Mani, Türk edebiyatında anonim halk şiiri türlerinden biridir. Bu şiir türünün anonim olması demek ilk söyleyen kişinin belli olmaması demektir. Genellikle dört mısradan oluşur .Türk edebiyatında mani, özellikle Türk halk şiiri geleneğinde oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Anadolu’da daha çok, genç kızlar ve kadınlar arasında türetilir ve ezgiyle söylenir. Saz eşliğinde söylenen maniler de vardır.
Maninin kökenleri, Türk kültürüne kadar uzanır. Türkler, binlerce yıl boyunca şiirsel ifadelerini mani tarzında yapmışlardır. Ancak maninin bugünkü biçimi, özellikle İslam kültürünün etkisiyle oluşmuştur. İslam kültüründe, maniler özellikle dini ve ahlaki konuları ele alırken, Türk kültüründe mani genellikle sevgi, aşk, doğa, toplumsal olaylar gibi konuları işlemektedir.
Çoğunlukla dört mısradan oluşur. İlk iki mısra, birbirinden bağımsız olarak konuyu açıklar. Üçüncü mısra, önceki iki mısrayı birleştirir ve dördüncü mısra ise önceki üç mısrayı bir özdeyişle sonlandırır. Dörtlüklerin son iki mısrası birbirine uyumlu bir şekilde kafiye yapar. Manilerin kafiye örgüsü, genellikle a-a-x-a şeklindedir.
Maniler, genellikle çok kısa olup, toplamda mısradan oluşurlar. Manilerde, dilin özelliklerini en iyi şekilde kullanarak, çeşitli edebi sanatlar kullanılır. Şiirsel bir anlatımın yanı sıra ayrıca bir tekerleme etkisi de yaratılmaktadır. Bu nedenle, çocuklar arasında da oldukça popüler bir halk edebiyatı türüdür.
Maninin kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir. Asıl düşünce son dizededir. Birinci ve ikinci dizelerin konuyla pek ilgisi yok gibi görünmekle birlikte, bunların konuyu çağrıştıran bir niteliği vardır. Manici, asıl duygu ve düşüncesini dördüncü dizede dile getirir.
Türk edebiyatında maniler, genellikle bölge, yöresel kültür, dönem ve konularına göre sınıflandırılır. Bazı mani türleri şunlardır:
Mani söylemekle ilgili olarak “mani düzmek, mani atmak, mani yakmak” gibi ifadeler de kullanılır. Mani söyleyen kişilere ise halk arasında “mani yakan, mani düzen, mani atan, manici” gibi isimler verilir. En iyi mani söyleyenlerse “manici başı” olarak anılır. Maninin konusu çoğunlukla “aşk” olmakla birlikte, manilerde “ağıt, yergi, öğüt” gibi konuların da işlendiği görülür. Maniler konularına göre “aşk manileri, öğüt manileri, yergi manileri” isimleriyle anılır.
Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Kafiyeleri genellikle cinassızdır. Bu tür manilere “tam mani” veya “düz mani” adı verilmektedir.
Kahve Yemen’den gelir
Bülbül çimenden gelir
Ak topuk beyaz gerdan
Her gün hamamdan gelir
Bu mani 7’li hece ölçüsü ile söylenmiş ve uyak düzeni aaxa şeklindedir.
Ana başa tac imiş
Her derde ilaç imiş
Bir evlat pir olsa da
Anaya muhtaç imiş
Kafiyenin cinaslı sözlerle yapıldığı manilerdir.
Mani benim ezberim
Kan ağlıyor gözlerim
Ben yârimin yolunu
Akşam sabah gözlerim
Yukarıdaki manide “gözlerim” sözleri kafiye ile yapılmıştır. Bu sözler isim ve fiil olarak kullanılarak cinaslı kafiye yapılmıştır.
Almadan
Kokun aldım almadan
Bir de yüzün göreyim
Tanrı canım almadan
Birinci dizesindeki hece sayısı yediden az olan maniler kesik mani adı verilir. Fakat meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman” ünlemiyle doldurulan manilerse İstanbul manileri olarak anılır.
Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının hâlinden
Ne bilsin yarasızlar
Yukarıdaki maninin ilk dizesi, yedi heceden az olduğu için bu bir kesik mani örneğidir.
Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek dört veya beşten fazla mısraıyla kurulup söylenen şiirlere “yedekli mani” ya da “artık mani” adı verilir. Kesik manilerde cinas kullanılmasına karşılık yedekli manilerde cinas kullanılmaz.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yatan ağlar
İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri manilerdir. Bunlar sorulu cevaplı biçimde düzenlenir. Bu manilerde kimi zaman maninin kimin ağzından söylendiği belirtilir.
Kız tarafı:
Hoş geldiniz, hoş geldiniz
Bereket getirdiniz
Varsa bir niyetiniz
Çekinmeden deyiniz
Görücü:
Tellidir süpürgeniz
Gülle dolu bahçeniz
Niyetimiz bellidir
Kızınızı isteriz
Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardınca gelen bu tür şiirlere katar mani denir.
