Soy Ağacı 4 Sınıf
mənbəni redaktə et]
Həmçinin bax: Skif incəsənəti
E.ə. VII əsrdə skiflər hal-hazırki Azərbaycan ərazisinə köç etmişdilər.[67] Skiflərin Azərbaycanda qurduğu dövlət tarixi mənbələrdə İşquz adlandırılırdı.[68] Düşünülür ki, Skif çarlığının özəyinin midiya dilindəki adı Sakaşen (Azərbaycan Respublikasının qərbində, indiki Gəncədə) idi.[69][70][71][72]Riçard Nelson Fray və Anataliya Xazanova görə Skif çarlığının mərkəzi Muğan düzü idi.[69][73] İşquz Midiya, Manna və Urartu dövlətləri ilə sərhəd idi. Eramızdan əvvəl VI əsrin əvvəllərində skiflər Urartunun inzibati mərkəzi olan Teyşebainini dağıtmışdılar. Şəhərin suvarma sisteminin də dağıdılması bizim eranın əvvəllərinə qədər şəhərdə həyatın yenilənməməsinə səbəb olmuşdur.[74]
Skiflər yüksək oxçuluq bacarığına malik idi. Bunun sübutu skif abidələrində və onların istehsal etdikləri mallar üzərindəki şəkillərdə tapılan oxluqlardır. Skiflər mütəşəkkil xalq olmaqla bərabər tayfa şurası və hərbi başçılar tərəfindən idarə edilən tayfalar ittifaqına sahib idi.[75][76] Onlar hərbi iş sahəsində Azərbaycan ərazisindəki yerli əhalinin mədəniyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edirdilər. Skiflər aborigenlərə at belində ox atmaq taktikasını öyrədirdilər.[77]
1946–1953-cü illərdə S. M. Qazıyevin rəhbərliyi ilə Mingəçevirdə aparılan ekspedisiya zamanı tapılmış ilk tunc dövründən orta əsrlərədək dövrü əhatə edən materiallar içərisində skif qəbirləri də olmuşdur. Ümumiyyətlə, kimmer-skif yürüşləriylə eyni dövrdə Cənub-şərqi Qafqazın müxtəlif rayonlarında yeni xalqa aid qəbir abidələri və dəfn adətləri ortaya çıxmışdır. Bu abidələrin skiflərə aid olması tapılmış üzük-möhürlərdəki təsvirlərlə sübut edilir. Həmçinin, skif qəbirlərində skif tipli ox ucluqları, əyri bıçaqlar, bülöv daşlar, qılınc və nizə ucluqları, bilərziklər, tunc güzgülər tapılmışdır.[77]
Qafqaz Albaniyası dövrü[redaktə 
Hərərə Mezınə Şikilbəzınə Luğət Haput Dilində Şəkilli Lüğət Hərərə Mez Haput Kəndi, Quba, Azərbaycan Müəllif: Hüseynov Şərəf Mütəllib oğlu Məsləhətçi: İldırım Zeynalov Redaktor: Vüsalə Həsənova Hərərə Mezınə Şikilbəzınə Luğət Haput Dilində Şəkilli Lüğət Picture Dictionary in the Haput Language Словарь с картинками на Хапутском языке ISBN: 978-9952-511-17-8 Bakı, AZ 1009, Yasamal rayonu, Vidadi 68 Tel: +994 12 498 68 96 Е-mail: [email protected] Web: www.ufuqservices.com “SIL International” Ltd şirkətinin 07 yanvar 2020-ci il tarixli, 01/20 saylı sifarişinə əsasən, “Üfüq Servises” MMC tərəfindən Azərbaycanda, Bakı şəhərində nəşrə verilmişdir. Copyright © 2020. “Üfüq Servises” MMC Bütün hüquqlar qorunur. Nəşr edənin yazılı icazəsi olmadan nəşrin bütünlüklə və ya hər hansı bir hissəsinin istənilən forma və üsullarla surətinin çıxarılması, yayımı və ya yenidən çapı qadağan edilir. Samitlər Dodaq Dilönü Dölortası Dilarxası Dilçək Udlaq Qırtlaq (Damaqönü) (Sərt damaq) (Yumşaq damaq) Kar növlü (Fışıltılı) f s ş x' x h h' Kar kipləşmə, Nəfəsli (Dayanan) p t ç k q̂ ĥ Kar partlayış kipləşmə (Dayanan) p' t'/s' ç' k' q' Cingiltili kipləşmə (Dayanan) b d c g Cingiltili növlü (Fışıltılı) v c j g' ğ ğ' Sonor (səsli) samitlər m n r, l y Saitər. Saitlər İncə Orta Qalın Qapalı i (ii) ü (üü) u (uu) Orta e ö (öö) Açıq ə (əə) a 4 MİNNƏTDARLIQ Bu kitab şəxsən tanış olmadığım bir çox insanın uzunmüddətli və gərgin əməyinin nəticəsidir. Məhz bu səbəbdən cari kitabda zəhməti olan hər bir şəxsə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. İlk növbədə, “Şəkilli Lüğət” ideyasının müəllifi Kathleen Sacket xanıma bu gözəl nümunə üçün təşəkkür edirəm. Onun rəhbərliyi və bu nümunəsi əsasında Azərbaycanda olan bir çox azsaylı xalqlar üçün (Tsaxur, Rutul, Avar, Ləzgi, Tat, Talış, Udi, Xınalıq, Buduq) belə bir lüğət hazırlanmışdır. Daha sonra dizayn işlərində məsləhətinə görə Miranda Swinenburg xanıma və lüğətdəki rəsmlərə görə bir çox rəssama (Əhməd Davudov, Şahmir Nusalov, Əsəbəli Mahmudov, Aişə Məhərrəmova, Ken Keyes, Piter Keyes, Roman Sergeyev, Mariya Sergeyeva, Katya Kim, Polina Firsova və Cudi Steggerda) minnətdaram. Lüğətin Azərbaycan və Rus dillərində olan hissələrini diqqətlə yoxladığına və redaktə etdiyinə görə Vüsalə Həsənovaya dərin təşəkkürümü bildirirəm. Eləcə də, bu işdə nümayiş etdirdiyi səbr və təcrübəsini yüksək qiymətləndirirəm. Həmçinin, bu lüğətin ilkin tərtibində məsləhəti və köməyinə görə həmkarım xınalıqlı İldırım Zeynalova, eləcə də Haput dili (Mollaısaqlı dialekti) üzrə məsləhətçilər Tahir Əlmirzəyev və İldırım Məsimova minnətdaram. Cənab Ken Keyesə isə daha böyük zəhmətinə, səbrinə, diqqətinə və qayğısına görə xüsusi təşəkkürümü bildirirəm. O, bu lüğətin hazırlanmasında iştirak etmiş hər kəslə bilavasitə əlaqə saxlayaraq, bütün iş proseslərində dəyərli məsləhətləri ilə yaxından iştirak etmiş, öz dərin ensklopedik bilikləri və təcrübəsi ilə bölüşmüşdür. Təbii ki, cənab Kenin Haput xalqına olan dərin məhəbbəti, bu xalqın maddi və mənəvi dəyərləri haqqında zəngin biliyi, dilin daşıyıcıları ilə sıx və hörmətkar münasibəti xalqımız üçün çox qiymətli olan ilk yazılı məhsulun meydana çıxmasına əvəzsiz töhfəsini vermişdir. Bu səbəbdən, cənab Kenə həm öz adımdan, həm də Haput xalqı adından sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Sonda “Üfüq Servises” şirkətinə də bu Lüğətin ərsəyə gəlməsində göstərdiyi dəstəyə və köməyə görə təşəkkür edirəm. Ⅱ-Ⅲ Sinif. Əcimbi nə Ⅳ Sinif. q'ıl 9. bud 17. fən 2. gəndər 10. baldır 18. buşni 3. çiğın 11. gəlu 19. paça 4. kurək 12. kıl 20. pip 5. yıq' 13. xəb 21. qalçə 6. ucə 