Yer Şekilleri Nelerdir

Yer şekillerinin gösteriminde en çok kullanılan yöntem izohips yöntemidir.

İzohips yöntemi ile yapılan haritalarda izohipslerin uzanışına göre, tepe, sırt, boyun, yamaç, vadi, delta gibi yer şekillerini harita üstünde tanımlamak mümkündür.

Tepe: Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşmaktadır.

Sırt: İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir. Sırtların üzeri düz olabileceği gibi keskin de olabilir.

Boyun: Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en yüksek, iki doruk arasındaki alanın en alçak yerine boyun denir. Buralara bel ya da geçit de denir.

Yamaç: Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir.

Vadi: Akarsuyun açtığı, sürekli inişi bulunan, uzun, doğal oluktur.

Delta: Akarsuyun taşıdığı maddeleri denize ya da göle ulaştığı yerde biriktirmesi ile oluşan yeryüzü şeklidir.

UYARI: İzohipslerin "V" şeklini aldığı yerlerde, açık taraf akarsu akış yönünü gösterir. Akarsuların delta oluşturdukları yerlerde, izohipsler deniz veya göl yüzeyine doğru çıkıntı yapar.

İzohipsin "V" şeklini aldığı yerlerde yükselti "V" nin açık ucuna doğru artıyorsa sırt, sivri ucuna doğru artıyorsa vadi vardır.

Boyun olabilmesi için, karşılıklı iki tepe arasında, birbirine ters yönde uzanan iki akarsu vadisinin bulunması gerekir.

1. Renklendirme Yöntemi

Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler. Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir. Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır. Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir.

2. Gölgelendirme Yöntemi

Yerşekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır. Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

3. Tarama Yöntemi

Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yerşekilleri gösterilir.

Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur. Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur. Düz alanlar ise taranma¤¤¤¤¤ boş bırakılır. Fazla kullanılmayan bir yöntemdir.

4. Kabartma Yöntemi

Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir. Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar. Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır.

5. İzohips (Eş yükselti) Yöntemi

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir.

İzohipslerin özellikleri şunlardır:

&#; İç içe kapalı eğrilerdir.
&#; Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar. Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi adı verilir.
&#; İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve olarak tanımlanır.
&#; İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.
&#; En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir.
&#; İki izohips eğrisi birbirini kesmez.
&#; Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır.
&#; İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir.
&#; Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir. (Krater, polye, obruk gibi)
&#; Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.
&#; İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir.
&#; İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.
&#; Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir.

1. Boyun
Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir.

2. Vadi
İzohipslerin zirveye doğru &#; v &#; şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir. Vadi yamacının eğimine göre &#; ? &#; şeklindeki girintinin biçimi de değişir. &#; ? &#; nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak yönünü gösterir.

3. Sırt
İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır.

4. Çanak (Kapalı Çukur)
Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır. Çanakların kolaylıkla tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur.

5. Kıyı Çizgisi
Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir.

6. Delta
Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen şeklindeki çıkıntılardır.

1. İzohips haritalarından profil çıkarma

Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir. Profil şu şekilde çıkarılır:

&#; Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir.
&#; Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir.
&#; Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur.

Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir.

a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti

2. İzobat haritalarından profil çıkarma

İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır.

3.Yükselti Bulma

İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sa¤¤¤¤¤, istenilen noktanın yükseltisi bulunabilir. İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir.

4. Yön bulma

Haritalar genellikle kuzey - güney istikametinde çizilirler. Bundan yararlanarak yön tayin edilebilir.

Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir. Bunun yanında harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir.

5. Eğim bulma

Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir. Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki yatay mesafeye oranına eğim denir.

&#; Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır,
&#; Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar.

Eğim şu formülle bulunur:
Eğim = Yükseklik (m) * / Yatay Uzaklık

h = Yükselti farkı
L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık.

