Yeryüzü Şekillerini Gösteren Harita

eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >coğrafya dersi ile ilgili konu anlatımlar

HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ (İZOHİPS, İZOBAT) (COĞRAFYA KONU ANLATIMI)

1. RENKLENDİRME YÖNTEMİ

Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

Yükselti basamakları (m)

 Kullanılan Renkler

 Yeşil

 Açık Yeşil

 Sarı

 Turuncu

 Açık Kahverengi

ve üzeri

 Koyu Kahverengi

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler. Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir. Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır. Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir.

2. GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ

Yer şekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır. Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

3. TARAMA YÖNTEMİ

Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yer şekilleri gösterilir.

Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur. Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur. Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılır. Fazla kullanılmayan bir yöntemdir.

4. KABARTMA YÖNTEMİ

Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir. Bu yöntem, yer şekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar. Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır.

5. İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ) YÖNTEMİ

Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ

-İç içe kapalı eğrilerdir.

-Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.

-En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.

0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer.

-İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı  (equidistans) haritanın tamamında aynıdır.

NOT:İzohipsler arasındaki yükselti farkını  haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.

-Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.

-Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.

-İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.

-İzohipsler birbirini kesmezler.

-Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips  aynı  yükselti değerlerine sahiptir.

-Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır

-Eş yükselti eğrilerinin sık  geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek  geçtiği yerlerde eğim azdır.

İzohips Eğrilerinin Sık Geçtiği Yerlerde:

-Eğim fazladır.

-Akarsuların akış hızları fazladır.

-Akarsuların aşındırma gücü fazladır.

-Akarsuların aşındırması derine doğrudur.

-Kıta sahanlığı dardır.

-Dağa tırmanma zordur.

-Zirveyle etek arasındaki mesafe azdır.

İzohips Eğrilerinin Seyrek Geçtiği Yerlerde:

-Eğim azdır.

-Akarsuların akış hızları azdır.

-Akarsuların aşındırma gücü azdır.

-Akarsuların aşındırması yana doğrudur.

-Kıta sahanlığı geniştir.

-Dağa tırmanma kolaydır.

-Zirveyle etek arasındaki mesafe fazladır.

İZOHİPS HARİTALARINDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ:

seafoodplus.info (Doruk, Zirve):

İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.

seafoodplus.info:

İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.

seafoodplus.info:

İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir.

seafoodplus.infoç:

Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır.

5. Sırt:

İki yamacın  birleştiği yüksek seafoodplus.infos haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar.

6.Çanak:

Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağın başladığı  yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek  olan eğrileri  kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır.

seafoodplus.info:

Akarsuların  denizi  doldurmaları  sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi  denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir.

8.Kıyı Çizgisi:

Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir.

Plato:

Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir.

Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür.

Falez (Yalıyar):

Dik yamaçlı  kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır.

İZOHİPS HESAPLAMALARI EĞİM HESAPLAMALARI

Arazideki yükseklikler ve çukurluklar dikkate alınmadan,her yer düzlük kabul edilerek elde edilir. Türkiye’nin   gerçek alanı  = km² Türkiye’nin izdüşüm alanı = km’dir. Fark= km² Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki farkın fazla olması yer şekillerinin engebeli olduğunu göseafoodplus.infoın fazla olması ise engebeli alanların fazla olmadığını gösterir.Türkiye’de farkın fazla olması engebeli bir arazi yapısına sahip olduğunu gösterir.

Eğim Hesaplama

İki nokta arasındaki yükselti farkının, yatay uzaklığa oranına eğim denir.

FORMÜL:

Formülün Açıklaması: Eğim değeri yüzde (%) olarak isteniyorsa bu oran ile, binde (‰) olarak isteniyorsa ; derece ( o ) olarak isteniyorsa 60 ile çarpılır. Eğim hesaplamalarında birimler metre cinsinden alınır. Özellikle yatay mesafe genelde km cinsinden verilir. Km verildiğinde () üç sıfır ekleyerek birimi metreye çeviririz.

