Vertigo Nedir

Vertigo, baş dönmesi demektir. Altıncı duyu sayılabilecek olan denge duyusunda kısmi veya tam kayıp durumlarına işaret eder. Denge ile ilişkili sorunlar günlük hayatı ciddi oranda etkileyebilir.

Vertigo Nedir?

Vertigo,  baş dönmesi anlamına gelen latince bir kelimedir. Kökeni 'vertere' yani 'dönmek' olup, hastanın kendisinin veya çevresinin döndüğünü hissettiği durumları tanımlamak amacıyla kullanılan tıbbi bir terimdir. Vertigo bir hastalık adı değildir, baş ağrısı veya çınlama gibi bir semptom yani hastalık belirtecidir. Vertigo semptomunun altında yatan bir çok hastalık olabilir. Dış, orta ve iç kulak hastalıklarının yanı sıra merkezi sinir sistemi, kalp ve damar sistemi ya da metabolizma ile ilgili hastalıklarda vertigo tablosu ortaya çıkabilir.

Toplumda, her yüz kişiden 5 ila 10'unda görülen vertigo, günlük hayat aktivitelerinin yapılmasına imkan tanımamakta ve bu nedenle gerek polikliniklere gerekse acil servise başvuran vertigolu hasta sayısı önemli rakamlara ulaşmaktadır.  Vertigonun altında yatan patolojinin ortaya çıkarılması ise multidisipliner bir yaklaşım ve kapsamlı tetkikler yapılmasını gerektirir.

Vertigo Nedenleri Nelerdir?

Vücutta bulunan denge organlarından herhangi birinde ortaya çıkabilecek bir rahatsızlık vertigoya sebep olabilir. Bu yüzden hastalığa neden olan rahatsızlıklar detaylı incelenmelidir.

Vertigoya neden olan hastalıklar arasında ilk sırada kulak ile ilgili hastalıklar yer alır. İç kulak kristallerinin yerinden oynaması olarak tanımlanabilen pozisyonel vertigo (BPPV: Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo), denge sinirinin iltihaplanması sonucu ortaya çıkan vestibüler nörit, iç kulak sıvı basıncının artması şeklinde tanımlanan Meniere hastalığı ve benzeri hastalıklarda ilk bulgu vertigodur. Vertigonun baş hareketleri ile ortaya çıkması durumunda pozisyonel vertigo, bir üst solunum yolu enfeksiyonu sonrası ortaya çıkan ve uzun süren şiddetli vertigo atakları varlığında vestibüler nörit (iç kulak iltihabı), kulakta çınlama ve basınç hissi ile birlikte baş dönmesi olduğunda ise Meniere hastalığından şüphelenilir. Detaylı incelem kulak burun boğaz hekimi tarafından gerçekleştirilir.

Merkezi sinir sistemi ile ilgili vertigo nedenleri arasında ilk sırayı migren almaktadır. Beyinde ve diğer denge organlarında veya sinirlerinde hasara neden olabilecek akut veya kronik hastalıklarda (multipl skleroz vb.) ve beyin, beyincik veya beyin sapını tutan damar tıkanıklığı veya tümöral oluşum varlığında, ilk semptom vertigo olabilir. Merkezi sinir sistemi kaynaklı vertigolarda, uyuşma, karıncalanma, felç veya şiddetli baş ağrısı gibi eşlik eden semptomlar olabilir. Ayırıcı tanı nöroloji hekimi tarafından yapılır.

Kan basıncı düzensizlikleri, diyabet, boyun damar tıkanıklıkları, kalp ritm ve kapakçık bozuklukları, anksiyete, stres ve üzüntü gibi bir çok faktör de vertigoya neden olabilir. Vertigo ile başvuran hastanın sistematik olarak değerlendirilmesi bu nedenle büyük önem taşır. Hastaların baş dönmesi kaynaklı düşme, çarpma gibi yaralanmalara sebebiyet verecek kazalardan korunması için dikkatli olması tavsiye edilir.

Vertigo Tedavisi

Vertigo muayenesi sırasında hastalığın nelerden kaynaklandığı bulunarak tedavi uygulanır. Hasta beyinden kaynaklı durumlarda nörolojiye, stres gibi psikolojik kaynaklı durumlar varsa psikiyatriye yönlendirilebilir.

Vertigo,  çeşitli hareketler, ilaçlar, altta yatan sebebe bağlı olarak yapılabilecek cerrahi müdahaleler ile tedavisi mümkün olan bir hastalıktır. Bazı durumlarda yalnızca dinlenme ile bile sonuç alınabilir. Vertigo tedavisi için yapılan fiziki muayene, testler ya da alınan hasta öyküsüyle nasıl bir yol izleneceğine karar verilir. Çarpma ya da yaralanmalar sonucu ortaya çıkan vertigo, altta yatan başka bir hastalık yoksa kendiliğinden iyileşebilmektedir.

