Topçu Kışlası Gerçeği

1 Mit ve Gerçek Arasında: Taksim Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i Hümâyûnu) Yüksel Çelik Marmara Üniversitesi Taksim Topçu Kışlası, İstanbul un Beyoğlu ilçesinde bugün Taksim/İnönü Gezisi nin ya da son dönemde meşhur olan adıyla söylersek Gezi Parkı nın bulunduğu mevkide, XIX. yüzyılın hemen başında Osmanlı ordusunun topçu sınıfı için inşa edilmiş büyük bir askeri kompleksti te ülkemize davet edilen ve Haziran dan itibaren imzalanan sözleşme çerçevesinde resmen işe koyulan dönemin ünlü şehir planlamacılarından Fransız Henri Prost un koordinatörlüğünde başlatılan İstanbul un imar planını oluşturma çalışmaları 1 kapsamında kışlanın bulunduğu saha yeşil alan olarak teklif edilmiştir. Belediye tarafından bu plan raporunun onaylanmasının ardından yılından itibaren harap vaziyetteki kışla yapıları tedricen yıkılmış, ortaya çıkan arazi İnönü Gezisi adıyla yeşil alan 1 İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet in Modern Kentine: Henri Prost un İstanbul planlaması ( )-From the Imperial Capitol to the Republican Modern City: Henri Prost s Planning of Istanbul ( )- ed. F. C. Bilsel-P. Pinon, İstanbul , s ; Semavi Eyice İstanbul un İmar Planı Raporları, İstanbul, XLIII (Ekim ),

2 OSMANLI STANBULU III olarak düzenlenmiş ve 4 Eylül tarihinde halkın istifadesine sunulmuştur. 2 Dönemin kroniklerinde ve arşiv kaynaklarında; Dergâh-ı âli Topçu Neferâtı Kışla-ı Hümâyunu, Beyoğlu Kışla-i Hümâyunu, Asâkir-i Mansûre Topçuları Kışlağı, Topçu Numûne Kışla-i Hümâyunu, geç dönemde ise İtfaiye Kışlası, Talimhâne Kışlası, Taksim Topçu Kışlası ve daha pratik olduğu için Taksim Kışlası olarak adlandırılan bu büyük askeri kompleksin, III. Selim devrinde Galata kadılığına bağlı Beyoğlu mahallesinde yılı sonunda inşası yönünde karar alınmış ve yılları arasında inşaat neredeyse bitme aşamasına gelmiştir. Ancak Mayıs de patlak veren Kabakçı İsyanı ve sonrasında yaşanan siyasi kriz nedeniyle kışlanın tali işleri tamamlanamamıştır. Tam manasıyla bitirilmesi ve fiilen hizmete açılması IV. Mustafa devrinde (29 Mayıs Temmuz ) gerçekleşmiştir. Literatürde Pars Tuğlacı ve ondan zincirleme olarak nakledilen, da tamamlandığına dair mevcut yanlış bilgi 3 düzeltilmelidir, zira arşiv belgeleri 25 Aralık itibarıyla kışlanın henüz tamamlanamadığını, mali sorunların çözümü konusunda yoğun çaba sarf edildiğini 4 ve IV. Mustafa devrinde ikmal edildiğini göstermektedir. Zira ilgili belgelerden anlaşıldığı kadarıyla muhtemelen yılı yazında kışlanın dış mekânlarındaki ufak tefek işler ve çevre düzenlemesi tamamlanmış ve ardından on bir topçu bölüğü kışlaya yerleştirilmiştir. 5 2 Son Telgraf (4 Eylül Cuma); Çelik Gülersoy, Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi, İstanbul , s Pars Tuğlacı, Osmanlı Mimarlığında Balyan Ailesi nin Rolü, İstanbul , s, ; Mustafa Cezar, Yüzyıl Beyoğlu su, İstanbul , s; Necla Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul ( Yüzyıl Sonu ve Yüzyıl), İstanbul , s Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), C. AS, nr (11 Şevval /22 Aralık ); nr (14 Şevval /25 Aralık ). 5 BOA, HAT, nr/, nr/ Tarih içermeyen bu belgelerdeki hatt-ı hümayunlar IV. Mustafa ya aittir, söz konusu hatt-ı hümayunlar devasa boyutlardaki yazı karakteriyle hattat padişahlardan olan selefi III. Selim ve halefi II. Mahmud dan kolaylıkla temyiz edilebilmektedir. Yukarıda muhtemelen yılında ikmal edildiğini ifade etmemizin nedeni, vesayet altında tahta çıkan IV. Mustafa nın asilerin ve muhaliflerin katlettiği III. Selim devrinde büyük oranda tamamlanan kışlayı o hengâmede ve istikrarsızlık ortamında ikmale kalkışmasının mümkün olmadığına hükmettiğimizdendir.

3 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Keza yapımına III. Selim devrinde başlanan ve kışlada tali bir unsur olarak değerlendirilen cami yapısı da siyasi istikrarsızlıktan kaynaklanan sorunlar nedeniyle ancak Haziran de IV. Mustafa devrinde tamamlanabilmiştir. Kışla camii; kubbeli, tek minareli, minberli ve hünkâr mahfili olan küçük bir cami idi. Bu cami; tefriş, tamir, aydınlatma vb. olağan giderleri ile din görevlilerinin maaş giderlerinin karşılanması için 2 Haziran de III. Selim in validesi Mihrişah Valide Sultan vakfına bağlanmıştır. 6 Daha sonra Sultan II. Mahmud, Abdülmecid ve Abdülaziz devirlerinde yapılan kapsamlı tamiratlar ve özellikle de ek inşaatlar sonucunda, kışla yapıları büyük bir değişim geçirmiştir. İlki II. Mahmud devrinde ve arasında, ikincisi ise ve da Sultan Abdülaziz devrinde, dönemin sanat anlayışına uygun bir şekilde Oryantalist ve eklektik anlayışın etkisiyle, başta anıtsal girişi olmak üzere kışlanın fiziksel görünümü, aksamı ve müştemilatı büyük oranda değişim ve dönüşüm geçirmiştir. Bazı sanat tarihçileri sonraki ilavelerle kışlanın kazandığı bu eklektik ve egzotik üslubu Style Sarrazin (Endülüs ve Mağrib usulü) ya da Mağrip bileşenli Oryantalizm modasının en Batılı temsilcisi olarak nitelendirmiş, 7 soğan başlı kubbeleri ve yine daha sonra inşa edilen yoğun bezemeli anıtsal girişi nedeniyle Rus ve hatta Hint mimarisinden esintiler taşıdığı ileri sürülmüştür. 8 III. Selim devrinin karakteristik özelliği olan ve Nizam-ı Cedid olarak adlandırılan ıslahat programı çerçevesinde ivme kazanan askeri reformlara paralel olarak yeni ordunun nefer sayısının giderek artması, yeni kışlaların süratle inşasını da zorunlu kılmıştı. 9 Bu nedenle XIX. yüzyılın hemen başında ana karargâha (Tophane-i Âmire) 6 BOA, HAT, nr/ 7 Turgut Saner, Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, İstanbul , s Gülersoy, Taksim Bir Meydanın Hikâyesi, s Stanford J. Shaw, The Established Ottoman Army Corps under Sultan Selim III ( ), der Islam, Berlin , ; Shaw, The Nizam-ı Cedit Army under Sultan Selim III ( ), Oriens, Leiden , vol. XVII-XIX, ; Kemal Beydilli, Nizâm-ı Cedid, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), XXXIII,

4 OSMANLI STANBULU III yakınlık hususu da göz önünde bulundurularak Beyoğlu nda Taksim semtinde yeni bir kışla inşası gündeme gelmiştir. Müzakere ve hazırlık sürecinin ardından Taksim de, daha sonra Talimhâne Meydanı olarak adlandırılacak araziyi 10 de içine alan mevkide, yılı Ekim ayının son haftasında yeni kışlanın inşaatına başlanması yönünde irade sadır olmuş ve Martında başlatılan süreç sonunda yılı baharında büyük ölçüde tamamlanmıştır. Kışlanın, statüsü ve vazifesi açıkça belirtilmeyen Halil Paşa nın ısrar ve gayretleriyle lerde ya da Sultan Abdülmecid devrinde Tophane Müşiri Halil Paşa nın çabaları sonucunda inşa edildiğine dair görüş, 11 yanlış bilgiden ve ilmi süzgeçten geçirilmeden şehir efsanesinin hakikatmiş gibi nakledilmesinden kaynaklanmaktadır. Son dönem mimarlık tarihi çalışmalarında sıkça referans verilen Pars Tuğlacı nın yangın sonrasında kullanılamaz hale gelen Taksim Topçu Kışlası nın te yeniden inşa edildiğine dair iddiası, 12 Tophanede yanan kışla yapılarının Beyoğlu/Taksim Topçu Kışlası zannedilmesinden kaynaklanmış olmalıdır. Zira Tuğlacı nın iddiasına dayanak teşkil eden arşiv belgesinde 13 Beyoğlu Kışla-i Hümayunu, Talimhane Kışlası, Taksim deki kışla vb. belirleyici herhangi bir ibare bulunmamaktadır. Öte yandan yangınının Taksim de değil Galata Kulesi civarında meydana gelmiş olması ve dolayısıyla daha ziyade bu bölgeleri etkilemiş olması 14 altı çizilmesi gereken bir başka husustur. Gerçekten de kaynaklarda yılında Beyoğlu-Taksim de kayıtlara geçecek büyüklükte bir yangın olduğuna dair bir bilgi mevcut değildir; bilakis kayıtlara geçen tek büyük yangın, Galata 10 Otuz dönümlük bu alan II. Bayezid evkafına bağlı bir arazi olup, sonradan ihtiyaç hasıl oldukça istimlak suretiyle genişletilmiştir, bkz. BOA, seafoodplus.info NZD, nr/87; MVL, nr/; BEO, nr. /; seafoodplus.info, nr/ Edmondo de Amicis, İstanbul (), çev. B. Akyavaş, Ankara , s; Salah Birsel, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, İstanbul , s; Gülersoy, Taksim Bir Meydanın Hikâyesi, s; Vedia Dökmeci-Hale Çıracı, Tarihsel Gelişim Süreci nde Beyoğlu, İstanbul , s Söz konusu yanlış bilginin tashih ve tenkidi için bkz. Mustafa Cezar, Beyoğlu Kışlası, İstanbul, XXII (), Tuğlacı, Osmanlı Mimarlığında Balyan Ailesinin Rolü, s, BOA, seafoodplus.info, nr Cezar, Beyoğlu Kışlası, İstanbul, XXII (),