14. bilək 22. ədəmici əndam 7. sağri 15. dirsək 8. qil 16. maxar 45 Ədəmici q'ıl 1. guç 2. bel ç'ar guc 3. qaş bel 4. hül icin 5. məəl 6. məəlci q'iciğul qaş 7. siv ibır 8. p'iz hül 9. sil 10. əng məəl 11. k'ot'in k'ot'in 12. ibır məəlci 13. icin q'iciğul 14. ç'ar siv əng sil p'iz Ədəmici h'ül h'ülü qapax h'ülç'əmər 14. h'ülü qapax 15. h'ülç'əmər 16. nənək nənək 46 Ədəmici xəb biylid t'il yıtkınc t'ilimi 1. t'ilimi 2. biylid t'il t'ilimi 3-4. yıtkınc t'ilimi 5. h'axtad t'il 6. k'əç'ən t'il 7. oynax h'axtad t'il 8. xid k'əç'ən t'il 9. dırnax 10. mef oynax xid dırnax mef Ədəmici qil 1. qili h'aduğul 2. qili t'ilimi 3. qili q'anuğul tupux 4. qili k'ot'in qili h'aduğul 5. daban daban 6. tupux qili k'ot'in qili q'anuğul qili t'ilimi 47 Ədəmici əndəmci q'ici əzayər Ədəmici anatomiya xurt'um t'up' gəlu yik' limfaci dugunbi arteriyayar lüzüc tuxul (şah damarbi) əzələyər ləĥkön ləx'əc tuxul k'ərəp'ci ilik mızq'al fən k'ot'inbi damarbi k'ərəp'ər fundı vəzi h'inibi zürə çəntəy 1. xurt'um 11. t'up' 2. gəlu 12. limfaci dugunbi 3. yik' 13. lüzüc tuxul 4. arteriyayar (şah damarbi) 14. ləĥkön 5. əzələyər 15. k'ərəp'ci ilik 6. ləx'əc tuxul 16. fən 7. mızq'al 17. damarbi 8. k'ot'inbi 18. fundı vəzi 9. k'ərəp'ər 19. zürə çəntəy 10. I Sinif. I Class. I Класс. Firimbi nə duxni Kişilər və oğlanlar Men & boys Мужчины и мальчики 43 sər bir one один 43 q'or iki two два 43 şübür üç three три 43 yuq'ur dörd four четыре 43 fur beş five пять 43 rıx'ır altı six шесть 43 yiyir yeddi seven семь 43 muyur səkkiz eight восемь 43 viç'ir doqquz nine девять 43 yıs'ır on ten десять 43 II-III Sinif. II-III Sinif. II III Class. II-III Класс. Женщины, Əcimbi nə şibiyər, Qadınlar və qızlar, Women & grils, other девочки, другие içic canliyər. digər canlılar. living things, some одушевленные, некоторые Bəzəc cansızər Bəzən cansız əşyalar inanimate objects неодушевленные предметы 43 səb bir one один 43 q'ob iki two два 43 şüb üç three три 43 yuq'ub dörd four четыре 43 fub beş five пять 43 rıx'ıb altı six шесть 43 yiyib yeddi seven семь 43 muyub səkkiz eight восемь 43 viç'ib doqquz nine девять 43 yıs'ıb on ten десять 43 IV Sinif. IV Sinif. IV Class. IV Класс. A. Əliyev. Nəbatat terminləri (Azərbaycanca-Rusca) və Bitki adları (Azərbaycanca- Latınca-Rusca-İngiliscə), (Latınca-Azərbaycanca-Rusca-İngiliscə) lüğəti. Словарь Ботанических Терминов (азербайджанско-русский) и названии растений (азербайджанско-латинско-русско-английский), (латинско-азербайджанско-русско- английский). Dictionary Botanical Terms (Azerbaijani-Russian) and the Names of Plants (Azerbaijani-Latin-Russian-English), (Latin-Azerbaijani-Russian-English) 2008. Authier, Gilles. Grammaire Kryz: Langue Caucasique D’Azerbaidjan, Dialecte D’Alik. Peet. “Azerbaijani English