Yazılı Edebiyatın Ilk Örnekleri

Kpss Koçluğu olarak İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ders notlarımızı paylaşmaya devam ediyoruz. Ders notları, kpss soruları vb bir çok dökümanı paylaşmaya devam edeceğiz.

YAZILI EDEBİYAT

ORHUN ABİDELERİ (ÖNEMLİ)

• Göktürkler (Kutluklar) Dönemi’ne ait Türk tarihinin ilk milli yazılı kaynaklarıdır.
• Orhun Irmağı kıyısında bulunmuştur. Bugün Moğolistan sınırlarındadır.
• ’da ilk kez Rus tarihçi Yardintsev tarafından bulunan abideleri ilk kez ’te Danimarkalı Wilhelm Thomsen çözmüştür.
• Yazıtlar; Tonyukuk(), Kültigin() ve Bilge Kağan() adına dikilmiştir.
• Kültigin ve Bilge Kağan anıtları ölümlerinden sonra, Tonyukuk anıtı ise bizzat Tonyukuk tarafından dikilmiştir. Bu nedenle Türklerde ilk yazar ve tarihçi Tonyukuk’tur. Tonyukuk, Apatarkan lakaplıdır.
• Abidelerde sık yer alan Ey Türk Begleri ifadesi ilk nutuk özelliği taşımaktadır.
• İlk Türkçe metinler olan bu eserlerde millet bilinci aşılanmıştır.
• Bazı kısımları Çince olan abidelerde; Çin hilelerine, Türk liderlerinin yanlış tutumuna, Çin hakimiyetine girme nedenlerine değinilmiştir.
• Nasihatname özelliği taşır. İlk siyasetnamedir.
• Runik yazı çeşidi ile yazılmıştır.
• Türkiye’de bu abidelerle ilgili ilk çalışmaları Necip Asım yapmıştır.
• Moğolların tarihini yazan İranlı Tarihçi Cüveyni, XIII. Yüzyılda bu kitabelerden bahsetmiştir.
• Abidelerde ilk tespit edilen kelime Tengri(Tanrı) olmuştur.

BUGUT YAZITI (kpss soruları)

• Göktürklere ait en eski yazıttır. Tarihi olayların anlatıldığı biyografik ve didaktik eserdir.

KARABALASAGUN YAZITI:

• Uygurlardan kalan yazıtlar IX. Yüzyıla aittir.
• ’da okunan yazıtlarda Türkçe, Soğdça ve Çince yazılar bulunmuştur.
• Uygurların Manihaizm’e geçişi anlatılmıştır.

SEYREY YAZITI

• Uygurlara aittir. Bögü Kağan’ın Çin’de çıkan isyanları bastırmak için Çin İmparatorunun isteği ile buraya yaptığı seferi anlatır. Soğdça ve Türkçe’dir.

MOYEN ÇUR KİTABESİ (SİNE UŞU YAZITLARI)

• Uygurlara ait kitabe VIII. Yüzyıla aittir.
• ’DE Ramstedt tarafından yayımlanmıştır.
• Eser Göktürk harfleri ile yazılmıştır.

PRENS KALYANAMKARA ve PAPAMKARA HİKAYESİ: İyi düşünceli ile kötü düşünceli şehzadeyi anlatan bu yapıt Uygurlarıdır.

ALTIN YARUK: Altın Işık anlamına geleni Budizm ile ilgili bilgiler içeren Uygurca çevirili eserdir.

SEKİZ YÜKMEK: Uygurlar dönemine ait bu eserde Buda öğretilerine yer verilmiştir.

IRG BİTİG: IX. Yüzyıla ait falcılık kitabıdır. Uygurlara ait eserde Orhun alfabesi kullanılmıştır.

YENİSEY YAZITLARI: Kırgızlara ait mezar taşlarıdır. Türk tarihinin en eski kitabesidir.

MADARA KAYA KİTABESİ: Tuna Bulgarlarına aittir.

NOTLAR: (kpss soruları)

• Türk tarihinin bilinen ilk şairi Aprin Çor Tigin’dir.
• Türk edebiyatında ilk tiyatro örneği Maitrsimit’tir.
• Türklerde şairlere Kam, Ozan gibi isimler verilmiştir.
• Suci Yazıtı’nın Kırgızlara ait ait olduğu düşünülmektedir.
• Şehname’de İskit-İran(Turan-Pers) mücadelerine yer verilmiştir.
• İgor Destanı’nda Rus-Kuman ilişkileri konu edilmiştir.
• Nibelüngen Destanı’nda Alman-Hun ilişkileri yer almıştır.

TARYAT(TERKİT) YAZITI: Uygur hükümdarı Boyan Çur tarafından ’te diktirilmiştir. Göktürk ve Uygur tarihi anlatılır.

ULAAN GOM YAZITI: Uygurlara aittir. Metnin tamımı Soğd alfabesiyle yazılmıştır.

ALFABE (kpss soruları)

Orhun(Orhon): İlk milli alfabedir. 38 harften oluşur. Sağdan sola yazılır. Runik özelliktedir.

Uygur: Soğd alfabesi temel alınarak hazırlanmıştır. 14 harften oluşur. İkinci milli alfabedir.

Soğd: Uygurlarda ticarete bağlı etkileşimle kullanıldı.

İbrani: Hazar Türkleri kullandı.

Kiril: Ruslarla etkileşimde olan Türkler kullandı.

Latin: Günümüzde hala devam etmektedir.

Arap: İslam’a geçişle kullanımı başladı.

SANAT

• Göçebe yaşamın etkisiyle sanat uğraşıları taşınabilir malzeme üzerine işlenmiştir. Kalıcı sanat eserleri ilk kez Uygurlar ile ortaya çıkmıştır.
• İlk Türk topluluğu olan İskitlerden itibaren Hayvan Üslubu oluşmuştur.
• Hayvan figürleri dışında çiçek ve bitki motifleri de kullanılmıştır.

DOKUMACILIK (kpss soruları)

• Dünya’nın ilk halısı olan ve Pazırık Kurganı’nda bulunan Pazırık Halısı(Hun Keçe Yaygısı) Hunlardan günümüze kalan en önemli eserdir. Bu eser Rusya’da Ermitaj Müzesi’ndedir.

RESİM

• Uygur ile beraber resim sanatı, yapı duvarlarında işlenmiştir. (Fresko) Ayrıca kitapların süslenmesi için Minyatür kullanılmıştır.
• İlk minyatür örnekleri Uygurlarda görülmüştür.
• Türklerde ressamlara Bedizci adı verilmiştir.

MADENCİLİK (ÖNEMLİ)

• Eski Türkler tarihin en iyi demir-çelik işletmecileridir. Hatta demircilik milli sanat olarak kabul edilmiştir.
• Altay Türklerinin demircilik şöhretleri yakın zamana kadar sürmüştür. Ruslar XVII. Yüzyılda burayı işgal ettiklerinde bölgeye Demirciler Aladağı adını vermişlerdir.
• Essik Kurganı’nda bulunan Altın Elbiseli Adam Zırhı önemli Türk maden işletmeciliği ürünüdür. Bu eser İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bir ay sergilendi.
• Orta Macaristan’da ele geçirilen Miklos Hazinesi, Peçenekelere aittir. Ayrıca Rusya’da bulunan Perescepine Hazinesi’ninde Peçeneklere ait olduğu sanılır.
• Dünyanın ilk halısı kabul edilen Pazırık Halısı, Hunlara aittir.
• Altın Elbiseli Adam Zırhı bugünkü Kazakistan’da bulunmuştur.

MÜZİK

• Sivil ve askeri bandolar, müzik uğraşının önemli görüldüğüne birer kanıttır.
• Milli saz olan Kopuz dışında Pili, Kithora da önemli Türk sazlarındandır.

Küg: Melodi             İr: Beste                 Kopuz: Milli Çalgı           Çevgan: Müzik aleti

Kithora: Türk Kanunu           

ÇİNİ:

• Türk tarihinde ilk örneklerine Uygurlarda rastlanmıştır.

