Yeryüzündeki Sular 10 Sınıf

Merhaba arkadaşlar size bu yazımızda Coğrafya Konuları hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak  bilgi sahibi olabilirsiniz. Yeryüzündeki Su Kaynakları Nedir? sorusunun cevabı aşağıda sizleri bekliyor…

Dünya’daki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları ile buzullar oluştur. Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir.

Dünya’daki su kaynakları dengeli bir dağılış göstermez.Yağışların az buharlaşmanın şiddetli olduğu yerlerde su kaynakları azalırken; yağışların fazla, buharlaşmanın az olduğu yerlerde ise su kaynakları artış gösterir.

Yer yüzünde En Fazla Tatlı Suya Sahip Alanlar

–Yeryüzündeki tatlı suların %87’sini göller oluşturur.
–Bir gölün suları acı, tatlı, sodalı ya da tuzlu olabilir. Bunun nedenleri;
•Gölün gideğeninin olup olmamasıdır.
• Gölün bulunduğu arazinin özelliği
• Gölün bulunduğu yerdeki iklim özellikleri
• Gölün derinliği
• Gölün büyüklüğü
–Göl bir gideğen yardımı ile fazla suyunu gölün dışına boşaltıyorsa gölün suyu tatlı olacaktır. Fakat gölün gideğeni yok ise göldeki suda devir daim gerçekleşmediği için gölün suyu acı (sodalı, tuzlu) olacaktır.
– Yeryüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar:
• Kuzey Amerika’nın Kuzeyi (Kanada)
• Güney Amerika’ nın Kuzeyi (Amazon Havzası)
• Avrupa’nın kuzeyi ve batı kesimleri
• Asya’nın güney ve güneydoğusundaki adalar (Endonezya, Malezya,Filipinler vb.)
• Sibirya
• Orta Afrika (Kongo Havzası)
•Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım örgütünün verilerine göre dünyada en fazla tatlı su kaynağı Brezilya’da ve Rusya’da bulunmaktadır.

Yeryüzünde En Az Tatlı Suya Sahip Alanlar

–Özellikle dönenceler çevresinde yer alan çöllerde tatlı su kaynakları azdır.
–Büyük Sahra çölü (Kuzey Afrika)
–Afrika’nın doğu ve güney kısımları (Kenya, Kalahari, Zimbabwe)
–Arabistan çölleri
–Pakistan
–Polonya ve çevresi kişi başına tatlı su miktarının en az oluğu yerlerdir.
–Dünyada kişi başına düşen tatlı su miktarının en az olduğu ülke kuveyttir.

Göller

Oluşum Şekillerine Göre Göller

Doğal Göller

Tektonik: Yerkabuğu hareketleri sonucunda oluşan göllerdir.
–Hazar Denizi,Aral,Baykal,Çad,Balkaş,Nyasa,Victoria, Lut, Tuzgölleri

Buzul: Sirk çukurlarının dolması ile oluşur.
–Finlandiya, Norveç, Kanada ve Danimarka’da birçok Buzul sirk gölü bulunur.

Karstik: Karstik Kayaçların (Jips, Dolomit, Kalker) erimesi sonucunda oluşan çukurlarda biriken sular ile oluşur.
–Arnavutluk-Makedonya sınırında bulunan OHRİ gölü
–Arnavutluk-Karadağ sınırındaki İŞKODRA gölü

Volkanik
Krater: Sönmüş volkan tepelerindeki kraterlerin sular ile birikmesi ile oluşan göllerdir.
–ABD ‘deki KRATER gölü

Kaldera: Kraterin patlaması veya çökmesi sonucunda oluşan geniş çukurlar içinde oluşan göllerdir.
–Sumatra’da TOBA gölü
–Türkiye’ de NEMRUT kalderası

Maar: Yer kabuğunda sıkışan volkanik gazların patlaması ile açılan maar çukurlarına suların dolması ile oluşur.
–Türkiye’de Meke Tuzlası ve Acıgöl