Altta yatan bir başka hastalık varsa, öncelikle bunun tedavisi sağlanmalıdır. Örneğin, akut kulak enfeksiyonu sebebiyle vertigo oluşabilmektedir. Bunun için doktorun önereceği şekilde antibiyotik tedavisi veya başka tedaviler uygulanır. Böylelikle enfeksiyon iyileştiğinde vertigo da ortadan kalkacaktır.

Benzer şekilde beyin damarlarında ya da beyinde herhangi bir problem varsa ilaç tedavisi ya da cerrahi tedaviyle bu sorun ortadan kaldırıldığında vertigo tedavi edilmiş olacaktır. Tümöre bağlı baş dönmesinde ise tedavi tümörün ameliyatla çıkarılmasıdır.

Vertigonun en sık rastlanan sebeplerinden biri de Meniere hastalığıdır. Meniere sebebiyle oluşan vertigonun tedavisinde, bu hastalığı  yönelik ilaç tedavisi ve tuz ve kafein içermeyen diyet uygulanır.

BPPV ise bazı baş hareketleriyle iç kulaktaki kristallerin yerine yerleşmesini amaçlayan Epley Manevrası ile tedavi edilebilir.  Doktorun uygun gördüğü aralıklarla Epley Manevrası tekrarlanarak tamamen iyileşme sağlanabilir. Ancak hareketleri hastanın kendi kendine değil, doktor kontrolünde yapılması gereklidir. Ayrıca baş dönmesine bağlı olarak mide bulantısı, kusma gibi durumların önüne geçmek için de semptomatik ilaç kullanılabilir.

Vertigosu Olanlar Nelere Dikkat Etmelidir?

Vertigo stresten ve uyku düzeninden de etkilenen bir hastalıktır. Bu nedenle vertigosu olanlar, stressiz ve sakin bir yaşam sürmenin yanında, uyku düzenine ve yeterince dinlenmeye dikkat etmelidir. Uyku kalitesini artırmak için sessiz ve karanlık bir ortamda, vücudun ihtiyacı kadar uyumaya özen gösterilmelidir. Uykuya dalmayı güçleştirecek çay, kahve gibi kafeinli içeceklerin uykudan önce tüketilmemesi önerilir.

Sağlıklı bir beslenme düzeni de bağışıklık sistemi üzerinde etkili olduğu için özellikle enfeksiyon kaynaklı vertigonun önlenmesi için faydalı olabilir. Sağlıksız gıdalar tüketme, düzensiz ve gereğinden az ya da fazla yemek yeme, sigara ve alkol tüketimi gibi kötü alışkanlıklar terk edilmelidir. Bunun yerine sağlıklı gıdalar tüketilmeli ve bol su içilmelidir.

Spor hem fiziksel hem de psikolojik hastalıkların önlenmesinde ve hafifletilmesinde büyük bir etkiye sahiptir. Ancak vertigo hastaları ani hareketten ve ağır sporlardan kaçınmalıdır. Bunun yerine, doktorun önerdiği hafif egzersizler ve nefes alıştırmaları tercih edilmelidir.

Bütün bunların yanında, vertigo hastalarının aniden karşılaşabilecekleri baş dönmesi sebebiyle genel olarak almaları gereken bazı önlemler vardır. Örneğin, vertigo hastalarının yükseğe çıkması ya da yüksekte çalışması tehlikeli olabilir. Bir anlık dengenin kaybolması, özellikle yüksekte çalışan insanlar için ciddi yaralanmalara hatta ölüme sebebiyet verebilir. Ayrıca vertigo hastaları mümkün olduğunca tehlikeli cihaz veya iş makinesi kullanmamalıdır. Vertigo hastalarının baş dönmesi sonucu kazalara sebebiyet verebilecek bir ortamda yanında birinin bulunması kazaların önüne geçmeye yardımcı olacaktır.

Vertigoya, yani baş dönmesine pek çok hastalık neden olabiliyor. Doktorunuz vertigodan bahsediyorsa, bunu hastalığınızın adı değil bir belirtisi olarak düşünmelisiniz. Vücudun denge sisteminin merkezi olan iç kulaktaki hastalıklar başta olmak üzere birçok hastalık vertigoya neden olabiliyor.

İnsan vücudunda denge sistemi nasıl çalışıyor?
Denge sistemi ancak birden fazla sistemin koordineli çalışması sonucunda sağlıklı biçimde işliyor. Bu sistemlerin başında iç kulak denge organı geliyor. İç kulak denge organı iki kısımdan oluşuyor. Her iki kulakta üçer tane olmak üzere yarım daire kanalları bulunuyor. Bu yapılar bizim hareket halindeki dengemizi sağlıyor. İç kulakta yer alan ve ‘vestibül’ adı verilen organ ise yer çekimine karşı dengemizi sağlıyor. İç kulak denge organından çıkan sinirler beyin sapında; gözlerden, beyin sapından, omurilikten ve beyincikten gelen sinir lifleri ile birleşerek bir ağ oluşturuyor. Böylelikle bu organlar da denge sistemine katkıda bulunmuş oluyor.

Dengemizin temelini iç kulak oluşturuyor diyebilir miyiz?
İnsan vücudunun uzaydaki konumu öncelikle iç kulakta değerlendirilmiş oluyor. Ancak bulunduğumuz ortamın gözlerden gelen üç boyutlu bilgiler de bu sürece katkı vererek vücudun stabilizasyonu için önemli bir destek sağlıyor. Bunun yanı sıra ayaklardan gelen sinyaller de vücudun hangi destekle nerede durduğu bilgisini getiriyor. Bu bilgiler beyinde sentezlendikten sonra kaslarımıza gönderilen mesajlarla kasılma oranları belirleniyor. Bunların sonucunda ayakta durabiliyor ve hareket edebiliyoruz.

Vertigo kavramı neyi ifade ediyor, bir hastalık mı?
Vertigo, baş dönmesi anlamına geliyor. Baş dönmesi bir hastalık değil, bir hastalık bulgusu. Hastaların, “Bana vertigo teşhisi konuldu” demeleri bu nedenle doğru değil. Baş dönmesi yapan onlarca hastalık var. Önemli olan baş dönmesine neden olan hastalığın ortaya konması.

Vertigo en sık hangi nedenlerle ortaya çıkıyor?
Baş dönmesine sık neden olan hastalıklar, Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo (Pozisyonel Baş Dönmesi), Meniere hastalığı, Vestibüler Nörinit (denge sinirinin virüsler tarafından tutulumu) ve migrene bağlı baş dönmesi olarak sıralanabilir.

Vertigonun belirtileri neler?
Baş dönmesi ilk belirti. Ancak hastalar baş dönmesini tanımlamakta zorlanıyor. En sık hissedilen, çevrenin dönüyor gibi olması. Ama kişinin kendini dengesiz hissetmesi, yerin ayağın altından kayıyormuş gibi olması, sersemlik hissi gibi de tanımlanabilir. Bu tarifler doktorun baş dönmesinin ayırıcı tanılarını yapmasına yardımcı oluyor. Ayırıcı tanıda baş dönmesinin süresi de önem taşıyor.

Vertigonun kaynağı nasıl tespit ediliyor?
Vertigonun tanısında en önemli etken hastanın baş dönmesini iyi tarif edebilmesi ve öyküsü oluyor. Böylelikle yüzde oranda hastanın baş dönmesine neden olan hastalık hakkında fikir sahibi olunabiliyor. Tabii kesin teşhis bu konuda geliştirilmiş özel testler yardımı ile yapılıyor. Gözlerin dengedeki rolü nedeniyle, göz hareketleri de bu konuda en güçlü yardımcı oluyor.

Tedavi hangi yöntemlerle yapılıyor? Kalıcı tedavi mümkün mü?
Baş dönmesini kontrol altına almak mümkün. Neden olan hastalık saptandıktan sonra, hastalığa yönelik tedaviye başlanıyor. En sık baş dönmesi yapan dört hastalık açısından ele alırsak; pozisyonel baş dönmesi tipine göre düzenlenecek yaklaşımlar ile tedavi ediliyor. Meniere hastalığında öncelikli tercih, ilaç tedavisidir. Hastaların yüzde 80’i bu şekilde iyileşiyor. İlacın yetersiz olduğu durumlarda kulak içi enjeksiyonları ve denge organına/sinirine yönelik ameliyatlar gündeme gelebiliyor. Vestibüler Nörinit’te, başlangıçta amaç hastanın yakınmalarını gidermek ve onu rahatlatmak. Daha sonra dengesizliğin giderilmesine yönelik ilaç ve rehabilitasyon uygulanıyor. Migrene bağlı baş dönmesinde ise migren hastalığına yönelik koruyucu ve önleyici tedavi ile baş dönmesi kontrol altına alınabiliyor. Baş dönmesi yapan onlarca hastalık var. Önemli olan buna neden olan hastalığın bulunması.

Vertigoya neden olan iç kulak hastalıkları nelerdir?
Benign paroksismal pozisyonel vertigo: Son zamanlarda bu hastalığa virüslerin etkili olduğu görüşü hakim. Bunun yanı sıra nekahet dönemlerinde hastanın uzun süre yatakta kalması, şiddetli ve ani baş hareketleri veya travma da bu tabloya neden olabiliyor. Hastalık, başın pozisyon değişiklikleri ile tetiklenen kısa süreli baş dönmeleri ile kendini belli ediyor.

Meniere hastalığı: İç kulak sıvılarının basıncının artması sonucu ortaya çıkan krizler halinde kendisini gösteren işitme kaybı, kulak çınlaması ve kulakta basınç hissinin de eşlik ettiği bu hastalığın nedeni tam olarak bilinmiyor.

Vestibüler nörinit: Bu hastalık denge sinirinin virüslerce etkilenmesi sonucu ortaya çıkıyor. Hastada şiddetli başlayan, uzun süren, geçici olarak azalma gösteren bir baş dönmesi görülüyor.

Prof. Dr. Nuri Özgirgin
Bayındır Hastaneleri Kulak Burun Boğaz Baş ve Boyun Cerrahisi Bölüm Başkanı