununla alay ettiini de bilirsiniz. Bir tr
ses olan bu iaret, bana ocukluumda gelmeye
balamt; bu ses hep beni greceim ilerden al67 kor, ama, hibir zaman "Yap!" diye emretmezdi. te beni politikaya girmekten alkoyan da budur. Bu
alkoymann da ok yerinde olduuna inanyorum.
nk, Atinallar, ben politikayla urasaydm,
besbelli ki oktan yok olurdum ve ne size, ne kendime hibir iyilikte bulunamazdm. Cannz sklmasn ama, gerek u: Devlette grlen birok yasa d ve haksz ie kar dorulukla savaarak, size ya da herhangi bir baka kurula kar gelen hi
kimse lmden kurtulamyor. Evet, ancak hak yolunda alan bir kimsenin, ksa bir zaman olsun yaayabilmesi iin, devlet adam deil, yalnzca yurtta olarak kalmas gerekiyor.
XX
Size, - hem yalnz szle deil, daha ok deer
verdiiniz ile de - sylediklerimi kantlayabilirim.
Bamdan geen bir olay anlataym; o zaman lm
korkusu yznden hakszla hibir zaman boyun
ememi, boyun emeye lmeyi stn tutmu bir
adam olduumu grrsnz. Size mahkemeler hakknda, belki pek nemli gzkmeyen, ama gerekten olmu bir olay anlatacam.
Atinallar! imdiye kadar zerime aldm biricik devlet grevi, Halk Kurulu yelii olmutur:
yesi olduum Antiokhis Oyma, deniz savan68
dan sonra lenlerin cesetlerini toplamayan on komutann durumasnda pritanlk (4) makamnda bulunuyordu; hepinizin sonralar kabul ettiiniz gibi
yasaya aykr olarak onlar toptan yarglamay nermitiniz. O zaman yasaya aykn bu neriye kar koyan biricik ye ben olmu, oyumu sizden yana kullanmamtm. Konumaclar beni sulayp hapse
sokmakla korkutmaya altklarnda; sizlerde barp ardnzda ; ben ne hapsolmaktan, ne de
ldrlmekten korkarak, hakszlklara ortak olmaktansa yasann ve doruluun yannda tehlikeye atlmaya karar vermitim. Bu olay, ehrimiz demokratlkla ynetildii zamanlarda olmutu. Otuzlar oligarkhl erki ele alnca, benimle birlikte br drt
kiiyi Tholos'a ararak, ldrmek istedikleri Salaminli Leon'u Salamin'den getirmemizi istediler.
Bu, onlarn, iledikleri cinayetlerden ellerinden
geldii kadar ok kiiyi sorumlu tutmak iin verilmi emirlerinden biriydi; o zaman bu artlar altnda, szm yerindeyse, lme kl kadar nem vermediimi, en ok, hatta biricik nem verdiim eyin hakszlktan, gnah ilemekten saknmak olduunu yalnzca szle deil, eylemle de gsterdim.
O zorlu ynetimin gl kolu beni hakszlk suu
iletecek kadar korkutamad; Tholos'tan kar kmaz teki drt kii Salamin'e gidip Leon'u getirdikleri halde, ben yalnzca evime dndm. Otuzla69
rn erki ok gemeden sona ermeseydi, bu davranm belki de yaammla deyecektim. Bu szlerimin doruluuna birok kimse tanklk eder.
XXI
O halde, politika yaamna girdiim halde, iyi
bir adam gibi hep hak gzetip doal olarak doruluu her eyden stn tutsaydm, imdiye kadar sa
kalabilir miydim, sanyorsunuz? Hayr, Atinallar,
hayr; bu ne bana, ne de baka bir kiiye ksmet
olurdu. Oysa tm yaammda; zel olsun, genel olsun, btn davranlarmda hi deimedim; rettiklerimi lekeleyenlere de, bakalarna da, doruluktan ayrlarak, alakasna boyun emedim.
Srekli rencilerim olduu sav da doru deildir. Ben, bana deni yerine getirmeye alrken,
gen, yal, beni dinlemek isteyenleri geri evirmedim. Yalnzca bana para verenlerle konumadm;
varsl yoksul, herkes bana soru sorabilir, yant verebilir, szlerimi dinleyebilir; fakat, bundan sonra, o kimse iyi ya da kt bir insan olduunda, her
ikisini de bana yklemek hakszlk olur; nk ben
ona ne bir ey fettim, ne de reteceime sz verdim. Bir kimse, benden, bakalarnn iitmedii,
deiik bir ey rendiini ya da duyduunu ileri
srerse, bilin ki, yalan sylyor.
70
XXII
yleyse, birok kimse benimle konumak iin
zaman harcamaktan neden holanyor ? Bunun asl
nedenini, Atinallar, size aka syledim: bu kimseler, hibir bilgelikleri olmad halde bilge olduklarn ileri sren kimselerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar; gerekten, bu pek
de tatsz bir ey deildir. Bakalarn sorguya ekmeyi bana tanr emretmitir; bu yol bana tanr szleriyle, gzme gzken dlerle, tanr buyruunun
insanlara grnd her durumla gsterilmitir.
Atinallar bu szm gerektir; olmasayd, imdiye
kadar kart kantlanrd. Ben genleri bozmusam,
hl da bozuyorsam, imdiye dek bym olanlar, genliklerinde kendilerine kt tler verdiimi anlam olanlar ortaya karak beni sular,
benden alrlard. Bunu yapmak istemeseler bile, hi olmazsa yaknlarndan biri, babalan, kardeleri ya da akrabalan benim yzmden ailelerinin
ne byk dertlere uradn sylerdi. imdi tam zamandr. Onlarn bir ounu burada gryorum. te ocukluk arkadam, benim blgemden olan Kriton, ite olu Kritobulos. Sonra, Aeschines'in babas da, Sphettoslu Lysanias da burada; bunlardan
baka Epigenes'in babas Kephisial Antiphon'u ve
benimle birlikte bulunmu olan birok kimsenin
71 kardelerini de gryorum. Theozotides'in olu ve
Theodotos'un kardei Nikostrates (Theodotos imdi sa deil, onun iin o engel olamaz), Demodokos'un olu ve Theages'in kardei Paralos; Ariston'un olu ve urada grdmz Platon'un kardei Adeimatos hazr bulunuyorlar; Apollodoros'la
kardei Aiantodoros'u da gryorum, daha biroklarn sayabilirim. Meletos bunlarn bazlarn, sulamasnda tank gstermeliydi. Unutmusa imdi
yapsn, kendisine yol gsteriyorum. Bu trden, istedii tan gstersin. Fakat Atinallar, gerek bunun tam tersidir. nk bunlarn hemen hepsi Meletos'la Anytos'un savna gre arkadalarn bozmu, batan karm olan benden yana tanklk
edeceklerdir; hem yalnzca bozulan genler deil,
benden yana tanklk etmelerine hi gerek olmayan, bozulmam daha yal akrabalar da. Bunlar
tanklkta niin benim yanm tutarlar? Sanrm,
yalnzca gerek ve doruluk adna; doru sylediimi, Meletos'un ise yalan sylediini bildikleri
iin.
XXIII
Szn ksas, Atinallar, savunmam iin btn
syleyeceklerim buna ve buna benzer eylere varr.
Bir szm daha var. Belki, iinizde, buna benzer ya
72 da bundan daha az nemli bir sorunla bile karlatnda, gzyalar dkerek yarglara yalvarp yakaran, onlar yumuatmak iin ocuklarn, akraba
ve dostlaryla birlikte mahkemeye getiren birini
anmsayarak bana kzanlar olacaktr. Oysa ben, belki de yaamm tehlikede olduu halde, bunlarn
hibirini yapmadm. Bunun tam tersi davrandm
grnce, belki kzgnlkla oyunu benden yana vermeyecektir. Aranzda byle biri varsa -yzde yz
vardr demiyorum- ona aka yant verir ve derim
ki: "Dostum, herkes gibi ben de bir insanm; Homeros'un dedii gibi tahtadan ya da tatan deil; etten, kandan yaplm bir varlm; benim de oluum ocuum var; evet, Atinallar, biri hemen hemen yetimi, erkek olmu, ikisi henz ocuk, olum var; byle olduu halde, sizden aklanmam dilemeleri iin, hibirini buraya getirmeyeceim. Niin? Kstahlktan ya da size kar saygszlktan dolay deil. lmden korkup korkmadn da ayr
bir konudur, imdi burada bundan sz aacak deilim. Ancak, bence byle bir davran, kendimin,
sizin ve devletin onuruna aykrdr. Benim yama
gelmi, bilgeliiyle tannm bir kiinin byle bir
aala dmemesi gerekir. Sanrm herkes Sokrates'in u ya da bu bakmdan bakalarndan ayr
olduuna inanyor. Halkn bu dncesi bana uyuyormu, uymuyormu, bunu burada aratrmyo73
rum. Aranzda bilgelii, yreklilii ya da herhangi
bir erdemiyle sivrilmi olduu sylenen kimselerin,
byle aalk bir davran gstermeleri ne kadar
utanlacak bir eydir! Cezaya arptrldklar zaman birtakm garip davranlarda bulunan nice tannm adam grdm; bunlar, sanki lmle korkun bir acya deceklerini, sanki yalnzca yaamalarna izin verilmekle lmsz olacaklarn sanyorlar. Kanmca bu gibi eyler devlete kar saygszlktr; bunlarn bu gibi davranlar dardan gelen bir yabancya, Atina'nn en nl adamlarnn,
gene kendi hemerilerinin n ve mevki verdii bu
kimselerin, kadnlar kadar bile yrekli olmadklar kansn verir. O halde, Atinallar, bu gibi eyleri
hi olmazsa bizim gibi nl kiilerin yapmamas
gerekir; tersi durumda, sizin de onlara gz yummamanz; soukkanllk gsterecei yerde, ackl sahneler yaratarak kenti gln duruma sokan bu gibi
kiileri daha fazla cezalandracanz gstermeniz
gerekir.
XXIV
Bundan baka, - halkn dncesi sorununu brakalm, - yargc aydnlatmak ve kanksatmak yerine, onun byklk yapmasn rica ederek aklanmak da doru bir ey deildir. nk yargcn g74 revi, doruluu balamak deil, herkesin hakkn lerek karar vermek; kendi keyfine gre deil,
yasalara gre hkm vermektir. Yalan yere ant imeye alarak sizi etki altnda brakmamalyz, siz
de buna gz yummamalsnz; bu, dine uymaz bir
davran olur.
O halde, Atinallar, - hele imdi, Meletos'un
ileri srd sava gre, burada dinsizlikten yarglandm bir srada - onursuz, dine uymaz ve yanl saydm bir eyi yapmam benden beklemeyin.
nk, sizi rica gcyle kandrmaya, yeminlerinizi bozmaya alsaydm, tanrlarn olmadna inanmay size retmi, kendimi savunurken, tanrlar
reddetmek sulamasna kar yalnzca kendi kendimi kandrm olurdum. Ama gerek bunun tam
tersidir; ben, tanrlarn varlna, ey Atinallar, tm
beni sulayanlarn inandndan daha yksek bir
anlamda inanrm; bundan dolaydr ki sizin iin
ve benim iin iyisi neyse ona karar vermek zere,
davam size ve tanrya brakyorum.
75
KNC BLM
XXII
Atinallar, benim iin verdiiniz mahkmluk
kararna zlmememin birok nedeni var. Bunun
byle olmasn bekliyordum; yalnzca, oylarn birbirine bu kadar, denk denecek kadar yakn olmasna atm; nk bana kar olan okluu daha da
fazla sanyordum. Oysa imdi, br tarafa otuz oy
gitmi olsayd aklanm olacaktm. Bu yzden diyebilirim ki, Meletos'un sulamasndan aklanm
saylrm; hatta stelik, Anytos ile Lykon beni sulamak iin buraya gelmeselerdi, Meletos oylarn
bete birini alamayacak ve yasa uyarnca bin drahmi para cezasna arptnlacakt.
XXVI
O imdi lm cezas neriyor. Bense kendi adma neyi ileri sreyim, Atinallar? Kukusuz, deerim neyse onu. O halde hakkm nedir? Btn yaamnda herkesin dkn olduu birok eye; zenginlie, aile balanna, askerlik rtbelerine, halk kurullarnda sylevler vermeye, yargla, bakanlklara, taraflara hi aldrmam bir adama verilecek
karlk ne olabilir? Ben bir siyaset adam olmak
iin fazla drst olduumu dnerek, size ve kendime iyilik etmeme engel hibir yola sapmadm!
79 Tam tersine, hepinize iyilik etmemi olanakl klan
bir yola girdim, herkesin kendini dnmekten,
kendi ilerinin peinde komaktan nce, erdemi,
bilgelii aramas gerektiini, devletin srtndan geinmeye bakmazdan nce devlete bakmas gerektiini sizlere kabul ettirmeye altm. Byle bir
kimseye ne yaplr? Atinallar, her halde, ona bir
dl vermek gerekirse, iyi bir ey verilmeli ve bu,
ona yakr bir ey olmaldr. Sizi yetitiren, sizi aydnlatmak iin iini gcn brakmay her eyden
stn gren yoksul bir adama yakan dl ne olabilir? Atinallar, ona Priytaneon'da beslenmekten
daha yakan bir dl verilemez; byle bir dl,
Olympia'da at yarlarnda, bilmem ka atl araba
yarnda dl kazanan bir yurttatan ok ona yarar. nk ben yoksulum, oysa onun yetecek kadar geliri vardr: o, sizi yalnzca grnte mutlu
ediyor, bense gerekten. Bana vereceiniz cezann
uygun ve yerinde bir ceza olmas isteniyorsa, diyeceim o ki, Prytaneon'da beslenmek en dorusudur.
XXVII
Belki, daha nce, gzyalar ve yalvarmalar
hakknda sylediim gibi, bu szlerimle de size boyun emediimi gstermek istediimi sanacaksnz; ama yle deil; hi yle deil; bunlar, isteye80 rek hibir yanl davranta bulunmadma inanarak sylyorum. Byle olduu halde sizi de buna
inandramam, nk zaman ok az; baka kentlerde olduu gibi, Atina'da da byk davalarn bir gnde grlmemesi iin bir yasa olsayd, o zaman sizi kandrabileceime inanrdm. Fakat bu kadar az
bir zamanda bu kadar byk sulamalar datamam. Nasl imdiye kadar kimseye ktlk etmemisem, kendime de elbette etmeyeceim; kendimin bir ktle layk olduumu sylemeyeceim,
kendim iin bir ceza nermeyeceim. Niin edeyim? Meletos'un ileri srd lm cezasndan
korktuumdan m? lmn bir iyilik mi yoksa bir
ktlk m olduunu bilmediim halde, mutlaka
ktlk olan bir cezay neden nereyim? Hapis cezas m? Niin, tutukevlerinde, yln yarglarnn,
Onbirlerin klesi olaym? Para cezas m diyeceksiniz, yoksa para cezas deninceye kadar hapislik
mi diyeceksiniz? Buna kar da ayn ey sylenebilir; nk be param olmadndan ve cezay da
deyemeyeceimden, tutukevinde leceim. O halde, srgnl m nereyim? Belki siz de bu cezay kabul edeceksiniz. Ama benim kendi hemerilerim olan sizler bile, artk benim konumalarma, szlerime dayanamazken, bunlar ekemez ve
iren bulurken, bakalarnn bana dayanacan
umacak kadar dncesiz olmak iin, yaama hr81
snn gerekten gzlerimi brm olmas gerek.
Hayr, hayr, Atinallar, bu hi de byle deil. Yer
yer dolaarak, srgn yerim hep deitirilerek, her
gittiim yerden kovularak yaamak, benim yamda bir adam iin ne ac bir ey olur ! iyi biliyorum
ki burada olduu gibi, her gittiim yerde gene genler beni dinlemek iin evremi saracaklar; onlar
yanmdan uzaklatrsam daha yal hemerilerini
ayaklandrarak beni dar attracaklar; evreme
toplanmalarna izin versem babalar, dostlar gene
onlarn yznden beni yurtlarndan kovacaklar.
XXVIII
Belki bana denecek ki: "Sokrates; eneni tutamaz msn, sana kimse karmadan yabanc bir
kente giderek, yaayamaz msn?" Buna vereceim yant bazlarnzn anlamas ok g. nk
dediinizi yapmann tanrya kar bir bakaldr olacan, onun iin enemi tutamayacam sylersem
ciddi bir sz sylediime inanmayacaksnz; erdemi, zerinde hem kendimi, hem bakalarn snadm daha birok sorunlar her gn tartmann insan iin ne byk iyilik olduunu, snavsz bir mrn, yaanmaya deer olmadn sylersem bana
gene inanmayacaksnz. Size kabul ettirmek kolay
olmamakla birlikte, sylediklerim dorudur.82
Kendimi hibir cezaya deer grmeye de almadm. Param olsayd, beni aklayacak bir para cezasn nerirdim; bundan bana bir ktlk gelmez.
Ama ne yapaym, yok; onun iin bu para cezasn,
ancak benim verebileceim kadar kesmenizi dilerim. Evet, belki bir mina verebilirim, onun iin, bu
cezay neriyorum. Buradaki dostlarm Platon, Kriton, Kritobulos ve Apollodoros otuz mina nermem iin beni sktryorlar; onlar stlerine alacaklar. Haydi otuz olsun; bu para iin onlar size yeterli gvence olacaklardr.
83
NC BLM
XXII
Atinallar, Sokrates'i, bir bilgeyi ldrmekle,
kentinizi ayplayacak olanlar nedeniyle kazanacanz kt nn dnda, byk bir kazancnz olmayacak; ben gerekte hibir ey bilmeyen bir
adam olduum halde onlar sizi ktlemek istedikleri zaman, benim bilge olduumu syleyecekler.
Oysa biraz daha beklemi olsaydnz, istediiniz,
doann gidiiyle kendiliinden yerine gelmi olacakt. nk, grdnz gibi, yam ok ilerim
lmden ok uzak deilim. imdi tmnze deil,
yalnzca bana lm cezasn verenlere sesleniyorum. Onlara syleyecek bir szm daha var: belki
aklanmam kolaylatracak eyler sylemediimden, sululuk kararndan kurtulmak iin gereken
eyleri sylemeyi ve yapmay kabul etmediimden
dolay mahkm edildiimi sanyorsunuz. Hayr; cezalandrlmama neden olan eksiklik, szlerimde deil. Sizin istediiniz gibi; alayarak, szlayarak,
haykrarak, bence bana yakmayan, fakat bakalarndan srekli duymaya altnz birok eyi sylemememde ve yapmamamdadr. Fakat ben, tehlikeye dtm zaman, ne byle aalk davranlara, alaklklara saparm, ne de kendimi byle savunmadm iin piman olurum. Asla! Byle bir
ey yapmaktansa, sizin altnz gibi kendimi sa87 vunmaktansa, kendi altm gibi konuarak lmeyi stn grrm. nk, sava alannda olduu gibi adalet karsnda da, hi kimse - ben de kendini lmden kurtaracak aralar kullanmaya
kalkmamaldr. Evet ok kez, bir kimse savata
silahlarn brakmakla, dmanlarnn nnde diz
kmekle lmden kurtulabilir; her eyi sylemeyi, her eyi yapmay kabul eden bir kimse iin her
trl tehlike karsnda lmden kurtulmann daha
birok yolu vardr. Yalnzca, una iyice inann, yarglarm, asl sorun, lmden saknmak deil, hakszlktan saknmaktr; nk ktlk lmden daha hzl koar. Ben yal ve ar olduumdan, bana yava koan lm yetiti; oysa beni sulayanlar
gl ve evik olduklarndan, onlara da abuk koan ktlk yetiti. imdi ben, tarafnzdan lm cezasna, onlar da gerek tarafndan ktln ve
hakszln cezasna arptrlarak ayrlyoruz. Ben
cezama boyun eerim, onlar da cezalarna boyun
esinler. Herhalde byle olmas yazgym; belki
de yerindedir
XXX
imdi, ey beni mahkm edenler! Size bir kehanetimi sylemek isterim; nk ben imdi yaamn yle bir annda bulunuyorum ki, bu anda in88
sanlar lmeden nce sezgi gcne eriirler. O halde benim katillerim olan sizlere haber vereyim ki,
lmmm zerinden ok gemeden, bana verdiiniz cezadan daha ar bir ceza sizi beklemektedir. Beni ldrmekle yaamnzn hesabn soranlardan kurtulacanz sanyorsunuz. Fakat, bana
inann, sandnzn tam tersi olacaktr. Evet, hi
kuku duymayn, imdiye kadar ne atlmalarna
engel olduum birok kimse karnza kacak, sizi iddetle sulayacaklardr; bunlar daha gen olduklar iin sizi daha ok incitecekler, sizinle daha ok uraacaklardr. Atinallar, insanlar ldrmekle, herkesi kt yaamnz knamaktan alkoyacanz sanyorsanz yanlyorsunuz; bu, olas
bir ka yolu, bilinen bir ka yolu deildir: en kolay, en soylu yol, bakalarn hibir ey yapamayacak hale getirmek deil, kendinizi yceltmektir. te, buradan ayrlmadan nce, beni cezalandran yarglara syleyeceim kehanet budur.
XXXI
Beni aklayan dostlar, yarglar megulken, leceim yere gitmeden, sizlerle de olup bitenler hakknda konumak isterim. Onun iin azck daha durun, birbirimizle grebilecek kadar zaman var.
Siz benim dostlanmsnz, onun iin bama gele89
nin anlamn size aklamak isterim. Ey yarglarm! (nk ancak sizlere gerekten yarg diyebilirim.) Size gerekten alacak bir olay anlatmak istiyorum. imdiye kadar gndelik ilerde bile, kt ya da yanl bir i yapmak tehlikesi karsnda, iimden gelen tanrsal bir ses beni alkoyuyordu; imdiyse, grdmz gibi, herkese gre
belki de ktlklerin en kts ve en sonuncusu bama gelmitir. Oysa sabahleyin evimden ayrlrken de, mahkeme karsna ktmda da, burada
sz syleyeceim anlarda da tanrnn sesi beni durdurmamt; baka durumlarda, birok kez sz sylememe engel olurken, bugn bu konu zerinde
sylediim ve yaptm eylerin hibirinin nne
gemedi. Bu susmann anlam nedir? te size bunu syleyeceim: kukusuz bu, bama gelenin iyilik olduuna ve lmn bir ktlk olduuna inananlarmzn yanldklarnn bir gstergesidir. nk iyilie deil, ktle doru gitmi olsaydm,
her zamanki uyar sanrm beni durduracakt.
XXXII
Bir baka ynden bakarsak; lmn, iyilik olduunu umduracak bir neden olduunu da grrz. lm iki eyden biridir; ya bir hilik, bsbtn bilinsizlik halidir, yahut da herkesin dedii gi90
bi, ruhun bu dnyadan ayrlarak baka bir dnyaya gemesidir. lm bir bilinsizlik, deliksiz ve
dsz uyuyan bir kimsenin uykusu gibi bir uykuysa, o ne eksiksiz, ne tam bir kazantr! Bir kimse,
uykusunda hi d grmedii bir gecesini dnerek bunu yaamnn teki gnleri ve geceleriyle
karlatrsayd, btn yaamnda bundan daha iyi
ve daha ho ka gn ve ka gece geirmi olduunu da bize syleseydi; sanrm ki herkes, deil yalnz sradan kimseler, Byk Kral bile yaamnda
byle pek az gndz ve gece bulurdu. lm bu tr
bir uykuysa, byk bir kazantr; nk yle olunca, zamann btn ak, tek bir gece gibi gzkecekti. Ama lm bizi bu dnyadan baka bir dnyaya gtren bir yolculuksa ve herkesin dedii gibi btn lenler baka bir dnyada yayorlarsa,
yarglarm, bizim iin bundan daha byk ne iyilik olabilir? Gerekten, teki dnyaya vardmzda, bu dnyada doru olduunu ileri sren kimselerden kurtularak, denildii gibi asl dorular olan
gerek yarglar, Minos'u, Rhadamanthes'i, Aeakos'u, Triptolemos'u, doru yaam olan yar tanrlar bulacaksak, bu yolculuk hibir zaman bir ceza olamaz. Bir kimse orada, Orpheus'a, Musatos'a,
Hesiodos'a, Homeros'a kavuacaksa, bunun iin
ne vermez ki? Hayr, bu doruysa brakn bir daha, bir daha leyim. Hele Palamedos ile, Telmono91
lu Aias ile, haksz bir ceza yznden len eski kahramanlarla bulumak bizim iin ne yce eydir!
Kendi sonumu onlarn sonuyla karlatrmak benim iin ne byk bir mutluluk! Hepsinin stnde, burada olduu gibi teki dnyada da, z ve yanl bilgelii aratrmam ilerletebileceim; kimin
bilgi, kimin bilgisiz olduunu anlayabileceim.
Yarglar! Byk Troia seferinin nderi Odysseus'u, Sisyphos'u, kadnl erkekli daha biroklarn snayabilmek ne byk bir mutluluk! Onlarla konumak da, onlarn arasnda yaamak da, onlara sorular sormak da ne sonsuz bir zevk olacak! Orada
hi kukusuz, soru sormak yznden lm cezasna arptrlmak tehlikesi de yoktur. Doruyu syleyen orada bizden daha mutlu olduktan baka,
lmsz de olacaktr.
XXXIII
O halde yarglar! Siz de benim gibi lmden
korkmayn. unu bilin ki, iyi bir insana, ne yaamda, ne de ldkten sonra, hibir ktlk gelmez.
Onu ve onun gibileri tanrlar her zaman korur. Benim yaklaan sonum, yalnzca bir raslant ii deildir; tam tersine, apak gryorum ki lmek ve
bylece btn aclardan tmyle kurtulmak benim iin daha deerlidir. te iimden gelen iare92
tin beni alkoymamasnn nedeni budur. Gene bunun iin, beni cezalandranlara, beni sulayanlara
asla kzmyorum. Onlar bana iyilik etmeyi bile bile istememilerse de, bana hi de ktlk etmemilerdir. Onlar ancak bana bilerek ktlk etmek istediklerinden dolay knayabilirim.
Sizden dileyeceim bir ey daha kald: ocuklarm bydkleri zaman Atinallar, erdemden ok
zenginlie ya da benzeri herhangi bir eye dknlk gsterecek olurlarsa, ben sizinle nasl uramsam, siz de onlarla yle uran, onlar cezalandrn; kendilerine, kendilerinde olmayan bir deeri verir, nem vermeleri gereken eye nem vermez, bir
hi olduklar halde kendilerini bir ey sanrlarsa,
ben sizi nasl azarlamsam, siz de onlar yle azarlayn. Bunu yaparsanz, bana da, oullanma da doru davranm olursunuz.
Artk ayrlk zaman geldi, yolumuza gidelim;
ben lmeye, siz yaamaya. Hangisi daha iyi? Bunu
tanrdan baka kimse bilemez.
93
AIKLAMALAR
(1) Eski Hellen paras.
(2) Dithyrambos airi anlamnda.
(3) Jowett, burasn "En fazla bir drahmi giri
creti ile tiyatrolarda gsterildiini grmek"
biiminde evirerek, Anaksagoras'n dnceleriyle alay eden Aristophanes'e ve bu fikirleri alan Euripides'e gnderme yaptn sylyor; Croiset ise,
bu parann Atina'da sahnenin n ksm olan orkestrada yazma halinde eser satldnn biricik kant
olduunu belirtiyor.
(4) Bugn komisyon dediimiz kurullara benzeyen bir kurul.95
Cumhuriyet'in
okurlarna armaandr.
Parayla satlmaz.
Footer menu
nest...
Platon (Eflatun) - Sokrates'in Savunması - Cumhuriyet
Description:
Copyright
Available Formats
Share this document
Share or Embed Document
Did you find this document useful?
Description:
Copyright:
Available Formats
Description:
Copyright:
Available Formats
SOKRATES'N
SAVUNMASI
eviren:
Niyazi Berkes
D n y a Klasikler
Cumhuriyet
DNYA KLASKLER DZlS: I
SOKRATES'N
SAVUNMASI
Bu kitabn hazrlanmasnda, SOKRATES'N
SAVUNMASL'nn MEB Yunan Klasikleri dizisinde
'de yaynmlanan ilk basks temel alnm ve eviri
dili gnmz Trkesine uyarlanmtr.
Yayna hazrlayan: Egemen Berkz
Dizgi: Yenign Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..
Bask: ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.
Haziran
PLATON
SOKRATES'N SAVUNMASI
Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi doentlerinden
Niyazi
Berkes tarafndan, Jovvett'in ngilizce evirisi temel
alnarak dilimize evrilmi ; seafoodplus.infoy ile seafoodplus.infot'nin
Franszca ve seafoodplus.info'in Almanca evirileri ile de
karalatrlmtr.
Cumhuriyet
Cumhuriyetimizin yl
cokusuyla
Hmanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aama, insan varlnn en somut anlatm olan sanat yaptlarnn benimsenmesidir. Sanat dallar iinde edebiyat, bu anlatmn
dnce eleri en zengin olandr. Bunun iindir ki bir ulusun, dier uluslarn edebiyatlarn kendi dilinde, daha dorusu kendi dncesinde yinelemesi; zek ve anlama gcn o yaptlar orannda artrmas, canlandrmas ve yeniden
yaratmas demektir. te eviri etkinliini, biz, bu bakmdan
nemli ve uygarlk davamz iin etkili saymaktayz. Zeksnn her yzn bu trl yaptlarn her trlsne dndrebilmi uluslarda dncenin en silinmez arac olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyatn, btn kitlenin ruhuna
kadar ileyen ve sinen bir etkisi vardr. Bu etkinin birey ve
toplum zerinde ayn olmas, zamanda ve meknda btn
snrlan delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi ulusun kitapl bu ynde zenginse o ulus, uygarlk dnyasnda daha yksek bir dnce dzeyinde demektir. Bu
bakmdan eviri etkinliini sistemli ve dikkatli bir biimde ynetmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir.
Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Trk aydnlarna
kran duyuyorum. Onlann abalaryla be yl iinde, hi deilse, devlet eliyle yz ciltlik, zel giriimlerin abas ve yine
devletin yardmyla, onun drt be kat byk olmak zere
zengin bir eviri kitaplmz olacaktr. zellikle Trk dilinin
bu emeklerden elde edecei byk yaran dnp de imdiden eviri etkinliine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir
Trk okurunun elinde deildir. 23 Haziran
Milli Eitim Bakan
Hasan li Ycel
SUNU
Cumhuriyet'le balayan Trk Aydnlanma
Devrimi'nde, dnya klasiklerinin Hasan li Ycel nclnde dilimize evrilmesinin, kukusuz nemli pay vardr.
Cumhuriyet gazetesi olarak, Cumhuriyetimizin ylnda, bu etkinlii yineleyerek, Trk
okuruna bir "Aydnlanma Kitapl" kazandrmak istedik.
Bu erevede, 'l yllardan balayarak Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanan dnya klasiklerinin en nemlilerini yaynlyoruz.
Cumhuriyet
NSZE NSZ
Dnya Klasikleri dizimize Rnesans'n ve Aydnlanma a'nn dnce temelini oluturan Yunan
klasikleriyle balyoruz. Dizinin ilk kitab olarak da
"Sokrates'in Savunmasf'n setik. Bunun nedeni, eski Yunan dncesinin en nemli ad olan Platon'un
tm diyaloglarnda Sokrates'i konuturmas. Diyaloglarda Sokrates'in savunduu dncelerin ne kadar onun, ne kadar Platon'undur bilmek olanaksz;
ancak bu diyaloglar iinde Sokrates'in kiiliinin en
ak seik ortaya kt, "Sokrates'in Savunmas "dr.
Kitabn bana da Sabahattin Eyubolu ile M. Ali
Cimcoz'un "Devlet" evirilerinin nszn aldk.
"Eflatun"lar "Platon" yapmak dnda tek szcn deitirmediimiz bu nsz, "Devlet" iin yazlm olmakla birlikte, Sokrates'i ve zellikle Sokrates'in lm karsndaki tutumunu, lme ve yaama
bakn da anlatyor ve ok iyi anlatyor. Ayrca, Sokrates'in kendisini yarglayp lme mahkm edenleri tartrken, tarttnn aslnda o gnn Atina devleti olduu da bir gerek. Bu nedenle, Eyubolu ile
Cimcoz'un nsznn, yalnzca bu kitabn deil,
"Devlet" bata olmak zere, bu dizide yer alacak tm
Platon diyaloglarnn anlalmas asndan yararl
olacan dnyoruz.
NSZ
Okuyucu, nsz okumazsn sen, biliyoruz, kendimizden biliyoruz bunu. Haksz da deilsin hani.
nszlerin ou anlayna snr koyar; bir gzlk
takar gzne. yle bir gzlk ki ne kadar gzel de
gsterse grlm bir dnyay gsterir sana. nsz eserin sahibi de yazm olsa, sana dilediini gstermeye hakk yoktur o eserde. Hakk olsa da okluk bir ey kazanmaz bundan: kendi hakkn korurken eserinin hakkn yer; nk eserle senin serbeste kaynamana, onun kan gzn deil de topuunu ya da salarn sevmene engel olur. Oysa ki
kendisi bile asl senin oralarn sevmene sevinir.