5 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Kulesi ne ve çevresine zarar veren ve 28 Zilhicce de (27 Temmuz ) vuku bulan yangındır. 15 Taksim Topçu Kışlası nın inşa tarihine dair literatürdeki mevcut bilgi de hatalıdır. Arşiv belgelerinden; kışlanın inşaatı konusunda ilk keşif işleminin 15 Receb /20 Ekim te daha önce yanmış olan Tophane semtindeki kışlalarla birlikte yapıldığını, yeniden inşası kararlaştırılan Tophane deki kışlaların daha geniş bir alanda inşası için istimlak yapılmak istendiğini, ancak çevrede sınırlı istimlak imkânı bulunduğundan bunun imkansız olduğunun anlaşıldığını, ilave masraf getirse de Tophane deki topçu kışlalarını tamamlayıcı bir unsur olarak Taksim de yeni bir kışlanın inşasının da bir seçenek olarak değerlendirildiğini öğrenmekteyiz. Son tahlilde tercih Sultan III. Selim e bırakılmış, padişah da: İşbu sûret güzel, Tophâne ye resmi mûcebince on iki kışla yapılup, bâkîsi resmi üzre Taksim e yapılsun. Gayet ihtimâm ü dikkatle hemân mübâşeret oluna. Hakk Te âlâ teshîl eyleyüp muvaffak eylesün şeklinde yeni inşa edilecek kışla yapılarının Tophane ye sıkıştırılmamasını, 12 koğuşlu bir kışlanın Tophane de, 30 koğuşlu yeni bir kışlanın da taksim mahallinde (suyun taksim edildiği yerde) inşasının isabetli olacağını bildirmiş ve Ekim sonu itibarıyla derhal işe başlanmasını ferman etmiştir. 16 Dolayısıyla Beyoğlu-Taksim de yaptırılan kışla, Tuğlacı nın iddiasının aksine daha önce yanan herhangi bir askeri-sivil yapının yerine değil, sıfırdan boş arazi üzerine yaptırılmıştır. Mali tahsisat, teknik hazırlık ve bürokratik süreçlerin tamamlanmasının ardından 25 Mart te ilkbaharda, diğer bir ifadeyle inşaat mevsiminin girmesiyle birlikte işe başlanmıştır. 17 Yukarıda değinildiği üzere Pars Tuğlacı, fahiş bir hata ile sonradan Talimhane olarak anılacak arazinin yanı başında te yanan askeri yapıların yerine Taksim Topçu Kışlası nın inşa edildiğini öne sürmüştür. İddiasına dayanak olarak numarasını verdiği arşiv belgesinde bu yönde bir bilgi bulunmadığına yukarıda değinilmişti. Öte yandan Tuğlacı nın, ilgili arşiv belgesinin hicri tarihini on yıl gibi mazur 15 Semavi Eyice, Galata Kulesi, TDVİA, XIII, BOA, D.BŞseafoodplus.info, nr BOA, D.BŞseafoodplus.info, nr

6 OSMANLI STANBULU III görülemeyecek bir farkla miladi tarihe çevirdiği ve bundan hareketle Taksim Topçu Kışlası nın inşaat tarihini e çektiği tespit edilmiştir. Şöyle ki; Tuğlacı nın kullandığı arşiv belgesinin tarihi 15 Cemaziyülahir dur ve ilmühaberi dört gün sonra 19 Cemâziyülahir da verilmiştir. Tuğlacı bu belgeyi 26 Aralık şeklinde miladi tarihe çevirmiştir, 18 hâlbuki belgenin miladi tarih karşılığı 21 Eylül tür. Neticede Tuğlacı bu fahiş hatadan hareketle te eski kışla yanınca yerine Taksim Topçu Kışlası nın inşa ettirildiğini ifade ederek 19 zincirleme bir hata yapmıştır. Hataları bunlarla da sınırlı değildir; Tuğlacı da kışla inşaatının tamamlandığını, bir başka arşiv belgesine istinaden iddia ediyor, halbuki belgedeki ibareler bunun tam aksi istikamettedir ve aynen şöyledir: el hâletü hâzihi ebniye mezkûre hitâma resîde olmamış ise dahî 20 Bu ibare, kışla inşaatının Aralık sonu itibarıyla tamamlanmamış olduğunu açıkça gösteriyor. Hal böyle iken ya Tuğlacı okuduğunu anlamaktan aciz ve arşiv belgelerini değerlendirme ve tarihlendirme konusunda tamamen yetersizdir, ya da belgeleri bilerek tahrif etmiştir. Netice olarak, söz konusu eserin ciddiyetini ve ilmi değerini akademik camianın, özellikle de mimarlık ve sanat tarihçilerinin takdirine havale ediyorum. Bu noktada Mustafa Cezar a da bir parantez açmak gerekiyor; Cezar da çalışmalarında kışla inşaatının da tamamlandığını iddia etmekte ve yine bir arşiv vesikasını referans göstermektedir. 21 Ancak Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde, belirtilen fon ve numarada öyle 18 Tuğlacı, Osmanlı Mimarlığında Balyan Ailesi nin Rolü, s Tuğlacı, aynı yer. 20 BOA, C. AS, nr Mustafa Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlu su, s Cezar bu bilginin kaynağı olarak s de Başbakanlık Osmanlı Arşivi Cevdet Askeri, nr yı vermiştir. Cezar ın referans olarak verdiği bu belge Pars Tuğlacı nın kullandığı belgenin aynıdır, aradaki fark sadece Cezar ın belgenin numarasını yanlış vermiş olmasıdır. Bu durum baskı veya mürettip hatası olarak değerlendirilebilir, ancak aynen Tuğlacı gibi muhtevasını da yanlış aktarmış olması, belge referansını Tuğlacı dan devşirdiği izlenimi vermektedir. Şayet belge görülmüş ve içeriğinde kışlanın tamamlanmadığı: ( el hâletü hazihi ebniye-i mezkûre hitâma resîde olmamış ise dahî ) şeklindeki ifadelerle net bir biçimde belirtildiği halde, Cezar belgenin muhtevasını anlayamamış ise durum daha da vahim demektir.

7 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) bir belgenin mevcut olmadığını tespit etmiş bulunmaktayız. Yaptığımız araştırmada, bu belgenin aslında Pars Tuğlacı nın da kullandığı belgeyle aynı olduğunu, ancak Cezar tarafından numarasının yanlış verildiğini belirledik. Cezar ın hatası bununla sınırlı kalsa, durumu baskı ya da tertip hatasıyla izah etmek mümkün olabilir, ancak söz konusu belgede kışlanın Aralık itibarıyla tamamlandığı değil, bilakis tamamlanamadığı açıkça belirtildiğinden, 22 söz konusu hatayı bu tür hafifletici sebeplere bağlamak imkânsız hale gelmektedir. Son dönem mimarlık tarihi çalışmalarında en sık başvurulan bu tür eserlerdeki yanlışları ve bu isimlerin, arşiv belgelerini üç beş adet gibi oldukça sınırlı sayıda kullandıkları halde bu tür fahiş hatalar yapmış olmalarını, yine akademik camianın takdirine havale ediyorum. Dönem dönem farklı isimlerle anılan Taksim Topçu Kışlası nın, de III. Selim in başlattığı reformlara muhalif çevrelerin işbirliğinden doğan Kabakçı İsyanı esnasında tahrip edildiği, 23 bununla birlikte şehir merkezine uzaklık ve ordunun teknik bir sınıfına aidiyeti gibi nedenlerden ötürü Nizam-ı Cedid in diğer kışlalarına nispetle söz konusu tahribatın daha düşük kaldığı ileri sürülmüştür de tahta çıkan Sultan II. Mahmud devrinde, reform karşıtı dalganın nispeten etkisini kaybetmesi ve siyasi atmosferin normalleşmesiyle de dönemin hassa mimarbaşı Hafız Mehmed Emin Efendi nin nezaretinde yapılan keşif doğrultusunda ve Hacegân-ı Divân-ı Hümâyun dan Edhem Efendi nin bina eminliğinde kışla yapıları yenilendi. 25 Söz konusu tamirat esnasında kışla planında küçük değişiklikler yapılmış ve bazı ek binalar inşa edilmiştir. 26 Taksim Topçu 22 BOA, seafoodplus.info, nr Mustafa Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlu su, s; Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, s (Kubilay, seafoodplus.info, DBİA, VII, ). 24 Ebru Karakaya, Kışlalar, Geçmişten Günümüze Beyoğlu, ed. M. Sinan Genim vd, İstanbul , s Cezar, Yüzyıl Beyoğlu su, s; Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, s Ampir üslubunda yapılan kışla da Edhem Efendi min nezaretinde tamir edilmiştir (Zühal Çetiner Doğdu, Kışla Mimarisi, s). 26 Kubilay, seafoodplus.info, DBİA, VII, , Cezar, Osmanlı Başkent İstanbul, s; Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlu su, s; Ebru Karakaya, Kışlalar, s; Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, s; Tuğlacı, a.g.e, s

8 OSMANLI STANBULU III Kışlası na ait en eski görsel malzeme, Charles de Pertusier in de basılan albümünde 27 yer alan ve aşağıda verilen Michael François Préault un litografisidir. 28 Söz konusu gravür kışlanın de gerçekleştirilen inşaat ve tamiratlardan sonraki halini göstermesi bakımından önemlidir. 29 Fransız askeri ataşesi Charles Pertusier, o vakit kışlayı şu şekilde tasvir etmiştir: Büyük Beyoğlu Kışlası nda bütün imkânlar bulunmaktadır orada asaleti zarafetle kaynaştırmak zordur. Diğer birçokları gibi Sultan Selim tarafından temelleri atılmış olan ve fakat yeniçerilerin harabeye çevirdikleri bu bina mimari değerler arasında mümtaz bir yere sahiptir Dört simetrik cepheden meydana gelen bina Boğaziçi ne ve sınırlarını teşkil ettiği Beyoğlu nun dış mahallelerine bakmaktadır. İç kısmında revaklar ile çevrilmiş ve güzel bir camii ile süslenmiş bir avlu bulunmaktadır. 27 Atlas des Promenades Pittoresques dans Constantinople et sur les Rives du Bosphore künyesiyle de Paris te basılan bu eserin metin kısımları de İstanbul da göreve başlayan Fransız elçiliğinin askeri ataşesi Charles Pertusier tarafından kaleme alınmış ve yine Fransız ressam Michel-François Préault tarafından resimlenmiştir. 28 Gravür için bkz. Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, s Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, s; Ebru Karakaya, Kışlalar, s

9 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Carl Gustaf Löwenhielm ın fırçasından lerde Taksim Topçu Kışlası. Mükemmellik ve hak ettiği şekilde ifade etmek için binanın tek eksiği dış görünüşüdür. 30 XVIII. ve XIX. yüzyıllarda İstanbul da inşa edilmiş olan kışla yapıları genel hatlarıyla değerlendirildiğinde: İlk olarak I. Abdülhamid devrinde ( ) Kaptan-ı derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa nın gayretleriyle inşa edilen Kalyoncu Kışlası nda tatbik edilen iki ya da üç katlı koğuşların meydana getirdiği yapı kanatlarından oluşan dikdörtgen avlulu plan şemasının, boyutları ne olursa olsun kendisinden sonra inşa edilen kışlalara model teşkil ettiği görülür. Keza kışlaların tamamının avlusunda ya da hemen yanı başında tek minareli ve kubbeli bir cami de mevcuttu. Taksim Topçu Kışlası da söz konusu klasik plan şemasına sahipti. Ancak aşağıda ayrıntılarına temas edileceği üzere, farklı dönemlerde gerçekleştirilen dar ve kapsamlı tamiratlar ya da ek inşaatlar nedeniyle kışlanın başta abidevi girişi ve ön cephesi olmak üzere, dış görünüşünde önemli fiziksel değişimler yaşanmıştır. Söz konusu değişimi plan ve fiziki görünüm olarak, XIX. yüzyıl başından itibaren kışlanın çizilmiş gravürleri (Michel-François Préault, Carl Güstaf Löwenhielm 31 vd. gravürleri), keza farklı dö- 30 Cezar, Beyoğlu Kışlası, s Bir Zamanlar Türkiye: Carl Gustaf Löwenhielm-Bir İsveç Elçisi nin lerdeki

10 OSMANLI STANBULU III nemlere ait İstanbul haritaları ( tarihli Kauffer Haritası, Moltke, Alman Sendika, Necip Bey ve Jacques Pervititch haritaları) ndan takip ve tespit etmek mümkündür. Taksim Topçu Kışlası nın mimarının kimliği konusu da henüz netleştirilebilmiş değildir. Bu belirsizlik sadece bahis konusu kışla için değil, diğer tüm Osmanlı kışlaları hatta dini ve kamuya ait yapıların büyük çoğunluğu için de geçerlidir. Bu alandaki bilgi zafiyetini ve söz konusu belirsizliği son haddine kadar zorlayan Pars Tuğlacı, hiçbir bilimsel dayanak/referans göstermeden kışlanın mimarı olarak Kirkor Balyan ı takdim eder ve bu işte Hacı Mıgırdıç Kalfa (Çarkyan) nın ikinci kalfa ve resimcibaşı sıfatıyla kendisine yardımcı olduğunu iddia eder. 32 Mimarlık ve sanat tarihi çalışmalarında, ilmi hiç bir tenkitten geçirilmeden tekrarlana gelen ve kıymeti kendinden menkul bu yanlış bilgi, maalesef tevatür niteliği kazanmıştır. Hâlbuki kışlanın ilk defa inşa edildiği döneme ait arşiv belgelerinde, sadece Hassa Mimarbaşı İbrahim Kâmi Efendi ile selefi Ârif Efendi nin isimleri zikredilir. Kışlanın bina eminliği ise Abdülhayy Efendi ye havale edilmiştir. Kışlanın plan ve projelerini hazırlayan ekip içinde bir de Foti Kalfa nın adı zikredilmektedir. Kışlanın ilk keşfi, isimlerini zikrettiğimiz grup ve onlara eşlik eden diğer kalfalar (mütefennin kalfalar) tarafından gerçekleştirilmiştir. 33 İddia edilenin aksine Kirkor Balyan veya Hacı Mıgırdıç Kalfa (Çarkyan) nın isimlerine tek bir kez olsun arşiv evrakında rastlanmaz. 34 Hâlbuki hazırlanan keşif defterlerinde, keza başta Türkiye Albümü- Turkey, As it was (Carl Gustaf Löwenhielm a Swedish Diplomat s Turkish Portfolio in the s-, ed. Engin Yenal-Pınar Çelikel, çev. R. Bragner, İstanbul , s Tuğlacı, a.g.e, s BOA, D.BŞM, BNE,d, nr Cezar da kışlanın inşaatına başlandığı esnada İbrahim Kâmi Ağa nın başmimar olmasından hareketle, kışla yapılarının onun eseri olmasının kuvvetle muhtemel olduğunu kaydeder (Cezar, Beyoğlu Kışlası, s; a. mlf, Osmanlı Başkenti İstanbul, s). Kışlanın XIX. yüzyıl boyunca geçirdiği değişim ve dönüşümlerden hareketle Kirkor Balyan tarafından tasarlandığı yönündeki görüş, özellikle Oryantalist üslupta bezemelere sahip oluşu, bu üsluptaki yapıların İstanbul da ancak yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başladığından gözden geçirilmelidir (Kubilay, DBİA, VII, ). 34 Balyan Ailesi nin son dönem mimarlığımızda konumu, etkisi ve bunların

11 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) maliye ve başmuhasebe evrakı olmak üzere konuyla ilgili sair müteferrik evrakta Balyanların ismine mutlaka rastlanması icap ederdi. Sonuç olarak Taksim Topçu Kışlası nın planları ve inşaat sürecinin en önemli unsurları olan projelendirme, plan (tersim) ve keşif (fizibilite ve muhammen bedel tespiti) defterlerinin İbrahim Kâmi Efendi, selefi Ârif Efendi ve Foti Kalfa tarafından hazırlandığını söylemek mümkündür. XV. yüzyıl sonlarından itibaren tedricen gelişen Tophâne-i Âmire, XVIII. yüzyıl sonlarında top ve gülle dökümhaneleri, araba imalathaneleri, malzeme depoları, kışla yapıları, talim meydanları, cami, çeşmeler, hünkâr kasrı, hamam, fırın, mutfaklar ve ahırları bünyesinde barındıran devasa bir askeri-sınai kompleks hüviyeti kazanmıştı. Malum olduğu üzere; erken dönemlerde Osmanlılarda Halıcıoğlu-Sütlüce-Hasköy üçgeni; Davudpaşa-Maltepe (Bayrampaşa)-Râmi üçgeni ve Tophane koridoru askeri yapılaşmanın yoğun olduğu bölgelerdi. XIX. yüzyıl başında Beyoğlu nda Taksim Kışlası nın inşası söz konusu askeri yapılaşmanın Dolmabahçe, Gümüşsuyu, Harbiye ve Maçka istikametlerine doğru yayılmasının da ilk adımı olmuştur. 35 Beyoğlu mıntıkası, XVIII. yüzyılda İstanbul halkının hafta sonlarında hava almak için gittikleri bir nevi mesire yeri hükmündeydi. Bu bölgede iskân alanının özellikle Taksim ve civarında yoğunlaşmasında en önemli faktör ise Taksim Topçu Kışlası olmuştur. I. Mahmud devrinde de Bahçeköy de inşa edilen su tesisleri ve dağıtım şebekesi sayesinde Beyoğlu civarında suyun bollaşmasıyla birlikte iskân hareketleri ivme kazanmış, Mihrişah Valide Sultan ve II. Mahmud un himmetiyle yaptırılan Valide Bendi ve Bend-i Cedid sayesinde bölgenin suyu bollaştığından meskûn mahaller zamanla kışla yakınlarına dek genişlemiştir. 36 Yine I. Mahmud devrinde yapmimar mı müteahhit mi oldukları konusunda benzer eleştiriler için bkz. Selman Can, Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları ile Son Dönem Osmanlı Mimarlığı, İstanbul , s ; a. mlf, XIX. Yüzyıl Mimarları ve Ermeniler, Türk Dünyası Araştırmaları, (Mart-Nisan ), Cezar, Yüzyıl Beyoğlu su, s; a. mlf, Osmanlı Başkenti İstanbul, s Mustafa Cezar, Ondokuzuncu Yüzyılda Beyoğlu Neden ve Nasıl Gelişti, XI. Türk Tarih Kongresi ( Eylül Ankara) Bildiriler, VI, ; Cezar, Osmanlı Başkenti İstanbul, s).

12 OSMANLI STANBULU III tırılan meydan çeşmesi ve yanı başındaki su tevziatının yapıldığı ve semte Taksim adını kazandıracak Maksem in yakınına III. Selim devrinde inşa edilecek kışla, boyutları itibarıyla şehrin siluetini değiştiren görkemli yapılardan biri oldu. Taksim Topçu Kışlası nın inşası, zamanla bölgenin ticari ve sosyal bakımdan yeni bir cazibe merkezi haline gelmesini sağlamıştır. Zira kışla demek, binlerce neferin ulaşımı, alışverişi ve izin zamanlarında vakit geçirecekleri yeni mekânların inşa ve işletilmesi anlamına gelmekteydi. 37 I. Kışlanın Aksamı, Geçirdiği Onarımlar ve Mimari Özellikleri A. Ana Kışla Yapısı Taksim Topçu Kışlası, klasik kışla plan şemasına göre geniş bir orta avlunun dört yanını çevreleyen yapı kanatlarından oluşmaktaydı. Metraj ve iç bölümlerini bilmediğimiz 30 adet büyük koğuştan (bâb, kışlak) ibaret olarak, dikdörtgen şeklinde ve ortası avlulu olarak inşa edilmiştir. Pervititch haritasına göre, yaklaşık x m., orta avlu ise x m. boyutlarındadır. Yapının kanatları diğer dönem kışlalarında olduğu gibi iki katlı, köşe bölümleri ise kule görünümü kazandırmak amacıyla üç katlı ve dışarıya taşırılmış olarak inşa edilmiştir. Kışlanın dört ana giriş kapısı mevcut olup bunların da üstlerinde çıkmalı odalar mevcuttu. Talimhâne Meydanı na bakan ana girişin bulunduğu batı kanadının orta aksında, sütunlar üzerinde inşa edilmiş olan bölümün üst katı hünkâr dairesi (kasr-ı hümayun) olarak düzenlenmişti. Kanatların orta aksındaki diğer giriş bölümleri de dışarı taşırılmıştır. Orta avlunun köşelerinde yapıya bitişik olarak inşa edilen iki katlı bölümlerde tuvaletlere (memşa) yer verilmiştir Beyoğlu semtinin yüzyıldaki sınırları mahalleleri ve büyük caddeleri durumu hakkında bkz. Mirat-ı İstanbul, II, vd. 38 Sigorta Haritalarında İstanbul-Istanbul in the Insurance Maps of Jacques Pervititch, seafoodplus.info Seden Ersoy, Çağatay Anadol, İstanbul ty, s. 81; Aynur Çiftçi, Yüzyılda Osmanlı Devleti nde Askeri Mimari ve İstanbul da İnşa Edilen Askeri Yapılar, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, doktora tezi, İstanbul , I,