Evvel Allah adına
Şükürler bin yâdına
Mil çekilsin ol göze
Hor bakan üstadına
Baharı benzer yaza
Şahini mail kaza
Bu bir katar manidir
Bir bir diyelim size
Okudum hiçe geldi
Kısmet bu gice geldi
Hazret-i İbrahim’e
Gör kurban nice geldi…
Mani, Türk halk şiirinde birçok özellik taşır. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:
Mani nedir pdf indir
Bostanlarda fasulye Anam gitti gezmeye Ben anamdan örendim İnce boncuk çizmeyeKoyunum var karaman Gaybolursa araman Ben bir reçber kızıyım Şehirliye yaramanDere boyu gidelim Koyun kuzu güdelim Sennen beni görmüşler İnkâr bayrım edelimAk koyun kuzusuna Gün tutmuş postusuna Ne desen de ağlasam Arnımın yazısınaTren gelir öterek Kömürünü dökerek Ben anamdan ayrıldım Gözüm yaşım dökerekTut yedim duttu beni Yârim unuttu beni Yarı yola varmadan Hıçkırık tuttu beniAk tavuk aldın mı? Kümese koymadın mı? Kör olası gaynana Sen gelin olmadın mı?Kapelesi ketenden Yârim indi trenden Boynuna sarılayım Gülünü incelmeden Kayalar yarılmasın Yar bana darılmasın Yar bana darılıp da Ellere sarılması Çaya inesim geldi Şeker yiyesim geldi Ala gözlü ablamı Gene göresim geldi | Su içtim kana kana, Sular akar yana yana, Yüzün bir gün görmedim, Bilmem gidem ne seafoodplus.infoen indirdiler, Atlara bindirdiler, Kızım seni kahır eline gönderdiler, Ağlar silinir silinir ağseafoodplus.info geldi evimize, Şenlik kurdu köyümüze, Hoş geldin allı gelin, Sefa geldin pullu seafoodplus.info carsıya vardı mı? Alını yeşilini aldı mı? Suda kızıma dedi mi? Haydı kızım kutlu seafoodplus.infoı kızım kınan kutlu olsun, Burada dilin tatlı olsun. Çağırın gelin kızın anasını Kızı gelin oldu görsüseafoodplus.info muradını verdi bugün, Anasını kızsız koyan Evlerini ıssız koyan, Testisini susuz seafoodplus.info doktum kuruna, El vurmayın durula, Yârime yar diyeni, Sol göğsünden seafoodplus.infot’a giden yollar Uzadıkça uzarlar, Geçme bizim kapıdan Eller bana kızarlar. Maşrapanın kalayı, Kızlar çeker halayı, Allah için söyleyin, Var mı askın kolayı. Suya bulgur ezerim, Hem ezer hem süzerim, Ben yarımın derdinden Deli olmuş gezerim. |
Çaya indim taş buldum Yüzüğüme kaş buldum Neredeydin la sürgün Yanıma yoldaş buldumArabası kirenden Mendil sallar trenden Abenim nazlı yarim Nasıl ayrıldın bendenKara tren ak tren Askerleri say tren Benim yarım kırkbeşti Postasıyla say trenİki çeşme yanyana Su içsem kana kana Bana ediresini ver Mektup yazayım sanaSergenlerde çekirdek Bostanlarda bitecek Ben isterim babamdan Dört davul sekiz köçekEvleri var üst başta Kundum dalda taşta Sen orada ben burda Akıl kalmadı baştaHarmanı yuvarladım Samanı çuvalladım Gara gözlü ey abim Allaha ısmarladımKeteni bez edeyim Hangi yol gözeteyim Kara gözlü yarimi Kimlere benzeteyim Mendil serdim bir taşa Neler geldi bu başa Öptüm bir kız yanağı Dedi bana çok yaşa İp attım ucu kaldı Ocakta saçı kaldı Ben büyüttüm el aldı Yürekte açı kaldı | Eğer gelinim iyi olursan Bizde seni överiz Kotu olursan gelinim Hepimizde döseafoodplus.infovuk olmadın mı? Dallara konmadın mı? Şebek yüzlü kaynanam, Sen gelın olmadın mı?Karşıdaki gök ekin, Aldırdım elimdekin, Her soran benzim sorar, Sormazlar seafoodplus.info ektim düzlere, Diken oldum gözlere, İşte ben gider oldum, Ayaş kalsın sizlere.Yıldırım vurdu bizi, Dal gibi kırdı bizi, Araya girdi düşman, Dağlar ayırdı biziArabamın tekeri Hem ileri hem geri Benim de bir yârim var Oruçlar’ın şoförüAvlu dibi örümcek Aklım gitti görüncek Ben aklımı yemedim Köylülere gidecekAyağında mesi var Odasında sesi var Bekâr oğlan değil mi? Kızlarda hevesi var Ayakkabı aldırdım Bir sele topukları Beni baştan çıkaran Taşköprü kopukları Ayakkabı giyerim Üstü beyaz olursa Kaynanamı severim Oğlu güzel olursa |