Bylesine kark bir itir bu. Bunu kendi eserine
nsz yazan iin sylyoruz. Bir de o eseri bir baka dile evirenin nszn dn. Eseri evirmekle zaten seninle eserin ve yazarn arama girmi, bir
de tutup yeni bir gzlk daha vermeye alyor sana; sanki eserden ne anladn, onu senin de nasl
anlaman istediini evirideki dili ve deyiiyle belli etmemi gibi! eviri ister istemez bir eserin anlamn snrlandrmadr. eviren ne kadar drst
olsa sana eserin kendincesini, bir szgeten gemiini verir: traduttore traditore. evirene gven
olmaz, der talyanlar. Ne var ki bir kitab gerekten, atlamadan, dalga gemeden okuyanlar da yal11
nz evirenlerdir. Okuyucunun anlar gibi olup getii, dnya grne ve gndelik kayglarna gre
inemeden yuttuu ya da bir kenara attn evirip evirmek, u veya bu trl aklamak ve kendi
anlaynn sorumluluunu yklenmek zorundadr;
hele evrilen kitap Platon'un Devlet'i gibi bin bir
szgeten geip bin bir kalba girmi, iki bin drt
yz yldr halla pamuu gibi atlm bir kitap olursa!
Sana sunduumuz Trke Devlet elbette bize
gre bir Devlet olacak; ama bu bize grelii bile
bile yapm, Platon'u zorla kendi zevkimiz ve anlaymzdan yana ekmi deiliz. Tersine, elimizden geldii kadar Platon'un havasna girmeye, deyiine ermeye, Platonca konumaya altk. Senin
anlayacan, Efltun'un yz yllardr evresine dolan kerli ferli, cbbeli, uzun sakall, atk kal bir
sr deerli deersiz bilginleri ite kaka yanna sokulmak, kendisiyle senli benli olmak istedik. Srtmzda ne filozoflarn, ne de filologlarn yumurta
kfesi vard; onun iin de Devlet'i evirirken kl
krk yarmaktan ok, anladmz kadarm en rahat
Trke'yle sylemek yolunu tuttuk. Bu ii gle syleye, Sokrates'i kendi hocamzm gibi kh hayranlkla, kh phe ve glmsemeyle, kh rke rke
dinleyerek yaptk. Ama bundan, iimizi ve kendimizi kmsedik, ciddiye almadk manasn kar12
ma; nk bir yandan Platon'la senli benli olma, bir
yandan da imdiye kadar adal, lgatli bir dille
sylenmeye allm szleri halkn Trkesiyle
syleme abalarmzla, hem insanca, hem de Trke dnmenin gelimesine az ok yardm ettiimize inanyoruz. evirimizdeki trl eksiklikler,
aykrlklar ortaya knca da bu inancmz sarslmayacak; sa kalrsak onlar seve seve dzelteceiz, kalmazsak bizim yerimize dzeltecek Trklere imdiden: Merhaba! Bu szlerimizden iin kolayna katmz, kendimizi hem Platon'a hem de
sana kar sorumlu saymadmz sanma; sana verdiimiz, bizim yapabileceimizin en iyisidir. Dilimizin ok daha ark, terimlerimizin hem daha Trke hem de daha kesin, daha kaamaksz olmasn
isterdik. Ne var ki, Yunanca bilmediimiz, hem de
Devlet'in rahat okunmasn istediimiz kadar kullanamadk. Ortalama bir yolu bu eviri iin uygun
grdk. Faydalandmz deiik eviriler bilimsel
deerlerine, Yunanca'dan evrilmi olmalarna ramen, ok yerde Platona pek ar cbbeler giydirmi; btn eserlerinde gndelik konuma dilini kullanm, felsefeyi halkn, hatta ocuun senli benli,
glmser dnyasna indirmi olan bu adam adal, etrefil bir yaz dili ile konuturmular. Akdeniz'in sulan gibi duru bir dnceyi kimi zaman dibi grnmez karanlk kuyulara evirmiler; metin13
den uzaklamayalm derken insandan uzaklamlar. Felsefeyi ayaa drmek korkusu ile halkn
ulaamayaca raflara koymular. Ama hakszlk
etmeyelim: ngiliz Jewed hi de yle deil. Bizden
ok nce o da Platon'un kolay okunup anlalmasn, yani Platon'un kendi dilinde yaptn ngilizce'de yapmak istemi. Anlamadmz yerleri ona
sormadk, hatta bize yolumuzu bulduran da o olmad; ama almalarmzn sonuna doru hz ve gven verdi bize.
Dorusunu istersen bizim evirimiz bakalarnn evirileri arasndan Platon'u sezinleme abas
oldu. Yunanca metne hi bavurmam saylmayz.
Drdnc kitaba kadar klasikler arasnda km ve
Yunanca'dan yaplm eviriden faydalandk. Sktmz yerlerde eski Yunanca'y bilen dostumuz Azra Erhat'a bir kelime ya da bir cmlenin asln kurcalattk. Platonun u ya da bu sz nasl bir
az ve ne eit, ne kkten kelimelerle sylediini
sorduk. Fransza evirilerin Platon'un orta mal
dilden ald diri ve somut kelimeleri bir hayli soyutlatnp terimletirdiini o da gsterdi bize. Ama, ne de olsa biz Platon'u el gz ile tandk, Devlet'i klavuzla dolatk. Bu yzden batan sona dilediimiz kadar serbest olamadk; eski Yunanca'nn
somutluk ve dirilik bakmndan Trke ile yaknlndan faydalanamadk. Bununla beraber syleyi-
14
te olduu kadar kelime seiminde de baz arlklar atmay, metnin zne daha yakn karlklar
bulmay denedik. Buna bir rnek verelim: Devlet'in
nemli kavramlar arasnda adalet ve dil bata gelir. Bu terimleri arapa diye deil, dncenin akn bozduklar, yerlerine oturmadklar iin deitirmek zorunda kaldk. Buna karlk doruluk ve
doru hibir yerde aksamad. Bunun sebebi u olsa gerek: Bizim eskiler adalet ve dil kavramlarn
ba kaba saydklar. Trklerin diline smayacak
kadar yksek saym ve bunlar Kuran'm dili ile
sylemeyi, adaleti tanr katna ykseltmeyi daha
doru bulmular. Bunu yapan aydnlarmz adalet
dmanlarnn bundan faydalanacan dnmemiler. Ne bilsinler ki, gnn birinde adaletin klc keskindir denince, halk bunu padiahn klc keskindir diye anlayacak, doruluktan, doru adam olmaktan kan padiaha dil denmesini kimse yadrgamayacak? Eski Yunan aydn burada faka basmam: Adalet'i yani Devlet'in en byk ilkesini, Devlet'in hizmet ettii, daha dorusu hizmet edecei
halkn dili ile sylemi. Bakn Platon ya da Sokrates adaleti, yani doruluu nasl anlatmaya alyor: bir delinin eline silah vermek doru mudur? diye balyor. Siz gelin de burada doru sz yerine
dil szn koyun! Tutmuyor. Deliye silah vermek
neden doru deildir, diye balayan dnce, doruluun herkese en iyi yapaca ii vermek olduu
15
sonucuna varyor. Bylece Efltun doruluktan ne
anladn halkn diline dayanarak anlatyor; bizim,
itimai adalet diye gndelik hayat dna kardmz kavram, Devlet'te herkesin doru diyecei bir
ey, bir orta mal kavram oluyor. Herkesin en iyi yapaca ii yapmas doru mudur? Doru; yleyse
doruluk herkesin kendi iini yapmasdr; doru
adam da kendi iini yapandr. Adalet, adil kelimeleriyle bu gelitirmeyi yapamazsnz dilimizde. Onlar ancak Arapa konuanlar Devlet'i evirirken
kullanabilir. Kald ki, adalet'in, adil'in kartlarn
nasl syleyeceksiniz? Haydi adaletsizlik dediniz,
(bu da kavram tam vermiyor ya, neyse), ya adil'in
kartna ne diyeceksiniz? Adil olmayan ya da gayri adil mi? Olacak ey deil. Oysa ki erilik, eri,
Platon'un ne demek istediini kestirmeden anlatyor; adalet gibi orta mal olmas gereken bir kavram, bilinen bir kke balyor. Geri doru yalann
ve yanln da kartdr; ama ne yapalm dilimiz yle istemi, belki bir keramet de vardr yle isteyiinde. Doru adam dendii zaman her Trk bunu
gerektii gibi anlar, karklk olmaz, daha ne istiyoruz?
Devlet'in nemi:
Bugn insanlk ad altnda topladmz deerlerin kaynaklarndan biri de Platon'un Devlet'idir.
16
Dou'da ve Bat'da Hristiyanlk ve Mslmanlktan nce kutsal deilse bile, en nemli kitap Devlet idi. Kald ki, ilk Hristiyan ve Mslman aydnlan kendi din felsefelerini bu kitabn deiik yorumlan stne kurdular. dea kuram, ki Platon'un hi
de kestiremeyecei mistik ve metafizik dnya grlerine dkld, en ak anlatl ile bu kitaptadr. Hristiyan'n da Mslman'n da gerek tesi ve
dnya zindan 7. kitaptaki maara benzetmesine
balanabilir. Hsn- mutlak, Hayr-i ul, fevk-at-tabia, ilkeler ilkesi, tek Tanr kavramlar, Platon'dan
gelme olduu gibi, Descartes'n: "Dnyorum,
yleyse varm" sz Platon'un Devlet'te dnlen,
kavranan dnyay, grlen dnyadan daha gerek
sayarken sylediklerinin bir zeti gibidir. Platon'un
dinlere yiyecek olmu yn bir yana, bugne kadar ortaya atlm btn Devlet kuramlannn, Komnizm ve Nazizm de iinde btn toplum dzenlerinin Devlet'te ip ulan, hatta kaynaklan bulunabilir. Rnesans'tan bu yana politika alannda ne dnlmse, Devlet'te ekirdek olarak vardr. Hele
J.J. Rousseau'nun devlet ve eitim stne dndklerini bu okuyacanz kitapta daha da ak olarak grrsnz. Devlet insanln iliklerine ilemi
bir kitaptr. Byle iken, ne tuhaftr, en az okunan
kitaplardan biri de Devlet'tir. Biz, bu kitab evirenler bile, birok sahifelerde yepyeni eylerle karlatk ve Devlet'i gerekten okuyup okumadm17
z birbirimize sorduk. Devlet, okunmu olsa bile,
sk sk yeniden okunmaya deer, dnya gibi hep yeniden anlalmak isteyen bir kitaptr.
Devlet'i kim, nerede, ne zaman, nasil yazd?
Sokrates, hi phesiz, Platon'dan ok daha yaratc, daha erkek bir kafa idi. Kalplar kran, buzlar eriten herkesin alk olduu dnten baka
trlsn getiren her halde Sokrates idi. Bu adam
stne bildiklerimiz o zaman iin az saylmaz. Ama onlar hi bilmesek bile, Platon gibi deerli bir
insann dnebildii en deerli eyleri kendisine
mal ettii insann, zamannda genler stne ne trl bir etkisi olduunu, byle bir etkisi olabilmek
iin de ne yaman bir kafas olduunu dnn! Bizim eski dnyamzda buna benzer bir durum ems'le Mevlana arasndaki kaynamadr. ems de Sokrates gibi dnyaya kitap yerine kendini anlam,
sevmi bir insan brakp gidiyor. Platon gibi Mevlana da btn dncesini ve sanatn bir byk
dostun emrine, hizmetine koyuyor. Dar kafalarn ldrd Sokrates gibi ems'in lm de yepyeni
bir dn ve duyu akmnn balangc oluyor.
Btn diyaloglarda olduu gibi, hangi dncelerin nereye kadarnn Sokrates'in veya Platon'un
olduunu bilemeyiz. Bu iki insan bir potada eriyip
18
birbirine karm, kaynam gibidir. Geri Platon'u bir yazar, bir sanat olarak yalnz bana dnebiliriz. Devlet'te Sokrates'in syledikleri gerekten kendi dnceleri de olsa, onlar Sokrates'in
lmnden yllar sonra derleyip toparlayp kendi diledii gibi dzene sokan Platon'dur. Tandmz
Sokrates ise Platon'un tantt, diledii gibi konuturduu bir Sokrates'tir. Resim modeline ne kadar
benzerse benzesin, resmi yapann eseridir elbet. Ama bir filozof olarak Platon'un, Sokrates'in eseri olduu su gtrmez. Ksaca: Devletin babas Sokrates, anas Platon'dur diyebiliriz.
nsan dncesinin bir dnm noktas olan
Sokrates'in kim olduunu, nasl yaayp ldn
az ok biliyoruz: Milattan nce ylnda domu
ve ylnda lm. Btn mr Atina'da gemi.
Babas heykel ustas, anas ebeymi. Erkenden dklm salar, yuvarlak yz, irice burnu ile kaba
grnl, filozoftan ok hamala benziyen bir
adamm. Geliigzel giyinir, yaar, kendi evinden
ok bakalarnn evinde yer ier, kansna, ocuklarna boverir, her gn evresini saran genlerle urada burada akamlara kadar ene alarm. Bir savata Alkibiades'in hayatn kurtaracak kadar gz
pekmi. Her eit insanla ahbapa, dobra dobra konuur, her dndn herkese aka syler, Devlet'in politikasna da yalnz seyirci ve tenkidci ola19
rak karrm. Konumalarnda asl gtt ama,
herkesi bildii, inand eyden phe ettirmekmi.
En ok syledii iki szden biri: Benim tek bildiim, bir ey bilmediimi bilmektir, teki de: Kendini tan; sz imi. Genliin ahlakn bozuyor diye 'e kar oyla lme mahkm edildiinde ne kendini kurtarmak iin dncelerinden ksnt yapm, ne de kaabilecei halde kam; dostlar arasnda baldran zehirini, arap ier gibi imi!
Platon olmasa Sokrates stne bildiklerimiz,
aa yukar bunlar olacakt. Ho Platon da bize
hayat stne fazla bir ey retmiyor; ama diyaloglarn her satrnda Sokrates bir Tanr gibi hazr
ve nazr'dr. Diyaloglarnn ve hele Devlet'in yazlmasna asl yol aan olay da Sokrates'in lmdr.
Bu lm ayn zamanda bugn bizim Garpl dediimiz kafann da kayna saylabilir. Onun iin Sokrates'e baldran zehirini iirten olaylar zerinde durmak istiyoruz.
Sokrates'in lm, Atina ile Sparta'nn birleip
ran ordularna kar kazandklar zaferle, yani Sokrates'in domasndan iki yl nce hazrlanmaya balar. Ortak dmana kar Sparta kara kuvvetleri,
Atina ise deniz kuvvetleriyle katlmt. Zaferden
sonra Sparta'nn ordusu bana dert oldu; memleketi smrd. Atina ise, sava iin hazrlad filoyu, ticaret iin kulland, dnyaya ald, dnya Ati?n
na'ya geldi; Atinallar kendilerine hi benzemeyen,
kendileri gibi dnmeyen bambaka insanlarla tant. Deiik insanlarn bir araya gelmesi, Atina'da eski inanlarn, dn geleneklerinin ypranmasna yol at. Deniz yolculuklar Atinallar
yldzlar bilmeye, yldzlar da evrenin snrlarn
aratrmaya gtrd. Atina'da bir yandan eski inanlar ypratan, bir yandan da yeni bilgiler edinmeye alan ve sonradan filozof (bilgisever) adn
alan bir takm aydnlar tremeye balad. Bunlarn
bir ksm, Thales ve Herakleitos gibi Anadolu filozoflarnn ardndan giderek insann yaad dnyay, havay, suyu, atei, topra, yani fizik gerei aydnlatmaya alyorlar; bir ksm da akllarn yalnz btn inanlar rtmekte, her eyin pf
noktasn bulmakta kullanyorlard. Birinciler iin
nemli olan insan d gerekler, ikinciler iinse
daha ok insan ii gereklerdi. Fizikiler insanla ilgili sorunlar (meseleleri) kmsyor, sofistlerse,
hibir sonuca varmakszn da olsa, yalnz insafla ilgili sorunlar ele alyorlard. Sokrates'in doduu
yllarda Atina'da daha ok sofistlerin sz geiyordu. Dorusunu isterseniz, Sokrates fizikilerden
ok sofistlerden yanadr. Bu okuyacanz kitapta
bile aslan pay fizikilerden ok sofistlerindir; nk Devlet, insan dndan ok, insan iine evrik bir
kitaptr. Uzun szn ksas, Sokrates sofistlerle bir21
likte demek istiyor ki, insann hayat dnyann hayatndan daha nemlidir; asl bilgi dnyay deil,
insan bilmektir. Tanrlar evreni ynetedursun, insan kendi hayatn ynetmelidir; iyi ile kty, doru ile eriyi ayrdetmesini renip hem kendini,
hem bakalarn adam etmelidir. Btn bilimlerin
amac insanlarn daha iyi insan olmalarn salamaktr. Sokrates bylece felsefeyi tabiattan ok insana, fizikten ok ahlaka balam; filozofu ister istemez dnya ilerine, politikaya, gnlk sorunlara
kartrm oluyordu. O kadar ki, dncelerinden
kan sonuca gre, ya devlet adamnn filozof, ya
da filozofun devlet adam olmas- gerekiyordu.
