Ayrıca bakınız: Tanzimat edebiyatı, Fecr-i Ati ve Servet-i Fünûn edebiyatı
Giritli Ali Azîz Efendi'nin 'de yazdığı ve ilk defa tarihinde basılan Muhayyelât, Batı tesiri olmadan gerçekçi anlatıma olan yakınlığı noktasında modern Türk hikâyesinin başlangıcı sayılmaktadır.[11]İslam Ansiklopedisi'nde "Muhayyelat-ı Aziz Efendi'nin klasik hikâyecilikten modern hikâyeciliğe geçişte bir dönüm noktası kabul edildiği" belirtilmektedir.[12] Eserin hem klasik hikâyenin hem de modern hikâyenin özelliklerini taşıdığı belirtilmekte ve modern hikâyenin özellikleri olarak şunlar öne çıkarılmaktadır: "Oldukça sade bir dille kaleme alınması, bazı bölümlerinde mekânın coğrafi gerçekçilikle örtüşmesi, üslupta yer yer basmakalıplıktan kurtulma gayreti, bazı yerlerde hikâye kahramanlarının sosyal durumlarına uygun şekilde konuşturulma dikkatinin bulunması, yüzyıl 63 İstanbul'una ait yerli çizgilerin işlenmesi."
Ahmet Mithat Efendi, Kıssadan Hisse ve Letâif-i Rivâyat () eserleriyle hikâye türünün ilk yerli örneklerini vermiştir. Aynı yıllarda Emin Nihat Bey tarafından Müsâmeretnâme yazılmıştır. Bir yanıyla Binbir Gece hikâyelerine bağlanan Müsâmeretnâme, eski ile yeninin geçiş noktasında durmaktadır.[13] Modern hikâyeye geçiş noktasında kısa hikâye türünün ilk örneği, Samipaşazade Sezai'nin Küçük Şeyler () isimli kitabıdır.[14] Küçük Şeyler bir mukaddime ile altı hikâye, bir mensure ve bir tercümeden oluşur. Sami Paþazade Sezai, Küçük Şeyler'den sonra yayımlanan Rumuzu'l Edep () ve İclâl'de (), gezi yazıları, sohbetler, siyasi makaleler dışında öykülere de yer vermiştir.[15]Nabizade Nazım, uzun hikâyesi Karabibik'le () hikâye türünü hem tematik olarak hem de realist ve naturalist yönelimiyle gerçekçiliğin çizgisine taşır.[16][17] Konusu Kaş'ta geçen eser, Anadolu köylüsünün hayatından kesitler vermektedir. Servet-i Fünûn döneminde hikâye türünün Batılı anlamda örnekleri Halit Ziya Uşaklıgil tarafından verilmiştir.[18] Halit Ziya'nın Bir Muhtıranın Son Yaprakları () ile Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası () adlı uzun öykülerini Batılı tarzda ilk "hikâye"ler olarak kabul etmektedirler.[5] Bu dönemde Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Hüseyin Cahit Yalçın gibi yazarlar da çeşitli öyküler yazmışlardır. Fecr-i Âti döneminde ise Cemil Süleyman Alyanakoğlu bu akımın öykü yazan belli başlı kişisidir.[18]
Tanzimat Dönemi Osmanlı tarihine damga vuran yenilikçi uygulamaların yapıldığı bir dönem olarak bilinmektedir. Batılılaşma ve yenilik hareketlerinin en çok hissedildiği bu dönemde edebiyat alanında da pek çok yenilik gelmiştir. Tanzimat Döneminde öykü ve roman alanında pek çok yazar eser vermiştir. Tanzimat Dönemi, hikaye özellikleri şu şekildedir:
- Bu dönemde öyküler günlük hayattan ve tarihten alınmıştır.
- İlk öykülerde genellikle topluluk önünde anlatılan meddah öykü tekniği ve etkileri görülmektedir.
- Tanzimat Dönemi öykü ve romancıların bir kısmı halka, bir kısmı ise aydın kişilere seslenmeyi tercih etmiştir.
- Halka seslenen yazarlar sade bir dil tercih ederken, aydın kişilere seslenen yazarlar dil kuralları ve yabancı sözlük ile yüklü bir dille yazmışlardır.
- Tanzimat döneminde öykülerde işlenen konular tutsaklık, Batı uygarlığı ile Osmanlı arasında farklıların karşılaştırılması, zorunlu yapılan evlilikler, aşık olma temaları ve evlilik ağırlıklı konular işlenmiştir.
- Tanzimat döneminin ilk zamanlarında romantizm akımının etkisinde kalınmıştır.
- Eserlerde tesadüflere yer verilmiştir.
- Kahramanlar genellikle yaşamın içerisinden alınmış kişilerden oluşmaktadır.
- Tanzimat 2. dönemde ise realizm ve natüralizm akımından etkilenilmiştir.
- Batılı anlamda ilk öykü türü Tanzimat döneminde edebiyatımıza girmiştir.
- Türk Edebiyatında ilk öykü denemesi ise Emin Nihat'ın Müsameretname adlı eseridir.
Tanzimat Dönemi Hikaye Yazarları ve Örnekleri
Hikaye türü Türk edebiyatına yüzyılda Batı'dan girmiştir. yüzyılda Tanzimat aydınları ziyaret ettikleri Avrupa ülkelerinde roman ve hikayeyi tanımış, çeviriler ile bu türleri okuyuculara taşımışlardır. Tanzimat döneminde eser veren hikaye yazarları ve örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Ahmet Mithat Efendi: Kıssadan Hisse ve Letaif-i Rivayat
- Emin Nihat: Müsameretname
- Sami paşazade Sezai: Küçük Şeyler,
- Recaizade Mahmut Ekrem: Şemsa, Muhsin Bey ve Saime
- Nabizade Nazım: Yadigarlarım, Zavallı Kız, Sevda, Hala Güzel, Karabibik ve Haspa
Tanzimat Dönemi Hikaye Yazarları Hangi Akımdan Etkilenmiştir?
Tanzimat döneminde roman ve öykü tekniği daha fazla gelişmiştir. Birinci döneme göre daha nitelikli ürünler verilmiştir. Bu dönemde realizm akımının etkisi ile gözleme önem verilmiş, olay ve kişiler daha gerçekçi anlayış ile anlatılmıştır. Bu dönemde Nabizade Nazım naturalizm akımından, Recaizade Mahmut Ekrem ve Sami Paşazade Sezai realizm akımından, Abdülhak Hamit Tarhan ise romantizm akımından etkilenmiştir.