Soru: A - B arasındaki uzaklık 1 / ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır?

Çözüm:

A B arasındaki gerçek uzaklık;

4 X 6 = 24 km olduğuna göre,

Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) X

Eğim = / X

Eğim = %o 50'dir.

Uyarı: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken ile, binde (%o) olarak hesaplanırken ile çarpılır.

Gerçek Uzunluğu Hesaplama:

Gerçek uzunluk, yani arazi üzerindeki uzunlukluktur.

FORMÜL:

Gerçek Uzunluk = Ölçek (Payda) X Harita Uzunluğu

Soru: 1 / ölçekli bir haritada A - B kentleri arası 8 cm ölçülmüştür. Buna göre iki kent arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç km'dir?

Çözüm:

Gerçek Uzunluk = Ölçek X Harita Uzunluğu

Gerçek Uzunluk = X 8

Gerçek Uzunluk = cm = 68 km'dir.

Soru: 1 / ölçekli bir haritada A-B noktaları arasındaki uzaklık 12 cm ölçülmüştür. Aynı uzaklık 1 / ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir?

Çözüm:

1 / ölçekli haritada 12 cm'lik uzaklık, 1 / ölçekli haritada x cm gösterilir.

Ölçekler arasında / oranı bulunduğuna göre harita uzunlukları arasında 12 / x oranı vardır.

x = X 12 / = 6 cm'dir.

İzdüşümsel Alanın Hesaplanması:

İzdüşümsel alan, yer şekillerinin izdüşümünün alınması ile hesaplanan alandır. Arazi üzerindeki gerçek alan hesaplamalarında ise yer şekilleri yüzölçümü dikkate alınır. Bu nedenle bir yerin izdüşümü alanı ile gerçek alanı arasındaki fark yardımıyla arazinin engebeliliği hakkında bilgi edinilebilir.

İzdüşüm alanı ile gerçek alan arasındaki fark fazla ise, arazinin engebesi de fazladır.

FORMÜL:

İzdüşümsel Alan = Ölçek (Payda)² X Haritadaki Alan

Soru: 1 / ölçekli bir haritada bir adanın kapladığı alan 15 cm² olduğuna göre adanın izdüşümsel alanı kam km² dir?

Çözüm:

İzdüşümsel Alan = (Ölçek Paydası)² X Haritadaki Alan

İzdüşümsel Alan = ()² X 15

İzdüşümsel Alan = 49 X 10¹⁰ X 15 = 7³⁵ X 10¹⁰ cm²

cm²'yi km²'ye çevirmek gerekir.

X10¹⁰ cm² = km²'dir.

Haritadaki Alanı Hesaplama

FORMÜL:

Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek (Payda)²

Soru: Gerçek alanı km² olan göl 1 / ölçekli haritada kaç cm² gösterilir?

Çözüm:

Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek² (Payda)

Haritadaki Alan = / (12)²

Haritadaki Alan = / = cm²

Uyarı: Haritalardaki alan hesaplanırken ölçek paydasının karesi mutlaka alınmalıdır.

Ölçek Hesaplama (Harita ve arazi üzerindeki uzunlukların verildiği sorularda)

FORMÜL:

Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk

Soru: Arazi üzerindeki 84 km'lik uzunluk, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm gösterildiğine göre, haritanın ölçeği nedir?

Çözüm:

Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk

Ölçek (Payda) = 7 /

Ölçek (Payda) = cm

Ölçek : 1 / 'dir.

Ölçek Hesaplama (Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda)

FORMÜL:

Ölçek (Payda) = Haritadaki Alan / Gerçek Alan

Soru: Gerçek Alanı km² olan bir göl, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm² gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?

Uyarı : Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçeği hesaplarken kare kök almayı unutmayınız.

>>>TIKLAYIN<<<

“COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORU BANKASI” SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI” SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Dağ, tepe, ova, vadi, plato vb. şekiller yeryüzü şekillerini meydana getirmektedir. Bu şekiller, haritaya aktarılırken iz düşümleri alınmaktadır. Bu nedenle düzlem üzerine çizilen ve yer şekillerini gösteren haritalarda hesaplanan alan (iz düşüm alan) ile gerçek alan arasında fark olmaktadır.

Yer şekillerini gösteren haritalardaki hataları azaltmak için çeşitli harita yöntemleri geliştirilmiştir.

Kabartma, renklendirme ve izohips bu yöntemlerin başlıcalarıdır.

1. Kabartma Yöntemi

Kabartma yönteminde (Fotoğraf ) yer şekillerinin, belirli bir uzunluk ve yükseklik ölçeğine göre maketleri yapılır. Araziyi gerçeğe daha yakın gösterebilmek için yükseklik basamakları boyanır. Yer şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir.

2. Renklendirme Yöntemi

Bu yöntemde (Harita ) yeryüzü, yükselti basamaklarına göre renklendirilerek gösterilir. Yükseltisi deniz seviyesine yakın yerler yeşil, daha yüksek yerler sarı ve en yüksek yerler kahverengi ve tonlarıyla gösterilmektedir. Denizin derinlikleri ise mavinin tonlarıyla ifade edilir. Denizin derinliği artıkça renk koyulaşır.

Renklendirme yönteminde renkler yer şekillerini değil, yükseklik basamaklarını göstermektedir. Örneğin Ege kıyılarında yer alan Kazdağı’nın en yüksek yeri metreye yakındır. Bir ovada kurulmuş olan Yüksekova’nın yükseltisi ise metreye yakındır. Yükseltileri birbirine yakın olan bu iki alan Türkiye fiziki haritasında kahverengiyle gösterilmektedir.

3. İzohips Yöntemi

Deniz seviyesine göre aynı yükseklikte bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips denir (Şekil ). İzohips haritaları bu eğrilerle çizilmektedir.

Denizin derinlikleri ise izobat adı verilen eğrilerle gösterilmektedir.

İzohips yöntemiyle çizilen haritaları anlayabilmek için bu eğrilerin özelliklerini bilmek gerekir.

a) İzohipslerin Özellikleri Nelerdir?

• Bir eğrinin her yerinde yükseklik aynıdır.
• Eğrilerin sayısı haritanın ölçeğine bağlıdır.
• Eğrilerin birbirine yaklaştığı yerlerde eğim fazla, uzaklaştığı yerlerde eğim azdır (Şekil ).

• İki eğri arasındaki yükseklik farkı haritanın her yerinde aynıdır. Örneğin iki eğri arasındaki yükseklik farkı metre ise haritanın her yerinde eğriler ’er metre aralıklarla geçer.
• Eğrilerin ‘‘V” şeklini aldığı yerler vadi veya sırttır (Şekil ). Sivri uçlar izlendiğinde yükselti artıyorsa vadi, azalıyorsa sırttır.

• İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir. Her eğri, yüksekliği daha fazla olan bir eğriyi çevreler. Ancak kapalı çanaklarda durum bunun tam tersidir. Bu tür yerler, içe doğru çizilen oklarla gösterilir (Şekil ).
• Her eğri farklı bir yüksekliği gösterdiğinden eğriler birbirini kesmez. Eğimin çok fazla olduğu falez gibi yerlerde eğriler üst üste binmiş gibi görünür.

• Doruklar nokta hâlinde gösterilir (Şekil ).
• Deniz kıyısını gösteren eğrinin yükseklik değeri ‘‘0” metredir.
• İki tepe arasındaki çukur yere boyun denir (Şekil ).
• Deltalar (Şekil ), akarsuyun denize döküldüğü yerde çıkıntı, haliç (Şekil ) ise girinti olarak gösterilir.

b) Profil Çizimi

Profiller, yer şekillerinin yandan görünümünü yansıtır. Bu tür çizimler daha çok izohips haritalarından

elde edilir. Profil çizimi aşağıdaki aşamalara göre gerçekleştirilir:

• Öncelikle izohips haritası üzerinde profili çıkarılacak iki yer arası bir doğru ile birleştirilir.
• Doğrultu ile eğrilerin kesiştiği yerler birer nokta ile işaretlenir.
• Doğrultu boyunca yükseltisi en fazla ve en az olan eğriler ile bu eğriler arasında kaç tane eğri bulunduğu belirlenir.
• Profil çizilecek bir yüzeye birbirine eşit uzaklıkta ve eğrilerin sayısı kadar doğru çizilir.
• Bu doğruların yanlarına aşağıdan yukarıya doğru artacak şekilde yükselti değerleri yazılır. Buradaki en yüksek ve en düşük yükseklik değeri, izohips haritasındaki doğrultu boyunca yükseltisi en fazla ve en az olan eğrilere göre belirlenir.
• Hazırlanan bu çizim, izohips haritasındaki doğrultunun altına gelecek şekilde yerleştirilir.
• Haritadaki A-B doğrultusunda eğriler üzerindeki noktalardan profilin çizileceği kâğıt üzerine dikmeler indirilir. Dikmeler, haritadaki ve kâğıt üzerindeki aynı yükseklikte bulunan değerleri birleştirir.
• Düzlem üzerindeki noktalar birleştirilince profil ortaya çıkmış olur (Şekil ).

Haritalar, insanların yönlendirme, keşif ve yerel özellikleri anlamak için kullandıkları önemli araçlardır. Ancak, haritaların anlaşılırlığı ve kullanılabilirliği, yer şekillerinin doğru ve etkili bir şekilde gösterilmesine bağlıdır. Haritalarda yer şekillerini göstermek için kullanılan bir dizi yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler, haritaların okunmasını kolaylaştırır ve kullanıcıların yerleri daha hızlı ve etkili bir şekilde tanımlamalarına yardımcı olur.

Bu sebeple hazırladığımız içeriğimiz haritalarda yer yüzü şekillerini göstermek için kullanılan yöntemleri açıklamaktadır. Hazırsanız eğer yeryüzü şekillerini göstermek için hangi yöntemlerin kullanıldığına bakalım.

Haritalarda Yer Şekillerini Göstermede Kullanılan Yöntemler

Haritalarda yer şekillerini göstermek için birçok farklı yöntem kullanılır. Bu yöntemler, coğrafi özelliklerin doğru ve anlaşılır bir şekilde temsil edilmesini sağlar. İşte haritalarda yer şekillerini göstermede kullanılan bazı yaygın yöntemler:

1. Renklendirme Yöntemi

Haritalarda yer şekillerini göstermek için kullanılan en yaygın yöntemlerden biri renklendirme yöntemidir. Bu yöntem, yüzey şekillerinin yükselti aralığına göre çeşitli renkler kullanarak gösterilmesini sağlar. Yer şekilleri, yeşil ve kahverengi tonlar gibi farklı renklerle temsil edilir. Daha düşük yüksekliklere sahip yerler yeşil renkle gösterilirken, daha yüksek yüksekliklere sahip olanlar kahverengi renkle belirtilir. Renklendirme yöntemi aynı zamanda denizi göstermek için de kullanılır, kıyıdan açık maviden koyu maviye doğru renk tonları kullanılarak derinlikleri temsil eder.

2. Gölgelendirme Yöntemi

Haritalarda yer şekillerini göstermek için bir diğer etkili yöntem gölgelendirme yöntemidir. Bu yöntemde, yer şekilleri 45° eğimli bir ışıkla aydınlatıldığı varsayılır ve ışık alan bölgeler boş bırakılırken, gölgede kalan bölgeler gri veya kahverengi tonlarıyla belirtilir. Gölgelendirme, haritalara üç boyutlu bir görünüm kazandırarak kullanıcılara yer şekilleri hakkında daha fazla bilgi sağlar.

3. Tarama Yöntemi

Haritalarda yer şekillerini göstermek için kullanılan bir diğer yöntem tarama yöntemidir. Bu yöntemde, yer şekilleri eğim durumuna göre değişen çizgilerle temsil edilir. Eğimi yüksek olan bölgelerde kısa, kalın ve sık çizgiler kullanılırken, eğimi düşük olan bölgelerde ince, uzun ve seyrek çizgiler kullanılır. Düz alanlar ise genellikle boş bırakılır. Tarama yöntemi, haritalarda eğim ve yükseklik farklılıklarını göstermek için etkili bir yol sunar.

4. Kabartma Yöntemi

Haritalarda yer şekillerini üç boyutlu ve gerçeğe yakın bir şekilde göstermek için kabartma yöntemi kullanılır. Bu yöntemde, yer şekilleri ölçek dahilinde küçültülerek kabartmalar yapılır. Kabartmalar, yükseltileri ve yüzey şekillerini daha belirgin hale getirir, böylece kullanıcılara detaylı bir görsel sunar. Kabartma yöntemi, dağlar, tepeler, vadiler ve diğer önemli yer şekillerini vurgulamak için kullanılır. Ancak, bu yöntem diğer yöntemlere göre daha karmaşık ve maliyetli olduğu için sıkça tercih edilmez.

5. İzohips Yöntemi

Yer şekillerini göstermek için kullanılan bir diğer yöntem izohips yöntemidir. İzohips, deniz seviyesine eşit yükseklikte olan yerlerin noktaların birleştirilmesiyle oluşturduğu bir çizgidir. İzohips çizgileri, haritada eş yükseklik seviyelerini gösterir ve kullanıcılara yükselti farklılıklarını anlamalarına yardımcı olur. İzohips yöntemi, dağlar, tepeler, ovalar ve diğer yükseklik değişikliklerini göstermek için kullanılır.

İzohips Yöntemiyle Yeryüzü Şekilleri Nasıl Gösterilir?

Boyun

Tepe ve sırtlar arasında alçakta kalan düzlüklerdir. İzohipslerin eğimlerine bağlı olarak şekillenen bu alanlar, arazi üzerinde belirgin bir aşağılık hissi verir.

Vadi

İzohips çizgilerinin tepelerden "v" şeklinde aşağı doğru inildiği yerlerdir. Vadinin eğimi, "v" şeklinin açık kısmının akış yönünü, kapalı kısmının ise kaynağın bulunduğu yönü gösterir.

Sırt

İki yamacın birleştiği ve su bölümü çizgisinin geçtiği sınırlardır. Bu noktalarda, suyun akışı farklı yönlere ayrılır ve eğimli yamaçlar oluşur.

Çanak

Çanaklar veya kapalı çukurlar, çevresine göre yükseltisi daha düşük olan alanlardır. Bu alanları tanımak için eğim yönünde bir ok işareti kullanılır ve bu ok, çukurun merkezini gösterir.

Kıyı çizgisi

Kıyı çizgisi, deniz seviyesini temsil eden sıfır metre eğrisidir. Bu çizgi, kara ile deniz arasındaki sınırları belirler ve jeolojik süreçlerin etkisiyle zaman içinde değişebilir.

Delta

Deltalar, akarsuların denize döküldüğü yerlerde oluşan üçgen şeklindeki çıkıntılardır. Bu çıkıntılar, akarsuların taşıdığı tortuların denizde biriktirilmesiyle oluşur ve genellikle verimli tarım alanları olarak kullanılır.

Haritalarda renklendirme yöntemi ne anlama gelir?

Haritalarda renklendirme yöntemi, yer şekillerini yükselti aralığına göre çeşitli renkler kullanarak göstermektir. Daha düşük yükseklikler yeşil renkle gösterilirken, daha yüksek yükseklikler kahverengi renkle temsil edilir.

Yer şekillerini gösteren haritalara ne ad verilir?

