Takımyıldızlar bir perspektif etkisinden kaynaklanır. Bunlar, birbirine yakın doğrultularda yer alan, ancak Dünyaya uzaklıkları çok farklı olan yıldızlarca çizilir. Nitekim, Koltuk takımyıldızının gökyüzünde W çizen yıldızları gerçekte 45 ışık yılıyla ışık yılı arasında değişen uzaklıklarda yer almaktadır.
Takımyıldızların çoğunun yıldızı, fiziksel bir bağlantısı varmış gibi gözükse de aslında hiçbir şekilde fiziksel bağlantıları yoktur, takımyıldızını oluşturan her yıldız birbirine oldukça uzak mesafededirler. Yıldızlar gökyüzünde belirmeye başladığında, daha belirgin yıldızlar göze çarpar ve bu da bir yanılsama etkisi yaparak yıldızların sanki yan yana duruyormuş gibi gözükmesini sağlar.[6]
Burçlar kuşağı[değiştir
Büyük Ayı (Ursa Major) Takımyıldızı
İnsanoğlu var olduğundan bu yana gökyüzüne bakmış ve orada olup bitenleri anlamaya çalışmıştır. Bu anlam arayışında İnsanoğlunun belirsizliklerden hoşlanmaması ve eksikleri doldurma dürtüsünün neden olduğu bir isimlendirme süreci sonucunda gökyüzünde görece yakın konumlanmış bazı yıldızlar cisimlere, hayvanlara ve mitolojik kahramanlara benzetilerek adlandırılmıştır.
Bu isimlendirme süreci yön bulma, mevsim geçişlerini belirleme ve astronomik gözlemlerin daha kolay bir şekilde yapılmasına zemin hazırlamıştır. Tabi takımyıldızları günümüzde yön bulma ve mevsim belirlemede kullanmadığımız için, artık neredeyse sadece amatör astronomlar tarafından gözlemleniyor.
M.S. 2. Yüzyılda yaşamış astronomi, matematik, coğrafya ve optik alanlarında çalışmalar yapmış Batlamyus, Almagest isimli eserinde 48 takımyıldızı saymıştır. Ancak günümüzde 44 güney yarım küre, 44 kuzey yarım kürede olmak üzere toplamda 88 takımyıldızı bulunmaktadır (Bkz: Takımyıldızlar).
Her takımyıldızının ayrı bir hikayesi ve içeriği vardır. Bu yazı dizimizde de takımyıldızların ilginç özellikleri ve hikayeleri hakkında bilgiler vereceğiz.
Gökyüzünde çok büyük bir alan kapladığı, astronomi ile ilgilenmeyenlerin bile aşina olduğu ve sık sık şekil itibariyle Küçük Ayı ile karıştırıldığı için sahne ilk olarak Büyük Ayı Takımyıldızı&#;nın.
Büyük Ayı birçok kültürde farklı isimlerle anılmıştır. Zamanında Kuzeybatı Avrupa’da ve Britanya bölgelerinde Araba (İngiltere’de Kral Arthur ve Fransa’da Charlmagne’nın iki tekerlekli arabasına karşılık) ve Pulluk gibi isimlerle anılmıştır. Hatta Mısırlılar su aygırına, Galyalılar yaban domuzuna, Araplar ardından üç kişinin ağıt yaktığı bir tabuta, Romalılar ise öküzün çektiği bir arabaya benzetmişlerdir. Karaayak Kızılderilileri ve diğer kabileler de bu takımyıldızı düzenli olarak Kuzey Kutbu’nun etrafında döndüğü için saat olarak kullanmışlardır. Bizim Büyük Ayı dememizin sebebi ise Yunan mitolojisi olsa gerek. Bu hikayeye de kısaca yer verelim.
Efsaneye göre kıskanç Hera (Zeus’un eşi ve ablası), Zeus ile birlikte olan Callisto’yu büyük bir ayıya çevirmiş. Bunun üzerine Zeus Callisto’yu Büyük Ayı Takımyıldızı&#;na, onu çok özleyen oğlunu da Küçük Ayı Takımyıldızı&#;na dönüştürüp gökyüzünde buluşmalarını sağlamıştır.