Coğrafya ayt konu anlatımı, coğrafya tyt konu anlatımı , coğrafya yks konu anlatımı&#; Merhaba arkadaşlar sizlere bu yazımızda Türkiye&#;nin Yeryüzü Şekilleri ve Özellikleri hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi edinebilirsiniz

Türkiye, jeolojik devirlerde gerçekleşen iç ve dış kuvvetlerin etkisi ile bugünkü yeryüzü şekillerine sahip olmuştur. Yeryüzü şekilleri ile dağ, ova, plato, akarsu vb. anlaşılmalıdır. Ülkemizde yeryüzü şekillerinin oluşmasını etkileyen iç ve dış kuvvetleri aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.

İç Kuvvetler: enerjisini yerkürenin içerisindeki magma tabakasından alan iç kuvvetler, yeryüzüne asıl şekli veren güçtür. Kırık ve kıvrım dağlar, volkanik dağ oluşumu, denizler meydana gelen ve med- cezir diye bilinen gel – git olayları, volkanik patlama sonucu yeryüzünün lavlarla örtülmesinde iç kuvvetler oldukça etkilidir. Ülkemizde ise en önemli iç kuvvet, orojenik ve epirojenik hareketlerdir.

Dış Kuvvetler: burada ise enerjiyi güneşten alan bir kuvvet söz konusudur. İç kuvvetlerin etkisi ile oluşan yeryüzü şekilleri dış kuvvetlerin etkisi ile biçimlenmeye başlar. Akarsu, buzul, akıntı, rüzgar gibi aşındırma gücü yüksek olan kuvvetler dış kuvvetler olarak söylenebilir. Ülkemizdeki yer şekillerinin oluşmasındaki en etkili dış kuvvet ise akarsulardır.

Özellikleri

&#; Yüksek ve engebeli olduğundan yol yapım maliyetleri fazladır.
&#; Yüksek kesimlerde geniş düzlükler bulunduğundan yaylacılık yaygındır.
&#; En alçak, düzlük ve ovalık bölge Marmara’dır.
&#; Kısa mesafede yükselti değişimleri çoktur. Örneğin; Doğu Karadeniz ve Antalya Bölümü.
&#; Yer şekilleri çeşitlilik gösterdiğinden, iklim, tarım, bitki örtüsü ve nüfus yoğunluğu çeşitlilik göstermektedir.
&#; Dağlar kuzey ve güney kıyılarımızda denize paralel uzanır. Boyuna kıyı tipi görülür. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım tünel ve &#; geçitler ile sağlanır.
&#; Doğu Karadeniz ve Antalya Bölümü kıyılarında falezler çoktur. Kıta sahanlığı dardır.
&#; Ege kıyılarının gerçek uzunluğu ile kuş uçuşu uzunluğu arasındaki fark çoktur.
&#; Jeolojik olarak yakın dönemde oluşturğu için aktif fay kuşakları boyunca sık sık tektonik deprem görülür

Yer Yüzü Şekilleri

Türkiye’nin Dağları

Türkiye’de en yaygın yeryüzü şekli olarak dağlar görülmektedir. Bu dağlar iklim, bitki örtüsü nüfus yoğunluğu ve ekonomik alandaki faaliyetlerde oldukça etkili olmuştur. Kıyıdan yükseğe doğru çıkıldığında bitki örtüsü çeşitliliği artar. Genellikle doğu- batı yönünde sıradağlar mevcuttur. Ülkemizdeki dağlar orojenik ve volkanik patlamalar sonucu oluşmuştur.

Orojonezle Oluşan Dağlar

Orojenez dağ oluşumu anlamına gelmektedir. Tortullar, milyonlarca yıl boyunca levhalar arasında birikir. Levhaların yakınlaşması sonucunda ise dağlar oluşur. Sert kütleler kırıklı dağları oluştururken, yumuşak kütleler kıvrım dağlarını meydana getirir.

Kırıklı Dağlar:Orojenik hareketin ardından bazı dağlar kıvrılamaz. Kıvrılamayan bu dağlar kırılmaya başlarlar. Kırılmanın ardından bazı bölgeler çökmekte, bazı bölgeler ise yüksekte kalmaktadır. Yüksekte kalan kısımlara “horst”, alçakta kalan kısımlara “graben” denmektedir. Fay hatları ise Horst ve grabenler arasında bulunurlar. Özellikle Ege Bölgesi’ndeki dağlar bu şekilde meydana gelmiştir.

Ülkemizdeki kırıklı dağlar;

Ege Bölgesindeki Kırıklı Dağlar
* Menteşe Dağları,
* Kaz Dağları,
* Bozdağlar,
* Madra Dağları,
* Aydın Dağları,
* Yunt Dağları,

Akdeniz Bölgesindeki Kırıklı Dağlar
* Nur Dağları.

Kıvrım Dağlar:Kıtaların yer değiştirmesi sonucu jeosenklinaller yüksek basınca maruz kalırlar. Şayet esnek bir yapıya sahipse kıvrılırlar ve kıvrım (kıvrımlı) dağlar oluşmuş olur. Oluşan bu kıvrımlar kubbe yapıda ise &#;antiklinal&#; adı verilir. Çukur şeklinde ise &#;senklinal&#; olarak adlandırılır.

Türkiye&#;deki Kıvrımlı Dağlar; 

Marmara Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Koru Dağları
* Samanlı Dağları
* Yıldız Dağları

Karadeniz Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Canik Dağları
* Köroğlu Dağları
* Rize Dağları
* Mescit Dağları
* Kaçkar Dağları
* Küre Dağları
* Ilgaz Dağları

İç Anadolu Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Hınzır Dağları
* Tecer Dağları
* Sündiken Dağları
* Akdağ
* Sivrihisar Dağları

Doğu Anadolu Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Palandöken
* Maden Dağları
* Karasu–Aras Dağları
* Cilo Dağları
* Mengene Dağları
* Allahuekber Dağları
* Hakkari Dağları
* Malatya Dağları
* Mercan (Munzur) Dağları

Akdeniz Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Aladağlar
* Geyik Dağları
* Sultan Dağları
* Bolkar Dağları
* Barla Dağları

Ege Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Emir Dağları
* Simav Dağları
* Murat Dağları
* Eğrigöz Dağları

Güney Doğu Anadolu Bölgesi Kıvrımlı Dağlar
* Mardin Dağları

Volkanizmayle Oluşan Dağlar

Yer kabuğunun merkez kısmında yüksek derecede ve erimiş halde bulunan magma, basınç arttığında yerküredeki çatlak olan kısımlardan dışarı çıkması sonucu volkanik dağlar meydana gelir.

İç Anadolu Bölgesi Volkanik Dağlar
* Melendiz Dağı
* Karacadağ
* Karadağ
* Erciyes Dağı
* Hasandağı

Doğu Anadolu Bölgesi Volkanik Dağlar
* Nemrut
* Süphan
* Tendürek
* Ağrı

Ege Bölgesi Volkanik Dağlar
* Manisa-Kula Volkanları

Marmara Bölgesi Volkanik Dağlar
* Uludağ

Akdeniz Bölgesi Volkanik Dağlar
* Hatay-Hassa

Güneydoğu Anadolu Bölgesi Volkanik Dağlar
* Karacadağ

Türkiye’deki Dağların Coğrafi Dağılımı

Kuzey Anadolu Dağlar: Alp Himalaya dağ kuşağının ülkemizdeki kuzey kısmı meydana getiren dağlardır. Karadeniz Bölgesi’nde kıyıya paralel olarak iki sıra şeklinde uzanan bu dağların birinci sırası; Canik, Küre, Giresun, Gümüşhane, Kalkanlı, Rize ve Trabzon Dağları’dır. Batıdan doğuya doğru uzanan ikinci sıra ise Köroğlu, Ilgaz, Yıldız, Deveci, Çimen, Kop, Mescid ve Yalnızçam Dağları’dır.

Güney Anadolu Dağları: Batı ve Orta Toros dağ sıraları bu dağları oluşturur. Batı Toroslar Antalya Körfezi’nin her iki tarafına uzanır, Elmalı, Bey, Geyik ve Sultan Dağları’ndan oluşur. Orta Toroslar ise Taşeli Platosu ile Uzun Yayla arasında kalan bölgedeki dağları kapsar. Bolkar, Aladağlar, Tahtalı, Binboğa ve Nur (Amanos) Dağları’ndan oluşmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Dağları: Bu dağ sırasının zirve noktası Hakkari ilindeki Buzul dağıdır. (Uludoruk m) Bu dağ sırasında ise; Malatya Dağları, Genç Dağlar, Hakkari Dağları, Bitlis Dağları ve volkanik bir dağ olan Karacadağ bulunmaktadır.

