Yokuş Çıkarken Nefes Nefese Kalmak

Doç. Dr. Mehmet Emre Özpelit, daha önce yürüdüğünüz mesafeyi yürüyemiyorsanız, yokuş ve merdiven çıkmakta çok zorlanıyorsanız nedeninin kalp yetersizliği olabileceğini söyledi. 

Kalp yetersizliğini kısaca kalbimizin vücudumuza ihtiyacı olan kanı gönderememesi olarak tanımlayan Doç. Dr. Mehmet Emre Özpelit, “Kalbin pompa gücündeki azalma ile birlikte kalp yetersizliği başlar. İlk belirtiler nefes darlığı, çabuk yorulma, karın ve bacaklarda şişlik olarak karşımıza çıkar. Hastalarımız sıklıkla daha önce yürüdükleri mesafeyi yürüyemediklerini ve yokuş, merdiven çıkmakta çok zorlandıklarını belirtirler. Daha sonraki aşamalarda hastalar gece uykuda da nefes darlığı çeker, nefes alamayarak uykudan uyanırlar. Hatta zamanla düz yatamamaya, oturarak uyumaya başlarlar” dedi.

Diğer hastalıklar da tetikliyor

Birçok hastalığın kalbin iş yükünü arttırarak kalp yetersizliğine yol açabileceğini ifade eden Özpelit, en sık nedenlerin yüksek tansiyon, kalp damar hastalıkları, kapak hastalıkları, bazı ritim bozuklukları ve enfeksiyonları, doğuştan kalp hastalıkları ve genetik geçişli kalp kası hastalıkları olduğunu dile getirdi. Kalp yetersizliği tanısı konulduktan sonra hastalığın altında yatan nedenlerin araştırılması gerektiğini söyleyen Özpelit şunları söyledi: 

“Kalp yetersizliğini yapan neden düzeltilince birçok hastada kalp yetersizliği de iyileşmektedir. Ancak bazı hastalarımız kronik kalp yetersizliği ile yaşamak zorunda kalabilirler. Tedavi seçenekleri arasında ilaçlar ilk sırayı alırlar. Son yılda birçok ilaç bu amaçla geliştirilmiş ve başarılı bulunmuştur. İlaçlar hem yaşam kalitesini hem de yaşam süresini arttırırlar. Uygun ilaç tedavisine rağmen yeterli fayda görmeyen, yakınmaları devam eden hastalarda pompa gücünü arttırabilen özel çok odacıklı kalp pilleri günümüzde başarı ile uygulanmaktadır”.

Düzenli egzersiz, doğru beslenme

Kalp yetersizliği tedavisinde ilaçlar kadar etkili olan bir tedavi türünün de yaşam tarzı düzenlemek olduğunu vurgulayan Özpelit sözlerine şu şekilde devam etti:

“Kan basıncının, kan şekerinin ve kolesterolün normal aralıkta tutulması kalp sağlığı için çok önemlidir. Hasta sigara ve alkol kullanıyorsa bunların mutlaka bırakılması gereklidir. Fazla kiloların verilmesi kalbin yükünü azaltır ve yakınmaları düzeltir. