Kökler bir sözcüğün en küçük yapı taşıdır. Türkçede kökler ela alındığında; isim, fiil, sesteş ve ortak kök olarak 4 gruba ayrılmaktadır. Kök her zaman sabit kalırken, ekler ise köke uyum sağlar. Dolayısıyla kökler, ek almalarına rağmen birkaç istisnai durum haricinde değişime uğramazlar. İşte 5. Sınıf Türkçe müfredatı konularından biri olan kökler ve ekler konusu hakkında tüm detaylar…
KÖKLER VE EKLER KONU ANLATIMI
1.KÖK
Her zaman cümle başında yer alan kök, Türkçede bir kelimenin anlamlı en küçük halidir. Kökler kendi aralarında 4 gruba ayrılmaktadır.
İSİM KÖKLERİ: canlı veya cansız varlıkları, düşünceleri, kavramları ve duyguları belirtmektedir bir kelimenin isim kökü olduğu anlamak için ise kelimenin sonuna "-mak- mek" mastar eklerinin gelip gelmediğini dikkate almak gerekir. Bu nokta da sözcüğün sonuna mak-mek eki getirildiğinde kelime anlamını kaybediyorsa o kelimenin isim olduğunu anlayabiliriz.
Örneğin: gör- köküne "-mek" mastar eki geldiğinde "görmek" sözcüğü anlamlı olduğundan dolayı bu fiil kökü olarak tanımlanır fakat, "ev" köküne "-mek" master eki geldiğinde "Evmek" sözcüğü anlamını yitirdiğinden isim kökü olduğunu kolaylıkla anlamak mümkündür.
-Genç, ev, büyük, Sınıf, Sen, Para, İyi, Aşk, Çile, Gün, Şarkı, Yalan, Kent
Bu sözcükler isim köklerine verilebilecek örneklerden bazılarıdır.
-FİİL KÖKLERİ: Bir iş, oluş ve hareket bildirirler. Dildeki en küçük anlamlı söz birimi olan fiil köklerine örnek olarak şunları verebiliriz;
"Boz-, bil-, et-, ver-, döv-" gibi kökler bir iş, hareket belirttiğinden fiil kökleri adını almaktadır.
SESTEŞ KÖKLER: Sesteş köklerin birbiri ile ses benzerliği bulunmaktadır. Yazılışları aynıdır, ancak anlam bakımından birbirinden kesinlikle farklıdırlar.
Örneğin yaz kelimesini aşağıdaki iki cümlede inceleyebiliriz;
-Bu yaz annemlerle tatile gideceğiz.
-Tahtada yazılanları deftere yazın.
Gördüğünüz üzere burada kelimenin kökü aynı ancak anlamları farklıdır. Cümlenin birinde yaz mevsimi vurgulanmış diğerinde ise yazmak eylemi kullanılmıştır.
-ORTAK KÖKLER: Bu köklerin anlamları değişmeden hem fiil hem de isin olarak kullanılmaktadırlar. Örneğin;
-Kuşlar sonbahar mevsiminde göçmeye başlar.
-Sonbahar kuşlar için göç mevsimidir.
Burada göç hem isim hem de fiil olarak kullanılmıştır.
seafoodplus.info
Ek, kelimenin köküne eklenen ve dil bilgisel ögelere verilen isimdir. Ekler her zaman ünlü kuralına uyar. Aynı zamanda ekler yapım eki ve çekim eki olmak üzere iki başlık altında toplanabilir;
YAPIM EKLERİ: Kelimelere geldiğinde yeni kelimeler türeten eklerdir. Eklendiği kelimenin anlamı ve türünü değiştirirler. Yani kelimelerden yeni sözcük yapım görevi görürler. Yapım ekleri 4'e ayrılmaktadır.
İSİMDEN İSİM OLUŞTURAN YAPIM EKLERİ: İsim köküne eklendiğinde yeni bir isim oluştururlar. Örneğin;
-Zeytin- zeytinlik
-Şeker – Şekerlik
-Köy- Köylü
İSİMDEN FİİL OLUŞTURAN YAPIM EKLERİ: Adından anlaşılacağı üzere isimlerin sonuna gelen bu ekler yeni bir fiil oluşturmaktadır.
-Sar – Sararmak
-Az – Azaltmak / Azımsamak
FİİLDEN FİİL OLUŞTURAN YAPIM EKLERİ: Fiil köküne geldiğinde yeni fiil oluşturan eklerdir.
-Gülmek – Gülümsemek
-Çek – Çekiştirmek
-Sor – Sormak
FİİLDEN İSİM OLUŞTURAN YAPIM EKLERİ: Fiilin kök ya da gövdesine geldiğinde isim türetirler.