Doğu Anadolu Dağları: Büyük çoğunluğu Orta torosların devamı niteliğindeki sıradağlardır. Tahtalı, Mercan, Aras, Karasu Dağları’dır. Ayrıca volkanik birer dağ olan Büyük ve Küçük Ağrı, Süphan, Tendürek ve Nemrut Dağları da bu bölgede bulunan dağlardır.

İç Anadolu Dağları: Sultan, Sündiken, Tecer, Çamlıbel, Akdağlar, Hınzır Dağları ile; Erciyes, Melendiz, Hasan, Karadağ ve Karacadağ gibi bir çok volkanik dağ iç Anadolu bölgesinde bulunmaktadır.

Batı Anadolu Dağları: Kırılma sonucu olarak oluşan horstlar genellikle bu bölgede sıkça görülmektedir. Biga, Kaz, Madra, Yund, Bozdağlar, Aydın ve Menteşe Dağları bu bölgedeki dağlardır.

Türkiye’nin Platoları

Plato, akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış düzlüklere denilmektedir.Ülkemizde ise en çok Tuz Gölü ve çevresinde plato oluşumuna rastlanılır. Türkiye’de platolar geniş alanlıdır. Türkiye’nin arazisi her ne kadar engebeli ve dağlık olsa da üçüncü ve dördüncü jeolojik dönemlerdeki toplu yükselmelerin ardından platolar bu kadar çok oluşmuştur. Platolar oluşum şekillerine göre volkanik, karstik, tabaka düzlüğü platoları ve aşındırma platoları olarak dörde ayrılırlar.

Volkanik Platolar: Akarsuların lav tabakasını yarması sonucu oluşmuşlardır. Bu platoların toprak verimliliği oldukça yüksektir. Fakat bu platolar çok yüksekte olduğu için iklim şartları elverişsiz olduğundan önemli bir bölümü tarım arazisinde kullanılamaz. Erzurum-Kars Platosu ve Ardahan Platosu birer volkanik platodur.

Karstik Platolar: Eriyebilen kayaç yapısına sahip araziler, akarsular tarafından aşındırılır ve karstik platolar oluşur. Akdeniz Bölgesinde bulunan Taşeli ve Teke Platoları birer karstik platodur.

Tabaka Düzlüğü Platoları: Yatay duruşlu ismi ile de bilinen bu platolar, kumlu, killi ve tortullu tabakaların, akarsular tarafından aşındırılması sonucu meydana gelir. İç Anadolu Bölgesindeki Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Uzunyayla ve Yazılıkaya bu tür platolara örnek olarak verilebilir. Ayrıca Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Gaziantep ve Şanlıurfa Platoları da bu tür platolar içerisindedir.

Aşındırma Platoları: Akarsu veya rüzgarın çok uzun yıllar yeryüzü şekillerini aşındırmasından sonra oluşan platolardır. Marmara Bölgesindeki Çatalca Kocaeli Platosu ile Karadeniz Bölgesindeki Perşembe Platosu bu tür platolar arasında gösterilebilir.

Türkiye&#;nin Ovaları

Türkiye’nin ovaları tektonik ovalar, delta ovaları, karstik ovalar, lav örtüsü ovaları, eski göl yeri ovaları ve dağ eteği ovalarından oluşmaktadır. Ova, akarsularca yarılmamış olan ve genellikle üzerinde tarımsal faaliyetlerin yapıldığı düzlüklere denilmektedir.

Tektonik (Çöküntü) Ovaları

Fay hatlarından kaynaklı oluşmuş çöküntülere akarsuların alüvyon taşıması sonucu oluşmuşlardır. Bölgelere göre tektonik ovaları şöyle sıralayabiliriz.

Ege Bölgesi:Soma Ovası, Bergama Ovası, Turgutlu Ovası, Akhisar Ovası, Salihli Ovası, Torbalı Ovası, Söke Ovası, Alaşehir Ovası, Ödemiş Ovası, Yeni Pazar Ovası ve Koçarlı Ovası.