13 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Arşiv belgelerindeki bilgilere göre XIX. yüzyıl sonları itibarıyla Taksim/Beyoğlu Topçu Kışlası: Ana kışla yapısında yer alan kasr-ı hümayun ve koğuşlar, subay/kumandan daireleri, cephanelik, hastane/şifahane (revir), mutfaklar, çamaşırhaneler (câmeşuyhâne), hamamlar, abdesthaneler ve tuvaletler (memşâlar), tek minareli bir cami, ahırlar (süvarilerin atları ve topçeker yük hayvanları için ayrı ayrı), büyük-küçük samanlıklar, arpa ambarları, mağazalar (depolar), top ve top arabalarının konulduğu büyük sundurmalar, mühimmat ambarları, marangozhane, su hazneleri (hazne-i âb), meydan çeşmeleri, sarnıçlar, nalbanthane, harbend (seyis), saka ve saraç odaları, demirhane (haddehâne), yangın söndürmekle yükümlü tulumbacı koğuşları ve bunların malzemelerini koydukları depolar vb. bir takım tamirat ve bakım atölyeleri ile son dönem evrakına yansıdığı kadarıyla askerlerin ufak tefek ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri kantin hükmündeki bir bakkal dükkanından oluşan 39 bir askeri kompleks olarak düz bir alanda inşa edilmiş yapılardan oluşmaktaydı. Ayrıca Gümüşsuyu istikametinde Ağaçdibi olarak anılan setin alt ve üst tarafında ihtiyat alayının sorumluluğunda, kışlaya gelir sağlayan kiraya verilmiş dükkânlar da mevcuttu. 40 XX. yüzyılda Cumhuriyet devrinde askeri fonksiyonunu tamamen kaybetmiş olan kışla yapılarının kullanımına ve çevresine dair Pervititch Haritası ndan bir takım bilgiler edinilmesi mümkündür. Haritaya göre, kışlanın orta avlusu stadyum olarak kullanılmaktaydı. Kuzey, güney ve doğu kanatlarının üzerindeki aile inoccupe (oturulmayan kanat) yazısı yılı itibarıyla kışlanın bir bölümünün işlevsiz olduğunu göstermektedir. Kışlanın zemin katında atelier de carroserie mazett (karoser imalathanesi), atelier mecaique pour autos (makine teknik atölyesi), brasserie (birahane), depot chaises (sandalye deposu), ecole de cahuffeurs (sürücü okulu), pasteuris laits (süt üretimi), cafe (kahvehane) ve garage (garaj) gibi askerlikle ilgisi olmayan bir takım farklı amaçlarla kullanıldığını göstermektedir BOA, BEO, nr/ BOA, İ.ŞD, nr/ Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul, s; Çiftçi, a.g.t, I,

14 OSMANLI STANBULU III Jacques Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul, s Kâgir bir yapı olan kışlada, neferlerin kaldıkları koğuşların iç mekânlarında taban ve tavanların ahşap olduğu anlaşılmaktadır. Yine tamirat ve inşaatlarda yoğun olarak kullanılan ahşap malzemeden hareketle, kışlanın iç merdivenlerinin de ahşaptan yapıldığını söylemek mümkündür. Aşağıda değinileceği üzere kışlanın hünkâr dairesinin tabanları mermer, açıklık alanlarındaki gezinti yerlerinin ise Trieste Taşı yla kaplandığı bilinmektedir; keza çamaşırhane, hamamlar, mutfaklar, abdesthaneler ve tuvaletler (memşâlar) de ıslak mekânlar olduklarından zeminleri taşla kaplanmıştı. Yukarıda temas edildiği üzere, de III. Selim in tahtan indirilmesiyle sonuçlanacak Kabakçı İsyanı sırasında Taksim Topçu Kışlası da tahrip edilmişti de tahta çıkan II. Mahmud devrinde reform karşıtı dalganın nispeten etkisini kaybetmesi ve siyasi atmosferin normalleşmesiyle, de dönemin hassa mimarbaşı Hafız Mehmed Emin Efendi nin nezaretinde Nikola Kalfa yla birlikte yapılan keşif doğrultusunda ve Hacegân-ı Divan-ı Hümayun dan Seyyid Edhem Efendi nin bina eminliğinde kışlanın çatısı, sıvaları, zemin kaplamaları, pencereleri, kurşun kaplamaları, boya-badanası ve demir parmaklıkları kapsamlı bir biçimde yenilendi. Ocak de

15 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) alınan karar doğrultusunda başlatılan bu süreçte, II. Mahmud tebdil-i kıyafet kışlanın tamirat sürecini defalarca denetlemiş, Temmuz itibarıyla başta kasr-ı hümayun ve saçaklar olmak üzere, beğenmediği kısımların talebi doğrultusunda değiştirilmesini irade etmiştir. Kışlada Temmuz itibarıyla hız kazanan ve o yılın kışına dek süren tamirat kapsamında; ana kışla yapısı, cami ve sair müştemilatı yenilenmiştir. 42 Şubat te, kışlanın tamiratı esnasında daha önce öngörülmeyen sıva, boya ve ilave bazı odaların yapımı gibi işlerin ilave edildiği görülmektedir yılı sonbaharına gelindiğinde bu defa Topçubaşı Mehmed Ağa nın ikaz ve talebi doğrultusunda, yine Hassa Mimarbaşı Hafız Mehmed Emin Efendi nezaretinde, yağmurlar başlamadan kışlanın bazı bölümlerindeki kırık kiremitlerin aktarılması, derz dolguların tazelenmesi, yer yer dökülmüş sıvaların yenilenmesi, saçaklarda sorunlu kısımların tamiri ve rüzgâr vb. faktörlerle kırılmış olan camların değiştirilmesi işlerine başlanmıştır. Ekim teki tamirat kapsamında söz konusu işler dışında mutfak, su hazneleri ve kısmen koğuşların zemin döşemeleri de elden geçirilmiş, bazı yeni bölmeler ilave edilmiş, kışla iç avlusunda zemin tesviyesi, bazı tuvalet giderlerinin tamiri ve atık su kanallarının temizlenmesi gibi işlere başlanmıştır. 44 Yukarıda ana hatlarıyla değinildiği üzere, arasında gerçekleştirilen ve adeta baştan aşağı yenilenen kışlanın iç mekânlarında da bir takım değişiklikler yapılmıştır de Hassa Mimarbaşı Ali Rıza Efendi nin görev döneminde ve yine Edhem Efendi nin bina eminliğinde, Komyanos Nikola ve Marki kalfaların gerçekleştirdiği keşif doğrultusunda; kışlanın kiremit aktarılması, iç mekânlarda yeni bölmeler yapılması, duvar, tavan tamiri gibi koğuşlardaki bazı eksikliklerin giderilmesi, tırabzan, musluklar ve kurşun kaplamaların yenilenmesi, kapı, pencere ve kilit aksamının tamiri, bazı yerlere musandıra yapılması, boya-badana, sıva tamiri, ıslak mekanlarda derz dolguların tazelenmesi ile lökün kalayla izolasyon gibi tamir ve yenileme işleri yapılmıştır BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr

16 OSMANLI STANBULU III da Vak a-i Hayriyye olarak anılan ve Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasıyla sonuçlanan isyan sonrasında, Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye adıyla yeni bir ordu kurulmuştu. Daha önce arasında ve akabinde de onarılmış olan kışlanın Mansûre Ordusu nun topçu sınıfına tahsisi gündeme gelmiştir. Müzakere sürecinde kapasitesi yetersiz olan kışla yapısının ya yıkılıp sıfırdan inşası veya sekiz-dokuz bin neferin ikametine cevap verecek şekilde genişletilmesi şıkları değerlendirilmiştir. Sonuçta ikinci şık daha pratik ve maliyeti düşük bulunduğu için, de yapılan keşif sonucunda Tekfurdağı Âyanı Çelebi Süleyman Ağa nın bina eminliğinde, karkas yapıya kadar duvar ve bölmelerin yıkılıp kışlanın iç mekânının yeniden bölümlendirilmesi ve genişletilmesi çalışmalarına başlandı de başlatılan ve kışlanın plan ve fonksiyon açısından büyük oranda değişim ve dönüşüm geçirdiği söz konusu dönem, Osmanlı Rus Savaşı nın idari, siyasi ve ekonomik açıdan yarattığı olağanüstü şartlar nedeniyle, ancak Aralık de ufak tefek işler hariç tamamlanma aşamasına gelmiştir. Bina eminliği görevini sürdüren Kapıcıbaşı Çelebi Süleyman Ağa nın yazılarından, sürecin yavaş ilerlemesinde mali sorunların da önemli rolü olduğu anlaşılmaktadır. 47 Sürecin tamamlanmasına yakın topların ve top arabalarının konulduğu büyük depo (ambar-ı kebir), topçeker hayvanların ahırları, malzeme ambarı ve süvari ahırlarının tamiratı gibi bir takım tali işler ikmal edilmiştir sonbaharında ise kışladaki Kasr-ı hümayun, kışlanın ahırlarının kapıları ve saraçlara mahsus odaların tamirine başlanmıştır. 49 Bir yıl sonra Eylül de Asâkir-i Mansure Nazırı Saib Efendi nin yaptığı başvuru, kışlada rutin ve kısmi tamirat ihtiyaçlarının devam ettiğini göstermektedir. 50 Ekim de kışlanın kısmen tamiratı ve yanı başında mühimmat ve levazımat muhafazası için büyük bir depo 46 BOA, HAT, nr/; nr/; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr; nr BOA, seafoodplus.info, nr; nr lef BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr; nr

17 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) yapılması gündeme gelmiştir. Taksim Kışlası aynı zamanda askerin tüfek ve top atış talimleri yaptığı bir yer olduğundan, yüklü miktarda mühimmat ve baruta ihtiyaç duyulmaktaydı. Bu arada söz konusu ek yapılarla birlikte kışlanın da tamir edilmesi teklif edildi ve gerekli keşfi yapıldı kuruşluk muhammen bedelle inşa ve tamiratı öngörülen kışlanın yanında depo/cephaneliklerin yapımının mali sıkıntılar nedeniyle ertelenmesi düşünülmüştür. 51 Ancak askeri makamların işin ehemmiyeti nedeniyle ısrarı neticesinde kışlanın tamiratıyla birlikte büyük bir mühimmat-levazımat deposunun yapılması kararlaştırılırken, mali yükü hafifletmek amacıyla sadece süvari sınıfına ait hayvanların barındığı ahırlardaki su haznesi ile teknelerin yenilenmesi ve neferlerin çamaşırlarını yıkamaları için küçük bir çamaşırhane inşası gibi tali inşaatlar askıya alınmıştır. 52 Daha ziyade kalitesiz malzeme kullanımı, maliyeti düşürme endişesiyle malzemeden çalma, kötü işçilik ve çevresel faktörlerden kaynaklanan sık kısmi tamiratlar sonraki dönemlerde de tekrarlanmıştır, örneğin yıllarında kışlanın sıvaları tamir edilmiş, cephe ile iç mekânlarının boya ve badanaları yenilenmiş, kışlanın çatı ve kiremitleri aktarılmıştır. 53 Keza Beyoğlu Kışla-i Hümayunu nu tamamlayıcı bir unsur olarak yakınında bulunan ve daha önce yanmış olan Fişenghane nin 54 onarımı konusunda Şubat te karar alınmıştır. 55 Yine aynı yıl kışla civarında vuku bulan yangının kışlaya sıçramasını engellemek amacıyla neferler çatıda soğutma yapmış, maksat hasıl olmuş ancak bu arada kiremitlerin çoğu kırıldığından 17 Aralık de kapsamlı bir çatı onarımı kaçınılmaz hale gelmiştir Osmanlı-Rus Savaşı (Kırım Harbi) nedeniyle müttefik sıfatıyla İstanbul a gelen İngiliz, Fransız ve Sardunya birlikleri ve özellikle müttefik ordularındaki süvarilere ait at ve topçeker beygirler için Beyoğlu Kışlası nın tahsis edilmesi, ahırların elden geçirilmesini 51 BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/; seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr.3/ BOA, seafoodplus.info, nr. /

18 OSMANLI STANBULU III ve genişletilmesini zorunlu kılmıştır. 57 Kışla civarındaki alanlara yerleştirilen Fransız birliklerinin ihtiyaçlarını karşılamak için maksemden yeni su borusu hatları çekilmiştir. 58 Savaşın sona ermesi ve müttefiklerin ülkelerine dönmesinden sonra de Taksim Topçu Kışlası nın asıl kışla yapıları ve ahırları kapsamlı bir biçimde tamir edilmiştir. Söz konusu tamiratların, yapılan açık eksiltmede (munakasa) en düşük fiyatı veren müteahhit Kalos Kalfa tarafından gerçekleştirilmesi yönünde karar çıkmıştır. Müteahhidin inşaat-tamirat işlerinde aşırı maliyet çıkarması ve muhammen bedeli aşması üzerine tahkikat başlatılmış ve alacakları uzun süre ödenmemiştir. Bunun üzerine kışlanın yılında yapılacak tamirat işleri de Kalos Kalfa ya verilmiş ve kısmen mahsuplaşma cihetine gidilmiştir. 59 Bu arada Kalos Kalfa nın çalıştırdığı amele ve malzeme satın aldığı esnafa ödeme yapamaması bir başka sıkıntı oluşturmuştur lı yıllarda hız kazanan, başkent İstanbul u Batı başkentlerine benzer modern bir kent haline getirme çalışmaları kapsamında Beyoğlu/Taksim Meydanı nın yarıdan fazlasının, Sıraserviler zemini seviyesine getirilmesi, bağlantı yollarının düzenlenerek tesviye edilmesi ve kışla önünden geçen şose yol ile meydan bağlantısının sağlanması yönünde Altıncı Daire-i Belediyye ye (Beyoğlu Belediyesi) Ağustos te talimat verilmiştir. 61 Ocak te ise kışla önünden Maçka daki idadiye kadar uzanan son derece bozuk yolun şose yol şeklinde yeniden yapılması için ihaleye çıkılmış ve İngiliz asıllı Mühendis Hutchinson işi üstlenmiştir. 62 Diğer bazı askeri yapılarla birlikte, Ocak da Taksim Topçu Kışlası nın etrafını çevreleyen tuğladan mamul duvarların yıkılıp yenilenmesi, çatıların, koğuşların, ahırların, samanlık ve arpa ambarlarının 57 BOA, seafoodplus.info, nr/4; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/47; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ lef ; nr/ lef 3; seafoodplus.info, nr/75; A. seafoodplus.info, nr/18; nr/; MVL, nr/66; seafoodplus.info, nr/ lef BOA, MVL, nr/20 lef BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/; seafoodplus.info, nr/

19 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) tamiri yönünde karar alınmış 63 ve ihaleyi alan Hacı Dimitri Kalfa hantal bürokrasi, hazinenin sıkıntılı durumu ve kurumlar arası yetki karmaşası nedeniyle ancak Nisan de işe başlayabilmiştir. 64 Öte yandan işe başlandığında, kışlada önceki keşif haricinde kalan bazı bölümlere müdahalenin kaçınılmaz hale geldiği görülünce, bu defa ilave bir keşifle söz konusu onarımlar da işe dâhil edilmiştir. 65 Temmuz da ise iskeleti çürümüş olan kışla çatısındaki sorunların, kiremitlerin aktarılması suretiyle geçiştirilemeyecek kadar ciddi hale geldiği ve çökmesi halinde can güvenliği açısından tehlike yaratabileceği arz edilince, mimar ve kalfalar marifetiyle keşfi yapılmıştır. Bu arada kışla içine aşırı derecede pis koku yayan helâlar, bunun başlıca nedeni olan havalandırma sorunları, zeminler, çamaşırhane ve hayli yıpranmış olan ve yangın riski oluşturan mutfakların da tamiratı yönünde karar alınmıştır. 66 Sultan Abdülaziz devrinde yılında kışlanın ön cephesinin yeniden düzenlendiği bilinmektedir. Bu amaçla devrin tanınmış mimarları avan projeler sunmuşlardır. Bu esnada İngiliz asıllı Mimar William James Smith tarafından sunulan 25 Ağustos tarihli proje teklifi, gerçekten de kışlanın klasik yapısına ve mimari üslubuna uygundur. Ancak aşağıda görüntüsü verilen bu avan proje, muhtemelen sade bulunup beğenilmediğinden uygulanmamıştır; 67 zira yerine yapılan ve binanın mimari nitelikleri ve üslubu ile uyuşmayan Oryantalist üsluptaki mutantan ana giriş bu ihtimali güçlendirmektedir. Sonuçta Taksim Topçu Kışlası nın ana girişi, Oryantalist üslupta sekizgen köşelikler, yuvarlak pencereler, at nalı kemerler ve yapının üzerini örten soğan biçimli süs kubbelerinin bulunduğu anıtsal bir giriş eklenmek suretiyle yeniden düzenlenmiştir. Hint ve Kremlin mimarisini de andıran bu ön cephe düzenlemesi, üslup itibarıyla Aksaray 63 BOA, seafoodplus.info, nr/; seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/55; seafoodplus.info, nr/ Hacı Dimitri Kalfa nın hesap işlerinin ve kendisine ödeme yapılması bahsinin Ekim itibarıyla henüz halledilemediği görülmektedir, bkz. BOA, İ. DH, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, PLK.p, nr

20 OSMANLI STANBULU III Başbakanlık Osmanlı Arşivi, PLK.p, nr Valide Camii ile büyük benzerlikler gösterir. Bu benzerlikten hareketle söz konusu anıtsal girişin, Valide Camii nin mimarları Agop Balyan ve özellikle Serkis Balyan ın eseri olabileceği öne sürülmüştür. 68 Mevcut literatürde belirtildiğinin aksine, kışla sadece son dönemde önemli hale gelmemiş ve sadece Sultan Abdülaziz tarafından ziyaret edilmemiştir. Yukarıda işaret edildiği gibi kışlada inşaat sürecinin başlatılmasından itibaren III. Selim, II. Mahmud ve kışlanın tam tekmil faaliyete açıldığı dönem olan IV. Mustafa döneminde, gerek tebdil-i kıyafet gerekse merasim eşliğinde padişahlar tarafından denetlenmiş veya ziyaret edilmiştir. Bu bağlamda 14 Temmuz da Sultan Abdülmecid gösterişli bir törenle ve yanında Valide Sultan da bulunduğu halde kalabalık maiyetiyle kışlayı ziyaret etmiş, halka kendisi ve validesi tarafından para dağıtılmış ve arzuhallerini takdim etmelerine müsaade edilmiştir. 69 Sultan Abdülaziz döneminde kapsamlı bir biçimde yenilenen kışla, padişahın önem verdiği ve ziyaret ettiği askeri merkezlerin başında gelmekteydi. Sultan ın Mısır seyahatinden dönüşünde büyük şenlikler yapılmış, padişah da 68 Cezar, Beyoğlu Kışlası, İstanbul, XXII (), 42; a. mlf, Osmanlı Başkenti İstanbul, s BOA, seafoodplus.info, nr/; seafoodplus.info, nr/21; İ. DH, nr/

21 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Taksim Topçu Kışlası nın Anıtsal Girişi (IRCICA Fotoğraf Arşivi, nr ). bu şenliklerin birinci gününde Babıâli, ikinci gününde Bâbıseraskerî, üçüncü gününde ise Taksim Topçu Kışlası ndaki ziyafete katılarak buraya verdiği önemi göstermiştir. 70 Beyoğlu Kışla-i Hümayunu nu Sultan II. Abdülhamid de ziyaret etmiştir, padişahın 2 Nisan te kışlayı ziyaret etme kararı alması üzerine, süratle bir takım tamirat işlerine girişilmiş ve çevresi düzenlenmiştir. 71 Sultan Abdülaziz döneminde ve daki kapsamlı tamirat ve inşaat işlerinden sonra Taksim Topçu Kışlası II. Mahmud ve Abdülmecid devirlerindeki görünümünü kaybetmiş, ancak klasik plan şemasını korumuştur. Kışlanın Abdülaziz devrinde Şair Nevres Bey tarafından kaleme alınan ancak günümüzde mevcut olmayan tamirat kitabesi 72 şöyledir: 70 Cevdet Paşa, Tezâkir , yay. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara , s BOA, seafoodplus.info, nr. 1/N Mehmed Râif, Mir ât-ı İstanbul, İstanbul , II,

Kasım te ise bazı koğuşların bırakma ve gezinti kirişlerinde ve kolonlarında güçlendirme yapılması, çürüyen demir kiriş takviyelerinin değiştirilmesi, üzerlerinin küfeki taşla kaplanması ve çatı tamiratının gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır. 75 Ardından Aralık te numune alaylarının ikamet ettikleri koğuşlardaki çürümüş çerçevelerin (ahşap doğramalar) yenilenmesine onay verilmiştir. 76 Temmuz te ise daha önce Talimhane önünde bulunan ve te yıkıldıktan sonra yenisi yapılmayan samanlığın yeniden inşa edilmesi gerektiği bildirilmiş ve 31 Temmuz te, topçeker hayvanların bir yıllık samanını alacak kapasitede yenisinin yapılması yönündeki karar çıkmıştır BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/

23 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Daha önce itfaiye ve numune topçu alayları ile süvari taburlarının ikamet ettikleri bölümlerine taş döşenen kışlanın, Şubat de henüz taş döşenmemiş piyade taburu koğuşları ve kışlanın gezinti yerleri ile ortak kullanım alanlarına, sıhhat ve temizlik şartlarına riayet ve toz toprağı engellemek için Trieste Taşı döşenmesi kararlaştırılmıştır. Aynı yılın ilkbahar ve yazında, kışlanın ikinci katındaki abdesthaneler ile tuvaletlerin elden geçirilmesi, bazılarının taşlarının değiştirilmesi, adı geçen yerler ile subay odalarından çatıları akanların kiremitlerinin aktarılması yönünde talimat verilmiştir. Keza 24 Aralık de alay depolarının daha güvenli olması için yedi penceresine demir parmaklıklar yaptırılmasına onay verilmiştir 78 Haziran de ise kışlanın Talimhâne Caddesi ne bakan cephesindeki dökülmüş sıvaların onarılması ve boya-badanaların tazelenmesi yönünde karar alınmıştır. 79 Aynı yılın Aralık ayı sonlarında, süvari hayvanlarının ahırının bitişiğinde yer alan nalbanthane ile çatısı, şifahane (revir) ve arpa ambarının tamirinin kaçınılmaz hale geldiği belirtilmiş ve 3 Ocak da işe başlanması yönünde irade sadır olmuştur. 80 Ocak da ise kışlanın iç mekânlarında ve gezinti yerlerindeki demir kapıların değiştirilmesi ve boyanması işine başlanmıştır. 81 Kapıların tamir ve yenilenmesi sürerken, koğuşlarda neferlerin elbise ve eşyalarını koydukları dolapların kullanılamayacak hale geldiği tespit edildiğinden, 6 Mayıs da bunların da yenilenmesi talimatı verilmiş, 82 yine aynı yılın kışında saçaklar ve pencerelerin elden geçirilmesi işine başlanmıştır yılı Aralık ayında ise istihkâm alayının subay ve neferlerinin ikamet ettiği kısımlar, gezinti yerleri ve kumandan dairesinin onarımına, 84 Ocak de ise mutfaklar, ocakların bacaları ve diğer bazı kısımların tamiratına başlanması istenmiştir. 85 Kasım de ise kulelerinin ve numune alaylarına mahsus bazı koğuşların 78 BOA, seafoodplus.info, nr/; nr/; nr/; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/

24 OSMANLI STANBULU III ve subaylara ait iki odanın tamiratı gündeme alınmıştır. 86 Çok sert geçen kış nedeniyle Mart-Haziran arasında çatlamış sıvalar, bazıları artık kapanmayan kışla kapıları ve marangozhanenin tamiratının gerçekleştirilmesi ve yer yer kışlanın yıpranmış boyalarının tazelenmesi yönünde irade sadır olmuştur. 87 Nisan te ise kışlanın başta gezinti yerleri ve ortak kullanım alanları olmak üzere, bazı bölümlerine taş döşenmesi talimatı verilmiştir yıllarında bazı koğuşlarda, keza topçeker ve süvari hayvanlarının ahırlarında kapsamlı tamiratlar gerçekleştirilmiştir de ise Kasr-ı hümayun, bazı koğuşlar, çatılar, kumandan daireleri, itfaiye ve nakliye taburlarının mutfağı, 9. alaya ait abdesthaneler ve lağım giderleri, kapı ve pencere doğramaları, parke ve granit taş döşenmek suretiyle kışlanın içindeki ve dışındaki kaldırımlarının tamiri ve kısmen yenilenmesi işlemlerine başlanmıştır. 90 Ocak da ise topçeker hayvanlarının su yalaklarının yenilenmesi yönünde karar çıkmış, 91 Ekim-Aralık te kışlanın çatılarının kısmen Marsilya kiremitleri kullanılarak aktarılması, yağmur suyu derelerinin çinkodan yenilenmesi, ahırların çatıları, mutfak ocakları, mutfak menfezleri ve atık su ve kışla lağım suyu (çirkâb, çirkef) giderlerinin temizlenerek onarılması işlerine başlanması yönünde karar alınmıştır te ise kışlanın bazı koridorları, top ambarları, yer yer akan çatılar, sızıntı ve koku yapan tuvaletler, abdesthaneler, bazı kapılar ve ahırlar tamir edilmiştir Haziranında bu defa kışlanın kapı girişleri ile sair bölümlerinde bulunan kaldırımların tamiri yönünde karar alınmış ve sunulan keşif defteri doğrultusunda işe başlanmıştır BOA, BEO, nr/; nr/ BOA, seafoodplus.info, nr.1/n; BEO, nr. /; nr/ BOA, BEO, nr/ BOA, BEO, nr/; nr/ BOA, BEO, nr/; nr/; nr/; nr/; nr/; nr/ BOA, BEO, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr. 12/N BOA, seafoodplus.info, nr/b; BEO, nr/; nr/; nr/; nr. /; nr/ BOA, BEO, nr/

25 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) B. Kasr-ı Hümayun Taksim Topçu Kışlası nın batı yönündeki ana girişinin üst kısmında, sütunlar üzerinde çıkmalı olarak inşa edilmiş olan ve padişahın ikametine mahsus bulunan Kasr-ı hümayun (daire-i hümayun) un üzerindeki kurşun kaplamaların yenilenmesi ve kiremitlerin aktarılması izni Şubat-Mart de çıkmış, ardından başlatılan tamirat sürecinde Kasr-ı hümayun üzerinde bulunan ve rüzgar nedeniyle kopmuş olan bakır alem de değiştirilmiştir. 95 Eylül-Ekim da ise Kasr-ı hümayunun mefruşatı ve eskimiş bir takım eşyaları değiştirilmiştir. 96 Mayıs da kasrın üzerindeki kurşun kaplamaların yenilenmesi ve kiremitlerin aktarılması işine başlanması talimatı verilmiş, aynı yılın yaz aylarında devam eden tamirat sürecinde, sızan yağmur suları nedeniyle mefruşat ve döşemeleri perişan olan kasr-ı hümayundaki eşyalar da mecburen yenilenmiştir. 97 Haziran de bu defa kasrın kapısındaki tuğra ve arma ile yer yer dökülmüş sıvaların yenilenmesi talimatı verilmiş, 98 Mayıs-Haziran da ise kışlanın caddeye bakan cephelerindeki sıvalar, set duvarındaki bazı dökülmeler onarılmış ve kasr-ı hümayununun sıva ve boyaları tazelenmiştir. 99 C. Kışla Camii (Mihrişah Valide Sultan Camii) XIX. yüzyılın ilk yarısına ait gravür ve resimlerde açıkça görülen kubbe ve minare, kışlada bir cami olduğunun delilidir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde yer alan, tarihleri arasını kapsayan ve kışladaki camiyle ilgili olan belgelerden çıkan sonuç şudur: Yapımına III. Selim devrinde başlanan kışlada tali bir unsur olarak değerlendirilen cami yapısı, çıkan isyan nedeniyle ancak Haziran de IV. Mustafa devrinde tamamlanabilmiştir. Kışla camii; kubbeli, tek minareli, fevkâni, minberli ve hünkâr mahfili olan küçük bir cami idi. Camii; tefriş, tamir, aydınlatma vb. olağan giderleri 95 BOA, seafoodplus.info, nr BOA, seafoodplus.info, nr. / lef 1; seafoodplus.info, nr. / BOA, seafoodplus.info, nr. /; BOA, seafoodplus.info, nr. /; A. seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr. / BOA, seafoodplus.info, nr. /

26 OSMANLI STANBULU III ile din görevlilerinin maaş giderlerinin karşılanması için 2 Haziran de III. Selim in validesi Mihrişah Valide Sultan Vakfı na bağlanmıştır. Çoğunluğu görevlilerin atama, maaş, mefruşat giderleri ile ilgili bu belgeler yanında, caminin değişik tarihlerde geçirdiği tamiratların ayrıntılarını içeren belgeler de mevcuttur. Buna göre Sultan Abdülmecid devrinde Şubat sonlarında, şiddetli fırtına nedeniyle tuğladan yapılmış minaresi yıkılmış ve ana yapı da zarar görmüştür. Daha önce de birkaç kez yıkılmış olan minarenin tekrar yıkılmasını engellemek amacıyla, kesme taştan ve temelli olarak inşasında karar kılınmış, kubbenin kurşunları ve sair aksamının da ayrıntılı olarak elden geçirilerek yenilenmesi yönünde karar alınmıştır. Kışla camii Sultan Abdülaziz devrinde arasında, yine oldukça kapsamlı bir tamirattan geçirilmiştir. II. Abdülhamid devrinde Şubat de kışla camiinin hayli harap halde olduğu, tamir edilmediği takdirde yıkılarak can ve mal kaybına yol açacağı ilgili makamlara bildirilmiştir yılları arasında hayli harap halde bulunan ve yüzeysel tamiratlarla ömrü uzatılamayacak durumdaki caminin adeta yeniden inşa edilmek suretiyle ihya edildiği ve bu sürecin yılı Ağustos ayının son on gününde tamamlanarak tefriş işlerine geçildiği görülmektedir. Önemli mimarlık tarihçilerimizden Mustafa Cezar, larda kışla avlusunun stadyum olarak kullanılmaya başlanmasıyla bu mescidin yıkıldığını öne sürer. Bu bağlamda tarihli Necip Bey Haritası ile /6 tarihli Pervititch in kadastral haritasında camiin bulunmadığını delil olarak sunar. Ancak Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde bulunan 5 Mart tarihli bir belgede: Sanayi, Ziraat ve Ticaret BOA, HAT, nr/ BOA, HAT, nr/03; seafoodplus.info, nr. 99/; seafoodplus.info, nr/9; seafoodplus.info, nr/94; nr/55; seafoodplus.info, nr/31; seafoodplus.info, nr/ BOA, seafoodplus.info, nr/ BOA, EV.d., nr BOA, seafoodplus.info, nr. 2/ BOA, seafoodplus.info, nr.4/m; BEO, nr/; seafoodplus.info, nr/88; seafoodplus.info, nrr BOA, MV, /70, H. 6 Receb /R. 5 Mart (M. 5 Mart ).