Dictionary”. Edited by Elshan Hasanov. Azerdict, 2 Jan. 2010, azerdict.com/ers Azərbaycan Dilinin Lüğəti. Obastan, 2012, obastan.com/az/dict Teymur Bünyadov. Azərbaycan Etnoqrafiyası: Üç cilddə. Bakı, Şərq-Qərb, 2007. Daum, Edmund, et al. Bildwörterbuch: Deutsch Und Russisch. Edited by N N Grischin, Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1959. P.O. Musayev. İngiliscə Azərbaycanca Lüğət: A-Z lüğətə təxminən 130000 söz, söz birləşməsi və cümlə daxil edilmişdir. Edited by Oruc İbrahimoqlu Musayev, 2008 Scholze-Stubenrecht, Werner. Duden Oxford Bildwö rterbuch: Deutsch Und Englisch: Dudenverlag, 1994. Shetekauri, Shamil and Martin Jacoby. Mountain Flowers & Trees of Caucasia. Megabasim, 2009. Wilkes Angela. Russian English Bilingual Visual Dictionary. Translated by Elena Edwards et al., Dorling Kindersley Limited, 2016. Elmira Əliqızı. Azərbaycan Quşlarının Aləmi. Letterpress, 2009.
mənbəni redaktə et]
Hərərə Mezınə Şikilbəzınə Luğət Haput Dilində Şəkilli Lüğət Hərərə Mez Haput Kəndi, Quba, Azərbaycan Müəllif: Hüseynov Şərəf Mütəllib oğlu Məsləhətçi: İldırım Zeynalov Redaktor: Vüsalə Həsənova Hərərə Mezınə Şikilbəzınə Luğət Haput Dilində Şəkilli Lüğət Picture Dictionary in the Haput Language Словарь с картинками на Хапутском языке ISBN: 978-9952-511-17-8 Bakı, AZ 1009, Yasamal rayonu, Vidadi 68 Tel: +994 12 498 68 96 Е-mail: [email protected] Web: www.ufuqservices.com “SIL International” Ltd şirkətinin 07 yanvar 2020-ci il tarixli, 01/20 saylı sifarişinə əsasən, “Üfüq Servises” MMC tərəfindən Azərbaycanda, Bakı şəhərində nəşrə verilmişdir. Copyright © 2020. “Üfüq Servises” MMC Bütün hüquqlar qorunur. Nəşr edənin yazılı icazəsi olmadan nəşrin bütünlüklə və ya hər hansı bir hissəsinin istənilən forma və üsullarla surətinin çıxarılması, yayımı və ya yenidən çapı qadağan edilir. Samitlər Dodaq Dilönü Dölortası Dilarxası Dilçək Udlaq Qırtlaq (Damaqönü) (Sərt damaq) (Yumşaq damaq) Kar növlü (Fışıltılı) f s ş x' x h h' Kar kipləşmə, Nəfəsli (Dayanan) p t ç k q̂ ĥ Kar partlayış kipləşmə (Dayanan) p' t'/s' ç' k' q' Cingiltili kipləşmə (Dayanan) b d c g Cingiltili növlü (Fışıltılı) v c j g' ğ ğ' Sonor (səsli) samitlər m n r, l y Saitər. Saitlər İncə Orta Qalın Qapalı i (ii) ü (üü) u (uu) Orta e ö (öö) Açıq ə (əə) a 4 MİNNƏTDARLIQ Bu kitab şəxsən tanış olmadığım bir çox insanın uzunmüddətli və gərgin əməyinin nəticəsidir. Məhz bu səbəbdən cari kitabda zəhməti olan hər bir şəxsə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. İlk növbədə, “Şəkilli Lüğət” ideyasının müəllifi Kathleen Sacket xanıma bu gözəl nümunə üçün təşəkkür edirəm. Onun rəhbərliyi və bu nümunəsi əsasında Azərbaycanda olan bir çox azsaylı xalqlar üçün (Tsaxur, Rutul, Avar, Ləzgi, Tat, Talış, Udi, Xınalıq, Buduq) belə