-Seç – Seçki
-Bil – Bilge
-Giy – Giyim
-Kaz – Kazı
ÇEKİM EKLERİ: Çekim ekleri sözcüğün anlamını değiştirmez, yalnızca sözcüğün biçimini değiştirir. Ayrıca eklendiği kelimeye yeni bir anlam kazandırmamaktadır. Cümledeki sözcüklerin sayısını, halini şahsını ve bildirir.
ÇOĞUL EKLERİ: İsimlerin miktarını-sayısını çoğaltırlar. Genellikle kelimenin sonuna –ler, - lar eki gelir. Yani birden çok anlamında kullanılır.
Örneğin;
-Kız- Kızlar
-Çocuk- Çocuklar
-Kuş- Kuşlar
İSMİN HAL EKLERİ: İsmin hal ekleri 4 grup altında toplanır. Bunlar;
BELİRTME EKLERİ: Gömlek- Gömleği, Çanta – Çantayı şeklindedir.
YÖNELME EKLERİ: İsme –a, / -e hal eki getirilir. Örneğin; Okul- Okula, Öğretmen-Öğretmene
AYRILMA – ÇIKMA EKLERİ: İsimlere "dan / den / ten / tan ekleri getirilir. Zaman, sebep, yer ve karşılaştırma belirtir. Örneğin; Sınıf- Sınıftan, Okul- Okulda gibi.
BULUNMA EKLERİ: Zaman, durum ve yer bildirir. İsimlere "-ta, - te, -da, -de" ekleri getirilir. Örneğin; Sınıf – Sınıfta, Okul – Okulda
İYELİK EKLERİ: Sahiplik belirten eklere iyelik ekleri denir. Örneğin; Sen – Gözlük (Senin Gözlüğün), Ben – Kalem (Benim Kalem)
İLGİ EKLERİ: İki sözcük arasında ilgi anlamı bulunan eklerdir. Örneğin; Çocuk – Surat (Çocuğun Suratı), Arkadaş – Kalem (Arkadaşın Kalemi)
Türkçede kökler isim, fiil, sesteş ve ortak kök olmak üzere dörde ayrılır. Çekim ekleri kelimenin anlamını değiştirmez. Yapım ekleri ise sonuna eklendiği kelimenin anlamını tamamen değiştirir.
5. Sınıf Türkçe Kök ve Ek - Konu Anlatımı
1- Kök:
Kökler ne tür bir ek alırsa alsın biçim olarak değişime uğramaz. Kelimenin sabit kalan ve değiştirilemez ögesidir. Kök çeşitleri toplam dört ana grupta toplanır.
1- İsim kökleri:
Nesne, varlık ve olguların adlarını oluşturan köklere isim kökü denir.
Örnek: At, kedi, masa, yeşil, sarı, çanta.
Cümle içinde kullanımı:
1- Kitaplar sende mi? - Kitap kelimesi sonuna -lar ( çekim ekini) almıştır.
2- Buradaki kitaplık çok büyük. / Kitap kelimesi sonuna -lık (yapım ekini) almıştır.
2- Fiil kökleri:
Bir eylemi belirten kök çeşitleridir. Sonuna mastar eklerinden biri gelir.
Cümle içinde kullanımı:
1- Gitmek mi zor kalmak mı zor. / Sonuna mastar eki almış Git ve Kal kelimeleri fiil kökleridir.
3- Sesteş Kökler:
Birbirleriyle ses benzerliği bulunan köklerdir. Yazılışları aynı olmasına rağmen anlamları birbirinden tamamen farklıdır.
Örnek Tahtada yazılanları tahtaya yazın.
Örnek Bu yaz arkadaşlarımla tatile gideceğiz.
Kelimenin kökeni ''yaz'' olmasına rağmen her iki cümlede farklı anlamlarda kullanılmıştır. Birinde yaz mevsimi, diğerinde yazmak eylemi vardır.
4- Ortak Kökler:
Hem yazılışları hem anlamları aynı olan isim- fiil köklerine ortak kök denir.
Örnek Sonbahar kuşlar için göç mevsimidir.
Örnek Kuşlar sonbahar mevsiminde göçmeye başlar.
Bir cümlede göç isim olarak diğerinde fiil olarak kullanılmıştır.
2- Ek:
Türkçede ekler çekim ve yapım eki olarak ikiye ayrılır.
1- Yapım Ekleri:
Tüm ekler gibi kökün sonuna gelen ve kelimenin anlamını değiştiren eklere yapım ekleri denir. Kendi içerisinde dört ana gruba ayrılır.
1- İsimden İsim Oluşturan Yapım Ekleri:
İsim kökün sonuna gelip yeni bir isim meydana getiren eklerdir.
Kalem - Kalemlik
Deniz - Denizci
2- İsimden Fiil Oluşturan Yapım Ekleri:
İsim kökünün sonuna gelip yeni bir fiil oluşturan eklerdir.