Marmara Bölgesi:Adapazarı Ovası, Balıkesir Ovası, Mustafa Kemalpaşa Ovası, Bursa Ovası, Ergene Ovası ve İnegöl Ovası.

Akdeniz Bölgesi:Amik Ovası ve Kahramanmaraş Ovası.

Karadeniz Bölgesi:Bolu Ovası, Düzce Ovası, Sulu Ova, Tosya Ovası, Taş Ova, Merzifon Ovası, Erbaa Ovası, Niksar Ovası, Zile Ovası, Turhal Ovası ve Artova.

Doğu Anadolu Bölgesi:Elazığ Ovası, Malatya Ovası, Varto Ovası, Karlıova, Hınıs Ovası, Elbistan Ovası, Iğdır Ovası, Erzurum Ovası, Erzincan Ovası, Yüksekova, Pasinler Ovası ve Tercan Ovası.

İç Anadolu Bölgesi:Kayseri Ovası, Konya Ovası, Develi Ovası, Aksaray Ovası, Eskişehir Ovası ve Çubuk Ovası.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi:Ceylanpınar Ovası, Suruç Ovası, Birecik Ovası ve Harran Ovası.

Delta Ovaları

Türkiye’nin ovaları içinde bolca bulunan delta ovası, akarsuyun aşındırarak taşıdığı alüvyal malzemelerin deniz kıyısına biriktirmesi sonucu oluşan bir ova çeşididir.

&#;Akarsu yoksa delta ovası da yoktur.
&#;Gelgit yani medcezir olayının olmaması gerekir.
&#;Deniz kıyısında derinliğin fazla olmaması gereklidir.
&#;Akarsuyun bolca alüvyal malzeme taşıması gerekmektedir.
&#;Deltanın oluşacağı kıyıda güçlü akıntıların olmaması gerekir.
&#;Akarsu havzasındaki arazinin jeolojik yapısının kolay aşınabilen tabakalardan oluşması gerekir.

Ege Bölgesi: Balat ovası (Büyük Menderes ile), Selçuk – Efes ovası (Küçük Menderes ile), Menemen ovası (Gediz ile), Dikili ovası (Bakırçay ile) Ege bölgesinde bulunan delta ovaları içindedir.

Akdeniz Bölgesi: Çukurova (Seyhan ve Ceyhan ile) ve Silifke ovası Akdeniz bölgesinde bulunan delta ovalarıdır.

Karadeniz Bölgesi: Bafra ovası (Kızılırmak ile) ve Çarşamba ovası (Yeşilırmak ile) Karadeniz bölgesinde yer alan delta ovalarıdır.

Karstik Ovalar

Kalkerli toprakların erimesi sonucunda oluşan ve tamamı Akdeniz bölgesinde bulunan ovalara Karstik Ovalar denir. Karstik ovaların diğer adına Polye Ovaları denir.

Eski Göl Yeri Ovaları

İç Anadolu bölgesinde yaygın olarak bulunan bu ova çeşidi, göl olan yerlerin sularının zamanla çekilmesiyle oluşan çanakların, sel ve akarsuların taşıdığı alüvyal malzeme ile dolması sonucu oluşmuştur.

Lav Örtüsü Ovaları

Volkanizmanın hareketleri sonucu ortaya çıkan ovalardır. En yaygın Doğu Anadolu bölgesinde bulunur. Muradiye ovası, Malazgirt ovası ve Çaldıran ovası lav örtüsü ovalarına örnektir.

Dağ Eteği Ovaları

Türkiye’nin ovaları içinde inceleyeceğimiz son ova çeşidi olan dağ eteği ovaları, dağlık bölgede taşınan malzemelerin dağın eğiminin az olduğu yerlerde birikmesi sonucu ortaya çıkan ovalardır.

Dünyanın var olduğu günden beri geçirdiği değişiklikler dört jeolojik zaman başlığı altında incelenir. Jeolojik dönemlerin önemi, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle dünyaya fiziksel görünümünü kazandıran yeryüzü şekillerinin oluşmasını açıklamasıdır. Dünyada ve Türkiye'deki yeryüzü şekillerini ve yeryüzü şekilleri konu anlatımını sizler için derledik.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ NELERDİR?