bir lüğət hazırlanmışdır. Daha sonra dizayn işlərində məsləhətinə görə Miranda Swinenburg xanıma və lüğətdəki rəsmlərə görə bir çox rəssama (Əhməd Davudov, Şahmir Nusalov, Əsəbəli Mahmudov, Aişə Məhərrəmova, Ken Keyes, Piter Keyes, Roman Sergeyev, Mariya Sergeyeva, Katya Kim, Polina Firsova və Cudi Steggerda) minnətdaram. Lüğətin Azərbaycan və Rus dillərində olan hissələrini diqqətlə yoxladığına və redaktə etdiyinə görə Vüsalə Həsənovaya dərin təşəkkürümü bildirirəm. Eləcə də, bu işdə nümayiş etdirdiyi səbr və təcrübəsini yüksək qiymətləndirirəm. Həmçinin, bu lüğətin ilkin tərtibində məsləhəti və köməyinə görə həmkarım xınalıqlı İldırım Zeynalova, eləcə də Haput dili (Mollaısaqlı dialekti) üzrə məsləhətçilər Tahir Əlmirzəyev və İldırım Məsimova minnətdaram. Cənab Ken Keyesə isə daha böyük zəhmətinə, səbrinə, diqqətinə və qayğısına görə xüsusi təşəkkürümü bildirirəm. O, bu lüğətin hazırlanmasında iştirak etmiş hər kəslə bilavasitə əlaqə saxlayaraq, bütün iş proseslərində dəyərli məsləhətləri ilə yaxından iştirak etmiş, öz dərin ensklopedik bilikləri və təcrübəsi ilə bölüşmüşdür. Təbii ki, cənab Kenin Haput xalqına olan dərin məhəbbəti, bu xalqın maddi və mənəvi dəyərləri haqqında zəngin biliyi, dilin daşıyıcıları ilə sıx və hörmətkar münasibəti xalqımız üçün çox qiymətli olan ilk yazılı məhsulun meydana çıxmasına əvəzsiz töhfəsini vermişdir. Bu səbəbdən, cənab Kenə həm öz adımdan, həm də Haput xalqı adından sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Sonda “Üfüq Servises” şirkətinə də bu Lüğətin ərsəyə gəlməsində göstərdiyi dəstəyə və köməyə görə təşəkkür edirəm. Ⅱ-Ⅲ Sinif. Əcimbi nə Ⅳ Sinif. q'ıl 9. bud 17. fən 2. gəndər 10. baldır 18. buşni 3. çiğın 11. gəlu 19. paça 4. kurək 12. kıl 20. pip 5. yıq' 13. xəb 21. qalçə 6. ucə 14. bilək 22. ədəmici əndam 7. sağri 15. dirsək 8. qil 16. maxar 45 Ədəmici q'ıl 1. guç 2. bel ç'ar guc 3. qaş bel 4. hül icin 5. məəl 6. məəlci q'iciğul qaş 7. siv ibır 8. p'iz hül 9. sil 10. əng məəl 11. k'ot'in k'ot'in 12. ibır məəlci 13. icin q'iciğul 14. ç'ar siv əng sil p'iz Ədəmici h'ül h'ülü qapax h'ülç'əmər 14. h'ülü qapax 15. h'ülç'əmər 16. nənək nənək 46 Ədəmici xəb biylid t'il yıtkınc t'ilimi 1. t'ilimi 2. biylid t'il t'ilimi 3-4. yıtkınc t'ilimi 5. h'axtad t'il 6. k'əç'ən t'il 7. oynax h'axtad t'il 8. xid k'əç'ən t'il 9. dırnax 10. mef oynax xid dırnax mef Ədəmici qil 1. qili h'aduğul 2. qili t'ilimi 3. qili q'anuğul tupux 4. qili k'ot'in qili h'aduğul 5. daban daban 6. tupux qili k'ot'in qili q'anuğul qili t'ilimi 47 Ədəmici əndəmci q'ici əzayər Ədəmici anatomiya xurt'um t'up' gəlu yik' limfaci dugunbi arteriyayar lüzüc tuxul (şah damarbi) əzələyər ləĥkön ləx'əc tuxul k'ərəp'ci ilik mızq'al fən k'ot'inbi damarbi k'ərəp'ər fundı vəzi