MİMARİ

• Göktürklerde devam eden anıt mezar geleneği, Uygurların yerleşik yaşama geçmesi ile kubbeli hale gelmiştir. Kubbenin esin kaynağı çadırdır.
• Ayrıca Uygurlar Stupa(Ediz Ev) denen kubbeli tapınaklarda duvar ile kubbe arasında bağlantıyı sağlamak için üçgenler kullanmıştır. Bu tarz daha sonraki dönemlerde Türk Üçgeni olarak adlandırılmıştır.
• Uygurlar mabet duvarlarını yoğun bir fresko tekniği ile yapmış ve dini anlamı olan resimlerler bezendiği için Bezeklik adını almıştır.

HEYKEL

• Türklerde heykel sanatının ilk örnekleri İskitlerde başlayan Balbal taşlarıdır.
• Göktürklerden kalan Kültigin Başı Heykeli önemli bir eser olmuştur.
• Uygurlarda heykelciliğin gelişmesinde en önemli husus inanç sistemi olmuştur.
• Uygurlardan günümüze Diz Çökmüş Adam, Atbaşı heykelleri kalmıştır.

BİLİM VE EĞİTİM (ÖNEMLİ)

• Eski Türklerde bilime önem verildiğinin en önemli kanıtı Keneş/Kengeş denilen meclislerin varlığıdır. Keneşçi ve Tayanç adı verilen bilirkişilerin olduğu bu kurullar danışmanlık görevi de üstlenmiştir.
• Astronomi ve sayı bilgisi sayesinde 12 Hayvanlı Takvim yapılmıştır. Her yıla bir hayvan adı verilen bu takvimde Yakutlar her yıla bir Tanrı adı vermiştir.
• Türkler, Ay ve Güneş’in hareketlerini izlemişler, Merkür(Akşam Yıldızı) ve Venüs(Sabah Yıldızı) gezegenlerinin varlığını saptayarak bunlarla yön tayin etmişlerdir.
• Uygurlarda çiçek hastalığına karşı ilk çalışmalar yapılmış, akupunktur tedavisi uygulanmış ve Otacı denilen hekimler sayesinde eczacılık gelişmiştir.
• Türklerde eğitim aileden başlamıştır. Hedef olarak Alp İnsan(Cesur ve Bilgili) yetiştirilmesi belirlenmiştir.
• Uygurlar Çin’den öğrendikleri kağıt ve matbaa sayesinde kitaplar yazmışlar ve Türk tarihinin ilk kütüphanelerini kurmuşlardır.
• Türklerde yaygın eğitim ilk kez Asya Hunları’nda başlamıştır.
• Uygurlar ilk örgün kurumlarını oluşturmuşlardır.

TÜRKLERİN TARİHTE KULLANDIĞI TAKVİMLER (kpss soruları)

12 HAYVANLI TAKVİM: Daha çok İslamiyet’ten önce Türk toplulukları tarafından kullanılan güneş takvimidir. Her yıla bir hayvan adı verilmiştir. 12 yılda bir takvim, başa dönmektedir. Çin ve Moğollar kullanıyor. Güneş esaslı takvimdir.

HİCRİ TAKVİM: Türk-İslam devletlerinde kullanılan Ay takvimidir. Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünü başlangıç alır.

CELALİ TAKVİMİ: Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah Döneminde hazırlanan Güneş takvimidir. Hicri takvimin yanında mali hesapları düzenlemek için kullanılmıştır.

RUMİ TAKVİM: Osmanlı devletinde ekonomik amaçlı olarak Güneş yılına göre hazırlanan takvimidir.

MİLADİ TAKVİM: 1 0cak ’dan itibaren ülkemizde kullanılmaya başlanan ve günümüzde de kullanılan Güneş takvimidir.

NOT: İLK TÜRK DEVLETLERİNDE BAĞIMSIZLIK ALAMETİ OLAN VE BAYRAK YERİNE KULLANILAN SEMBOL TUĞ’DUR. (ÖNEMLİ)

 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi 3. kısıma buradan ulaşabilirsiniz.