Atina'da demokrasi ile felsefenin sarma dola
olduu, ya da birbirini didikledii yllarda sofistler arasnda iki dnce atyordu: bunlardan birine gre insanlar doutan iyi ve eittirler; toplumun kt dzeni onlar bozuyor; gller gszleri eziyor; kanunlar gllerin elinde gszlere
kar bir silah oluyor. teki dnceye gre ise, insanlar doutan ne iyi, ne de eittirler. Yalnz gl ve gszler vardr; glnn gsz ynetmesi, ezmesi tabiat gereidir ve dorudur; insan
hakl olmaya deil, kuvvetli olmaya bakmaldr. Bu
iki dnceden biri daha ok Atina, teki daha ok
Sparta devletinden rnek alyordu. Biri daha ok
halklarn, teki daha ok aristokratlarn ya da zenginlerin ekmeine ya sryordu.
22
te Platon'un Devlet diyalogunun kayna bu
iki dncenin atmasdr. Sokrates geri aka
hibirini desteklemi deildi. O, devletin bana en
aklllarn gelmesini istiyor, nerede olursa olsun,
yalnz akla uygun olan aryordu. Ne var ki, iinde
yaad Atina demokrasisinin akla uymyan taraflar oktu. Sokrates de aklnn dikine gittike durmadan dman kazanyordu. Atinalnn
'i hibir siyasal hakk olmyan klelerdi.
Geri kalan yurttatan da kk bir aznlk
Byk Meclis'e girebiliyor, devleti ynetenler yurttalar listesinden alfabe srasna gre seiliyordu.
Bylece her halk ocuu her an, devleti yneten
kiinin arasna girebiliyordu. Ama u ya da
bu deeri, bilgisi olduundan deil, yalnz halk ocuu olduundan, Sokrates herkesin baa geme
hakkn doru bulmakla birlikte, baa geenin en
deerli yurtta olmasn istiyor. Bunu istemekle de
devleti ounluun deil, sekin bir aznln ynetmesini istemi oluyordu ki, bu da bir yandan
halk ocuunun bilgisizliini yzne vurmak, te
yandan kendilerini en deerli aznlk sayan aristokratlarn ve zenginlerin halk dmanln ister istemez hakl karmak demekti. Demokrat Atina'nn
btn korkusu da, onlarn kuvvetlenip devleti elde
etmeleriydi. Nitekim Sparta'nn destekledii demokrasi dmanlar, Kritias'n nderlii ile ba kal23
drmaya hazrlanyorlard, ite bu Kritias, Platon'un
amcalarndan biriydi. Ba kaldrma suya dt. Kritias ld. Demokratlar bu ba kaldrmann arkasnda hakl, haksz Sokrates'in parma olduunu sandlar. Hem bu Sokrates de ok oluyor artk dediler;
ne Tanrlara saygs var, ne atalara, ne devlete! Herkesi, her eyi eletirmeye, akla vurup rtmeye
kalkyor; genlerde hibir eye inan brakmyor.
Sokrates bylece, ba kaldrmaya katld,
bakalarn ba kaldrmaya zorlad iin deil; serbest dnd, eski dzenin temellerini sarst
iin lme mahkm oldu. Zaferi aristokratlar ve
zenginler kazansayd, Sokrates kurtulur muydu?
Hi sanmyoruz. nk, Sokrates en gllerin deil, en aklllarn baa gemesini istiyordu, bunu istemekten de hibir g, hibir dzen alkoyamayacakt onu. stelik belki Kritias'n ve Platon'un dostluundan da olacak, diyaloglar yazlmayacak, Sokrates'in dnceleri bize kadar gelemeyecekti. Sokrates'in lm vaktinden nce ten horozun lm
gibidir. lmek, onun dncesinin kanlmaz sonucuydu. Bir bakma da en byk eseri lmdr.
Onun iin bu lm size -okuyacanz Devlet'in
de belki asl kayna olduu iin- Platon'un azndan anlatacaz:
Sokrates: "Artk gidip ykanma zaman
geldi. Zehiri imeden nce ykanmak yerinde
olur sanrm. Bir ly ykama iini kadnlara
brakmamal" dedi. O zaman Kriton sze kart: "Peki Sokrates, dedi; buradakilerden ve benden, ocuklarn ve daha baka eyler stne isteklerin nedir? Ne dilein varsa yle; sevdiimiz iin seni, canla bala yaparz". "Ne mi istiyorum sizden? dedi, her zaman ne istedimse
onu: Kendi kendinize iyi bakn, bylece hem benim iin, hem benimle ilgili her ey iin, hem de
kendiniz iin gereinde yaplacak olan seve seve yaparsnz; imdiden sz vermeseniz bile. Ama kendinize bakmazsanz, eskiden ve bugn
konutuklarmzdan kan sonulara gre yaamazsanz, ne kadar sz verseniz, ne kadar yemin
de etseniz botur". "Peki yle olsun", dedi Kriton: "elimizden geleni yaparz. Ama nasl gmelim seni? Onu syle bari". "Nasl isterseniz yle. lnce artk tutamazsnz ki beni, kam
olurum elinizden".
Bunlar sylerken tatl tatl gld, bize doru bakarak: "Dostlar", dedi, "Kriton'u bir trl inandramyorum ki, asl Sokrates u anda
sizlerle konuan, her szne belli bir dzen veren Sokrates'tir. Ona kalrsa, ben biraz sonra
lecek olan Sokrates'im. Nasl gmleceini sorduu Sokrates"
Bu szler zerine Sokrates kalkt, ykanmak
25
iin baka bir odaya gitti. Kriton da onunla gitti, bekleyin, dedi bize. Biz de kendi aramzda
konuarak bekledik, o gn orada sylenen szler zerinde durduk. Bamza gelen felaketin
bykln, Sokrates'te bir baba kaybettiimizi, mrmz boyunca yetim kalacamz syledik birbirimize.
Ykandktan sonra, ocuklar geldi yanna,
(kisi ok kk, biri byke ocuu vard).
Kadnlar da girdi ieri. Sokrates onlarla Kriton'un yannda konutu, tler verdi, son isteklerini syledi. Sonra kadnlarla ocuklar dar
kartt, bizim yanmza geldi.
Bir hayli kalmt yandaki odada; gne de
batmak zereydi, gelir gelmez oturdu, fazla bir
ey konuulmad artk. On birlerin adam ieri
girdi, Sokrates'in nne gelerek: "Sokrates, dedi, sen bakalar gibi deilsin; onlara hkimlerin adna zehiri imelerini sylediim zaman kzyorlar bana, kfrediyorlar. Sen buraya gelmi
insanlarn en deerlisi, en anlayls, en iyisisin.
Bunu birok davranlarn gsterdi bana. Bugn
bile, bana hi kzmadn gryorum. lmne kimlerin sebep olduunu, kimlere kzman gerektiini biliyorsun da ondan Haydi uurlar olsun. Madem kurtulu yok, bari rahat lmeye al". Szlerini bitirirken ban arkaya evirip
26
alad ve gitti. Sokrates arkasndan: "Sana da
uurlar olsun, dediin gibi yaparm" dedi. Sonra bize dnd: "Ne iyi adam, dedi, buraya geldim geleli sk sk grmey geldi beni; zaman zaman da konutuk onunla; az bulunur bylesi;
bugn de candan alad benim iin. Haydi Kriton, dediini yapalm adamn. Getirsinler zehiri hazrsa, deilse syle de ezsinler". O zaman
Kriton; "Evet ama, dedi, gne daha batmad sanyorum, dalarn stnde olacak. Hem sen de
bilirsin ki, oklar zehiri geldikten ok sonra
ierler. Daha nce gzel yemekler yer, arap ierler; bazlar isterse diledii ile seviir bile. Madem vakit var, acele etme sen de". "Kriton, dedi Sokrates; o adamlar byle yapmakta hakldrlar, nk bununla bir ey kazandklarn sanrlar; bense yapmamakta haklym, nk bir ey
kazanacam sanmyorum. Zehiri biraz daha
geciktirmekle kendi kendime gln olurum;
hayata bouna yapyorum, tkenmek zere
olan her eyi tutmaya alyorum diye. Haydi,
haydi dediimi yap, boyuna kar koyma bana".
Bunun zerine Kriton kede bekleyen uaa iaret etti. Uak kt, biraz sonra zehiri verecek adamla dnd. Bu adam ezdii zehiri bir tas
iinde elinde tutuyordu; onu grnce Sokrates:
"Gel bakalm ahbap, dedi; bu ileri en iyi bilen
27
sensin, syle bana yapacam". "Kolay, dedi
adam, itikten sonra odann iinde dolarsn,
bacaklarnda bir arlk duyunca uzanrsn, zehir de yapacan yapar". Bu sz zerine tas
uzatt. Sokrates tas ald ve inanr msnz Ekhekrates? Ne kl kprdad, ne rengi att, ne bir ey.
Her zamanki boa bakn, alttan alttan adama
evirerek: "Ne dersin? dedi, bu ikiden Tanr iin
biraz dkmeye izin var m, yok mu?" "Sokrates",
dedi adam, "zehiri tam yetecei kadar eziyorum". "Anlyorum", dedi Sokrates, "ama her
halde Tanrlara dua etmeme izin vardr; teye gidiim daha kolay olsun diye; dilerim yle olsun".
Bunu syler sylemez hi yzn buruturmadan tas su ier gibi dibine kadar dikti.
O ana kadar hepimiz alamamak iin kendimizi tutmutuk, ama zehiri itiini grnce
dayanamadk artk. Ben de boandm. Bama
ektiim rtnn altnda ona deil, kendi kendime byle bir insann dostluundan olacama
alyordum. Kriton benden nce boanm, kalkp uzaklamt. Bandan beri alayp duran
Apollodoros, imdi gz yalarna acl,'fkeli
barmalarn da katt. Onun bu hali Sokrates'ten baka oradakilerin yreklerini sarst.
Sokrates: "Ne oluyorsunuz", dedi, "ne tuhaf
adamlarsnz, insan byle uursuz szler duy28
mamal lrken, haydi tutun kendinizi, dayankl olun!'.' Bunu duyunca utandk hep, yalarmz tuttuk. O, odada dolap duruyordu. Bir
ara, bacaklarm arlayor, dedi. Adamn syledii gibi srt st uzand. O srada adam elini
bastrp Sokrates'in bacaklarn yokluyordu.
Ayan kuvvetle skp Sokrates'e ac duyup duymadn sordu. "Hayr" dedi Sokrates. Adam
daha yukarlar skt ve bize katlap soumaya baladn gsterdi. Gsne dokunarak, souma yreine yaklanca gidecek, dedi. Souma karnna doru yaylmt ki, yzne rtt
rty kaldrd, u szler dudaklarndan kan
son szler oldu: "Kriton", dedi, "Asklepios'a bil*
horoz borcumuz var, dostlar demeyi unutmasn sakn". "Peki deriz", dedi Kriton, "baka
bir diyecein yok mu?" Cevap vermedi Sokrates, bir an sonra birden kasld. Adam yzn
iyice at, Sokrates'in bak donmutu. Bunu
grnce Kriton azn ve gzlerini kapad.
te Ekhekrates, dostumuzun, zamanmzda
tandmz insanlarn en iyisi, en bilgesi ve en dorusunun lm byle oldu. (Phaidon: ).
Sokrates ld zaman Platon yirmi sekiz yandayd. Yakkl, gl kuvvetli bir insand.
Omuzlarnn geniliinden tr sonradan Platon
adn alm derler. Soylu, zengin bir ailenin ocuuy29
du. anda grlebilecek en iyi eitimi grm,
matematikte ve iirde erkenden sivrilmiti. Olimpiyatlarda yar kazanm nl bir atletti. Ksacas filozof olmas en az beklenecek delikanllardan biriydi. Sokrates'in konumalarn ilkin bir zeka yarmas olarak ekici bulmu olabilir. Ama bu konumalarn tadna vardktan sonra kafa sporunun tekilerden ok daha nemli, Sokrates'in btn ampiyonlardan ok daha stn olduunu anlyor. Sevgili hocasnn lmyse ona dncenin hem bir tek insann, hem de btn insanlarn hayatna neler getirebileceini retiyor. Denebilir ki, Platon btn mrn Sokrates'i ldrmeyecek, tersine onu ve onun
gibileri ba tac edecek bir toplumun, bir devletin kurulabileceini dnmekle geirmitir. Hele okuyacanz diyalog bu kaygnn ta kendisidir.
lk ii Sokrates'i ldrten demokrasiden uzaklap dnyay dolamak oluyor. Nerelere gittii pek
bilinmiyor: Msr'a, italya'ya, Anadolu'ya, hatta Hindistan'a gittiini ileri srenler var. Her halde on iki
yl yok oluyor ortadan, Atina'ya krk yanda olgun
bir insan olarak dnyor. Atina yaknnda bir kr
evine yerleiyor, sonradan dnya akademilerine adn verecek olan Akademos'un bahesinde genlerle buluup Sokrates gibi kendini sevdiren bir hoca
oluyor. te Platon filozofi ile sanat sevgisini birletiren, insan dncesini bir eit tiyatro yoluyla an30
latan diyalog eidini o zaman yaratyor. Bu arada
Platon, Sicilya'nn zorbas Kral Dionysios'un sarayna gidip orada dnd devleti gerekletirmeyi deniyor; ama ne filozof olmaya, ne de devleti filozoflara brakmaya yanamayan kral, Platon'u kap dar ediyor. Tekrar dnce bahesine dnen
Platon artk seksen yana kadar hem evresindeki,
hem de gelecek yzyllardaki genlerle en iyi devletin nasl olabileceini tartmakla yetiniyor.
Ne Yunanistan'da, ne de belki hibir yerde gereklemeyeceini anlad en iyi devleti Sokrates'le
birlikte bir kitapta kuruyor. Diyaloglarnn en gzeli deilse bile -nk gzel sz daha ok len'e
yakyor- en zengini, en ykls olan Devlet 'te
Platon insanlara btn duygu ve dncelerinin,
btn sevgi ve fkelerinin, phe ve hayallerinin
zetini veriyor. En iyi devletin bir topya olduunu biliyor elbet, biliyor ama, kurulsun kurulmasn,
herkesin byle bir devlete, yani en doruya ynelmekle adam olacana inanyor. Herkes byle bir
devleti varsayp onun kanunlarna gre yaasn, diyor.
Sabahaddin Eybolu - M. Ali Cimcoz
31
SOKRATES'N SAVUNMASI
Eski Yunanca zel adlarn yazl hakknda not
Yunan eserlerinin evirisinde tanr, insan ve lke adlarn, asllanndaki gibi yazmay uygun bulduk; bunun iin de
bugn Avrupa lkelerinin hemen hepsinde kullanlan evriyaz yntemini aldk. Yunancumn her harfi, aadaki cetvelde gsterildii gibi, tek veya ift harfle karlanmtr. "Th"
ve "kh" gibi ift harfleri kullanmaya gerek vard; nk Yunancann 'sn da, T 'n da "t" ile gsteremezdik, ikisini
ayrmak zorunluydu. "X" iin de yalnzca "h" harfini alsaydk Yunancada bazan sesli harflerin nne gelen ( ' ) iareti
ile karabilecekti.
"Ph" ift harfine gelince, Yunanca'nn $ harfini Avrupallar teden beri byle gsterirler; eski Romallar da yle
gstermiler; demek ki o harfin sylenii Romallarn "/"
harfinin syleniine tmyle uymuyormu.
Romallar ve bugnk Avrupa lkeleri, Yunanca'nn S
harfini de "x" ile gsterirler; ancak "x" harfi bizim alfabemizde yok; bu yzden "x" yerine "ks" ift harfini kullanmay daha uygun bulduk.
Yunancada "y" harfi sessiz deil, sesli harftir ve ""
okunmas gerekir. Ancak bu syleyi kesin de deil. Bugnk Yunanllar onu "i" diye okuyorlar.
ift sesli harfleri de gene ift olarak gsterdik. Ancak
(ou) yerine tek bir "u" koyduk; bu imdiki uluslararas evriyazda da byledir.
Yunan Alfabesi:
A A
H E
B B
Th
r G
I 1
A D
K K
E E
A
L
Z Z
M M
N
s
O
n
p
2
N
Ks
0
P
R
S
T
Y
4>
X
T
Y
Ph
Kh
Ps
0
35
BRNC BLM
XXII
Atinallar! Beni sulayanlarn zerinizdeki etkisini bilemiyorum; fakat szleri o kadar kandrcyd ki ben kendi adma onlar dinlerken az daha
kim olduumu unutuyordum. Byle olmakla birlikte, inann ki bir tek doru sz bile sylemediler.
