kaynağı değiştir]
Yer değiştirme reaksiyonu (bazen çift yer değiştirme reaksiyonu da denir), reaksiyona giren iki kimyasal tür arasındaki bağların değişimi ile benzer ya da aynı bağlanma özelliğindeki ürünlerin oluşumuna yol açan kimyasal bir işlemdir. Bu reaksiyonun temsil edildiği genel şema şu şekildedir:
Reaksiyona giren türler arasındaki bağ ya iyonik veya kovalent olabilir. Genelde, bu reaksiyonların sonucunda bir ürün çökelmektedir.
Eski literatürde, çifte bozunma terimine sıklıkla rastlanılmaktadır. Çifte bozunma terimi, maddelerden en az birinin çözelti içinde çözülmediği (reaksiyona giren maddenin katı halde olduğu) ligand ya da iyon değişiminin meydana geldiği reaksiyonlarda daha belirgin bir biçimde kullanılmaktadır. Örneğin:
Tepkimeye giren maddelerdeki elementlerin yer değiştirmesini gösteren tepkimelerdir. Tek ve çift yer değiştirme şeklinde gruplandırılır.
Tek yer değiştirme
Tek bir serbest elementin bileşikte yer alan diğer bir elementin yerine geçmesi şeklindeki tepkimelerdir.
A + BC > AC + B
Zn(k) + 2HCl(aq) > ZnCl2(aq) +H2(g)
Çift yer değiştirme
İkili yer değiştirme tepkimeleri iyonik bileşiklerin tepken olarak karşılaştıkları
durumlarda birinci bileşiğin ilk pozitif iyonu ile ikinci bileşiğin ilk pozitif iyonunun
yer değiştirmesi ile gerçekleşen tepkimelerdir.
AB + CD --> AD + CB
AgNO3 + NaCl --> AgCl + NaNO3
ZnS + 2HCl --> ZnCl2 + H2S
HCl + NaOH --> NaCl + H2O
BaCl2 + SO4 --> BaSO4 + 2NaCl