Yeryüzü şekilleri, yıllar içerisinde meydana gelen doğa olaylarının (Rüzgar, sel, volkanik patlamalar, depremler, heyelanlar, buzulların erimesi vb.) etkisiyle yer kabuğunun üzerinde oluşan şekillere denir. Bu şekiller kara parçalarında ve su kütlelerinde oluşmuştur. İlk defa ilkokulda Sosyal Bilgiler dersi içinde duyduğumuz yeryüzü şekilleri konu anlatımı lisede çok daha detaylı olarak karşımıza çıkar.

Yeryüzü şekilleri:

• Dağ
• Ova
• Plato
• Tepe
• Körfez
• Kıyı
• Burun
• Koy
• Boğaz
• Göl
• Akarsu
• Delta
• Vadi
• Deniz

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ İNCELEYEN BİLİM DALI NEDİR?

Yeryüzü şekillerini inceleyen bilim dalına Jeoloji, yeryüzü şekilleri üzerine çalışmalar yapan bilim insanlarına ise Jeolog denir.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ GÖSTEREN HARİTA NEDİR?

Yeryüzü şekillerini gösteren haritalara fiziki harita denir. Fiziki haritalarda amaç sınırları belirtmek değil yeryüzü şekillerini göstermektir. Yeryüzü şekillerine ait bilgilerin haritaya aktarılmasında kullanılan bazı yöntemler bulunur. Şimdi yeryüzü şekillerine ait bilgilerin haritaya aktarılmasında kullanılan yöntemlerden bahsedeceğiz.

Tarama yöntemi: Tarama yönteminde eğim dikkate alınır. Eğime göre çizgiler kalınlaşır ve incelir. Yükseltinin fazla olduğu yerde çizgiler sık ve kalın, yükseltinin az olduğu yerlerde çizgiler az ve seyrektir.

Renklendirme Yöntemi: Yükseltinin oranına göre renklendirme yapılır. Düzlükler yeşil tonlarıyla, yükseltiler kahverengi tonlarıyla, okyanuslar ve denizler ise mavi tonlarıyla gösterilir. Yükseltiye göre renkler koyulaşır.

Gölgelendirme Yöntemi: Yükseltiler ve düzlükler 45 derecelik açıyla ışık verilerek gösterilir. Işık alan yerler açık renkle ışık almayan yerler ise koyu renkle gösterilir.

Kabartma Yöntemi: Yeryüzü şekillerinin makete döndürülerek gösterildiği haritalardır. Üç boyutludur.

İzohips Yöntemi: Yeryüzü şekillerini göstermek için en sık kullanılan harita yöntemlerinden biridir. Eş yükselti eğrisi yöntemi olarak da geçer. Deniz seviyesi dikkate alınır. İç içe geçen kapalı eğriler kullanılır. Yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü yansıtır. Alçak yerler geniş izohips halkalarıyla yüksek yerler ise dar izohips halkalarıyla gösterilir. Yüksek dağların tepe noktaları noktayla gösterilir. İki izohips halkası kesişmez. İzohips yönteminde eğimi göstermek için halkaların sıklaştırıldığını ya da seyrekleştirildiğini görürüz. İzohips halkaları sıklaşıyorsa eğim artar.

TÜRKİYE'NİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ NELERDİR?

Dağlar

Kıta hareketlerinin sonucu olarak yaşanan kıvrılmalar ve kırılmalar sıra dağları oluşturur. Türkiye, Alp-Himalaya kıvrım dağları içinde yer alır.

Türkiye'deki Kıvrım dağları: Kuzey Anadolu Dağları, Toros Dağları.

Türkiye'deki kırık dağlar: Menteşe Dağları, Kaz Dağları, Kazak Dağları, Madra Dağları, Yund Dağları, Boz Dağlar.

Volkanik patlamalar sonucu oluşan yükseltiler Volkanik dağlar denir.

Türkiye'nin Volkanik Dağları: Ağrı Dağı, Tendürek Dağı, Nemrut Dağı, Süphan Dağı, Erciyes Dağı, Hasan Dağı, Karadağ, Karacadağ, Melendiz Dağı, Kula Tepeleri, Uludağ, Karacadağ, Köroğlu Dağları, Hassa dağları.

Platolar

Akarsular tarafından oluşan yükseltilerdir. Volkanik patlamalar sonucu ortaya çıkan lavların oluşturduğu platolar Volkanik platolar (Erzurum-Kars Platosu ve Ardahan Platosu), kayaçların akarsularla aşındırılması sonucu oluşan platolara Karstik platolar (Taşeli ve Teke Platosu), kumlu, killi veya kalker özelliğe sahip toprakların akarsular tarafından aşındırılmasıyla oluşan platolara Tabaka Düzlüğü Platoları (Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Uzunyayla ve Yazılıkaya, Gaziantep ve Şanlıurfa platoları), rüzgar ve akarsuların aşındırdığı platolara Aşındırma Platoları (Çatalca-Kocaeli Platosu, Perşembe Platosu) denir.

Ovalar

Akarsuların taşıdığı alüvyonlar bir arada birikerek çok büyük düzlükler olan ovaları oluşturur.

Türkiye'deki Tektonik Ovalar fay hatlarının neden olduğu çöküntülerle ortaya çıkmıştır. Türkiye bir tektonik ovalar cennetidir dense fazla olmaz.

Soma Ovası, Bergama Ovası, Turgutlu Ovası, Akhisar Ovası, Salihli Ovası, Torbalı Ovası, Söke Ovası, Alaşehir Ovası, Ödemiş Ovası, Yeni Pazar Ovası ve Koçarlı Ovası, Adapazarı Ovası, Balıkesir Ovası, Mustafa Kemalpaşa Ovası, Bursa Ovası, Ergene Ovası, İnegöl Ovası, Amik Ovası, Kahramanmaraş Ovası, Bolu Ovası, Düzce Ovası, Sulu Ova, Tosya Ovası, Taş Ova, Merzifon Ovası, Erbaa Ovası, Niksar Ovası, Zile Ovası, Turhal Ovası, Artova, Elazığ Ovası, Malatya Ovası, Varto Ovası, Karlıova, Hınıs Ovası, Elbistan Ovası, Iğdır Ovası, Erzurum Ovası, Erzincan Ovası, Yüksekova, Pasinler Ovası, Tercan Ovası, Kayseri Ovası, Konya Ovası, Develi Ovası, Aksaray Ovası, Eskişehir Ovası, Çubuk Ovası, Ceylanpınar Ovası, Suruç Ovası, Birecik Ovası ve Harran Ovası.

Türkiye'deki Delta Ovaları

Akarsular tarafından taşınan alüvyonlar deniz kıyılarında birikirse Delta ovaları ortaya çıkar. Türkiye'nin Delta ovaları Balat Ovası, Selçuk-Efes Ovası, Menemen Ovası, Dikili Ovası, Çukurova, Silifke Ovası, Bafra Ovası, Çarşamba Ovası.

Türkiye'deki Karstik Ovalar

Kalker, alçıtaşı, kayatuzu açısında zengin toprakların olduğu bölgelerde oluşan ovalardır. Acıpayam Ovası, Tefenni Ovası, Korkuteli Ovası, Muğla Ovası, Elmalı Ovası ve Kestel Ovası.

Göller

Türkiye'deki göller de oluşma şekillerine göre ayrılır. Tektonik Göller (Tuz Gölü), Volkanik Göller, Karstik Göller, Buzul Gölleri, Set Gölleri(Van Gölü), Baraj Gölleri.

Vadiler

İki dağ arasında oluşan çukurlara denir. Türkiye'deki vadiler Ağasar Vadisi, Ballıkayalar, İmerhev Vadisi nözü Vadisi, Kelebekler Vadisi, Kelkit Vadisi, Koramaz Vadisi, Zelve Vadisidir.

DÜNYA'NIN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ NELER?

Dünyanın yeryüzü şekilleri içinde Türkiye'den farklı olarak çöller, adalar, bataklıklar da bulunur.

AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ NELERDİR?

Vadiler, platolar, peri bacaları, şelaleler, kırgıbayır, peneplen akarsuların oluşturduğu yeryüzü şekilleridir.