Az - Azaltmak / Azımsamak
Sarı - Sararmak
3- Fiilden Fiil Oluşturan Yapım Ekleri:
Kökü fiil olan bir kelimeye eklendiğinde yeni bir fiil meydana getiren eklerdir.
Sor - Soruşturmak
Çek - Çekiştirmek
Gülmek - Gülümsemek
4- Fiilden İsim Oluşturan Yapım Ekleri:
Fiil kökün sonuna geldiğinde yeni bir isim meydana getiren eklerdir.
Giy - Giyim
Kaz - Kazı
Bil - Bilge
Seç - Seçki
2- Çekim Ekleri:
Sonuna gelindiği eklerin biçimini değiştirip anlamını değiştirmeyen eklere çekim ekleri denir.
1- Çoğul Ekleri: Kelimelerin sayısını - miktarını çoğaltan eklerdir.
Kuş - Kuşlar
Çocuk - Çocuklar
2- İsmin Hal Ekleri: Kendi içerisinde dörde ayrılan eklerdir.
A- Belirtme Ekleri:
Çanta - Çantayı
GömlekGömleği
B- Yönelme Ekleri:
Öğretmen - Öğretmen
Okul - Okula
C- Bulunma Ekleri:
Okul - Okulda
Sınıf - Sınıfta
D- Ayrılma - Çıkma Ekleri:
Okul - Okuldan
Sınıf - Sınıftan
3- İlgi Ekleri: İki kelime arasında ilgi anlamı kuran eklerdir.
Arkadaş - Kalem / Arkadaşın Kalemi
Çocuk - Surat / Çocuğun Suratı
4- İyelik Ekleri: Sahiplik belirten eklerdir.
Ben - Kalem - Benim Kalem
Sen - Gözlük - Senin Gözlüğün
Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasıdır. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır, kalan bölüm köktür.
Örnek(ler)
Örnekte de görüldüğü gibi, atabildiğimiz her şeyi attıktan sonra elimizde kalan, daha fazla parçalayamayacağımız dur-, bu sözcüğün köküdür.
1. Kök, Sözcüğün Başındadır
Türkçe, sondan eklemeli bir dildir. Türkçede bütün ekler sona gelir. Bu yüzden Türkçede kök, her zaman sözcüğün başındadır.
2. Kök, Ek Alırken Yapısal Değişikliğe Uğramaz
Kök, tâbi olunan; ek, tâbi olan öğedir. Başka bir deyişle Türkçede, kök sabit kalır, ek köke uyum sağlamaya çalışır. Bu yüzden kökler, ek alsalar da bir değişime uğramazlar. Ancak bu olayın bozulduğu birkaç istisnai durum vardır:
> Yönelme eki alan 1. ve 2. tekil kişi zamirleri ses değişimine uğrar:
ben -> bana sen -> sana
3. Kök, sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi taşımalıdır.
Örnek(ler)
»balıkçılar
Kök
Bu sözcüğü incelediğimizde anlamlı en küçük parçanın bal sözcüğü olduğunu görüyoruz. Ancak bal, kelimenin tamamıyla anlam ilişkisi taşımadığı için bu sözcüğün kökü olamaz. Bu yüzden kelimenin tümüyle anlam ilişkisi bulunan balık sözcüğü bu sözcüğün köküdür.
> Kökler, isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök olmak üzere dörde ayrılır:
Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir. İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.
Örnek(ler)
» içimizden sözcüğünün anlamlı en küçük parçası iç sözcüğüdür. Ancak burada bahsedilen içmek fiili değil, bir şeyin içidir. Bu yüzden içimizden sözcüğünün kökü isim köküdür.
> İsim kökleri -mak / mek mastar ekini almazlar.
Örnek(ler)
kalemlik sözcüğünün anlamlı en küçük parçası yani kökü kalem sözcüğüdür.
kalem sözcüğüne -mek veya -mak eklerinden birini getiremeyiz. Bu nedenle kalem sözcüğü ad köküdür.
> Yansıma kökler de isim köklerinden sayılır.
Örnek(ler)
cız, çat, fıs, güm, pat, şar, vız
İş, oluş veya durum bildiren köklere fiil kökü denir. Fiil kökleri -mak / mek mastar ekini alabilen köklerdir.
Örnek(ler)
» sevgi sözcüğünün kökü sevdir. sev sözcüğüne -mek ekini getirdiğimizde sevmek olur. Mastar eki getirdiğimizde anlamlı bir sözcük elde edebildiğimiz için sev- fiil köküdür ve sevgi fiil köklü bir sözcüktür.
» solungaç sözcüğünün kökü olan solu sözcüğü -mak eki alarak solumak olabilir. Bu nedenle solungaç sözcüğü fiil köklüdür.