Yer şekillerini gösteren haritalara fiziki haritalar denir. Bu haritalar, yeryüzündeki fiziki özellikleri, yükseklik farklarını ve coğrafi detayları göstermek için kullanılır. Fiziki haritalar, renk skalaları ve kontür çizgileri gibi görsel göstergelerle, dağlar, nehirler, göller, vadiler ve diğer coğrafi özelliklerin şekillerini vurgular. Bu haritalar, arazi üzerindeki eğimleri ve yükseklikleri anlamak, yolculuklar planlamak, keşif yapmak ve coğrafi bilgi edinmek için yaygın olarak kullanılır.

Haritalar hangi amaçlarla kullanılır?

Haritalar, navigasyon, keşif, turizm, askeri operasyonlar gibi birçok farklı amaç için kullanılır ve insanlara yerleri anlama ve tanıma imkanı sağlar.

Haritalar

HARİTANIN TANIMI

Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün kuşbakışı görünüşünün belli bir oranda küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.

Harita bilimine kartografya adı verilir

HARİTALARIN KULLANIM AMAÇLARI

Haritalar, coğrafyanın temel ilkelerinden olan dağılış ilkesinin açıklanmasına, yardımcı olan en önemli araçtır ve bundan dolayı önem arz etmektedir.

Haritalar; yaşadığımız bölgeyi, farklı yöreleri, ülkeleri ve dünyayı tanımamıza ve bu yerler hakkında bilgi edinmemize imkân tanıyan en temel araçlardandır.
Haritalar;imar planlarının  çıkarılması, yolların yapımı için uygun yerlerin belirlenmesi, arkeoloji, coğrafya gibi birçok alanda araştırma yapılması sırasında haritalardan yararlanılır. Haritalar konularına ve ölçeklerine göre ikiye ayrılır.
Haritalar; Bir ülke ya da bölgeye yapacağımız gezilerde yanımızda bir gezi haritasının bulunması, o ülke ya da bölgenin turistik yerlerini rehber olmaksızın gezebilmemize imkân sağlar

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir:

* Kuşbakışı görünüme sahip olması

* Belirli bir küçültme oranının olması

* Düzleme aktarılmış olması

Kroki ve haritanın ortak ve farklı özelliği

Ortak özellikleri

* Kuşbakışı olarak çizilmiş olmaları

* Bir düzleme aktarılmış olmaları

Farklı özellikleri

* Kroki kabataslak yani ölçeksiz çizilir

* Haritalar ise belli bir ölçeğe göre çizilir

Harita Elemanları

Haritayı oluşturan temel unsurlar;harita başlığı,  lejant (açıklamalar),

coğrafi koordinatlar,  yön oku ve ölçektir

Ne neyi anlatır

Başlık, haritanın hangi amaçla hazırlandığını gösterir.

Lejant (açıklamalar), haritalarda kullanılan işaret ve sembollerin ne ifade ettiğini gösteren tabloya denir. Haritaların kolay anlaşılmasını sağlar. Harita anahtarı da denir.

Coğrafi koordinatlar, çizilen haritanın Ekvator ve Greenwich’e göre konumunu gösterir.

Yön oku, haritada  yönlerin gösterildiği bölümdür. Eğer coğrafi koordinat kullanılmışsa yön oku kullanılmayabilir

Ölçek, haritalardaki küçültme oranına denir. Haritalarda iki çeşit ölçek kullanılır.

Kesir Ölçek: Küçültme oranının rasyonel ifadeyle gösterilmesidir.

Çizgi (Grafik) Ölçek: Eşit aralıklara ayrılmış bir doğru üzerinde küçültme oranının gösterilmesidir. Çizgi ölçekte eşit bölmelerin her birine çentik denir.

KONULARINA GÖRE HARİTALAR

Konularına göre haritalar, kullanım amaçlarına göre genel haritalar ve özel haritalar olarak ikiye ayrılır.

1-Genel Haritalar
Toplumun geniş kesimi tarafından kullanılabilen haritalardır. Bunlara Referans haritaları da denir. Lokasyon merkezli olup bu lokasyona ait birden fazla bilgi barındıran haritalardır.
* Fiziki Haritalar; Fiziki haritalar, yeryüzün şekillerini belli renkler kullanılarak (yükseltiler için) gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır.

* Siyasi ve İdari Haritalar; Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri, bir ülkenin idari bölünüşünü, yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan uzunluk ve alan bulmada yararlanılır. Ancak yer şekilleri hakkında bilgi edinilemez.
* Topografya Haritaları
 * Atlas Haritaları da bu gruba giren haritalardır.
2-Özel Haritalar

Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalara Tematikharitalar da denir.
* Jeomorfoloji Haritaları; iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan bir bölgedeki yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti konileri, sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak gösterilir. Yer şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar renklendirilir.

* İzoterm Haritaları; Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren eğriye izoterm denir. İzotermler yardımıyla çizilen izoterm haritalarından, bir bölgedeki sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.

Sıcaklık dağılışı bu haritalarda sıcaklık basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.
* Araziden Yararlanma Haritaları; Bir bölgede arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır. Ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının, orman alanlarının, bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan alanlar hakkında bilgi edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu haritalarda gösterilir.

* Ekonomi Haritaları; Dünya'nın tamamının ya da bir bölümünün ekonomik özelliklerini gösteren haritalardır.
* Hidrografya Haritaları; Bir bölgenin su potansiyeli hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar, göl sularının özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü sayısı ve verimlilik derecesi hakkında bilgi edinilir.

* Nüfus Haritaları; Dünya'nın bütününde ya da bir bölümündeki nüfusun dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir.

* Toprak Haritaları; Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren haritalardır. 

ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR

* Büyük Ölçekli Haritalar

Ölçekleri 1 / 'e kadar olan bu haritalarda:
* Küçültme oranı azdır. 
* Ayrıntı fazladır. 
* Birim düzlemde gösterilen gerçek alan küçüktür. 
* Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı azdır. 
* Plan ve topoğrafya haritaları büyük ölçekli haritalardır. Plan, ölçeği 1/1 ile 1/ arasında olan ve yeryüzünü en ayrıntılı gösteren en büyük ölçekli haritadır. Topoğrafya haritaları ise ölçeği 1/ ile 1/ arasında olan haritalardır. Bu haritalarda yeryüzü şekilleri üzerinde yer alan doğal ve beşerî unsurlar birlikte gösterilir, eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler. 1 / 'den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.
* Orta Ölçekli Haritalar

* Ölçekleri 1 / ile 1 / arasında olan haritalardır.
* Ayrıntılar, büyük ölçekli haritalar göre daha azdır.

* Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçekleri 1 / 'dan daha küçük olan haritalarda;
* Ayrıntı en azdır. 
* Küçültme oranı en fazladır. 
* Birim düzlemde gösterilen gerçek alan büyüktür. 
* Eşyükselti eğrileri arasındaki farkı fazladır. 

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN HARİTALARA AKTARILMASI

Gerçek alan; yeryüzündeki dağların, tepelerin yani tüm engebe unsurlarının yüzeylerine göre ölçülmüş alandır.
İz düşüm alan ise engebe durumu dikkate alınmadan yani yeryüzünü tüz olarak kabul eden alandır.
Türkiye'nin gerçek alanı km² iken iz düşüm alanı ise km² dir. Aradaki yaklaşık km² engebe farkıdır. Bu fark ise yedi İstanbul'a eşit bir farktır. Bu iki fark artıkça o yerin engebe durumu artar veya azaltıkça engebe durumu azalır. Dikkat engebe ile yükseltiyi karıştırmayın. Her yükselti engebeli olmayabilir.
Haritalarda, yeryüzü şekillerini en belirgin biçimde göstermek amacıyla bazı yöntemler geliştirilmiştir.