Ancak, uydurduklar birok yalan arasnda, beni
usta bir konumac gibi gstererek szlerimin gzelliine kanmamak iin sizi uyank olmaya armalarna ok atm. Azm aar amaz hi de gzel konuan bir adam olmadm ortaya kacak ve
yalanclklar kesinlikle anlalacak olduu halde,
bunu sylemek iin insan dorusu ok utanmaz olmal. Eer onlar her doru syleyen adama "konumac" diyorlarsa, diyeceim yok. Bunu demek istiyorlarsa ben yle olduumu kabul ederim; ama
onlarn anladndan bambaka anlamda. Herhalde, az nce de dediim gibi, sylediklerinde doru bir yan hemen hemen yoktur; ben ise size tm
gerei syleyeceim. Ancak, Atinallar, ben onlar
gibi batan baa parlak ve gsterili szlerle bezenmi hazr bir sylev yapacak deilim; Tanr korusun! Hayr, u anda iyi kt dilim dnd kadar
syleyeceim; nk btn diyeceklerimin doru
olduuna inanyorum. inizde kimse benim dorudan baka bir ey syleyeceimi sanmasn. Toy
39
delikanllarmz gibi huzurunuzda birtakm ssl
cmlelerle konumak, benim yamdaki bir adama
yakmaz. Sizden yalnzca unu dileyeceim; kendimi savunurken teden beri alk olduum gibi
konutuumu, agorada, sarraf tezghlarnda ve
benzeri yerlerde nasl konuuyorsam burada da yle konutuumu grrseniz amayn, o yzden de
szm kesmeyin. nk ben yetmiimi atm
halde ilk kez yarg huzurunda bulunuyorum; bu
yerin diline tmyle yabancym. Bunun iin, bir
yabancnn ana diliyle kendi yurdunun geleneklerine gre konumasn nasl doal karlarsanz beni de tpk bir yabanc sayarak alk olduum gibi konumama izin verin. Bu dileimi yersiz bulmayacanz umarm. Syleyi iyi ya da kt olmu, bundan ne kar? Siz yalnzca benim doru
syleyip sylemediime bakn, asl buna nem verin. Zaten yargcn asl stnl buradadr; nasl
ki konumacnnki de doruyu sylemektir.
II
Atinallar! nce bana yneltilmi olan daha eski sulamalara ve beni ok daha eskiden beri sulayanlara yant vermek isterim. Bundan sonra daha yenilerini yantlayacam. nk, Atinallar,
yllardan beri haksz yere beni size kar sulayp
40
duran birok kimse olmutur. Anytos ile arkadalar benim iin daha az tehlikeli olmamakla birlikte, ben bunlardan daha ok korkarm. Evet, yarglarm, bunlar daha tehlikelidirler; nk bunlar birounuzu ta ocukluunuzdan beri yalanlarla kandrarak gya gklerde olup bitenlerle uraan, yerin altnda neler getiini aratran, yanl doru
gibi gstermeyi beceren Sokrates adl bir bilgin olduuna sizi inandrmlardr. Beni sulayanlar iinde en ok korktuklarm ite bu masal yayanlardr;
nk bunlar dinleyenler, bu gibi konularla uraanlar tanrlara inanmaz sanyorlar, inann, bu
adamlar oktur; eskiden beri beni bununla suluyorlar. stelik bunlar, ocukluunuzda olsun,
genliinizde olsun, daha ok etki altnda kalabileceiniz yalardayken, kulaklarnza doldurmulard. Hem bu sulamalar, karlarnda kendilerini
yantlayacak kimse yokken, benim arkamdan oluyordu. Bir komedya yazarn bir yana brakrsak,
tekilerinin ne adn biliyorum, ne de size syleyecek durumdaym, iin en korkun yan ite bu.
Kskanlklar, ktlkleri yznden bazen ilkin
kendilerini bile inandrmaya varacak kadar, sizi tm
sulamalara inandran bu adamlar, uralmas en
g olanlardr, nk bunlar ne buraya getirmek ne
de sylediklerini rtmek olanakldr Bu yzden
kendimi savunurken yalnzca glgelerle arpmak,
41
karmda yant Verecek biri olmadan savlarnn yanlln gstermek zorunda kalyorum. O halde,
demin de dediim gibi, dmanlarmn iki trl olduunu gryorsunuz; bir beni imdi sulayanlar,
bir de eskiden sulam olanlar. Umarm ki, ilkin
ikincileri yantlamam siz de yerinde bulursunuz;
nk bunlar hem tekilerden daha nce, hem de
daha sk duymusunuzdur.
O halde, Atinallar, artk savunmama balayabilirim. Yllardan beri kafanzda kklemi olan
bir sulamay ksa bir zamanda skp atmaya almalym. Eer hakkmda ve hakknzda hayrlysa, bunu baarmay ve kendimi temize karmay dilerim. Ama bunun kolay bir i olmadn da iyice
biliyorum. Her neyse, bunu tannnn buyruuna brakalm; bana den'grev, yasann emrine gre
kendimi savunmaktr.
III
Batan balayarak, benim ktlenmeme yol
aan ve Meletos'u bana kar bu davay amak iin
yreklendiren sulamann ne olduunu aratralm.
ncelikle, bana haksz yere sulama yneltenler
bakalm ne diyorlar. Beni dava ettiklerini varsayarak bunlarn sulamalarn yle ksaca bir toplayacam; "Sokrates kt bir insandr; yeraltnda ve
42
gkyznde olup bitenlere karyor, eriyi doru
diye gsteriyor, bunlar bakalarna da retiyor;
sulamann aa yukar z bu. Aristophanes'in
komedyasnda grdnz gibi; sahnede Sokrates
adl bir adam dolatrlyor, havada gezdiinden,
benim hi ama hi anlamadm eylerden dem vurarak bir sr sama sapan sz sylyor. Bunu,
byle bir bilgisi olanlar varsa, onlar kltmek iin
sylemiyorum. Atinallar, Meletos'un bana at
bu davadan kurtulamayaym ki, gerekte benim
bunlar zerinde en kk bir fikrim bile yoktur.
Burada bulunanlarn ou bunun doruluuna tanktr. Onlara sesleniyorum: Beni dinleyenler, iinizde bu konular hakknda imdiye kadar tek sz
sylediimi bilen varsa buradakilere sylesin Yantlarn iitiyorsunuz. Sulamann bu ksmna verdikleri bu yant karsnda, geri kalannn doruluu hakknda da bir yargya varabilirsiniz.
IV
Bunun gibi, benim parayla ders vermekte olduuma ilikin dolaan szn de hibir temeli yoktur; bu da tekiler kadar aslszdr. Dorusu, bir
kimsenin insanlara gerekten bir ey retmesi
olanakl olsayd, buna karlk para almas bence o
kimse iin bir onur olurdu. Leontinoili Gorgias gi43
bi, Keoslu Prodikos gibi, Elisli Hippias gibi kent
kent gezerek ders veren ; genlerin kendi hemerilerinden parasz ders almalar olana varken, onlar bu kiilerden ayrarak kendilerine ekecek kadar kandran, dersleri iin para almakla kalmayp
stelik bu paray ltfen kabul ettiklerinden dolay
bir de teekkr ettiren kimseler var! imdi, Atina'da Paroslu bir bilgin vardr. Bu adam tanmam
yle olmutu: Bir gn, bilgicilerin (sofist) uruna
dnya kadar para harcayan Hipponikosolu Kallias'a raslamtm; bu kiinin iki olu olduunu biliyordum, onun iin kendisine sordum: Kallias, dedim, iki olun olacana iki tayn veya buzan olsayd, bunlar eitecek birini bulmakta zorluk ekmezdik; onlan kendi doalarnn olanakl kld
lde yetitirecek ve olgunlatracak bir seyis veya bir ifti tutardk; mademki birer insandrlar, onlan eitimleri iin kime gnderebileceini biliyor
musun? Onlan bir insan ve bir yurtta olarak yetitirecek biri var mdr? Herhalde, oullarn olduuna gre bu konuyu dnmsndr? Ne dersin,
byle bir kimse var m? Kallias bana, evet var, dedi. yleyse kim? Nereli? Derslerini kaa veriyor?
diye sorunca, "Paroslu Evenos dersine be mina (1)
alyor" yantn verdi. O zaman kendi kendime dndm ve dedim ki: Evenos gerekten byle bir
bilgin ise, bu bilgisini bu kadar ucuza retiyorsa,
44
dorusu mutluymu. Bende de byle bir bilgi olsayd, gerekten ben de gurur ve sevin duyardm;
fakat, Atinallar, dorusu benim byle bir bilgim
yoktur.
V
Belki iinizden biri btn bunlara kar diyecek ki: "Sokrates, bunlarn hepsi gzel, ama uradn bu sulamalar nereden kyor? Herhalde allann dnda bir ey yapm olacaksn ki sana kar bu gibi sulamalar var. Sen de herkes gibi olsaydn btn bu dedikodular kmazd; o halde, hakknda acele bir hkm vermemizi istemiyorsan bize bunlarn nedenini anlat." Bu kar knn hakl ve yerinde olduunu kabul ederim; onun iin ben
de size bu kt nmn nereden ktn anlatacam. Ltfen dikkatle dinleyin. Bazlarnz belki
aka ediyorum sanr; ama inann ki tamamyla doru sylyorum. Atinallar, bu n bende bulunan bir
tr bilgiden, yalnzca ondan kmtr. Bunun ne
biim bir bilgi olduunu sorarsanz, derim ki, bu,
herkesin elde edebilecei bir bilgidir; ben de ancak
bu anlamda bir bilgim olduunu sanyorum. Oysa
szn ettiim kimselerin, bende olmad iin size anlatamayacam insanst bilgileri var. Benim
byle bir bilgimin olduunu syleyen yalan sy45
ler, bana kara alm olur. Atinallar, size belki abartyorum gibi gelecek, fakat szm kesmemenizi
dilerim. nk size imdi syleyeceim szler benim szlerim deildir. Size gvenilir bir tank gstereceim. Benim bir bilgim varsa, bunun nasl bir
bilgi olduunu Delphoi Tanrsndan dinleyin. Khairephon'u tanrsnz; ok eski bir arkadamd; sizin de dostunuzdu, geen srgnde o da sizinle birlikteydi, dnerken de birlikte gelmitiniz. Khairephon'un huyunu bilirsiniz, kafasna koyduu eyi
kesinlikle yapard. Bir gn Delphoi'ye gitmi, -ltfen szm kesmeyin- benden daha bilgin bir kimse olup olmadn tanrya ekinmeden sormu;
Pytholu tanr szcs de benden daha bilgin bir
adam olmadn sylemi. Khairephon bugn sa
deil, ama kardei burada, mahkemededir; sylediklerimin doruluunu onaylayabilir.
VI
Bunu size srf bu kt nmn nereden geldiini gstermek iin sylyorum. Tanrnn bu yantn renince dndm: Tanr bu szyle ne demek istemi? Bu bilmece nedir? nk, az olsun,
ok olsun, bende byle bir bilgi olmadn biliyorum. Byle olduu halde insanlarn en bilgini olduumu sylemekle ne demek istiyor? Tanr yalan
46
sylemez, yalan onun szyle uzlar bir ey deil.
Ne demek istediini uzun zaman dndm; en sonunda iin asln bir aratraym dedim. Bilgisi belli birini bulup tanrya gider, szn rtmek iin
derim ki: "te benden bilgili bir adam; oysa sen
benim iin en bilgili demisin." Bunun zerine bilgisiyle n salm birine gittim, kendisine iyi baktm. Ad gerekmez, denemek iin setiim bu adam
devlet ileriyle urar. Vardm sonu u oldu: Bu
adam ok kimselere ve kendisine bilgin gibi gzkyor ama gerekte hibir bilgisi yok. Bunun zerine kendisini bilgin sandn, gerekte ise olmadn anlatmaya altm. Bunun sonucu, onun da,
stelik orada bulunup beni dinleyen birok kimsenin de dmanln kazanmam oldu. Yanndan ayrlrken kendi kendime dedim ki: dorusu belki ikimizin de iyi, gzel bir ey bildiimiz yok; gene de
ben ondan bilgiliyim ; nk o hibir ey bilmedii halde bildiini sanyor; ben ise bilmiyorum ama
bildiimi de sanmyorum. Daha dorusu, bilmediimi biliyorum; demek ki ondan biraz daha bilgeyim. Bundan sonra baka birine, daha da bilgili tannan baka birine gittim. Gene ayn sonuca vardm; onun da, daha biroklarnn da dmanln
kazandm.
47
XXII
Bylece, birok dman edindiimi bile bile,
birini brakp tekine gidiyor, gittike umutsuzlayor ve kederleniyordum. Artk boynumun borcu
oldu, her eyden nce tanrnn szn gz nnde
tutmalym diyordum. Bilgili denen kim varsa ona
bavurarak tanrnn ne demek istediini anlamam
gerekiyordu. Size doruyu sylemeliyim. Atinallar, kpek hakk iin, btn o aratrmalarmda baktm, asl bilgisizler, bilgilidir diye tannm olanlar! Botur denenlerde ise daha ok akl var. Size
btn o dolap durmalarm anlataym. Atinallar;
o kadar didindim, tanrnn szn rtemedim.
Devlet adamlarndan sonra tragedya yazanlara, vgclere (2), her trden ozana bavurdum. Kendi
kendime, artk bu kez greceksin, kendinin onlardan ok daha bilgisiz olduunu anlayacaksn diyordum. Yazlarndan, bence en iyi ilenmi paralan setim, ne demek istemi olduklarn gidip
kendilerine sordum, bir ey reneceimi umuyordum. Yarglar, inanr msnz? Doruyu sylemeye utanyorum; ama sylemeliyim. O ozanlann, yaptlan hakknda dedikleri, orada bulunan hemen
herkesin diyebileceinden daha iyi deildi. O zaman anladm ki ozanlar yaptlarn bilgilerinden deil, bir eit igdyle, tanndan gelme bir esinle ya48
zyorlar, tpk bir sr gzel ey syleyip de dediklerinden bir ey anlalmayan tanr szcleri, biliciler gibi. Ozanlar iin de yle olduunu grdm;
stelik onlar, kendilerinde ozanlk var diye, bilmedikleri eylerde de insanlarn en bilgini olduklarn sanyorlar. Yanlarndan ayrlrken anlamtm ki,
devlet adamlar karsnda nasl bir stnlm varsa, onlardan da ylece stnm.
VIII
En son, ustalara gittim; nk kendim bir ey
bilmediimin farknda olduum gibi, onlarn da
hem ok, hem de iyi eyler bildiklerinden emindim.
Bu kez aldanmamm; onlar benim bilmediim
birok eyleri gerekten biliyorlard ve bunda hi
kukusuz benden daha bilgindiler. Ama, Atinallar,
grdm ki iyi ustalarda da ozanlardaki zr var;
kendi ilerinin eri olduklar iin en yksek eylerden de anladklarn sanyorlar, byle sandklar
iin de asl bilgileri glgede kalyor; o kadar ki Tanrnn szne geldim, onlar gibi bilgin, onlar gibi de
bilgisiz olmaktansa, bilgilerini de, bilgisizliklerini
de edinmeyip "Olduum gibi kalmak daha iyi deil mi?" diye dndm; gerek kendime, gerek Tanr szne yant vererek, benim iin olduum gibi
kalmak daha iyi dedim.
49
XXII
Atinallar, btn bu aratrmalarm birok dman, hem de en kt, en tehlikeli trnden dmanlar edinmeme neden oldu; birok karalamaya yol
at; adm bilgeye kt, nk beni dinleyenler,
bakalarnda bulunmadm gsterdiim bilginin
bende bulunduunu sandlar. Asl bilen, Atina Yarglar, belki yalnzca tanrdr; o szyle de insan
bilgisinin byk bir ey olmadn, hatta bir ey olmadn gstermek istemitir; "Sokrates", demi
olmas ancak bir sz geliidir: "Ey insanlar! Aranzda en bilgeniz, Sokrates gibi bilgeliinin gerekte bir hi olduunu bilendir", demek istemitir. te bylece tanrnn szn dnerek yer yer
dolayor, yurtta olsun, yabanc olsun bilge sandm kimi bulursam konuup soruyorum; bilge olmadklarn anlaynca da, tanr szne hak vererek
bilge olmadklarm kendilerine gsteriyorum. Bu
i btn zamanm alyor; bu yzden devlet ileriyle de, kendi ilerimle de yeterince uraacak zaman
bulamyorum; o kadar ki, tanrya hizmet edeceim
diye yoksul kaldm.
X
Dahas var: Birtakm genler kendiliklerinden
bama toplanyor; babalan zengin, zamanlar bol;
50
ben nme aldm adama sorular sorarken durup
dinliyorlar; stelik bilgilerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar, ou kez bana benzeyerek bakalarn da denemeye kalkyorlar; az
bir bilgiyle, stne stlk bsbtn bilgisiz, kendilerini bilgin sananlar saysz; bunu o delikanllar
da biliyorlar. Sktrdklar adamlar kendilerine
kzacaklarna bana kzyor, "Ah! Alak Sokrates!