NOT Fiil köklerini ad kökleri gibi tek başına yazıp söyleyemeyiz. Mastar durumundaki fiil köklerinin sonuna ya kısa çizgi (–) konur ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir. Fiilin sonuna konan kısa çizgi (–), “mak, mek” diye okunur. Örneğin “yırt–” fiil kökü yırtmak olarak okunur.
İPUCU Bir sözcüğün kökünün isim kökü mü fiil kökü mü olduğunu bulmanın en kolay yolu sözcüğün köküne -mak / mek mastar eki getirip denemektir.
Örnek(ler)
geçit → kökü geçtir → mastar eki eklersek geçmek olur→ geçmek sözcüğü anlamlı olduğu için geç fiil köküdür.
Yalnız bunu yaparken aşağıda anlatacağımız sesteş ve ortak kök özelliklerinin göz önünde bulundurulması gerekir.
Yazılışları aynı olmasına rağmen anlamları ve türleri farklı olan köklere sesteş kök denir.
Örnek(ler)
» Hayvanat bahçesindeki kaz elini ısırmış.
Burada ise yukarıda fiil kökü olarak kullanılan kaz sözcüğünün isim kökü olarak kullanıldığını görüyoruz. Çünkü burada sözü edilen kümes hayvanı olan kazdır
UYARI Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmaz.
SESTEŞ KÖK | İSİM | FİİL | |||
gül | → | gül | çiçek, bitki | gül- | gülmek |
yaz | → | yaz | mevsim adı | yaz- | yazı yazmak |
kan | → | kan | damarlarımızdaki kırmızı sıvı | kan- | inanmak |
var | → | var | mevcut, bulunan | var- | ulaşmak |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ YOK |
Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen köklere ortak kök denir. Ortak kökler arasında anlam ilişkisi vardır.
ORTAK KÖK | İSİM | FİİL | |
göç | → | göç | göç- |
tat | → | tat | tat- |
şiş | → | şiş | şiş- |
boya | → | boya | boya- |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ VAR |
Sesteş kök ile ortak kök arasındaki fark: Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmazken ortak kökler arasında belirgin bir anlam ilişkisi vardır.
SÖZCÜKTE YAPI KONUSUNUN TÜM BAŞLIKLARI
⇒Kök (İsim Kökleri Fiil Kökleri) Konu Anlatımı
⇒Ek (Yapım Ekleri Çekim Ekleri) Konu Anlatımı
⇒Gövde (İsim Gövdeleri Fiil Gövdeleri) Konu Anlatımı
⇒Yapı Bakımından Kelimeler (Basit Türemiş Birleşik) Konu Anlatımı [YGS KPSS]
⇒Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler Konu Anlatımı [6. Sınıf]
Bir sözcükteki ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir. Sözcüğün
kökü, sözcüğün tamamıyla anlamca ilişkili olmalıdır. İsim kökü, fiil kökü, ekler, çekim ekleri, yapım ekleri Sınıf Kök ve Yapım Ekleri Konu Anlatımı, Kök ve Yapım Ekleri Konu Anlatımı, 5. Sınıf Türkçe, 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı
Bir sözcükteki ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir. Sözcüğün kökü, sözcüğün tamamıyla anlamca ilişkili olmalıdır.
Örnek:
elma ağaç kök masa
Bu kelimeler kök halindedir.
İsim (Ad) Kökü
Bir varlığı, duyguyu ve kavramı belirten köklerdir. Bu köklerin sonuna -mak / -mek mastar ekleri
getirilemez
Örnek:
elma-mek ya da yaprak-mak
diyemeyiz.
Fiil (Eylem) Kökü
İş, oluş, hareket bildiren köklerdir. Bu kökler mak / mek mastar eklerini alabilir
Örnek:
Geliyorum kelimesinin kökü gel- olduğuna göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Gel-mek
Örnek:
Yatarken kelimesinin kökü yat- göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Yat-mak
Ayrıca ekler yapım ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır.
Eklendiği sözcüğün anlamını değiştiren, onlardan yeni sözcükler türeten eklere yapım eki denir.
Başlıca yapım ekleri
-cı
-lık kitap-lık
-lı can-lı
-gi çal-gı
-iş al-ış ver-iş
-dır yaz-dır
-i bil-i-rsin
Eklendiği kelimenin anlamında ve türünde değişiklik yapmayan, onun diğer sözcüklerle bağını
kuran, cümledeki görevini belirleyen eklere çekim ekleri denir.
Fotoğraf ınız
i. kökü ç.eki
Al acak sın
i. kökü ç.eki ç.eki
Yıka dı m
i. kökü ç.eki ç.eki
Kol um dan
i. kökü ç.eki ç.eki
5. Sınıf Kök ve Yapım Ekleri, 5. Sınıf Kök ve Yapım Ekleri Konu Anlatımı, kök ve Yapım Ekleri Konu Anlatımı