Gökde yıldız niniynen Köçek oynar ziliynen Ayağına taş batmış Siliyor mendiliylenDam kapısı açıldı İnce boncuk saçıldı Yar kapıdan girince Gözüm gönlüm açıldıDağda tavşan oynuyor Yelesini yağlıyor Ötmüş yârim dizime Garip garip aylıyorIrmak coştu kül oldu Yârim sana ne oldu Olan oldu a gülüm Madenkeş sebep olduTütün içtim lüleden Benim yârim Günyeden Biricik biricik baş olmaz Hoş geldiniz cümledenDamda kırat harlıyor Kapılan parlıyor Aşmış yengem geliyor Beyaz mendil sallıyorKayalar yarılmasın Yar bana darılmasın Yar bana darılıp da Ellere sarılmasınAt üstünde cenderme Dut kolundan goyverme Giz ben seni atacın Kimselere deyverme Sarı kâğıt yazarım Sandık sandık basarım Yârimi vermezlerse Ben kendimi asarım Kar yağıyor yağıyor Abamı giyeceğim İhtiyara varıp da Goca mı diyeceğim | Cuma köyün yolları Dönüm geliyor dönüm Cuma köyünden kız almak Ölüm geliyor ölümYarımca’da saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olurHereke’dir köyünüz Buz gibidir suyunuz Köyünüzü beğendim Yok, mu bekâr kızınızHarmanlardan geçiver Ata yonca biçiver İki tane yar olmaz Birinden vazgeçiverDikenli’nin dağları Üzüm yapmaz bağları Üzüm yapsa bağları Evlenir oğlanlarıKarpuz kestim kan gibi Uzadı urgan gibi Yarımca kızları Kınalı kurban gibiYarımca’da saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olurKirazımız dalbastı Dalları kiraz bastı Delikanlı söz etti Kızlar yüzünü astı Bu kiraz budak budak Olur, mu kiraz dudak Yarımca’nın güzeli Canımdır sana adak Duvarda makas asulu Elbiseler kesülü Bana mani sorarsan Kirli çuval basulu |
« Türk Dilinin Gelişimi ve YapısıGülşehri »
Alt Kategoriler:Halk Şiiri, PDF
Mani Nedir, Özellikleri Nelerdir?
Mani kelimesi Türkçeye Arapçadan geçen bir sözcük olarak belirtilmektedir. Maniler dörtlükler halinde söylenen nazım şekillerinden biri olarak belirtilmektedir. Halkın her türlü duygu ve düşüncesinin yer verildiği manileri söylemenin belirli kuralları bulunmaktadır. Tek bir dörtlük olarak dile getirilen manilerin ilk iki dizesi doldurma dize olarak adlandırılmaktadır. Manilerde bu ilk iki dize için bir özen gösterilmezken son iki dize anlatılmak istenenlerin ifade edildiği dize olmaktadır. Manilerde kafiye şeması '' a a x a'' şeklinde olmaktadır. Ramazan aylarının bir geleneği haline gelen maniler genellikle yedi hece şeklinde söylenmektedir.
Manilerin ilk iki dizesi ile son iki dizesi arasında anlam bakımından bir benzerlik bulunmamaktadır. Manilerde herhangi bir konu kısıtlaması olmamaktadır. Bu edebiyat ürünleri kim tarafından söylendiği belli olmayan anonim eserler olarak ifade edilmektedir. Kendine has bir söyleyişi bulunan manileri okuyan kişilere manici, mani düzücü, mani yakıcı gibi isimler verilmektedir. Halk kültürünün önemli bir parçası olan manilerin çeşitleri de bulunmaktadır.
Maniler kendi arasında dörde ayrılmaktadır. Bunlardan ilki olan düz mani dört dizeden meydana gelir ve aaxa şeklinde bir kafiye şeması ile ifade edilmektedir. Kesikli mani de ise ilk dizedeki hece sayısı eksik bırakılmaktadır. Anlamlı ya da anlamsız kelimelerden oluşan kesikli maniye cinaslı mani de denilmektedir. Yedekli ya da artık mani olarak ifade edilen türde ise dört dizeye iki dize daha ilave edilmektedir. Yedekli manide dörtlükler arasında bir anlam bağlantısı bulunmaktadır. Karşılıklı manide iki kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerden oluşmaktadır. Bu maniler atışma havası şeklinde söylenmektedir.
Mani Örnekleri Nelerdir?
Birden fazla çeşide sahip olan maniler için şu örnekleri vermek mümkün olmaktadır:
Ah o beni o beni
Kakül örtmüş o beni
Ben yarimi unutamam
Unutsa da o beni
Ağlarım halime
Bağ bana olsun
Bahçe sana olsun bağ bana
Değme zincir kar etmez
Zülfün teli bağ bana
Yar dayandı bana
Sineme yar dayandı
Bu nasıl bir sevda idi
Tutuştu yar da yandı
Dereler olmasaydı
Çiçekler solmasaydı
Ölüm Allah'ın emri
Ah bu ayrılık olmasaydı