‘’TEMBELLİĞİ ÖZGÜRLÜĞÜNE TERCİH EDİYORSAN, HAK ETTİĞİNİ ALACAKSIN! ‘’

Anasayfaya gitmek için tıklayınız

Yazıya ilk aktarılan eserlerin bulunduğu dönemdir. Türkçe yazılı belgeler 6. yüzyıldan kalan Yenisey ve 8. yüzyıldan kalan Orhun Yazıtları’dır (Köktürk Kitabeleri). Orhun Yazıtları, Türklerin edebî değer taşıyan ilk yazılı metinleridir. Yazıtlarda kullanılan dil. bütün dış etkilerden uzak, saf Türkçedir. Uygur yazıtları da bu dönemin eserlerindendir. Bu dönemde Türkler kendi alfabelerini (Göktürk, Uygur) kullanmışlardır.

Yazılı dönemin genel özellikleri şunlardır:

• Türklerin yazıyı kullanmasıyla başlar.
• Yazılı dönem eserlerinde edebi bir dil kullanılmıştır.
• Yazılı eserlerde döneme özgü özellikler görülür.
• MS 8. yüzyılda yazılan Göktürk Yazıtları (Göktürk Kitabeleri, Orhun Abideleri/Anıtları) ile Uygur metinleri Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri kabul edilmektedir.
• 8. yüzyıldan önce yazıldığı bilinen Yenisey Yazıtları&#;nda gelişmiş bir Türkçe kullanılmadığı için bu yazıtlar ilk yazılı, örnek olarak değerlendirilmez.
• Arkeolojik kazılarda deriler üzerine yazılmış olarak bulunan dini Uygur metinleri de ilk yazılı edebiyat örneklerimizdendir.
• Göktürklerde, Göktanrı inancı vardır. Göktanrı inancı Göktürk Yazıtları&#;na da yansımıştır. Göktürkler milli bir alfabe olan Göktürk alfabesini kullanmışlardır.
• Uygurlar Budizm ve Maniheizm inancının yansıdığı metinler yazmışlardır. Uygur alfabesini kullanmışlardır.
• Bu dönemde hem dini hem din dışı konular işlenmiştir.
• Türkler tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılıp birçok kültürle etkileşime girdikleri için Göktürk, Uygur, Mani, Brahmi, Arap ve Latin alfabeleri gibi birçok alfabe kullanmışlardır.
• Türklerin kullandığı ilk alfabe, milli nitelikler taşıyan Göktürk alfabesidir (38 harften oluşur, soldan sağa ve yukarıdan aşağıya yazılır.)
• Göktürk alfabesinden sonra Uygur alfabesi kullanılmıştır. (14 harflidir, sağdan sola doğru yazılır)
• Uygur alfabesinin ardından İslamiyet’ten sonra Arap alfabesi kullanılmıştır. Arap alfabesinden sonra ise Latin alfabesine dayalı yeni Türk alfabesi kullanılmıştır.

1. Göktürk (Orhun) Yazıtları

Orhun Abideleri, Göktürk İmparatorluğu’nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir.

Yazıtların üçü çok önemlidir. Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.

Orhun Abideleri’ni ilk kez yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur. &#;da bir Fin heyeti, &#;de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememişlerdir. Fakat yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen. 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır. Yazıtlar, Türklerin ilk ulusal alfabesi olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.

Alfabenin dördü ünlü, otuz dördü ünsüz harflerden oluşur. Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta üst üste konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir.

Yazıtlarda kullanılan dil. yabana etkilerden uzak, yalın bir dildir. Yazıtlar, yer yer realist bir tarih dili, yer yer millî ve sosyal eleştiri cümleleri, yer yer kudretli bir hitabet dili ile yazılmıştır. Yazıtla Türkçenin ilk düzyazı örnekleridir.

Göktürk Yazıtları&#;ndan bir bölüm

Günümüz Türkçesiyle

Kültigin Anıtı

Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan&#;ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir.

3,35 metre yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13’er satır Göktürk harfli Türkçe metin vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru&#;nun Köl Tigin&#;in ölümü dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Batı yüzünde Çince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır bulunmaktadır. Yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur.

Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar. Bilge Kağan’ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir. Yazıtın doğu, kuzey ve güney yüzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yüzünün yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong&#;ın yeğeni Çang Sengün&#;dür. Köl Tigin yazıtının doğu yüzünde, bütün Türk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ keçisi damgasına; doğuya ve batıya bakan &#;tepelik&#; kısımlarında ise, kurttan süt emen çocuk tasvirlerine yer verilmiştir.

Yazıt, geçen yaklaşık yıllık süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira yazıtın doğu ile kuzey yüzlerini birleştiren kısım yıldırım düşmesi sonucunda parçalanmıştır. Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parçalanması üzerine yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok üzerine oturtulmuştur.

Bilge Kağan Anıtı

yılında ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt yılında dikilmiştir.

Yazıtta Bilge Kağan’ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin&#;in ölümünden sonraki olaylardan söz edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yulluğ Tigin&#;in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15&#;er satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, (Köl Tigin yazıtında olduğu gibi). Çince bir metne yer verilmiştir. Batı yüzünün tepelik kısmının ortalarına da Göktürk harfli Türkçe manzum metin yazılmıştır.

Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe küçük metinler bulunmaktadır. Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren Bilge Kağan’dır. Yazıta Köl Tigin&#;in ölümünden sonraki olaylar anlatılmıştır.

Tonyukuk Anıtı

Tonyukuk anıtı dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar diğer taşlara göre daha silik durumdadır.

Tonyukuk, Bilge Kağan&#;ın babası İlteriş Kağan’ın amcası Kapgan Kağan’ın ve Bilge Kağan&#;ın baş bilicisi yani baş veziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk&#;un neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıtta ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır.

Tonyukuk Anıtından

Göktürk Yazıtlarının genel özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz:

• Türklerin ilk yazılı eseridir.
• Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar.
• Söylev türünde yazılmıştır.
• Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır.
• Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir.
• Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir.
• Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir.
• Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.
• Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur.
• &#;Türkçe&#;, &#;Türk&#; gibi dil ve millet isimleri ilk kez bu yazıtlarda yer almıştır.
• Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır.

2. Uygur Dönemi Eserleri

Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buda ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.

Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında “kökünç&#; denilen bir tür ilkel tiyatro eseri de vardır.

Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek adlı eserler, Budizm&#;i anlatan dinî metinlerdir. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.

Uygur Dönemine ait bir metin parçası
Buda Avatamsaka atlıg sudur içinde
Busulmak -sız nom oguş- ka kirmek bölükde
Bulung yıngak sayu kelmiş bodısatav-lar
Bulıtçılayu yığılmış toy kuvrag ara

Günümüz Türkçesiyle
Buda Avatamsaka adlı sutra içinde,
Değişmeyen -töre faslında- giriş bölümünde,
Her yandan, her köşeden gelmiş bodhisatvaların
Bulut gibi toplanmış olan topluluğu cemaati arasında.

İslamiyet Öncesi Yazılı Türk Edebiyatı

Yazılı Edebiyat, Türkler arasında yazının kullanıldığı devirlerde başlayan bir edebiyattır. Eldeki en eski ürünler 5. ve 6. yüzyıllarda yazıldığı tahmin edilen Yenisey Kırgızlarına ait &#;balbal&#; adı verilen mezar taşlarıdır. Ancak bu yazıtlar, adlar ve birkaç sözcükten oluşan Türkçe sözlerden ibarettir. Bu yazıtlardaki alfabe daha sonraki dönemlerde kullanılan Göktürk alfabesine göre ilkel bir nitelik taşır.

Yazılı edebiyata ait en önemli örnekler 8.yüzyılda dikilen ve günümüze dek ulaşan Göktürk Kitabeleri’dir. Bu yazıtlara bugün Moğolistan’da bulunan Göktürk Kitabeleri, Orhun Irmağı’nın eski yatağı üzerinde bulunduğu için Orhun Yazıtları (Anıtları/Kitabeleri) denmiştir. Göktürk Kitabeleri’de Yenisey Yazıtları gibi dikili taşlar üzerine Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.

Yazıtlarda Doğu Göktürklerin tarihinden, komşularıyla olan ilişkilerinden savaşlarından ve yönetiminden söz etmektedir. Canlı bir söylev dili ve üslubu vardır. Bu yazıtlar, Türk dili tarihi açısından önemli belge niteliği taşır.