Genleri batan karyor!.." diyorlar. Oysa biri kp da kendilerine sorsa "Peki ama bunun iin ne
yapyor? Ne retiyor?" dese, ne yant vereceklerini bilemezler; fakat aknlklarn belli etmemek
iin de her zaman filozoflara kar evrilen "bulutlarda, yerin dibinde olup bitenleri retmek", "tanrlara inanmamak", "iyiyi kt gstermek" gibi
beylik szleri sayp dkerler; nk bir ey bilmedikleri halde biliyor grnmek istediklerinin aa vurulduunu sylemeye bir trl dilleri varmaz.
Onlar, iyi tannacaz, szmz geecek diyen, kalabalk bir gurup insandr; benim szm alnca,
bir azdan konuup karlanndakini kandrmay
bildikleri iin, teden beri, ar karalamalarla kulaklarmz doldurdular, gene de dolduruyorlar. Meletos'a, Anytos'a, Lykon'a bana saldrmak cesaretini veren, ite bu karalamalardr. Meletos, airlerin, Anytos, ustalarla politikaclarn, Lykon da konumaclarn dmanlklarna tercman olmutur.
51
Szme balarken de dediim gibi, byle kk salm bir karalamadan kendimi bylesine az bir zamanda temize karabileceimi sanmam. te, Atinallar, size doruyu syledim; byk kk, bir
eyi saklamadm, bir eyi deitirmedim. Biliyorum ki bu yzden gene dmanlklaryla kar karya kalacam; bu da gsterir ki ben doruyu sylyorum, bana hakszlk ediliyor, nedeni de budur.
imdi arayn, sonra arayn, bulacanz hep budur.
XI
Beni sulayan birinci gruba kar savunmam
iin bu kadar yeter; imdi ikincilere dnyorum.
Bunlarn banda Meletos ; kendi szyle iyi, yurdunu gerekten seven Meletos var. Bunlara kar da
kendimi savunmaya alacam. Nelerden yakndklarn bir okuyalm. Aa yukar yle deniyor:
Sokrates, genleri doru yoldan ayrmakla, devletin tanrlarna inanmamakla, bunlarn yerine yeni
yeni tanrlar koymakla suludur, ite bana ykledikleri sular; bunlarn hepsini ele alalm.
Genleri doru yoldan ayrmak suunu iliyormuum. Ben de ileri sryorum ki; Meletos ciddi
eyleri alaya alarak herkesle elenmekten, gerekte zerinde hi uramad ilere szmona ballk ve ilgi gstererek herkesi mahkemeye srk52
lemekten suludur. Bunun byle olduunu size kantlamaya alacam.
XII
Meletos, yle gel, bana yant ver: Genlerimizin olabildiince erdemli olmalarna ok nem veriyorsun, deil mi?
-Tabii veriyorum.
- O halde, onlan daha iyi klann kim olduunu da yarglara syle. Madem ki onlan doru yoldan ayran ortaya karmak glne katlanmsn ve yarglann karsnda beni gstererek bu sulunun ben olduumu ortaya atyorsun, o halde unu da bilmen gerekir. Onlan eitenler kim? Yarglara adlanyla syle Grdn m? Meletos, susuyorsun ite. Bir ey sylemiyorsun, ama bu susman, senin iin utanlacak bir ey deil mi? Konuyla hi bir iliiin yoktur dememin, bu, ak bir
kant deil mi? Syle dostum, syle, genleri daha iyi klan kimdir?
-Yasalar.
-Fakat, delikanlm, bu benim soruma yant deil ki. Ben unu bilmek istiyorum: Her eyden nce bu yasalan bilen kim?
- te bu mahkemedeki yarglar, Sokrates.
- Ne dedin? Nasl, Meletos? Onlar genleri yetitirebilir, daha iyi klar m diyorsun?
53
- Elbette.
- Hepsi mi, yoksa bazlar m?
- Hepsi.
- Hera hakk iin ne gzel sz! Demek genleri daha iyi klanlar birok kiiymi. O halde, syle bakalm, burada bizi dinleyenler de genlii eitiyorlar m?
- Evet onlar da.
- Peki, ya senato yeleri?
- Onlar da.
- Acaba Meclis halinde toplanm yurttalar,
genlii doru yoldan ayryorlar m, yoksa eitiyorlar m dersin?
- Onlar da eitiyorlar.
- O halde, bundan baka, btn Atinallar onlar gzel ve iyi klyorlar; onlar yalnzca ben doru yoldan seafoodplus.info srdn bu, deil mi?
- Tam bu ite.
- Sen haklysan, ben gerekten, ok mutsuz bir
adamm Ama de ki, sana yle bir ey soruyorum; acaba sana gre atlar iin de bu byle mi? Atlara da herkesin iyilik ettiine, yalnzca bir kimsenin ktlk ettiine mi inanyorsun? Gerek bunun
tam tersi deil mi? Atlar, bir veya birka kii, yani seyisler eitebiliyor; binenler ise onlar bozuyorlar, deil mi? Atlar iin de, baka hayvanlar iin de
byledir, deil mi, Meletos? Bu, kukusuz byle54
dir; Anytos ile sen, ne derseniz deyin, genleri yalnzca bir kiinin yanl yola srkledii, ondan
baka herkesin daha iyi kld doru olsayd, bu
onlar iin gerekten esiz bir mutluluk olurdu. Ama hayr, Meletos, genler zerinde hi kafa yormadn yeterince gsterdin; senin kaytszln,
bama atn ileri hi umursamam olmandan da
aka anlalyor.
XIII
imdi sana bir sorum daha var. Zeus hakk iin
yantla! Sence kt kimselerle birlikte yaamak m,
yoksa iyi kimselerle birlikte yaamak m daha iyi?..
Yantlasana, dostum; zor bir ey sormuyorum, iyi
insanlar yanlanndakilere hep iyilik, ktler de ktlk ederler, deil mi?
- Kukusuz.
- imdi, bir arada yaad kimselerden yarardan ok zarar grmek isteyen var m?.. Yantla, dostum, yasa,yantlaman emrediyor. Zarar grmek isteyecek kimse var mdr?
- Kesinlikle yoktur.
- Peki, genleri doru yoldan karyor, ktle gtryor diye beni suluyorsun; sence ben
bu suu bilerek mi, bilmeyerek mi iliyorum?
- Bilerek, diyorum.
55
- Demek ki, Meletos, iyilerin, yanlarndakilere iyilik, ktlerin ise ktlk ettikleri, u gen yanda senin yksek zekanca bilinen bir gerek olduu halde, ben bu yamda, birlikte yaamak zorunda olduum bir kimseyi doru yoldan ayrrsam, ondan bana zarar geleceini bilmeyecek kadar karanlk ve bilgisizlik iindeyim; hem de bunu, savma gre, bile bile yapyorum. Meletos, buna ne beni inandrabilirsin, ne de bakalarn.
yleyse ya ben onlar doru yoldan karmyorum yahut da karyorsam, bunu bilmeyerek
yapyorum; her iki halde de yalan sylyorsun.
Bundan baka, ilediim su bilmeyerek ilenmise, yasa onu su saymaz; beni bir yana ekerek ayrca anmsatman ve t vermen gerekirdi; nk
tle, bilmeyerek ilediim suu herhalde ilemekten vazgeerdim: oysa sen benimle konumaktan, bana retmekten kandn; bunu istemedin;
beni mahkemeye, yasann, aydnlatlmas gerekenleri deil, cezalandrlmas gerekenleri gnderdii
mahkemeye srkledin.
XIV
Atinallar, artk anlalyor ki Meletos bu ilerle, az olsun ok olsun, kafa yormamtr; ama Meletos sen gene syle; ben genleri nasl yanl yola
56
srklyorum? Yazdn sulamadan anladma
gre, genlere devletin tapnd tanrlar tanmamay, onlarn yerine baka tanrlara inanmay retiyormuum; genleri bozan derslerim bunlardr
diyorsun, deil mi?
- Evet, bunu btn gcmle ileri sryorum.
- yleyse, Meletos, szn ettiimiz tanrlar
hakk iin ne demek istediini bana ve bu yarglara daha aka anlat. Sence ben birtakm tanrlara inanmay retiyormuum; yle ise o tanrlara
ben kendim de inanyorum, demek ki bsbtn tannbilmez deilim, byle bir su ilememiim; imdi unu anlayalm: sen beni devletin tanrlarn brakp baka tanrlara inanmakla m suluyorsun?
Yoksa tanrlara bsbtn inanmayp bunu bakalarna da alamakla m?
- Evet, ben senin hibir tanrya inanmadn
sylyorum.
- alacak ey! Meletos, bunu nereden karyorsun? Herkes gibi, gnein ya da ayn tanrlna inanmadm m sylemek istiyorsun?
- Emin olun yarglar, inanmaz; nk gnein
ta, ayn toprak olduunu sylyor.
- Fakat, dostum Meletos, sen beni Anaksagoras sanmsn da buraya karmsn. Buradaki yarglar Klazomenaili Anaksagoras'n kitaplarnn
bu kuramlarla dolu olduunu bilmeyecek kadar bo
57
ve bilgisiz mi sanyorsun? Genler bu kitaplar orkestrada en ok bir drahmiye satn alabilirlerse,
Sokrates de bu dnceleri sahiplenince delikanllar onunla alay edebilirlerse, bunlar neden gelip
benden rensinler ? (3) Doru syle, Meletos, sen
gerekten benim hibir tanrya inanmadm m
sanyorsun?
- Zeus'a yemin ederim ki, hibir tanrya inanmyorsun.
- Buna kimse inanmayacak. Atinallar, bu Meletos azgn kstahn biri; beni sulamas da genliinden, aalama olsun diye. Kim bilir, belki de
beni denemek iin bu bilmeceyi uydurmutur. Belki de kendi kendine, "Bakalm bilgin Sokrates ii
alaya alp birbirini tutmaz szler sylediimi bulacak, ortaya karacak m; yoksa onu da, bizi dinleyenleri de aldatabilecek miyim?" demitir. Bana
yle geliyor ki sulamasnda bir dedii bir dediini tutmuyor. Sanki yle demi: "Sokrates, tanrlarn varlna inanmamaktan, tanrlar olduuna da
inanmaktan suludur." Buna dpedz alay derler.
XV
Atinallar, Meletos'un dt elikileri benimle birlikte gzden geirin! Ve sen Meletos, bizi yantla. Siz de benim ta bataki dileimi anm58
sayn da alk olduum gibi konuursam, ses karmayn. Dnyada bir kimse var mdr ki, Meletos, insanlara zg iler olduuna inansn da insanlarn varlna inanmasn? una syleyin, Atinallar, kaamakl yollara sapmadan beni yantlasn.
Bir adam bulunur mu ki at yoktur, ama atn kullanld iler vardr; flavtaclar yoktur, ama flavtaclk vardr desin? Bulunmaz, dostum, bulunmaz.
Madem ki sen yantlamaktan kamyorsun ; sana
da, buradakilere de ben karlk vereyim; ama sen
hi olmazsa unu yantla : bir kimse var mdr ki
tanrlara zg ilere inansn da tanrlara inanmasn? Daimonlara inanmasn da, daimonlarn gcne inansn?
- Hayr, yoktur.
- ok kr, yarglarn zoruyla azndan bu
yant alabildim. Demek daimonluk ilere, bu iler
yeni olsun eski olsun, inandm ve bunlar rettiimi ileri sryorsun. O halde, sylediine gre,
ben daimonluk ilere inanyorum. Sulamanda buna ant bile iiyorsun. Bu ilere inanyorsam, onlarn varlna da ister istemez inanmam gerekir, yle deil mi? Hi phesiz,yantlamadna gre senin de ayn dncede olduunu kabul ediyorum.
Peki, daimonlar tanr veya tannoullan olarak alabiliriz, deil mi?
- Evet, phesiz.
59
- yle ise, sylediim gibi, daimonlann varlna inanyorsam, te yandan da ne adla olursa olsun, daimonlar bir tr tann iseler, bilmeceler uyduruyorsun ve bizimle eleniyorsun demekte haksz
mym? Hem tanrlara inanmadm ileri sryorsun, hem de biraz sonra daimonlara inandm
sylemekle tanrlara inandm kabul etmi oluyorsun! Denildii gibi daimonlar, tanrlarn nymhalar ya da baka analardan doma pileri iseler, tanrlar olmad halde, tanrlarn ocuklar olduuna
kim inanabilir? Bu, katrn eekle atn yavrusu olduuna, ama eein de, atn da var olmadna
inanmak kadar yersiz olur. Hayr, Meletos, sen btn bu samalan ya beni denemek iin kasten karmsndr, yahut da bana kar ciddi bir su' bulamadndan sulamana koydun. Fakat, inan ki,
ayn kimsenin daimonlara zg ilere inand halde, daimonlara, tanrlara, kahramanlara inanamyacana, biraz anlay olan hi kimseyi inandramazsn.
XVI
Meletos'un sulamalarn yeterli lde yantladm sanyorum; daha fazla savunmaya gerek yok.
Bununla birlikte, zerime ne kadar ok kin ekmi
olduumu dnyorum ve yarglanmam gerekir60
se, beni yok edecek olann bu olduunu; Meletos,
Anytos deil, imdiye kadar birok iyi insann lmne neden olmu, belki ileride de olacak olan karalama ve ekememezlik olduunu dnyorum;
nk bu kurbanlarn sonuncusu her halde ben olmasam gerek.
Belki biri yle diyecek: "Sokrates, seni byle
zamansz bir sona srkleyen bir mrden utan
duymuyor musun? "Bana bunu soracak olana aka yant verebilir ve diyebilirim ki: Dostum, yanlyorsun. Deeri olan bir kimse, yaayacak mym
yoksa lecek miyim, diye dnmemelidir; bir i
grrken yalnzca doru mu eri mi, yrekli bir
adam gibi mi yoksa tabanszca m davrandn dnmelidir. Oysa sizin gznzde, Troia'da len
kahramanlarn, hele namussuzlua kar her trl
tehlikeyi kmseyen Thetisolunun bir deeri olmamas gerektir. Hektor'u ldrmek iin sabrszlanrken, anas tanr ona, yanlmyorsam, aa yukar u szleri sylemiti: "Olum, arkadan Patroklos'un cn alacak ve Hektor'u ldreceksin,
ancak bil ki onun arkasndan sen de hemen leceksin; nk tanr yargs byle emrediyor." Halbuki o, bu de aldrmayp her eyi gze alarak, arkadann cn almadan namussuzca yaamaya
lm ve tehlikeyi stn grd: "Burada u eri gemilerin yannda, dnyaya gereksiz bir yk olarak,
61
maskara gibi durmaktansa, dmanmdan cm
alaym, arkasndan da leyim." Onun bu davrannda hi lm ve tehlike korkusu var myd? En
doru davran, Atinallar, bir kimsenin yeri neresi olursa olsun, ister kendinin setii, ister komutannn gsterdii yer olsun, tehlike karsnda direnmek; lm, baka tehlikeleri deil, ancak namusu gz nnde bulundurmaktr.
