kaynağı değiştir]
Bir süredir dünya sisteminde küresellemeden toptan olmasa da ksmi ve aamal bir geri çekilme sürecinin yaanmakta olduunu, bunun da siyasal ve toplumsal etkilerinin giderek daha fazla hissedileceini tartyorum. Trump’n seçilmesinin ve uluslararas ticaret ve göç konularnda (u anda finansal serbestlemeye kimsenin dokunma niyeti yok) kapanmaya gitmesinin, ngiltere’nin AB’den çkmasnn ve dünyada hzla yaylan sa otoriter popülizmin küresellemeden çekilmenin nedeni deil, sonuçlar olduunu, kapitalizmin daha kapanmac bir yönelime girdii için bu türden gelimelerin yaandn savunuyorum. Bu yazda söz konusu gelime ve dönüümün Türkiye siyasetine etkilerini özellikle ’lerde belirginleen “ulusalclk” akm üzerinden tahlil etmeye çalacam. Son günlerde Cumhuriyet gazetesi etrafnda yaanan tartmalar, AHM kararnn uygulanmamas balamnda Erdoan’n ulusalclkla kurduu üstü örtülü ittifakn nasl bir sonuca yol açabilecei üzerinde duracam.
MLLYETÇLK VE ULUSALCILIK
Milliyetçilik her dönem ve her toplumda kendisine özgü farkl biçimler alabilen bir ideolojidir. Örnein, emperyalizmin güdüleyicisi olarak gerici bir role sahip olabilecei gibi, bir ulusal kurtulu mücadelesinin merulatrc bir ideolojisi olarak ilerici bir ilev de görebilir. Milliyetçiliin Türkiye’deki tarihsel seyri de birçok aamadan geçerek günümüze ulamtr. Bir kurucu ideoloji olarak milliyetçilik ilk evresinde ulus ina etmeyi salarken, bu ilk dönemde Türk milliyetçiliinde Sovyet kartl bulunmuyordu. Souk Sava sonrasnda ise milliyetçilik Bat sisteminin hizmetine sunulan bir siyasal harekete dönümü ve ’larda solun yükseliine kar Ülkücülüe evrilmitir. Dier uluslar yerine bir ideoloji olarak komünizm ve Sovyetler Birlii ötekiletirilmi ve daha çok içe yönelik olarak kullanlan elverili bir araç haline gelmitir. Bu yönüyle Ülkücülükle temsil edilen milliyetçilik düünsel derinlie sahip bir ideoloji olmaktan çok bir hareket, sol kart bir Souk Sava pratii olarak anlam tamtr. Ülkücü hareket devletin kontrolünde bir yedek kuvvet olmu, Souk Sava bitince ise bu kez Kürt meselesinin silahl çözümünde kullanma sokulmutur.
Souk Sava sonrasnda milliyetçilik ulusalcla dönümemitir. Sistem tarafndan ksmen terk edilmi bir ayakbana dönümütür. Ulusalclk ise, Ülkücülüün temsil ettii milliyetçilie paralel bir akm olarak belirmi ve temelde küreselleme sürecine tepki olarak çkmtr. Sosyolojik olarak kentli orta snf, corafi olarak milliyetçiliin iç Anadolu dayanandan farkl olarak büyük ve ky kentler, siyasal olarak Aydnlanmac ama Bat kart, yine milliyetçilikten farkl olarak dine mesafeli laik bir milliyetçilik anlay olarak yükselie geçmitir. Tarihselliini cumhuriyetle snrlayp, Osmanl ve onun öncesini görmezden gelirken, milliyetçiliin dier Kafkasya ve Orta Asya Türk dünyas fikri, ulusalcln odanda bulunmamtr.
Bu türden ulusalc tepkiler aslnda küresel olarak da yaygnd ve neoliberal küresellemenin girdii her toplum geçmiin sa-sol eksendeki ayrmn küresellemeye eklemlenen ve ona kar çkan güçler arasnda yaamaya balad. Bu açdan bir aalanmay deil nedensel bir incelemeyi hak ediyor ve tarihsel siyasal bir balama oturtulmas gerekiyordu. Sonuçta, toplumsal düzlemde ulusalclar ayrcalklarn, sahibi olduunu düündükleri devleti kaybetmenin okunu yaayan ve küresellemeye kar çkarken tarihin çarpk bir okumasndan hareket eden bir kesimdi. Her yerde zayflayan sol hareketler de bölünerek ya kimlik siyasetine kayp küresellemeci liberal projenin tayclar oldular ya da ulusalc/milliyetçi güçlerle ittifak yaptlar. Sonuçta ulusalclar küresellemeyi bir tehdit olarak görürlerken, slamclar bir frsat olarak gördüler ve kendi siyasetleriyle küresellemeyi çok iyi bir ekilde uzlatrabildiler.