Yazılı Dönem Ürünleri
* Orhun kitabeleri
* Uygur Metinleri

Orhun kitabeleri:Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk birliğini yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan Köktürklerin hikayesi anlatılır bu yazıseafoodplus.info abideler 38 harfli olan Köktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları 3 tanedir.

1.Bilge Tonyukuk yazıtı: Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılmaktadır.

2.Kül Tiğin yazıtı: KökTürk hakanı Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Tiğin’in ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından dikilmiştir.

3. Bilge Kağan Yazıtı: Göktürk hakanı Bilge Kağan’ın ölümünden sonra yazdırılmış bir seafoodplus.info iki yazar daha çok dönemin olaylarından, törelerden ve Bilge Kağan’ın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.

Türk adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı örnekleri olan Köktürk abidelerinde yazılar Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur. İslamiyetten önceki yazılı edebiyatımızın ve bugünkü Türk Dilinin – Edebiyatının temelini oluşturan “Orhun Abideleri” hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için, sitemizde arama yapabilirsiniz.

Uygur Dönemi Eserleri: Köktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında &#;&#; denilen bir ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli uygur alfabesiyle yazmışlardır.

İslamiyet Sonrası Yazılı Türk Edebiyat

A. Anadolu Dışında Verilen İlk Ürünler

Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Eserin adı “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir. Didaktik bir eserdir. Eserde aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Divan ü Lügati’t Türk: Kaşgarlı Mahmut tarafından Yüzyılda yazılmış bir sözlüktür. Türkçe sözcüklerin Arapça karşılığı açıklanmıştır.

Atatbetü’l Hakayık: Yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Gerçeklerin Eşiği anlamına gelir.

Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Bu yapıtın, Anadolu’daki tasavvufi halk edebiyatına etkisi çok büyüktür.

Muhakemetü’l Lügateyn: Yüzyılda Ali Şir Nevai Türkçenin zenginliğini kanıtlamak amacıyla yazılmıştır.

Şeçere-i Türki: Ebulgazi Bahadır Han’ın dokuz bölümde Türk tarihini anlattığı bir kitaptır.

B. Anadolu’da Gelişen Türk Edebiyatı

Halk Edebiyatı: Halk edebiyatında düzyazıdan çok şiir görülür. Halk edebiyatı sözlü edebiyattır. Şiirler saz eşliğinde doğaçlamayla (o anda) söylenir. Şiirler işlenen konulara göre, güzelleme, koçaklama, taşlama; biçimlerine göre koşma, mani, semai, türkü gibi adlar alırlar. Dil, halkın konuştuğu Türkçedir.

Aşık Edebiyatı: Sanatçısı bilinen, din dışı konuların işlendiği edebiyattır. Aşık edebiyatının temsilcileri: Yüzyılda Köroğlu, Yüzyılda Karacaoğlan, Ercişli Emrah, Yüzyılda Gevheri, Yüzyılda Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, Yüzyılda Aşık Veysel.

Tekke Edebiyatı: Sanatçısı bilinen; Tanrı, insan, evren konusunu tasavvufi bakışla irdeleyen edebiyattır. Kurucusu Yüzyılda yaşayan Ahmet Yesevi’dir. Yunus Emre, Hacı bektaş Veli, Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal tekke edebiyatının temsilcilerindendir.

Ortak Edebiyat: Yaratıcısı bilinmeyen, ağızdan ağıza yayılan ürünlerin oluşturduğu bir edebiyattır. Ortak edebiyatın ürünleri, halk masalları, halk hikayeleri (Dede Korkut Hikayeleri), efsaneler, mani, türkü, ağıt, bilmece, atasözü, fıkralar ve ninnilerdir.

Divan Edebiyatı: Türklerin Arap-Fars etkisiyle oluşturdukları edebiyattır. Divan edebiyatında dil Arapça ve Farsçanın etkisiyle oldukça ağırlaşmıştır. Şiirler aruz ölçüsü ile yazılmıştır. Arap ve Fars edebiyatından alınan şiir biçimleri kullanılmıştır.

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir