Yer Yon Zarflari

Fiillerden, fiilimsilerden, sıfatlardan veya kendiyle aynı görevdeki kelimelerden (zarflardan) önce gelerek onların özelliklerini, zamanını, yönünü, miktarını belirten sözcüklere zarf (belirteç) denir.

Zarfların Özellikleri

> Zarflar da tıpkı sıfatlar gibi tek başlarına kullanıldıklarında isim görevindedir. Zarf görevini cümle içerisinde kullanımına bağlı olarak kazanır.

Bir sözcük fiille bağlantılıysa, fiili niteliyorsa zarf; isimle bağlantılı olup ismi niteliyorsa sıfat görevindedir.

> Cümle içerisinde genelde zarf tümleci olarak kullanılırlar.

> Zarflar; durum zarfı, zaman zarfı, miktar zarfı, yer-yön zarfı ve soru zarfı olmak üzere beşe ayrılır:

1. Durum Zarfları

Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin durumunu, özelliğini veya sebebini belirten zarflardır. Fiille sorulan &#;nasıl?&#; veya &#;neden, niçin, niye?&#; sorularına cevap verir.

2. Zaman Zarfları

Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin zamanını belirten zarflardır. Fiille sorulan &#;ne zaman?&#; sorusuna cevap verir.

3. Yer-Yön Zarfları

Fiilleri veya fiilimsileri yer-yön bakımından belirten zarflardır. Fiille sorulan &#;nereye?&#; sorusuna cevap verir. Yön zarfları yalın (ek almamış) halde kullanılırlar. &#;Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri, öte, beri, doğru&#; en çok kullanılan yön zarflarıdır.

UYARI Yer-yön zarfları çekim eki almazlar, çekim eki aldıklarında zarf olmaktan çıkarak isim olurlar.

UYARI &#;Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri, öte, beri, doğru&#; gibi kelimelerin zarf olabilmesi için bir fiilin yönünü belirtmeleri, bir fiille bağlantılı olmaları gerekir. Eğer bu sözcükler bir isimle bağlantılıysa sıfat görevinde kullanılmış olurlar.

4. Miktar (Azlık-Çokluk) Zarfları

Bir fiilin, bir sıfatın veya kendi türünden bir sözcüğün (zarfın) miktarını, ölçüsünü belirten zarflardır. Fiille, sıfata veya zarfa sorulan &#;ne kadar?&#; sorusuna cevap verir. &#;Az, çok, daha, çokça, kadar, bu kadar, biraz, oldukça, pek, pek çok, en, en çok, fazla, epey, epeyce, bayağı&#; en çok kullanılan miktar zarflarıdır.

5. Soru Zarfları

Fiilleri veya fiilimsileri soru bakımından belirten zarflardır. Bir cümlede zarfları bulmak için kullandığımız &#;nasıl, neden, niçin, niye, ne (eylemin nedenini sormak için kullanılıyorsa), ne zaman, nereye, ne kadar?&#; cümle içerisinde yer aldıklarında soru zarfı olur.

UYARI &#;Nasıl, ne?&#; gibi soruların zarf olabilmesi için bir fiile veya fiilimsiye yöneltilmeleri gerekir. Eğer bu sorular bir isme yöneltilmişse sıfat görevinde kullanılmış olurlar.

eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar

YER YÖN ZARFLARI, ÖZELLİKLERİ (1) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

Eylemin yerini yönünü belirtirler.

Fiilleri veya fiilimsileri yer-yön bakımından belirten zarflardır.

Genelde kullanılanlar: “yukarı, aşağı, ileri, geri, içeri, dışarı, öte, beri…”

Yer-yön zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere “Ne yöne, Ne tarafa?” soruları yöneltilir.

Örnekler:

Bir anda ileri atıldı.

Öte git.

İçeri buyurun.

Geri çekilin.

*Aşağı tükürsen sakal,yukarı tükürsen bıyık.

*Küçücük çocuğu hemen yukarı çıkardık.

*Odasının penceresinden içeri baktım.

*Biraz yürüdükten sonra geri dönmüş.

*Araba çok fazla ileri gitmiş.

*Az beri gelirsen arkadaşında oturur.

UYARI:Yer-yön zarfları çekim eki alırsa adlaşır.

*Işık,perdenin kenarından içeri sızıyordu.(Z)

*Işık,perdenin kenarından içeriye sızıyordu.(A)

UYARI:Bazı yer-yön zarflarını işaret sıfatları ile karıştırmamak gerekir.

*Aradığını yukarı katta bulamayınca yukarı çıkmış. (İlki sıfat, 2. si zarf)

*Aşağı mahallede gürültü olunca,apartman sakinleri aşağı inmiş.  (İlki sıfat, 2. si zarf)

*İçeri zili çalınca öğrenciler içeri girdi.  (İlki sıfat, 2. si zarf)

Az önce dışarı çıktı.

Adam bir adım geri çekildi.

İleri atılıp sellercesine, göğsünden vurulup tam ercesine.

Bırak bekle, asansör yukarı çıkıyor.

Yer-yön Zarfının Özellikleri:

-Yer-yön bildiren sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka bir eylemi ya da eylemsiyi göstermesi gerekir. Aksi halde bunlar başka bir sözcük oluşturur.

-Bir adın önüne gelerek adı etkilerse sıfat olur.

Örnek:

Yukarımahalle, aşağıkat, ileriadım

Sıfat       Ad        Sıfat  Ad  Sıfat  Ad

-Ad durum ekleriyle çekimlenirse ad olur.

Örnek:

İçeriye bir yabancı girdi.

    Ad

Biraz geriye git.

            Ad

Dışarıda kar, içeride sımsıcak bir hava vardı.

   Ad                Ad

-Bir yer ve yön adı olarak kullanılırsa, tür yönünden yine ad olur.

Örnek:

Dışarısı çok kalabalıktı.

   Ad

Aşağısı oldukça sessiz ve sakindi.

    Ad

-Görüldüğü gibi yer ve yön (bilgi seafoodplus.info) gösteren “içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri, ileri, geri” gibi sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka ad durum eklerinden birini almamış ve çoğalmamış olarak eylemlerin önünde kullanılmaları gerekir.

ZARFLAR (BELİRTEÇLER) (ÖZET ANLATIM)

Fiillerin fiilimsilerin sıfatların ya da kendisi gibi zarf olan sözcüklerin anlamlarını “yer-yön, ölçü-miktar, durum, zaman ve soru” kavramlarıyla açıklayan sözcüklerdir.

1)DURUM ZARFLARI

Fiilleri veya fiilimsileri, nitelik, sebep, kesinlik, olasılık, yineleme, yaklaşıklık gibi anlamlarla belirten zarflardıseafoodplus.info nasıl sorusunu sorarak buluruz.

*Manş denizini yüzerek geçti (N)

*Bu gece yıldızlar pırıl pırıl yanıyordu (N)

*Öfkeyle kalkan, zararla oturur.(N)

*Ağlamaktan göz pınarları kurudu (S)

*Tüm bu acılara onu sevdiği için katlanıyor(S)

*Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek(K)

*Bahar rüzgarının şarkısı hiç susmaz burada (K)

*Şu an belki kuşlar bizim şarkımızı söylüyordur(O)

*Adana ‘ya geldiğinde herhalde bizimle kalır(O)

UYARI:Bazı durum zarflarını niteleme sıfatları ile karıştırmamak gerekir.

*Büyük insanlar her zaman büyük düşünür.

*Soğuk insanlara ben de soğuk davranırım

*İyi bir üniversiteyi kazanmak için sınavlara iyi çalışmalısın.

Yukarıdaki cümlelerde ilk altı çizili sözcük sıfat ikincisi ise zarftır.

2)YER-YÖN  ZARFLARI (Nere(ye)?)

Fiilleri veya fiilimsileri yer-yön bakımından belirten zarflardır.

*Aşağı tükürsen sakal,yukarı tükürsen bıyık.

*Küçücük çocuğu hemen yukarı çıkardık.

*Odasının penceresinden içeri baktım.

*Biraz yürüdükten sonra geri dönmüş.

*Araba çok fazla ileri gitmiş.

*Az beri gelirsen arkadaşında oturur.

UYARI:Yer-yön zarfları çekim eki alırsa adlaşır.

*Işık,perdenin kenarından içeri sızıyordu.(Z)

*Işık,perdenin kenarından içeriye sızıyordu.(A)

UYARI:Bazı yer-yön zarflarını işaret sıfatları ile karıştırmamak gerekir.

*Aradığını yukarı katta bulamayınca yukarı çıkmış. (İlki sıfat, 2. si zarf)

*Aşağı mahallede gürültü olunca,apartman sakinleri aşağı inmiş.  (İlki sıfat, 2. si zarf)

*İçeri zili çalınca öğrenciler içeri girdi.  (İlki sıfat, 2. si zarf)

3)ZAMAN  ZARFLARI (Ne zaman?)

Fiillerin veya fiilimsilerin anlamını zaman bakımından sınırlandıran sözcüklerdir.

*Onu daha önce hiç böyle görmemiştim.

*Mehtabı seyrederdik geceleyin buralarda.

*Bu akşam rüyamda Leyla’yı gördüm.

*Biz her gece uğultularını dinlerdik rüzgarların.

*Benim doğduğum köyleri geceleri eşkıyalar basardı.

*Bugün çalışan, yarın rahat eder.

UYARI: Bazı zaman anlamlı sözcükler belirtme durum ekini alırsa adlaşırlar.