Ulusalclk ’larda çkmakla birlikte asl okunu ’lerde AKP’nin iktidara geliiyle yaad. Bat Türkiye’nin dönüümünü lml slamc, Gülen ve liberal ittifak üzerinden gerçekletirmek isterken, milliyetçilik, ulusalc görünümünde de olsa ilk kez muhalif bir konumda kalyordu. Öyle ki, ’de çileri Bakanl'nn hazrlad bir raporda ulusalclk ar sa bir siyasi faaliyet olarak tanmlanyordu. Uluslararas düzeyde ABD, AB ve bata Körfez olmak üzere tutucu Arap çevrelerin, içeride TÜSAD ile MÜSAD’n, slamclar ile liberallerin, Gülen ile dier tarikat ve cemaatlerin bir araya gelip destekledii bu yeni hegemonik blok karsnda ulusalclarn parti kapatma, 27 Nisan bildirisi, cumhuriyet mitingleri gibi hamleleri baarsz kalmt. Kar hamle olarak ise küresellemeciler Ergenekon ve Balyoz süreçleriyle ulusalcln son sna olan orduyu siyaseten etkisizletirmi, hatta itibarszlatrmt. ttifak kurabilecei iç ve d güçlerin kalmad, burjuvazinin bu küresellemeci bloun en kritik bileeni olmas nedeniyle snfsal temeli bulunmayan ulusalclk, hakim hegemonik dil tarafndan youn bir aalanmaya tabi tutuldu. Bu koullarda kendisini bir korku dili gelitirerek ve komploculua bavurarak var etmeye çalt. Küreselleme sonucu dünyada devlet saysnn ’e çkaca, stanbul’da bir Fener devleti kurulaca, AB üyelii sürecinde gizli bir hüküm konup bir Kürt devleti kurulaca, Lozan’da gizli bir madde olduu ve yl sonra kazanmlarn geri alnaca vs. çok sayda tevatür ’lar sonunda yeni kefedilen bir mecra olarak internet araclyla yayld. Ulusalclar kendi ürettikleri bu türden söylencelere en çok kendileri inandlar. Birçok ülkede olduu gibi ulusalclk bir küreselleme kart bir duru olarak içi snf ve dier kaybeden kesimlerle snfsal temelde bir ittifak kuramad, ideolojik önderlik yapamad ve bu haliyle kaybetmeye mahkumdu. Türkiye’de de ulusalclk ayn akbeti yaad, bir hayat tarz üzerinden kurumsal olarak ordu ve bürokrasi, tarihsel olarak Atatürk ve siyaseten devletçilik üzerinden bir direni gelitirmeye çalt.
KÜRESELLEME GER ÇEKLRKEN ULUSALCILIK
Aslnda küresellemenin en güçlü olduu zamanda ve mekanda ulusalcln kaybeden olmas anlalr bir eydi. Ama küreselleme geri çekilirken ulusalcla ne olduu daha fazla önem tayor çünkü dünyada yaylmakta olan bu yeni siyaset ulusalc dünya görüüyle büyük ölçüde örtüüyor. Buna ramen Türkiye’de AKP ve Erdoan döneminde küresel sistemden farkllatmz bir istisna yaand. Dünyadaki dier örneklerinde otoriter yönetimler, eski küresellemeci güçlerin yerine o miras reddederek, hatta kötüleyerek iktidara geldiler. Türkiye’de ise Erdoan bir bakma kendi mirasn reddederek, ittifak kurduu müttefiklerini ötekiletirerek ve kriminalize ederek otoriterlie geçebildi. slamcl da, demokratiklemeyi de, otoriterlii de kendisinin yapaca merkezi ve kalc bir siyasi aktör haline geldi. Oysa yeni küresel siyaset içe kapanmadan, mülteci kartlna, liberalizm ve insan haklar kartlndan küresellemenin kötülenmesine kadar ulusalclarn söylem ve fikirlerine çok uygun bir nitelik tayordu.
Bu noktada Türkiye siyasetinde kendisine özgü bir baka gelime yaand. Özellikle ’ten itibaren balayan ama darbe giriiminden sonra belirginleen bir ekilde, Erdoan görünürde milliyetçi siyasetle ittifaka giderken, eski ulusalclarn da örtük desteini almaya balad. Ulusalcln bu yeni hamlesinin birkaç özellii var. Birincisi, bir dönem toplumsal taban olmayan liberallerin kendi program ve gündemlerini Erdoan üzerinden hayata geçirmeye çalmalar gibi, bu kez ulusalc grup Erdoan üzerinden daha snrl bir projeyi uygulamaya çalyor. Bu da FETÖ'yü tasfiye etmek, Kürt meselesini silahl yoldan halletmek ve Bat’yla ilikilere mesafe koymak eklinde görünüyor. Yoksa, Erdoan ayn anda kendi slamclatrma programna devam ediyor. kinci olarak ulusalclk, Kürt sorunu dolaymyla milliyetçilikle de ittifak kurmu oldu. Böylece, bir on yl öncesi tutumundan farkllat. Üçüncüsü, ulusalc kitlede çok güçlü bir Erdoan kartlnn bulunmasna ramen, onun bürokrasi ve medyadaki kritik uzantlar Erdoan ile örtük bir ittifak sürdürebiliyorlar.
Erdoan bu ulusalc, milliyetçi ve Avrasyaclardan oluan yeni ittifakn her bir bileenine uygun düecek hamlelerle imdilik ittifak ayakta tutabiliyor. Frat Kalkan ve Afrin operasyonu, liberallere ve Soros’a saldr, Bat ile kavga ediyor görüntüsü, zaman zaman Rusya’ya yakn tavr al bu siyasetin ve d politikada savrulma görüntüsünün nedenini oluturuyor.
Kukusuz ulusalcln toplumsal taban liberallerden çok daha geni ve muhtemelen hala elindeki imkanlar daha fazla. Ama bu yine de Erdoan ile girdikleri bu ittifak oyununun mutlaka onlarn lehine sonuçlanaca anlamna gelmiyor. Eer Erdoan kendi kurduu bu son ittifak yine kendisi bitirirse, ulusalclar Erdoan karsnda bir kez daha ama bu kez küresel ortam kendi lehlerine iken yenilmi olacaklar.