Set Gölleri
Alüvyal Set: Akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde taşıdıkları alüvyalları biriktirmesi sonucu oluşan göllerdir.
Heyelan Set: Heyelanların akarsuların önlerini kapatması sonucu oluşan göllerdir.
Kıyı Set: Bir koy ya da körfezin önünün dalgalarla taşınan kumlarla kapanması sonucunda oluşan göllerdir.
Lav Set: Volkanik püskürmeler ile çıkan lavların bir vadinin önünü bir set şeklinde kapatması sonucunda oluşan göllerdir.
Moren Set: Buzulların etkili olduğu, suların önünü moren setleriyle kapatmasıyla oluşan göllerdir. Buzulların etkili olduğu İskandinav ülkelerinde ve Kanada’da görülür.

Yapay Göller (Barajlar)

Akarsuların önlerinin insanlar tarafından kapatılması sonucu oluşan göllerdir. Yapay set gölleri (barajlar), elektrik enerjisi elde etme, içme suyu temimi, su baskınlarını önlemek, tarımda sulama amacıyla kullanılmaktadır

Yer Altı Suları ve Kaynakları

Yağışlar ve yer üzerindeki suların geçirimli tabakalardan yer altına inerek geçirimsiz tabakaların eğimi doğrultusunda birleşen sulara denir. İçinde yer altı suyu bulunduran tabakaya akifer denir. Suların yeraltına sızma miktarı;

–Arazinin eğimine
–Kayaçların gözeneklilik derecesine bağlıdır.

Bol yağış alan, geçirimli arazilere sahip, eğimi az yerler yer altı suyu bakımından zengindir.  Akifer içinde biriken sular, çeşitli şekillerde yeryüzüne çıkarak kaynakları oluşturur. Kaynaklar oluştukları yerlere göre çeşitli isimler alır.

1. Karstik Kaynaklar

Kalkerli arazilerde yeraltına sızan sular yeraltında boşluklarda birikir. Bu boşluklarda biriken sular yer üzerine çıkarsa karstik kaynak diye adlandırılır. Karstik kaynaklara volküz adı da verilir.

–Genellikle çok su çıkaran karstik kaynaklardır. Bazıları büyük bir akarsu oluşturacak kadar bol su çıkarabilir.
–Suları soğuktur.
–Bol miktarda kireç içerirler.
–Genellikle içme suyu olarak kullanılmazlar (İstisnalar vardır.)
–Debileri mevsimsel olarak değişir.
–Türkiye’de en çok Akdeniz bölgesinde butarz karstik kaynaklara rastlanır

2. Vadi (Yamaç) Kaynağı

–Vadi yamaçlarından akışa geçen kaynaklardır.
–Türkiye’de dağlık yerlerde yaygındır.
–Suları soğuktur ve akımları yıl içerisinde değişir.
–Kurak mevsimlerde akarsuların kurumasını önlerler.

3. Artezyen Kaynağı

–Yüzey sularının Geçirimsiz tabakalar arasında bulunan geçirimli tabakada birikmesi ve Sondaj atılarak insan tarafındanbu suyun yüzeye çıkarılması ile oluşan kaynaklara artezyen kaynak denir.
–Suları tarımda sulama da ve içme suyu olarak kullanılır.
–Artezyen kaynakların suları soğuktur.

4. Fay Kaynağı

–Yerin derinliklerinde bulunan yer altı kaynaklarının fay kırıklarından yüzeye çıkması ile oluşur.
–Kırıklı yapının olduğu yerlerde sık rastlanır. Ör; Türkiye’de Ege
–Türkiye’de fay kaynaklarına sık rastlanır.
–Fay kaynaklarından elde edilen enerjiye Jeotermal enerji denir.
–Suları ılık ya da sıcaktır.
–Kaplıca ya da Ilıca olarak da adlandırılır.
–İçlerinde bol miktarda eriyik mineral bulunur.

5. Gayzer Kaynağı

–Volkanizmanın etkili olduğu alanlarda yer altında sıcaklığın fazla olmasından dolayı, yer altı suları kaynar ve basınçlı bir şekilde sıcak su ya da buhar olarak belirli aralıklarla fışkırır. Bu şekilde oluşan kaynaklara gayzer ismi verilir.
–Özellikle aktif volkanların görüldüğü yerlerde sık rastanır. Ör; Yeni Zellanda , İzlanda, İtalya vb.

Denizlerden Gelen Su Kaynakları 

–Suları ılık veya sıcak olur.
–Akımı (Debisi) fazla değişiklik göstermez.
–İçlerinde bol miktarda eriyik mineral bulunur.
–Su sıcaklığı çok değişmez.

10. Sınıf Coğrafya Konuları için Tıklayınız

10. Sınıfta Yer Alan Diğer Ders ve Konuları için Tıklayınız

Yeryüzeyindeki ve yer altındaki suları, Fiziki Coğrafya’nın bir alt dalı olan Hidrografya bilimi inceler.

Yeryüzünün yaklaşık %71’ini su küre denilen Hidrosfer oluşturur. Yani yeryüzündeki suların oranı karaların oranından fazladır.

Yeryüzündeki başlıca su kaynakları; okyanuslar, denizler, göller, buzullar, bataklıklar, akarsular, nehirler, dereler, çaylar ve yer altı suları oluşturur.

Yeryüzündeki sular sürekli döngü hâlindedir. Suların bir kısmı, Güneş’ten gelen enerji sonucu oluşan buharlaşma ve bitkilerin terlemesi yoluyla su buharı olarak atmosfere karışır. Su buharı, atmosferde uğramış olduğu bazı faaliyetler sonucu yoğunlaşma ile daha sonra tekrar yağış olarak tekrar yeryüzüne iner. Karalara inen yağışların bir kısmı, yer altına sızarak yer altı sularını oluştururken bir kısmı da yüzeysel akışa geçerek akarsularla göllere ve denizlere ulaşır. Suyun bu hareketine su döngüsü (hidrolojik döngü) adı verilir. Su döngüsü yoluyla dünyanın mevcut su potansiyeli, mükemmel bir şekilde sürekli yenilenmektedir. Ancak aşırı tüketim
ve kirlenme, kullanılabilir su kaynaklarının günden güne azalmasına neden olmaktadır.

Yeryüzündeki suların yaklaşık %97’si tuzlu su kaynağıdır. Tuzlu su kaynakları; okyanuslar, denizler ve bazı kapalı havzalarda oluşan tuzlu su gölleridir.

Tatlı su kaynaklarının yeryüzündeki oranı ise yaklaşık %3’tür. Bu oran, hızlı nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme, küresel ısınma ve kuraklık, aşırı ve bilinçsiz tüketim nedenleriyle günümüzde %2.5’e kadar düşmüştür.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, içilebilir ve kullanılabilir tatlı su kaynaklarının büyük bir bölümünü buzullar ve yer altı suları oluşturmaktadır.

Yeryüzündeki su kaynaklarının çok az bir kısmı içilebilir ve kullanılabilir durumdadır. Günümüzde dünya nüfusu hızla artmakta buna karşılık içilebilir ve kullanılabilir su kaynakları azalmaktadır. Bu durum, suya olan ihtiyacın her geçen gün daha da artmasına neden olmaktadır. Birçok ülke, şimdiden su sıkıntısıyla karşı karşıya kalmış vaziyettedir.

Dünya yüzeyinin yaklaşık %71’ini oluşturan suların yarım kürelere dağılışı birbirinden farklıdır. Kuzey Yarım Küre’nin %61’i, Güney Yarım Küre’nin de %81’i sularla kaplıdır. Bu durum, başta sıcaklık olmak üzere birçok coğrafi olayın yarım kürelerde farklılık göstermesine neden olmaktadır.

FacebookTwitterPinterestWhatsAppTelegramE-Posta ile paylaşYazdır