XVII
Atinallar, benim iin de bundan baka trl
davranmak gerekten ok garip olurdu; nk, Potidea'da, Amphipolis'te, Delion'da, setiiniz komutanlarn gsterdikleri her yerde, her trl lm
tehlikesi karsnda btn yrekliliiyle duran ben,
imdi, kendi dnce ve sanmca, tanr tarafndan,
kendimi ve bakalarn denemek iin filozofluk
greviyle gnderildiim zaman, lm veya baka
bir ey korkusuyla nasl grevimi brakp kaardm? Byle bir davran gerekten ar bir su olurdu. Kendimi bilge sanarak lm korkusuyla tanr
szne ba emeseydim, o zaman mahkemeye pek
hakl olarak arlabilir, tanrlarn varln yadsmakla sulanabilirdim. nk, yarglar, lm korkusu, gerekte bilge olmadn halde kendini bilge sanmak deil midir? Bilinmeyeni bilmek sav de62
il midir? insanlarn, korkularndan, en byk ktlk saydklar lmn en byk iyilik olmadn kim bilir? Bilmediimiz bir eyi bildiimizi sanmak gerekten utanlacak bir bilgisizlik deil midir? ite yarglar, ancak bu noktada bakalarndan
farkl olduuma inanyorum. Belki de onlardan
daha bilge olduumu ileri srebilirim: Ben, teki
dnyada olup bitenler hakknda pek az bir ey bildiim halde, bir ey bildiime inanmyorum; fakat, tanr olsun, insan olsun, belki, kendinden daha
iyi olanlara hakszlk ve bakaldrnn bir ktlk,
bir namussuzluk olduunu biliyorum; ben ktlk
olduunu iyice bildiim eylerden korkarm, ama
iyilik olmadn kestiremediim eylerden ne korkar, ne de saknrm. Onun iin siz beni imdi serbest brakn; Anytos'un size: "Sokrates madem ki
byle sulanmaktadr, ona her halde lm cezas
vermek gerekiyor, yoksa btn ocuklarnz onun
tlerini dinleyerek bsbtn bozulacaktr." demesine bakmayp "Sokrates, biz Anytos'un dncelerine inanmak istemiyoruz, seni serbest brakacaz, ama, artk bir daha byle herkesi sorguya
ekmeyeceine ve filozofluk etmeyeceine sz vermek kouluyla; bunlar yapmakla bir daha sulandrlrsan, leceksin" dersiniz, kurtulmam iin ileri srlebilecek byle bir koula kar derim ki: Atinallar, size sayg ve sevgim vardr; ancak, ben si63
ze deil, yalnzca tanrya ba eerim, mrm ve gcm olduka da iyi bilin ki felsefe ile uramaktan, karma kan herkesi buna yneltmekten, felsefeyi retmekten vazgemeyeceim; karma kana, her zaman dediim gibi yine yle diyeceim: "Sen ki, dostum, Atinalsn. Dnyann en byk, gcyle ve bilgeliiyle en nl kentinin hemerisisin; paraya, onura, ne bu kadar nem verdiin halde bilgelie, akla, hi durmadan ykseltilmesi gereken ruha bu kadar az nem vermekten sklmaz msn? "Kendisiyle tarttm bir adam bu
saydklarma nem verdiini sylerse, yakasn brakacam ve salvereceimi sanmaynz; hayr,
gene soracam, onu gene sorguya ekeceim,
onunla gene tartacam; erdemli olmasnn bir
szden baka bir ey olmadn anlarsam, kendisini, deeri byk olana az, deeri kk olana ise
ok deer verdii iin utandracam. Ayn szleri gen, yal, yurtta, yabanc, herkese, hele benim
kardelerim olmalarndan dolay btn hemerilerime tekrarlayacam. nk, biliniz, bu bana Tanrnn bir buyruudur; una inanyorum ki kentimizde, imdiye kadar tanrya benim bu hizmetimden
daha byk bir iyilik yaplmamtr. nk ben,
gen, yal hepinizi, vcudunuza, paranza deil,
her eyden nce ruhun en yksek eitimine nem
vermeniz gerektiine inandrmaya almaktan ba64
ka bir ey yapmyorum Evet, benim grevim, size parayla erdemin elde edilemeyeceini; parann
da, genel olsun seafoodplus.info, her trl iyiliin de, ancak erdemden geldiini sylemektir. Ben bunlar
retmekle genleri doru yoldan ayryorsam, zararl bir insan olduumu kabul ederim. Ama biri
gelip rettiim eylerin bunlar olmadn ileri srerse, yalan sylemi olur. Bu noktada, Atinallar,
Anytos'a ister inann ister inanmayn, hakkmda
ister aklanma karan verin ister vermeyin; her halde, iyice bilin ki, bir deil bin kere lmem gerekse bile, yolumu asla deitirmeyeceim.
XVIII
Atinallar, szm kesmeyin, beni dinleyin; sonuna kadar dinleyeceinize sz vermitiniz. Syleyecek bir eyim daha kald. yle bir ey ki, iitince, korkanm ki, haykrmak isteyeceksiniz; fakat beni dinlemek sizin iin daha doru olacaktr,
onun iin, yalvannm, sakin olun. Bilmelisiniz ki,
benim gibi bir adam ldrmekle, bana deil, kendinize zarar vermi olacaksnz. Bana kimse, ne
Meletos, ne Anytos, zarar verebilir; kt bir kimse iyi bir adama nasl zarar verebilir? Ancak kendine zarar vermi olur. Onlarda kukusuz beni ldrtmek, srdrmek ya da hemerilik haklarndan
65
yoksun brakmak gc vardr; onlar herkesle birlikte byle bir cezann bana kar byk bir ktlk olduunu sanabilirler. Fakat, burada onlarla bir
dnemem; nk, onlarn imdi yaptklar gibi,
baka bir kimsenin yaamn haksz yere yok etmek daha byk bir ktlktr.
O halde, Atinallar, size tanrnn bir vergisi olan
beni mahkm ederek ona kar bir gnah ilemeyin
dediim zaman, sizin sandnz gibi kendimi deil, sizi dnyorum. nk, gln bir benzetme yapmama izin verin; beni ldrrseniz, hem
byk, hem cins, ama byklnden dolay ar
ve drtlmek isteyen bir ata benzeyen devleti yerinden oynatmak iin, tanrnn bana bela ettii benim gibi bir atsineinin bir benzerini kolay kolay
bulamazsnz. Ben tanrnn, devletin bana sard bir atsineiyim, her gn her yerde sizi drtyor,
uyaryor, azarlyorum; peinizi brakmyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksnz.
Onun iin, size, kendinizi benden yoksun brakmamanz neririm. Belki de, anszn uykusundan
uyandrlan biri gibi, cannz sklarak, Anytos'un
dne uyar, beni kolayca vurup ldrebileceinizi sanr ve tanr size acyp baka bir atsinei gnderinceye kadar,yaamnzn geri kalannda gene
uykuya dalarsnz. Size tanr tarafndan gnderildiimin kantn m istiyorsunuz? Ben bakalar gi66
bi olsaydm, yllarca sizi erdeme yneltmekle, bir
baba, bir aabey gibi teker teker sizin sorunlarnzla uramakla kendi ilerimi bolamaz, onlara sabrla seyirci kalmazdm; byle bir durum, sanrm
ki, insan doasna uygun bir ey deildir. Bundan
bir ey kazansaydm ya da yol gsterme ve aydnlatmalarmn karlnda para alsaydm, bu davranmn belki bir anlam olurdu; fakat imdi, kendiniz de gryorsunuz ki, beni sulayanlarn kstahl bile, bir kimseden para aldm ya da almak
istediimi sylemeye varamyor; nk byle bir
eyi hi grmemilerdir. Bu szmn doruluuna, yeteri kadar tanklk edecek bir eyim var: yoksulluum.
XIX
Devlet ilerine girerek dncelerimi oradan
sylemek varken herkese ayr ayr t vermeye,
bakalarnn ilerine kanmaya kalkmam belki
size alacak bir ey gibi geliyor. Bunun nedenini de syleyeceim. Bir tanrnn ya da tanrsal bir
ruhun bana grndnden, ok kez ve birok yerde sz atm iitmiinizdir. Meletos'un sulamasnda, bununla alay ettiini de bilirsiniz. Bir tr
ses olan bu iaret, bana ocukluumda gelmeye
balamt; bu ses hep beni greceim ilerden al67
kor, ama, hibir zaman "Yap!" diye emretmezdi. te beni politikaya girmekten alkoyan da budur. Bu
alkoymann da ok yerinde olduuna inanyorum.
nk, Atinallar, ben politikayla urasaydm,
besbelli ki oktan yok olurdum ve ne size, ne kendime hibir iyilikte bulunamazdm. Cannz sklmasn ama, gerek u: Devlette grlen birok yasa d ve haksz ie kar dorulukla savaarak, size ya da herhangi bir baka kurula kar gelen hi
kimse lmden kurtulamyor. Evet, ancak hak yolunda alan bir kimsenin, ksa bir zaman olsun yaayabilmesi iin, devlet adam deil, yalnzca yurtta olarak kalmas gerekiyor.
XX
Size, - hem yalnz szle deil, daha ok deer
verdiiniz ile de - sylediklerimi kantlayabilirim.
Bamdan geen bir olay anlataym; o zaman lm
korkusu yznden hakszla hibir zaman boyun
ememi, boyun emeye lmeyi stn tutmu bir
adam olduumu grrsnz. Size mahkemeler hakknda, belki pek nemli gzkmeyen, ama gerekten olmu bir olay anlatacam.
Atinallar! imdiye kadar zerime aldm biricik devlet grevi, Halk Kurulu yelii olmutur:
yesi olduum Antiokhis Oyma, deniz savan68
dan sonra lenlerin cesetlerini toplamayan on komutann durumasnda pritanlk (4) makamnda bulunuyordu; hepinizin sonralar kabul ettiiniz gibi
yasaya aykr olarak onlar toptan yarglamay nermitiniz. O zaman yasaya aykn bu neriye kar koyan biricik ye ben olmu, oyumu sizden yana kullanmamtm. Konumaclar beni sulayp hapse
sokmakla korkutmaya altklarnda; sizlerde barp ardnzda ; ben ne hapsolmaktan, ne de
ldrlmekten korkarak, hakszlklara ortak olmaktansa yasann ve doruluun yannda tehlikeye atlmaya karar vermitim. Bu olay, ehrimiz demokratlkla ynetildii zamanlarda olmutu. Otuzlar oligarkhl erki ele alnca, benimle birlikte br drt
kiiyi Tholos'a ararak, ldrmek istedikleri Salaminli Leon'u Salamin'den getirmemizi istediler.
Bu, onlarn, iledikleri cinayetlerden ellerinden
geldii kadar ok kiiyi sorumlu tutmak iin verilmi emirlerinden biriydi; o zaman bu artlar altnda, szm yerindeyse, lme kl kadar nem vermediimi, en ok, hatta biricik nem verdiim eyin hakszlktan, gnah ilemekten saknmak olduunu yalnzca szle deil, eylemle de gsterdim.
O zorlu ynetimin gl kolu beni hakszlk suu
iletecek kadar korkutamad; Tholos'tan kar kmaz teki drt kii Salamin'e gidip Leon'u getirdikleri halde, ben yalnzca evime dndm. Otuzla69
rn erki ok gemeden sona ermeseydi, bu davranm belki de yaammla deyecektim. Bu szlerimin doruluuna birok kimse tanklk eder.
XXI
O halde, politika yaamna girdiim halde, iyi
bir adam gibi hep hak gzetip doal olarak doruluu her eyden stn tutsaydm, imdiye kadar sa
kalabilir miydim, sanyorsunuz? Hayr, Atinallar,
hayr; bu ne bana, ne de baka bir kiiye ksmet
olurdu. Oysa tm yaammda; zel olsun, genel olsun, btn davranlarmda hi deimedim; rettiklerimi lekeleyenlere de, bakalarna da, doruluktan ayrlarak, alakasna boyun emedim.
Srekli rencilerim olduu sav da doru deildir. Ben, bana deni yerine getirmeye alrken,
gen, yal, beni dinlemek isteyenleri geri evirmedim. Yalnzca bana para verenlerle konumadm;
varsl yoksul, herkes bana soru sorabilir, yant verebilir, szlerimi dinleyebilir; fakat, bundan sonra, o kimse iyi ya da kt bir insan olduunda, her
ikisini de bana yklemek hakszlk olur; nk ben
ona ne bir ey fettim, ne de reteceime sz verdim. Bir kimse, benden, bakalarnn iitmedii,
deiik bir ey rendiini ya da duyduunu ileri
srerse, bilin ki, yalan sylyor.
70
XXII
yleyse, birok kimse benimle konumak iin
zaman harcamaktan neden holanyor ? Bunun asl
nedenini, Atinallar, size aka syledim: bu kimseler, hibir bilgelikleri olmad halde bilge olduklarn ileri sren kimselerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar; gerekten, bu pek
de tatsz bir ey deildir. Bakalarn sorguya ekmeyi bana tanr emretmitir; bu yol bana tanr szleriyle, gzme gzken dlerle, tanr buyruunun
insanlara grnd her durumla gsterilmitir.
Atinallar bu szm gerektir; olmasayd, imdiye
kadar kart kantlanrd. Ben genleri bozmusam,
hl da bozuyorsam, imdiye dek bym olanlar, genliklerinde kendilerine kt tler verdiimi anlam olanlar ortaya karak beni sular,
benden alrlard. Bunu yapmak istemeseler bile, hi olmazsa yaknlarndan biri, babalan, kardeleri ya da akrabalan benim yzmden ailelerinin
ne byk dertlere uradn sylerdi. imdi tam zamandr. Onlarn bir ounu burada gryorum. te ocukluk arkadam, benim blgemden olan Kriton, ite olu Kritobulos. Sonra, Aeschines'in babas da, Sphettoslu Lysanias da burada; bunlardan
baka Epigenes'in babas Kephisial Antiphon'u ve
benimle birlikte bulunmu olan birok kimsenin
71
kardelerini de gryorum. Theozotides'in olu ve
Theodotos'un kardei Nikostrates (Theodotos imdi sa deil, onun iin o engel olamaz), Demodokos'un olu ve Theages'in kardei Paralos; Ariston'un olu ve urada grdmz Platon'un kardei Adeimatos hazr bulunuyorlar; Apollodoros'la
kardei Aiantodoros'u da gryorum, daha biroklarn sayabilirim. Meletos bunlarn bazlarn, sulamasnda tank gstermeliydi. Unutmusa imdi
yapsn, kendisine yol gsteriyorum. Bu trden, istedii tan gstersin. Fakat Atinallar, gerek bunun tam tersidir. nk bunlarn hemen hepsi Meletos'la Anytos'un savna gre arkadalarn bozmu, batan karm olan benden yana tanklk
edeceklerdir; hem yalnzca bozulan genler deil,
benden yana tanklk etmelerine hi gerek olmayan, bozulmam daha yal akrabalar da. Bunlar
tanklkta niin benim yanm tutarlar? Sanrm,
yalnzca gerek ve doruluk adna; doru sylediimi, Meletos'un ise yalan sylediini bildikleri
iin.
XXIII
Szn ksas, Atinallar, savunmam iin btn
syleyeceklerim buna ve buna benzer eylere varr.
Bir szm daha var. Belki, iinizde, buna benzer ya
72
da bundan daha az nemli bir sorunla bile karlatnda, gzyalar dkerek yarglara yalvarp yakaran, onlar yumuatmak iin ocuklarn, akraba
ve dostlaryla birlikte mahkemeye getiren birini
anmsayarak bana kzanlar olacaktr. Oysa ben, belki de yaamm tehlikede olduu halde, bunlarn
hibirini yapmadm. Bunun tam tersi davrandm
grnce, belki kzgnlkla oyunu benden yana vermeyecektir. Aranzda byle biri varsa -yzde yz
vardr demiyorum- ona aka yant verir ve derim
ki: "Dostum, herkes gibi ben de bir insanm; Homeros'un dedii gibi tahtadan ya da tatan deil; etten, kandan yaplm bir varlm; benim de oluum ocuum var; evet, Atinallar, biri hemen hemen yetimi, erkek olmu, ikisi henz ocuk, olum var; byle olduu halde, sizden aklanmam dilemeleri iin, hibirini buraya getirmeyeceim. Niin? Kstahlktan ya da size kar saygszlktan dolay deil. lmden korkup korkmadn da ayr
bir konudur, imdi burada bundan sz aacak deilim. Ancak, bence byle bir davran, kendimin,
sizin ve devletin onuruna aykrdr. Benim yama
gelmi, bilgeliiyle tannm bir kiinin byle bir
aala dmemesi gerekir. Sanrm herkes Sokrates'in u ya da bu bakmdan bakalarndan ayr
olduuna inanyor. Halkn bu dncesi bana uyuyormu, uymuyormu, bunu burada aratrmyo73
rum. Aranzda bilgelii, yreklilii ya da herhangi
bir erdemiyle sivrilmi olduu sylenen kimselerin,
byle aalk bir davran gstermeleri ne kadar
utanlacak bir eydir! Cezaya arptrldklar zaman birtakm garip davranlarda bulunan nice tannm adam grdm; bunlar, sanki lmle korkun bir acya deceklerini, sanki yalnzca yaamalarna izin verilmekle lmsz olacaklarn sanyorlar. Kanmca bu gibi eyler devlete kar saygszlktr; bunlarn bu gibi davranlar dardan gelen bir yabancya, Atina'nn en nl adamlarnn,
gene kendi hemerilerinin n ve mevki verdii bu
kimselerin, kadnlar kadar bile yrekli olmadklar kansn verir. O halde, Atinallar, bu gibi eyleri
hi olmazsa bizim gibi nl kiilerin yapmamas
gerekir; tersi durumda, sizin de onlara gz yummamanz; soukkanllk gsterecei yerde, ackl sahneler yaratarak kenti gln duruma sokan bu gibi
kiileri daha fazla cezalandracanz gstermeniz
gerekir.
XXIV
Bundan baka, - halkn dncesi sorununu brakalm, - yargc aydnlatmak ve kanksatmak yerine, onun byklk yapmasn rica ederek aklanmak da doru bir ey deildir. nk yargcn g74
revi, doruluu balamak deil, herkesin hakkn lerek karar vermek; kendi keyfine gre deil,
yasalara gre hkm vermektir. Yalan yere ant imeye alarak sizi etki altnda brakmamalyz, siz
de buna gz yummamalsnz; bu, dine uymaz bir
davran olur.
O halde, Atinallar, - hele imdi, Meletos'un
ileri srd sava gre, burada dinsizlikten yarglandm bir srada - onursuz, dine uymaz ve yanl saydm bir eyi yapmam benden beklemeyin.
nk, sizi rica gcyle kandrmaya, yeminlerinizi bozmaya alsaydm, tanrlarn olmadna inanmay size retmi, kendimi savunurken, tanrlar
reddetmek sulamasna kar yalnzca kendi kendimi kandrm olurdum. Ama gerek bunun tam
tersidir; ben, tanrlarn varlna, ey Atinallar, tm
beni sulayanlarn inandndan daha yksek bir
anlamda inanrm; bundan dolaydr ki sizin iin
ve benim iin iyisi neyse ona karar vermek zere,
davam size ve tanrya brakyorum.