*Bu akşam akşamı seyredeyim bakışlarında. (Altı çizili sözcük artık isimdir)

*Ne sabahı göreyim,ne sabah görüneyim. (Altı çizili sözcük artık isimdir)

4)ÖLÇÜ-MİKTAR ZARFLARI (Ne kadar)

Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları veya kendisi gibi zarf olan sözcükleri ölçü-miktar bakımından sınırlandıran sözcüklerdir.

*Çok bilen çok yanılır.

*Sen burada biraz bekle.

*En güzel yıllarımı onun için harcadım. ( “en” bu cümlede sıfatın zarfıdır)

*Daha güzel bir dünya için çok çalışmalıyız. ( “daha” bu cümlede sıfatın zarfıdır)

*Sahilde fazla güneşlendiği için yanmış.

*Soruları çözerken daha dikkatli olmalısın. ( ”daha” bu cümlede “dikkatli olmak” birleşik fiilinin zarfıdır)

UYARI:Bazı nicelik zarflarını sayı sıfatları ile karıştırmamak gerekir.

*Çok insan bunu başarmak için çok çalışıyor.

*Fazla para insanı fazla rahatsız eder.

UYARI: “Daha” sözcüğü bir fiilin önünde olduğunda zaman zarfı, kendi gibi zarf olan bir sözcüğün önünde (bilgi seafoodplus.info) olduğunda ölçü-miktar zarfı olur.

*Daha iyi bir insanı bulabilmek için daha evlenmemiş. (İlki ölçü-miktar zarfı, ikincisi zaman zarfı)

*Bizimle daha sakin konuşuyordu. (ölçü-miktar zarfı)

*Eve daha gelmemiş. (Zaman zarfı)

5) SORU  ZARFLARI

Fiilleri ya da fiilimsileri soru yoluyla açıklayan sözcüklerdir.

*Ne zaman bu hayaller bir gün gerçekleşecek?

*Neden böyle düşman görünürsünüz,

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?

*Bu viran yerde nasıl yaşıyorsunuz?

*Yolun bitmesine ne kadar kaldı?

*Ne zaman bir köy türküsü duysam,

Şairliğimden utanırım.”

*Niçin gökyüzü bu kadar mavi görünür?

*Neden saçların beyazlamış arkadaş?

UYARI: “Ne” soru sözcüğü cümle içinde soru sıfatı ve soru zamiri olarak kullanılacağı gibi soru zarfı da olabilir.

*O karanlık sularda ne gördün?(Zamir)

*Hiçbir şey olmamış gibi ne susuyorsun?(Zarf)

*Benimle ne konuda konuşacaksın?(Sıfat)

*Gel ecel,ne korkarsın sarı çehremden benim? (Zarf)

*Aşık dediğin Mecnun misali kördür,

Ne bilsin,alemde ne mevsimdir.(Zarf-zamir)

*Ne ağlarsın benim zülfü siyahım.(Zarf)

*Şu dünyada ben ne insanlar gördüm. (Sıfat)

UYARI: “Nasıl” soru sözcüğü bir ismi belirtirse soru sıfatı, fiil ya da fiilimsiyi belirtirse soru zarfı olur.

*Onun nasıl bir insan olduğunu nasıl anlayabilirim? (İlki sıfat, ikincisi zarf)

*Gurbette nasıl bir hayat sürdüğünü nasıl bilmiyorsun? (İlki sıfat, ikincisi zarf)

ZARFLAR VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ UYARILAR

-Dilimizde kesinlik anlamı taşıyan “şüphesiz, elbette, mutlaka, asla, kuşkusuz” gibi sözcükler, bu anlamlarla eylemi pekiştirdiğinde kesinlik zarfı oluşturur.

Örnek:

Doğacaktır, elbet sana vadettiği günler Hakk’ın.

Benimle bir daha asla böyle konuşma!

Şüphesiz tüm söylenenleri anlıyor.

-Eylem ve eylemsilere tekrar anlamı veren, onların yinelendiğini gösteren “tekrar, bir daha, gene, sık sık, çoğu kez, arada bir, bazen, yine” gibi sözcükler yineleme zarfı yaratır.

Örnek:

Bu konuyu tekrar ele almalıyız.

Kar yine savrula savrula yağıyordu.

Çocuk ikidebir babasından para istiyor.

-Eyleme olasılık anlamı katan “belki, herhalde..” sözcükleri olasılık zarfı olarak adlandırılır.

Örnek:

Belki yarın, belki de yarından sonra gelir.

Herhalde toplantıda konuşulanları hiç dinlemedin.

-Eylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayan (bilgi seafoodplus.info) “artık, ancak, yalnız” sözcükleri sınırlama zarfı adını alır.

Örnek:

Artık bu sıkıntıya dayanamıyorum.

Bu işi ancak üç gün sonra bitirebilirim.

Beni yalnız sen anlarsın.

-Genellikle bir soruya karşılık olarak kullanılan “evet, hayır” sözcükleri onaylama zarfı adını alır.

Örnek:

-  Kitap okur musun?

-    Evet.

-    Sen de gittin mi?

-    Hayır.