27 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) Şirket-i Milliyye-i Osmaniyyesi ne hazine tarafından satışı gerçekleştirilen, ancak bir takım ihtilaflar nedeniyle teslim edilemeyen kışla yapısı, Talimhâne meydanındaki su haznesi ve kışladaki camii konusundaki anlaşmazlığın sulh yoluyla çözümünden bahsedildiği, kışla içindeki caminin orada kalmasının uygun olmayacağı ve masraflarının hazine tarafından karşılanarak bir başka yere nakledilmesi yönünde Meclis-i Vükelâ da karar alındığı görülmektedir. Bu durumda Mart tarihi itibarıyla kışlada bir camii bulunduğu ve naklinden söz edildiğine göre, söz konusu yapının harap bir vaziyette olmadığı da açıktır. Haritalarda mevkii gösterilmeyen caminin kışla içindeki konumu ve mimari özellikleri hakkında kesin olarak bilgi edinmek mümkün olmamışsa da gravürler ve belgelerdeki bazı ipuçlarından hareketle, kışlanın iç avlusunda yapının güneydoğu köşesinde bulunduğunu söylenebilir. D. Sarnıç, Su Hazneleri ve Suyolları Kışlada, mermer kaplamalı üç büyük su haznesi mevcuttu. Bunlardan biri terazi üzerinde, diğer ikisi ise kışla meydanında idi. Keza kışlanın iç avlusunda askerlerin su ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmış sekiz çeşme mevcuttu. Kışlanın suyollarında , , , yıllarında kapsamlı tamiratlar gerçekleştirilmiştir. Öte yandan Beyoğlu civarındaki su sıkıntısı ve özellikle kaçaklar ve tazyikin düşük olması nedeniyle kışlada neferlerin sorun yaşamaması için yıllarında büyük bir sarnıç inşa edilmiştir. II. Abdülhamid devrinde basınçlı Terkos Suyu nun semte ve dolayısıyla kışlaya ulaşmasıyla birlikte, su miktarı ve tazyik konusunda yaşanan sorunlar da büyük ölçüde aşılmıştır. E. Ahırlar Kışladaki süvari birliklerine mahsus atlar ile topçeker büyükbaş hayvanların barındığı ahırlar tarihli Kauffer Haritası nda, BOA, seafoodplus.info, nr; seafoodplus.info, nr; HAT, nr/; seafoodplus.info MHM, nr/29; seafoodplus.info MHM, nr/97; nr/32; nr/25; BEO, nr/

28 OSMANLI STANBULU III / tarihli Moltke Haritası nda ve tarihli Jacques Pervititch Haritası nda, net bir biçimde kışlanın güney yönünde ana kışla yapısından ayrı birimler olarak gösterilmiştir. Kışla yıkılırken çekilen fotoğraflardan ahırların tek katlı ve kâgir olarak inşa edilmiş, dikdörtgen şeklinde üzeri kiremit kaplı kırma çatıyla örtülmüş yapılar olduğu anlaşılmaktadır. Yukarıda kışlanın ana yapısı başlığı altındaki tamiratlara ilişkin belgelerden hareketle ahırlarda yapılan inşaat ve onarımlara değinildiğinden burada tekrar edilmedi. II Depremi ve Kışla Yapıları 10 Temmuz te vuku bulan ve İstanbul da da şiddetli bir biçimde hissedilen deprem, kent genelinde önemli bir hasara yol açmasa da yarattığı panik hayli büyük olmuştu. Depremden hemen sonra aynı gün içinde Erkân-ı Harbiyye Feriki Mehmed Şakir Bey in ferdi olarak gerçekleştirdiği teftişten sonra, yine kendisinin başkanlığında yabancı uzmanlar; Mimar Mösyö Kare, Alexandre Valluary ve Raimond d Aronco dan oluşan heyet tarafından kışlada 23 Temmuzda yapılan teftiş sonucunda, giriş kapılarının üzerinde yer alan ve düşerek nöbetçi askerin vefatına yol açan mermer süslemelerin onarılması gerektiği, bir takım bölümlerde duvarlar ile koğuş tavanlarında çatlaklar ve yarıklar meydana geldiği, yerinden oynayan kiremitlerin aktarılması ve bozulan suyollarının tamiratının gerektiği tespit edilmiştir. Teftiş heyeti raporunda; kışla yapılarında tespit edilen çatlak ve yarıkların yıkım riski ve hayati tehlike yaratacak boyutta olmadığı, bunların tamiratı gerçekleştirildiği takdirde kışlanın eskisi gibi kullanılmasında bir mahsur bulunmadığı yönünde görüş bildirmiştir Sema Küçükalioğlu, Depreminin İstanbul Üzerindeki Etkileri ve Deprem Sonrası İmar Faaliyetleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul ; Fatma Ürekli, İstanbul da Depremi, İletişim Yayınları, İstanbul BOA, seafoodplus.info, nr/8; seafoodplus.info, nr/35; seafoodplus.info, nr/

29 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) III. Kışla ve Talimhanenin Farklı Amaçlarla Kullanılmasına Dair Projeler XX. yüzyıl başlarında, nüfus yoğunluğuna paralel bir biçimde iskân hareketlerinin de artmasıyla, Taksim Topçu Kışlası adeta şehrin ortasında kalmıştı. Askeri açıdan bu durumun yarattığı sakıncalar bir yana, kışla mevkii ve ölçütleri itibarıyla kendilerine merkez arayışında olan birçok yabancı şirketin ve müteşebbisin ilgi alanına girmişti. Bu sebeple Paris ve Belçika merkezli şirketler kışla yapılarına ve Talimhâne Meydanı na kiralama veya satın alma teklifleriyle yılından itibaren talip olmuşlardır. Öte yandan bu tür tekliflere, hazineye sağlayacağı ek gelir nedeniyle hükümet tarafından da sıcak bakıldığı görülmektedir. Mart da ise kışla ve Talimhane ye B. Hoffmann adlı bir müteşebbisin teklif verdiği, keza Mayıs ayında Talimhane de Osmanlı-İtalyan sanayi ve zirai ürünlerinin teşhirini öngören ortak bir sergi açılması yönünde bir başka teklif dosyasının sunulduğu görülmektedir. Teklifler bunlarla sınırlı kalmamıştır; Belçikalı bir şirket, Ekim da sanayi ve ticaret ürünlerinden oluşacak bir uluslararası serginin açılması için kışla yapılarını kiralamak istemiştir. Yine Ekim ayı içerisinde Montagu Semiris adlı bir İngiliz müteşebbis Osmanlı-İngiliz ortak sergisi için kışlanın, Talimhanenin ve Taksim Bahçesi nin kendilerine iki yıl süreyle kiralanması talebinde bulunmuştur. Ocak de bu defa Paris merkezli bir başka şirket Osmanlı lirası karşılığında kışlanın ve karşısındaki Talimhâne Meydanı nın kendilerine satılması yönünde teklif sunmuş, müzakerelere başlanmışsa da bazı nedenlerden ötürü süreç akamete uğramıştır. Mayıs de ise bu defa kışla ve talimgâhına, İstanbul da kurulmuş olan Sanayi ve Ziraat Şirket-i Milliyye-i Osmaniyye talip BOA, BEO, nr/ BOA, BEO, nr BOA, BEO, nr/ BOA, BEO, nr/ BOA, BEO, nr/; nr/; nr/; seafoodplus.info, nr/ BOA, BEO, nr/; nr. /

30 OSMANLI STANBULU III olmuş, taraflar arasındaki müzakereler yılı sonlarına dek sürmüştür yılında kışla ve Talimhâne Meydanı na İstanbul Emlak Şirket-i Osmaniyyesi talip olmuştur. Ardından maliye ile şirket temsilcileri arasında yapılan satış mukavelesindeki bazı maddelere ve arazinin ifrazına dair hususlara şehremaneti itiraz edince, satış ve kışlanın devir süreci sekteye uğramıştır; bu arada süren Birinci Dünya Harbi ve onun yarattığı olağanüstü şartlar kışlanın adı geçen şirkete devrini de geciktirmiştir. Şirket bu süreçte kışla arazisine küçük ölçekli bir takım binalar inşa etmiştir ye dek, yukarıda değinilen sorunlardan ötürü şirket tarafından talimhane arazisinde ve kışlanın güneyindeki ahırların bulunduğu mevkide büyük ölçekli binalar inşa edilememiştir. Bu arada Eylül da İstanbul Polis Müdüriyeti, daha önce yürürlüğe girmiş bir kanun maddesine istinaden, kışla arazisinden Taksim Polis Merkezi için uygun bir parselin tahsis edilmesi gerektiği iddiasıyla, İstanbul Emlak Şirket-i Osmaniyyesi ve devlet kurumları arasındaki çekişmeye müdahil olmuştur. Öte yandan kışla ve Talimhâne arazisini satın almış olan şirketin bu alandaki inşaat girişimleri sadece büyükşehir belediyesi (şehremaneti)nin değil, ilçe belediyesi (Altıncı Daire-i Belediye/Beyoğlu Belediyesi) ile şirketi karşı karşıya getirmiş ve aradaki anlaşmazlıklar bir türlü halledilememiştir. Bu durum, Cumhuriyet in ilanından sonra kışla yapılarının ve meydanın (Talimhane nin) Türkiye Cumhuriyeti nin malı olarak tasdikiyle son bulacaktır. XX. yüzyılın başlarında Taksim Topçu Kışlası nın ve Talimhâne Meydanı nın, askeri amaçlı balon denemeleri ve tayyare gösterilerine sahne olduğu görülmektedir. Örneğin Haziran Mart da Fransız uyruklu Baron Hanri Dolorme adlı bir müteşebbis, Osmanlı ordusuna askeri alanda kullanılacak balonları satmak amacıyla deneme uçuşları için Talimhane nin ücretsiz olarak tahsis edilmesini talep etmiştir. Dolorme ve arkadaşı Ernest Barbut daha sonra da ticari maksatlı ancak gelirinden Hareket Ordusu nun şehit olmuş neferlerinin BOA, BEO, nr/; seafoodplus.info, nrra; nr/r; seafoodplus.infoŞ.İŞO, nr/22; seafoodplus.info, nr/ra BOA, BEO, nr/; seafoodplus.info, nr/ BOA, DH. UMVM, nr/