* Tarama,
* Gölgelendirme,
* Kabartma,
* Renklendirme,
* Eşyükselti eğrisi (izohips)

Tarama yönteminde(sık-kalın-kısa X seyrek-ince-uzun çizgiler) yeryüzü şekilleri, eğime bağlı olarak kalınlığı değişen çizgilerle gösterilir. Eğimin fazla olduğu yerlerde sık, kalın ve kısa; eğimin az olduğu yerlerde ise seyrek,ince ve uzun tarama çizgileri kullanılır. Düz yerlerde bu yöntem uygun değildir.

Gölgelendirme yönteminde ( 45° açı)yeryüzü şekillerinin herhangi bir yönden 45ºlik bir açıyla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler ise koyu renklerle gölgelendirilir. Bu yöntem, yeryüzü şekillerini tek başına göstermede yetersiz kaldığı için daha çok haritacılıkta yardımcı bir yöntem olarak kullanılmaktadır.

Kabartma yöntemi(3 boyutlu) yeryüzü şekillerinin kabartmalarının

yapılarak boyanması ile elde edilen 3 boyutlu haritalardır. Bu yöntemde, yatay ve dikey ölçek olmak üzere iki tip ölçek kullanılır. Yeryüzü şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir. Ancak bu yöntemin yapımı maliyetli ve taşınması da zorolduğundan kullanım alanı dardır.

Renklendirme yöntemi(renklerin dili) ile hazırlanan haritalarda (fiziki haritalar vb.) yeryüzü şekillerinin yükselti basamakları renklerle (beyaz-mavi-yeşil-sarı-kahverengi ve bunların açık-koyu tonları) gösterilir. Yükseltisi deniz seviyesine yakın yerler yeşil, yükseltinin arttığı yerler sarı, kahverengi ve bu renklerin tonları ile gösterilir. Bu yöntemle hazırlanan haritalarda renkler, ova ve plato gibi yerleri değil sadece yükseltiyi gösterir. Ayrıca buzullar ve kalıcı karlar beyaz, su kaynakları ise mavi renkle gösterilir. Mavi renk koyulaştıkça derinlik artar.

Eşyükselti eğrisi (izohips) yöntemi, (çizgilerin dili) deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilir. Günümüzde yeryüzü şekillerinin gösterilmesinde en çok kullanılan ve en doğru sonucu veren yöntemdir.

Eşyükselti eğrilerinin özellikleri

* Kapalı eğriler şeklinde iç içe çizilir.

* Bu eğriler birbirini kesmez.

* Eşyükselti eğrisi üzerindeki bütün noktaların yükseltisi aynıdır.

* Eğriler arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır. Bu yükselti farkına ekuidistansya da eşyükselti eğrisi aralığı denir.

* Eşit aralık haritanın ölçeğine göre değişir. Küçük ölçekli haritalarda eşit aralık değeri büyüktür. Büyük ölçekli haritalarda ise eşit aralık değeri küçüktür.

* Eğimin arttığı yerlerde eğriler sık, azaldığı yerlerde ise seyrek çizilir.

* Deniz seviyesinden geçen eğriye kıyı çizgisi denir. Kıyı çizgisinin yükseltisi “0” metredir.

* Birbirini çevrelemeyen komşu iki eşyükselti eğrisinin ve akarsuyun her iki tarafındaki eğrinin yükseltisi aynıdır.

* İç içe kapalı halkalar şeklinde çizilen eğriler tepeleri gösterir.

* Dağ ya da tepelerin en yüksek noktasına zirve (doruk) denir. Eşyükselti eğrilerinde zirve, nokta ya da üçgen sembolü ile gösterilir.

* İki tepe arasında kalan alçak yerlere boyun denir.

* Vadi ve tepelerin kenarları ile sırtların her iki tarafında kalan kısımlara yamaç denir.

SINAVLAR
Öz değerlendirme bölümü: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz


Öz değerlendirme bölümü:Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz

Anasayfaya dön