Türkiye De Ilk Kütüphane Nerede Kuruldu
kaynağı değiştir]
İlk kütüphaneleri, MÖ civarında Sümerlere ait tapınaklarda keşfedilen çivi yazısıyla oluşturulan eski formlardaki tabletlerin bulunduğu arşivler oluşturmaktadır.[4][5][6] Bu arşivler tarihin başlangıcı ve tarih öncesi dönemlerin son zamanlarını işaret etmekte ve ticari faaliyetlere ilişkin tutulmuş kayıtlarla ticari stoklara ilişkin bilgileri barındırmaktaydı.[7][8] Ayrıca bu benzeri içeriklere, hükûmet belgelerinde ve tapınaklardaki Eski Mısırlılarca icat edilen papirüslerin üzerindeki kayıtlarda da rastlanmaktadır. İlk keşfedilen özel arşivler yazışma ve stok kayıtlarının yanı sıra yeni katiplerin eğitimi için efsanelerle ilgili metinlerin standartlaştırılmasını sağlamak amacıyla Ugarit'te tutulan kayıtlardan oluşmaktadır. MÖ 'lerde Ninova'da ve MÖ civarında Nippur'daki kütüphanelerin yapısı, günümüzde de kullanılan sınıflama sistemlerinin tarihin ilk dönemlerinde de kullanıldığınız bir kanıtını oluşturmaktadır.[9] Filozof Laozi, Zhou Hanedanlığına ait imparatorluğun sahip olduğu kütüphaneye ait kitapların koruyucusudur.[10] Ayrıca kütüphanelerin varlığına kanıt olarak gösterilen eski tarihi eser kalıntılarında kataloglama sisteminin varlığına ilişkin kayıtlarda bulunmuştur.[10] Mısır ve Mezopotamya'daki kil tabletler, MÖ yıllarında Mezopotamya'da çivi ve Mısırdahiyeroglif yazıları, piktografik yazının gelişmesiyle beraber biçimlenmiş, gelişmiş ve yazılı belgelerin gittikçe artmasına neden olmuştur. Zamanla artan kültürel ve ekonomik ilişkiler sonucunda sayıları fazlalaşan içeriği devletler arası anlaşmalar, kanun ve buyrultular, yönetmelikler, yabancılara ilişkin kayıtlar, rahipler ve hukukla ilgili listeler olan bu yazılı belgeleri bulunduran arşivler ilk kütüphanelere örnek gösterilmiştir.
Eski Mısırda bulunan ilk belgeler papirüs üzerine yazılan tapınak kayıtlarını içeriyordu. Sosyal hayatı içine alan, din ve dinle ilgili törenleri, felsefe, tıp, kimya gibi bilimler ve siyasal nitelikli devlet yazışmalarının bulunduğu kaynaklar “tablet evi” ve “mühür evi” gibi isimlerle adlandırılan yerlerde tutulmaktaydı.
[11]
Asur döneminde Asurbanipal tarafından kurulan ve bilinen ilk kütüphaneye MÖ. 7. yüzyılda rastlanılır. Austen Layard ve Rassam'ın yapmış olduğu kazılar sonucunda Ninova şehrinde ortaya çıkarılan tablet deposu Hükümdar Asurbanipal'in kütüphanesi olarak kabul edilir. civarı tableti barındıran bu kütüphane az sayıda resmi ve özel yazışmalar, makbuz senetleri, toplama listeleri gibi resmi belgelerin yanında daha çok bilimsel, tıp, astronomi, büyücülük, edebiyat gibi konulardaki içeriklerde yer alıyordu. Ninova'daki kraliyet kütüphanesinden başka Nippur, Kuta, Borisippa ve Uruk şehirlerinde de kütüphaneler bulunur. Bunlar haricinde Asurlulardaki en önemli kütüphaneler ise Assur, Kalach, Arbela ve Ninova'dakilerdir.
[12]Eski Yunana ait ilk kütüphaneler M.Ö. 4. yüzyılda tapınaklarda ve felsefe okullarında oluşturulan kitap depolarıydı.[13] Büyük kütüphanelerin kurulmasının da göstermiş olduğu gibi kitap dağıtımı Helenistik dönemde gelişim göstermiştir. Antik dönemin en büyük ve en önemli kütüphanesine Yunan sömürgesi altında olan İskenderiye'de rastlanır.[14] Uygarlığın ilk dönemlerinde kendinden söz ettiren İskenderiye Kütüphanesi baba ve oğul Ptolemaioslar tarafından M.Ö 3. yüzyılda Atinalı Demetritos Phalereus'un verdiği destekle kuruldu. Bu kütüphane Atina'daki Aristotelesçi okulu model almış Yunan Kültür Merkezi ve büyük bir eğitim ve araştırma merkezinin parçası olarak gelişmiştir. II. Ptolemus'un girişimleri sonucu şehirdeki tüm kaynaklar kütüphanede toplatılmış ve diğer ülkelere gönderilen ulaklar sayesinde yeni kitaplara ulaşılmıştır. İskenderiye Limanına gelen gemilerde bulunan kitaplara el koyularak çoğaltıldıktan sonra geri iadesi sağlanarak farklı kitapların kopyası kazandırılmıştır. Bu şekilde bu kütüphaneler metinlerin aktarımında temel bir rol oynamakla birlikte burada hem kendi ihtiyaçları hem de ticari dağıtım için atölyeler tutmakta, çoğaltılan kopyaların Akdeniz dünyasına yayılmasında da alan oluşturmaktadır.[15] Bu çalışmalar sonucu sağlanan farklı koleksiyonlarla birlikte M.Ö 1. yüzyılda İskenderiye'deki papirüs tomarlarının sayısı yarım milyona ulaştı. Diğer bir önemli kütüphane olan Serapeion Tapınağına ek olarak yapılmış 43 bin ruloyu barındıran kütüphanenin M.Ö 47 yılında İskenderiye'nin zaptı sırasında imha edilmesinden ötürü yok olmuştur. Roma İmparatoru Sezar'ın bu istilasından sonra yanan kütüphane yerine Antonious tarafından Kleopatraya rulo hediye edilmiştir ve İskenderiye'deki koleksiyon tomarı bulmuştur. Eski ehemmiyetini kaybeden kütüphane Hristiyanların Serapamum mabedini yaktıkları M.S. de tamamen harap olmuştur.[16] Başka önemli kütüphane olan Bergama Kütüphanesi ve İskenderiye Kütüphanesi arasındaki rekabet sonucu Mısırdanpapirüs ihracının yasaklanmasıyla üretilmesine olanak sağlanan parşömenlerle kütüphane içeriğini oluşturan nadide eserler meydana geldi. Fakat kütüphanenin Romalılar tarafından işgali sonucu ehemmiyetinin yitirilmesiyle İskenderiye'ye taşındı.[17]
İslami alanda kütüphaneler[değiştir kaynağı değiştir]
Rönesansla birlikte başlayan bazı toplumsal değişmeler sonucunda, kütüphanelerin büyüklük ve işlevlerinde önemli ölçüde değişiklikler meydana geldi. Merkantilizmin güçlenmesi ve burjuva sınıfının gelişmeye başlamasıyla birlikte, Antik Çağda yazılan metinlerin yeniden keşfedilmeye başlanması, bilime karşı ilginin artması, matbaanın icadı ve okuryazarlığın yaygınlaşması bu gelişmelerden bazılarını oluşturdu. Kitapların korunmasından ziyade okunması gerektiği fikrinin ağırlık kazanmasıyla Rönesans döneminde, el yazısı kitapların hızla artan nüfusa oranla yetersiz kalması yıllardır üzerinde çalışılan matbaanın gelişmesine ortam hazırlanmış ve matbaanın varlığı sonucunda kütüphanelerin çoğalması ve koleksiyonlarında ciddi artışların yaşanmasını sağlamıştır. Kütüphaneler kitap okuma merkezlerinin yanında bilgiye dayalı toplumsallaşmanın ve bilgi alışverişi yapmanın merkezi haline geldiler. Kitap artışıyla gittikçe fazlalaşan koleksiyonların düzenlenmesiyle ilgili olarak ciddi sorunlar yaşanmış ve bununla ilgili rehber kitaplar hazırlanmıştır.[24]
Öte yandan din savaşları, siyaset hatta düşünce alanında yapılan devrimler zaman zaman kütüphanelerin gelişmesini engelledi. VIII. Henry'nin çıkarmış olduğu Orta Çağ'a özgü bilgilenme biçimiyle ilgili bir ferman manastırdaki kütüphanelerin dağıtılmasına ve birçok eserin yok edilmesine yol açtı.[25]
yüzyıla gelindiğinde kültürel açıdan gelişen Avrupa'da dinde radikal değişiklik yapılması gerekliği anlayışıyla başlayan reform hareketlerinin neticesinde kilise, Katolik ve Protestan diye ikiye bölündü. Protestanlığın gelişiminde rol üstlenen Martin Luther, halkın eğitilmesi gerektiği düşüncesinden yola çıkarak zengin koleksiyonlara sahip kütüphanelerin kurulması için çalışmalar yaptı. Tüm Almanya'daki belediye başkanlarına gönderdiği genelgeyle sonuca ulaşan Luther, kısa süre sonra Almanya'nın birçok yerinde kütüphanelerin kurulmasını sağladı'lerden 'lere kadar Avrupa'nın birçok yerinde hem okuryazar hem de kütüphane sayılarında ciddi artışlar meydana geldi. Venedik, Roma, Paris, Amsterdam, Londra gibi şehirlerde kütüphane sayısı artarken bugünkü Millî Kütüphanelerin öncüleri olan Kraliyet Kütüphaneleri kurulmuş oldu.[26]
Aydınlanma dönemlerinde kütüphaneler[değiştir kaynağı değiştir]
Çocuklara hizmet vermek amacıyla kurulurlar yaşına kadar olan çocukların fikir ve ruh gelişimine katkıda bulunmak, kendi istekleri ile bilgilerini geliştirmek, onları içinde bulundukları topluma çeşitli yönlerden daha yararlı ve etkin bir hale getirmek amacıyla Halk Kütüphanelerinde çocuk bölümleri kurulur.[44]