31 M T VE GERÇEK ARASINDA: TAKS M TOPÇU KI LASI (BEYO LU KI LA-I HÜMÂYÛNU) ailelerine bağışta bulunma vaadiyle balon uçuş gösterileri için izin talep etmişlerdir. Kışla tarihinin heyecanlı sayfalarından biri de Talimhane de yapılan uçuş gösterileridir. Devrin ünlü pilotlarından Belçikalı Pierre de Catters ve Fransız Louis Blériot, uçaklarıyla Kasım-Aralık da İstanbul a gelmişlerdi. Catters in denemeleri ve kısa uçuş gösterisi hasarlı bir kaza ile sonuçlandı. Bu tatsız gelişmeye karşın gazetelere verilen çarpıcı ilanlar, keza Blériot nun bizzat verdiği konferans, kendisine şöhret kazandıran Manş Denizi ni geçişini gösteren filmin izletilmesi ve uçağının Taksim Meydanı nda sergilenmesi, gösteriye ilgiyi arttırmaya yönelik hamlelerdi. Gerekli hazırlıkların tamamlanmasının ardından Blériot, 12 Aralık Pazar günü Taksim Talimhane de toplanan yaklaşık on bin seyirciye bir gösteri uçuşu yaptıysa da şiddetli rüzgârın etkisiyle Pangaltı da bir evin çatısına çarparak bahçesine düştü. Böylece fiyaskoyla sonuçlanmış olsa da İstanbul halkı Talimhane de ilk kez bir uçuş gösterisine tanıklık etmiş oldu. Taksim Topçu Kışlası aynı zamanda yakın dönem siyasi tarihimiz açısından da önemli bir mekândır. Şöyle ki; II. Meşrutiyet in ilanını (24 Temmuz ) müteakip Avcı Taburları olarak anılan ve Selanik ten İstanbul a gönderilen birlikler, Meşrutiyet idaresinin muhafazası misyonuyla Taşkışla ya (Mecidiye Kışlası) yerleştirilmişlerdi. Ancak İstanbul da neferler arasında etkili olan güçlü siyasi muhalefet ve muhafazakâr propagandanın etkisiyle IV. Avcı Taburu na mensup askerler subaylarını esir alarak 12 Nisan gecesi isyan etmişlerdir. Kısa süre sonra bu gruba Taksim Topçu Kışlası ndaki birlikler de destek verince ve iş çığırından çıkınca, Selanik ten Hareket Ordusu adıyla İstanbul a yeni birlikler sevk edilmiştir. Hareket Ordusu isyanı bitirmek amacıyla Taksim Meydanı na ağır silahlar, topçu ve piyade birlikleri konuşlandırmıştır. Bu esnada yaşanan çatışmalar esnasında atılan top ve kurşun mermileri nedeniyle Taşkışla ağır hasar almış, keza Taksim Topçu Kışlası nın bazı bölümleri ve özellikle ön cephesi de kısmen hasar görmüştür. BOA, BEO, nr/; nr. / Ekmeleddin İhsanoğlu, Osmanlı Havacılığına Genel Bir Bakış, Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, ed. E. İhsanoğlu-M. Kaçar, IRCICA yay, İstanbul , s

32 OSMANLI STANBULU III Harry Griswold Dwight, Constantinople Old and New, London , s Hadiseye tanıklık eden İngiliz müellif Harry Griswold Dwight ın tespitleri ve çektiği fotoğraflar bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Ancak yaygın iddianın/kanaatin aksine Taksim Topçu Kışlası isyanın asıl üssü değildi, isyancı askerlerin merkezi Taşkışla olduğu gibi, isyanın asıl meydanı da Taksim Meydanı/Talimhane değil Sultanahmet Meydanı ydı. Taksim Topçu Kışlası nın akıbetine ilişkin ilginç bir proje olarak 20 Mayıs de Şehir Müzesi ne, talimhânesinin ise İstanbul halkı için bir gezi alanına (nüzhetgâh) dönüştürülmesi gündeme gelmiş, muhtemelen Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Harbi nin Harry Griswold Dwight, Constantinople Old and New, London , s Marcelle Tinayre, Bir Kadın Gezgin Tinayre nin Günlüğü-Osmanlı İzlenimleri ve 31 Mart Olayı, çev. Engin Sunar, İstanbul , s; Mustafa Turan, Taşkışla da 31 Mart Faciası, İstanbul , s; İsmail Hami Danişmend, 31 Mart Vak ası, İstanbul , s, , ; Cezar, Osmanlı Başkenti İstanbul, BOA, DH. İD, nr/

Daha göster

Taksim'deki Gezi Parkı'nın yerine Topçu Kışlası yapılması projesi önce saf ''ağaçlar sökülmesin'' eylemleri ile başladı. Ancak bu eylemler hükümet karşıtı büyük eylemlere dönüştü. Peki nedir bu Gezi Parkı ve Topçu Kışlası rekabeti? Rekabet demek yalnış olmaz çünkü yılında Topçu Kışlası yıkılarak yerine aynı yerde Gezi Parkı inşaa edilmişti. yılında da Gezi Parkı yıkılarak yeniden Topçu Kışlası inşaa edilmek isteniyor. Ancak bunun için yapılan eylemler dış güçlerinde etkisiyle büyük hükümet karşıtı eylemlere dönüştü. Peki nedir bu işin sırrı? Topçu kışlasının kuruluşundan günümüze tarih incelendiğinde bu inatlaşmanın nedenlerini anlayabilmek mümkün

Topçu Kışlası - yılları arasında bugün Gezi Parkı'nın yer aldığı, o zamanlar ise Müslüman ve Ermeni mezarlığının bulunduğu geniş bir çayırlık içersine Padişah 3. Selim döneminde Kirkor Balyan isimli mimar tarafından yapılmıştır.

Topçu Kışlası 31 Mart vakası'na kadar sessiz sakin bir yer gibi görünürken 31 Mart Vakası'nda 13 Nisan 'da bu kışladaki Avcı Taburu'na bağlı askerler subaylarına karşı ayaklanarak ülkenin şeriat kurallarına göre yönetilmesini isterler. İşte bu sırada bu isyanı bastırmakla görevlilerinden birisi de  2. Süvari Fırkasının kurmayı; aynı zamanda Topçu Kışlasını yılında yıkılması emrinide verecek olan İsmet İnönü'dür. İsmet İnönü için 31 Mart Vakası hafızasında büyük bir yer edinmiş olacak ki Ulu Önder Atatürk vefat ettikten sonraki ilk icraatlarından birisi Topçu Kışlasının yıkım emrini vermek olmuştur. yılında yıllık tarihi eser konumundaki bu eseri o zamanın istanbul Valisi Lütfi Kırdar'a yıkılması emrini acımadan veren ve 31 Mart olaylarının intikamını o zamanki askerler yerine tarihi eser olan binadan alan İsmet İnönü, buraya kendi heykelininde olacağı bir park yaptırma kararı almıştı. Oysa ki Türkiye'nin ilk Stadyumu olarakta kullanılan bu kışlanın devasa avlusuna Topçu Kışlası binasına hiç dokunmadan da bir park yaptırabilirdi. Parkın adı İnönü Gezisi olacak ve Milli Şef adında İsmet İnönü heykeli dikilecekken Ulu Önder Atatürk'ü sevenlerin tepkisinden çekindiği için parkın adını Gezi Parkı olarak değiştirdi. Milli Şef heykeli yerinede dünyanın en anlamsız heykeli olarak görülen Kasatura Heykeli kondurdu. Heykel uzun süre burada kaldıktan sonra yıkıldı. Milli Şef adındaki İnönü heykeli ise taksim meydanındaki Atatürk heykelini gölgede bırakacağından, doğacak tepkilerden korkulduğu için uzun süre bekletildi ve yılında Maçka'daki Taşlık Parkına yerleştirildi.

Günümüze kadar gelen Gezi Parkı Başbakan Tayyip Erdoğan tarafından yıkılarak yeniden Topçu Kışlası yapılmasına karar verildi. Erdoğan'ın buradaki amacı tamamen İsmet İnönü'nün Osmanlı'dan kalan tarihi eseri yıkmasına bir tepki ve bu esere ve Osmanlı Mimarisine bir saygı olması amacı gütmekteydi. Ancak Gezi parkındaki ağaçların sökülüp başka yere dikilmesini bahane edenler bundan 73 yıl önce sırf 31 Mart vakasında şeriat yanlılarının tepki merkezi olduğu için hırsını tarihi binadan alanları unutmuştu. Osmanlı Mimari Tarihini yansıtan bu binayı yıkarak yerine ağaç dikenler unutulmuş, bu ağaçları hiç etmeden söküp başka yere dikecek olanlara büyük tepkiler gösterip, dış güçlerinde etkisiyle ülke çapında hükümeti istifaya çağırma propagandasına dönüştürdüler. 

Topçu Kışlası ve Gezi Parkı'nın tarihsel rekabetine bakıldığında olayın aslında ne ağaç ve park olduğu asıl amacın gelişen ve büyüyen Türkiye'yi baltalamak isteyen dış güçlerin bir oyunu olduğu açıkca ortada. Direnen Gezi Parkı değil biz olmalıyız. Diren Türkiye bu oyuna gelme!  Güçlü Türkiye'den rahatsız olanlara inat diren!