75
KNC BLM
XXII
Atinallar, benim iin verdiiniz mahkmluk
kararna zlmememin birok nedeni var. Bunun
byle olmasn bekliyordum; yalnzca, oylarn birbirine bu kadar, denk denecek kadar yakn olmasna atm; nk bana kar olan okluu daha da
fazla sanyordum. Oysa imdi, br tarafa otuz oy
gitmi olsayd aklanm olacaktm. Bu yzden diyebilirim ki, Meletos'un sulamasndan aklanm
saylrm; hatta stelik, Anytos ile Lykon beni sulamak iin buraya gelmeselerdi, Meletos oylarn
bete birini alamayacak ve yasa uyarnca bin drahmi para cezasna arptnlacakt.
XXVI
O imdi lm cezas neriyor. Bense kendi adma neyi ileri sreyim, Atinallar? Kukusuz, deerim neyse onu. O halde hakkm nedir? Btn yaamnda herkesin dkn olduu birok eye; zenginlie, aile balanna, askerlik rtbelerine, halk kurullarnda sylevler vermeye, yargla, bakanlklara, taraflara hi aldrmam bir adama verilecek
karlk ne olabilir? Ben bir siyaset adam olmak
iin fazla drst olduumu dnerek, size ve kendime iyilik etmeme engel hibir yola sapmadm!
79
Tam tersine, hepinize iyilik etmemi olanakl klan
bir yola girdim, herkesin kendini dnmekten,
kendi ilerinin peinde komaktan nce, erdemi,
bilgelii aramas gerektiini, devletin srtndan geinmeye bakmazdan nce devlete bakmas gerektiini sizlere kabul ettirmeye altm. Byle bir
kimseye ne yaplr? Atinallar, her halde, ona bir
dl vermek gerekirse, iyi bir ey verilmeli ve bu,
ona yakr bir ey olmaldr. Sizi yetitiren, sizi aydnlatmak iin iini gcn brakmay her eyden
stn gren yoksul bir adama yakan dl ne olabilir? Atinallar, ona Priytaneon'da beslenmekten
daha yakan bir dl verilemez; byle bir dl,
Olympia'da at yarlarnda, bilmem ka atl araba
yarnda dl kazanan bir yurttatan ok ona yarar. nk ben yoksulum, oysa onun yetecek kadar geliri vardr: o, sizi yalnzca grnte mutlu
ediyor, bense gerekten. Bana vereceiniz cezann
uygun ve yerinde bir ceza olmas isteniyorsa, diyeceim o ki, Prytaneon'da beslenmek en dorusudur.
XXVII
Belki, daha nce, gzyalar ve yalvarmalar
hakknda sylediim gibi, bu szlerimle de size boyun emediimi gstermek istediimi sanacaksnz; ama yle deil; hi yle deil; bunlar, isteye80
rek hibir yanl davranta bulunmadma inanarak sylyorum. Byle olduu halde sizi de buna
inandramam, nk zaman ok az; baka kentlerde olduu gibi, Atina'da da byk davalarn bir gnde grlmemesi iin bir yasa olsayd, o zaman sizi kandrabileceime inanrdm. Fakat bu kadar az
bir zamanda bu kadar byk sulamalar datamam. Nasl imdiye kadar kimseye ktlk etmemisem, kendime de elbette etmeyeceim; kendimin bir ktle layk olduumu sylemeyeceim,
kendim iin bir ceza nermeyeceim. Niin edeyim? Meletos'un ileri srd lm cezasndan
korktuumdan m? lmn bir iyilik mi yoksa bir
ktlk m olduunu bilmediim halde, mutlaka
ktlk olan bir cezay neden nereyim? Hapis cezas m? Niin, tutukevlerinde, yln yarglarnn,
Onbirlerin klesi olaym? Para cezas m diyeceksiniz, yoksa para cezas deninceye kadar hapislik
mi diyeceksiniz? Buna kar da ayn ey sylenebilir; nk be param olmadndan ve cezay da
deyemeyeceimden, tutukevinde leceim. O halde, srgnl m nereyim? Belki siz de bu cezay kabul edeceksiniz. Ama benim kendi hemerilerim olan sizler bile, artk benim konumalarma, szlerime dayanamazken, bunlar ekemez ve
iren bulurken, bakalarnn bana dayanacan
umacak kadar dncesiz olmak iin, yaama hr81
snn gerekten gzlerimi brm olmas gerek.
Hayr, hayr, Atinallar, bu hi de byle deil. Yer
yer dolaarak, srgn yerim hep deitirilerek, her
gittiim yerden kovularak yaamak, benim yamda bir adam iin ne ac bir ey olur ! iyi biliyorum
ki burada olduu gibi, her gittiim yerde gene genler beni dinlemek iin evremi saracaklar; onlar
yanmdan uzaklatrsam daha yal hemerilerini
ayaklandrarak beni dar attracaklar; evreme
toplanmalarna izin versem babalar, dostlar gene
onlarn yznden beni yurtlarndan kovacaklar.
XXVIII
Belki bana denecek ki: "Sokrates; eneni tutamaz msn, sana kimse karmadan yabanc bir
kente giderek, yaayamaz msn?" Buna vereceim yant bazlarnzn anlamas ok g. nk
dediinizi yapmann tanrya kar bir bakaldr olacan, onun iin enemi tutamayacam sylersem
ciddi bir sz sylediime inanmayacaksnz; erdemi, zerinde hem kendimi, hem bakalarn snadm daha birok sorunlar her gn tartmann insan iin ne byk iyilik olduunu, snavsz bir mrn, yaanmaya deer olmadn sylersem bana
gene inanmayacaksnz. Size kabul ettirmek kolay
olmamakla birlikte, sylediklerim dorudur.
82
Kendimi hibir cezaya deer grmeye de almadm. Param olsayd, beni aklayacak bir para cezasn nerirdim; bundan bana bir ktlk gelmez.
Ama ne yapaym, yok; onun iin bu para cezasn,
ancak benim verebileceim kadar kesmenizi dilerim. Evet, belki bir mina verebilirim, onun iin, bu
cezay neriyorum. Buradaki dostlarm Platon, Kriton, Kritobulos ve Apollodoros otuz mina nermem iin beni sktryorlar; onlar stlerine alacaklar. Haydi otuz olsun; bu para iin onlar size yeterli gvence olacaklardr.
83
NC BLM
XXII
Atinallar, Sokrates'i, bir bilgeyi ldrmekle,
kentinizi ayplayacak olanlar nedeniyle kazanacanz kt nn dnda, byk bir kazancnz olmayacak; ben gerekte hibir ey bilmeyen bir
adam olduum halde onlar sizi ktlemek istedikleri zaman, benim bilge olduumu syleyecekler.
Oysa biraz daha beklemi olsaydnz, istediiniz,
doann gidiiyle kendiliinden yerine gelmi olacakt. nk, grdnz gibi, yam ok ilerim
lmden ok uzak deilim. imdi tmnze deil,
yalnzca bana lm cezasn verenlere sesleniyorum. Onlara syleyecek bir szm daha var: belki
aklanmam kolaylatracak eyler sylemediimden, sululuk kararndan kurtulmak iin gereken
eyleri sylemeyi ve yapmay kabul etmediimden
dolay mahkm edildiimi sanyorsunuz. Hayr; cezalandrlmama neden olan eksiklik, szlerimde deil. Sizin istediiniz gibi; alayarak, szlayarak,
haykrarak, bence bana yakmayan, fakat bakalarndan srekli duymaya altnz birok eyi sylemememde ve yapmamamdadr. Fakat ben, tehlikeye dtm zaman, ne byle aalk davranlara, alaklklara saparm, ne de kendimi byle savunmadm iin piman olurum. Asla! Byle bir
ey yapmaktansa, sizin altnz gibi kendimi sa87
vunmaktansa, kendi altm gibi konuarak lmeyi stn grrm. nk, sava alannda olduu gibi adalet karsnda da, hi kimse - ben de kendini lmden kurtaracak aralar kullanmaya
kalkmamaldr. Evet ok kez, bir kimse savata
silahlarn brakmakla, dmanlarnn nnde diz
kmekle lmden kurtulabilir; her eyi sylemeyi, her eyi yapmay kabul eden bir kimse iin her
trl tehlike karsnda lmden kurtulmann daha
birok yolu vardr. Yalnzca, una iyice inann, yarglarm, asl sorun, lmden saknmak deil, hakszlktan saknmaktr; nk ktlk lmden daha hzl koar. Ben yal ve ar olduumdan, bana yava koan lm yetiti; oysa beni sulayanlar
gl ve evik olduklarndan, onlara da abuk koan ktlk yetiti. imdi ben, tarafnzdan lm cezasna, onlar da gerek tarafndan ktln ve
hakszln cezasna arptrlarak ayrlyoruz. Ben
cezama boyun eerim, onlar da cezalarna boyun
esinler. Herhalde byle olmas yazgym; belki
de yerindedir
XXX
imdi, ey beni mahkm edenler! Size bir kehanetimi sylemek isterim; nk ben imdi yaamn yle bir annda bulunuyorum ki, bu anda in88
sanlar lmeden nce sezgi gcne eriirler. O halde benim katillerim olan sizlere haber vereyim ki,
lmmm zerinden ok gemeden, bana verdiiniz cezadan daha ar bir ceza sizi beklemektedir. Beni ldrmekle yaamnzn hesabn soranlardan kurtulacanz sanyorsunuz. Fakat, bana
inann, sandnzn tam tersi olacaktr. Evet, hi
kuku duymayn, imdiye kadar ne atlmalarna
engel olduum birok kimse karnza kacak, sizi iddetle sulayacaklardr; bunlar daha gen olduklar iin sizi daha ok incitecekler, sizinle daha ok uraacaklardr. Atinallar, insanlar ldrmekle, herkesi kt yaamnz knamaktan alkoyacanz sanyorsanz yanlyorsunuz; bu, olas
bir ka yolu, bilinen bir ka yolu deildir: en kolay, en soylu yol, bakalarn hibir ey yapamayacak hale getirmek deil, kendinizi yceltmektir. te, buradan ayrlmadan nce, beni cezalandran yarglara syleyeceim kehanet budur.
XXXI
Beni aklayan dostlar, yarglar megulken, leceim yere gitmeden, sizlerle de olup bitenler hakknda konumak isterim. Onun iin azck daha durun, birbirimizle grebilecek kadar zaman var.
Siz benim dostlanmsnz, onun iin bama gele89
nin anlamn size aklamak isterim. Ey yarglarm! (nk ancak sizlere gerekten yarg diyebilirim.) Size gerekten alacak bir olay anlatmak istiyorum. imdiye kadar gndelik ilerde bile, kt ya da yanl bir i yapmak tehlikesi karsnda, iimden gelen tanrsal bir ses beni alkoyuyordu; imdiyse, grdmz gibi, herkese gre
belki de ktlklerin en kts ve en sonuncusu bama gelmitir. Oysa sabahleyin evimden ayrlrken de, mahkeme karsna ktmda da, burada
sz syleyeceim anlarda da tanrnn sesi beni durdurmamt; baka durumlarda, birok kez sz sylememe engel olurken, bugn bu konu zerinde
sylediim ve yaptm eylerin hibirinin nne
gemedi. Bu susmann anlam nedir? te size bunu syleyeceim: kukusuz bu, bama gelenin iyilik olduuna ve lmn bir ktlk olduuna inananlarmzn yanldklarnn bir gstergesidir. nk iyilie deil, ktle doru gitmi olsaydm,
her zamanki uyar sanrm beni durduracakt.
XXXII
Bir baka ynden bakarsak; lmn, iyilik olduunu umduracak bir neden olduunu da grrz. lm iki eyden biridir; ya bir hilik, bsbtn bilinsizlik halidir, yahut da herkesin dedii gi90
bi, ruhun bu dnyadan ayrlarak baka bir dnyaya gemesidir. lm bir bilinsizlik, deliksiz ve
dsz uyuyan bir kimsenin uykusu gibi bir uykuysa, o ne eksiksiz, ne tam bir kazantr! Bir kimse,
uykusunda hi d grmedii bir gecesini dnerek bunu yaamnn teki gnleri ve geceleriyle
karlatrsayd, btn yaamnda bundan daha iyi
ve daha ho ka gn ve ka gece geirmi olduunu da bize syleseydi; sanrm ki herkes, deil yalnz sradan kimseler, Byk Kral bile yaamnda
byle pek az gndz ve gece bulurdu. lm bu tr
bir uykuysa, byk bir kazantr; nk yle olunca, zamann btn ak, tek bir gece gibi gzkecekti. Ama lm bizi bu dnyadan baka bir dnyaya gtren bir yolculuksa ve herkesin dedii gibi btn lenler baka bir dnyada yayorlarsa,
yarglarm, bizim iin bundan daha byk ne iyilik olabilir? Gerekten, teki dnyaya vardmzda, bu dnyada doru olduunu ileri sren kimselerden kurtularak, denildii gibi asl dorular olan
gerek yarglar, Minos'u, Rhadamanthes'i, Aeakos'u, Triptolemos'u, doru yaam olan yar tanrlar bulacaksak, bu yolculuk hibir zaman bir ceza olamaz. Bir kimse orada, Orpheus'a, Musatos'a,
Hesiodos'a, Homeros'a kavuacaksa, bunun iin
ne vermez ki? Hayr, bu doruysa brakn bir daha, bir daha leyim. Hele Palamedos ile, Telmono91
lu Aias ile, haksz bir ceza yznden len eski kahramanlarla bulumak bizim iin ne yce eydir!
Kendi sonumu onlarn sonuyla karlatrmak benim iin ne byk bir mutluluk! Hepsinin stnde, burada olduu gibi teki dnyada da, z ve yanl bilgelii aratrmam ilerletebileceim; kimin
bilgi, kimin bilgisiz olduunu anlayabileceim.
Yarglar! Byk Troia seferinin nderi Odysseus'u, Sisyphos'u, kadnl erkekli daha biroklarn snayabilmek ne byk bir mutluluk! Onlarla konumak da, onlarn arasnda yaamak da, onlara sorular sormak da ne sonsuz bir zevk olacak! Orada
hi kukusuz, soru sormak yznden lm cezasna arptrlmak tehlikesi de yoktur. Doruyu syleyen orada bizden daha mutlu olduktan baka,
lmsz de olacaktr.
XXXIII
O halde yarglar! Siz de benim gibi lmden
korkmayn. unu bilin ki, iyi bir insana, ne yaamda, ne de ldkten sonra, hibir ktlk gelmez.
Onu ve onun gibileri tanrlar her zaman korur. Benim yaklaan sonum, yalnzca bir raslant ii deildir; tam tersine, apak gryorum ki lmek ve
bylece btn aclardan tmyle kurtulmak benim iin daha deerlidir. te iimden gelen iare92
tin beni alkoymamasnn nedeni budur. Gene bunun iin, beni cezalandranlara, beni sulayanlara
asla kzmyorum. Onlar bana iyilik etmeyi bile bile istememilerse de, bana hi de ktlk etmemilerdir. Onlar ancak bana bilerek ktlk etmek istediklerinden dolay knayabilirim.
Sizden dileyeceim bir ey daha kald: ocuklarm bydkleri zaman Atinallar, erdemden ok
zenginlie ya da benzeri herhangi bir eye dknlk gsterecek olurlarsa, ben sizinle nasl uramsam, siz de onlarla yle uran, onlar cezalandrn; kendilerine, kendilerinde olmayan bir deeri verir, nem vermeleri gereken eye nem vermez, bir
hi olduklar halde kendilerini bir ey sanrlarsa,
ben sizi nasl azarlamsam, siz de onlar yle azarlayn. Bunu yaparsanz, bana da, oullanma da doru davranm olursunuz.
Artk ayrlk zaman geldi, yolumuza gidelim;
ben lmeye, siz yaamaya. Hangisi daha iyi? Bunu
tanrdan baka kimse bilemez.
93
AIKLAMALAR
(1) Eski Hellen paras.
(2) Dithyrambos airi anlamnda.
(3) Jowett, burasn "En fazla bir drahmi giri
creti ile tiyatrolarda gsterildiini grmek"
biiminde evirerek, Anaksagoras'n dnceleriyle alay eden Aristophanes'e ve bu fikirleri alan Euripides'e gnderme yaptn sylyor; Croiset ise,
bu parann Atina'da sahnenin n ksm olan orkestrada yazma halinde eser satldnn biricik kant
olduunu belirtiyor.
(4) Bugn komisyon dediimiz kurullara benzeyen bir kurul.
95
Cumhuriyet'in
okurlarna armaandr.
Parayla satlmaz.