h'inibi zürə çəntəy 1. xurt'um 11. t'up' 2. gəlu 12. limfaci dugunbi 3. yik' 13. lüzüc tuxul 4. arteriyayar (şah damarbi) 14. ləĥkön 5. əzələyər 15. k'ərəp'ci ilik 6. ləx'əc tuxul 16. fən 7. mızq'al 17. damarbi 8. k'ot'inbi 18. fundı vəzi 9. k'ərəp'ər 19. zürə çəntəy 10. I Sinif. I Class. I Класс. Firimbi nə duxni Kişilər və oğlanlar Men & boys Мужчины и мальчики 43 sər bir one один 43 q'or iki two два 43 şübür üç three три 43 yuq'ur dörd four четыре 43 fur beş five пять 43 rıx'ır altı six шесть 43 yiyir yeddi seven семь 43 muyur səkkiz eight восемь 43 viç'ir doqquz nine девять 43 yıs'ır on ten десять 43 II-III Sinif. II-III Sinif. II III Class. II-III Класс. Женщины, Əcimbi nə şibiyər, Qadınlar və qızlar, Women & grils, other девочки, другие içic canliyər. digər canlılar. living things, some одушевленные, некоторые Bəzəc cansızər Bəzən cansız əşyalar inanimate objects неодушевленные предметы 43 səb bir one один 43 q'ob iki two два 43 şüb üç three три 43 yuq'ub dörd four четыре 43 fub beş five пять 43 rıx'ıb altı six шесть 43 yiyib yeddi seven семь 43 muyub səkkiz eight восемь 43 viç'ib doqquz nine девять 43 yıs'ıb on ten десять 43 IV Sinif. IV Sinif. IV Class. IV Класс. A. Əliyev. Nəbatat terminləri (Azərbaycanca-Rusca) və Bitki adları (Azərbaycanca- Latınca-Rusca-İngiliscə), (Latınca-Azərbaycanca-Rusca-İngiliscə) lüğəti. Словарь Ботанических Терминов (азербайджанско-русский) и названии растений (азербайджанско-латинско-русско-английский), (латинско-азербайджанско-русско- английский). Dictionary Botanical Terms (Azerbaijani-Russian) and the Names of Plants (Azerbaijani-Latin-Russian-English), (Latin-Azerbaijani-Russian-English) 2008. Authier, Gilles. Grammaire Kryz: Langue Caucasique D’Azerbaidjan, Dialecte D’Alik. Peet. “Azerbaijani English Dictionary”. Edited by Elshan Hasanov. Azerdict, 2 Jan. 2010, azerdict.com/ers Azərbaycan Dilinin Lüğəti. Obastan, 2012, obastan.com/az/dict Teymur Bünyadov. Azərbaycan Etnoqrafiyası: Üç cilddə. Bakı, Şərq-Qərb, 2007. Daum, Edmund, et al. Bildwörterbuch: Deutsch Und Russisch. Edited by N N Grischin, Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1959. P.O. Musayev. İngiliscə Azərbaycanca Lüğət: A-Z lüğətə təxminən 130000 söz, söz birləşməsi və cümlə daxil edilmişdir. Edited by Oruc İbrahimoqlu Musayev, 2008 Scholze-Stubenrecht, Werner. Duden Oxford Bildwö rterbuch: Deutsch Und Englisch: Dudenverlag, 1994. Shetekauri, Shamil and Martin Jacoby. Mountain Flowers & Trees of Caucasia. Megabasim, 2009. Wilkes Angela. Russian English Bilingual Visual Dictionary. Translated by Elena Edwards et al., Dorling Kindersley Limited, 2016. Elmira Əliqızı. Azərbaycan Quşlarının Aləmi. Letterpress, 2009.
Həmçinin bax: Azərbaycanda İslam və İslam mədəniyyəti