Büyük Ayı nam-ı diğer Ursa Major, ilkokullarda öğretilen büyük kepçenin / cezvenin ta kendisidir. İlk akla gelen tabir bu ama, Büyük Ayı sadece kepçeden ibaret değildir. Kepçeyi oluşturan yıldızların kadir değerleri daha düşük -ki bu da söz konusu yıldızın daha parlak olduğuna işaret eder- olduğu için kepçe figürü daha belirgindir. Ancak kepçeyi oluşturan 7 yıldız dahil Büyük Ayı’da 93 yıldız bulunmaktadır.
Kepçeyi oluşturan yıldızlar kadir değerlerine göre en parlaktan en sönüğe: Alkaid (1,75), Alioth (1,85), Dubhe (2), Mizar (2,20), Merak (2,30), Phad (2,40), Megrez (3,30) şeklinde sıralanır. Aynı zamanda bu parlak yıldızlar kutup yıldızının bulunmasında da en önemli referans noktalarıdır. Bu konuda özellikle Dubhe ve Merak bizlere oldukça yardımcı olmaktadır. Dubhe ve Merak’tan hayali bir doğrusal çizgi çıkararak Polaris’e ulaşılabilir.
Büyük Ayı Takımyıldızı, parsellediği bölge içinde pek çok galaksi, nebula ve açık yıldız kümelerine ev sahipliği yapmaktadır. Aynı zamanda Büyük Ayı’yı oluşturan yıldızların arasında çift yıldız sistemleri de vardır ve bunların en dikkat çekeni de Mizar – Alcor ikilisidir. Bu ikili bizden yaklaşık 80 ışık yılı uzaklıktadır ve aralarında mesafe sadece 3 ışık yılı kadardır. Ancak çok uygun gözlem şartlarında dikkatli bakıldığında fark edilebilen bu ikilinin eskiden insanlar tarafından gözlerin sağlamlığını test etmek için kullanıldığını da belirtelim.
Büyük Ayı Takımyıldızı, en iyi ilkbahar mevsiminde gözlemlenir. Bunun nedeni sonbaharda ufka yatık bir şekilde konumlanmasıdır. Ancak mart nisan aylarında adeta şaha kalıp gök kubbenin en tepesine kurulup yoğun şehir ışıklarına rağmen gözlemcilere afili pozlar verir.
Büyük Ayı neden bir ayıya benzemiyor?
Takımyıldızların şekilleri ve isimleri arasında ciddi bir tutarsızlık söz konusudur. Örneğin Büyük Ayı’ya bakarken ‘’Ne ayısı yahu, bildiğimiz cezve bu’’ dediğinizi duyar gibiyiz. Haklısınız da. Çünkü takımyıldızlarda yer alan yıldızlar zaman içerisinde çok yavaş bir şekilde de olsa ciddi anlamda konum değiştirmişlerdir.
Yani Büyük Ayı bundan 1 milyon yıl önce böyle görünmüyordu (Bkz: Takımyıldızlar Hep Aynı Mı Görünür?). Yıldızların hareketini hesaba katan simülasyonlar yardımıyla aşağıdaki şekilde de göreceğiniz üzere Büyük Ayı bambaşka bir şekil ortaya koymaktaydı.
İşte, Büyük Ayı’mızın hikayesi böyle. Şu haliyle bile ayıya benzetmek için hayal gücümüzü epey zorlarken, yıldızlar milyon yıllar boyunca hareketlerine devam ederek Büyük Ayı’yı daha da tanınmaz hale getirecekler. Bambaşka şekiller alarak yeni sıfatlar ve değişik isimlerle anılarak kutup bölgesindeki hakimiyetine devam edecek.
Umut Can Güven
Not: &#;Kadir, astronomide kullanılan bir parlaklık birimidir. Değeri ifade eden rakam ne kadar büyükse yıldız o kadar sönük, rakam ne kadar küçükse, yıldız (ya da gökcismi) o kadar parlaktır.
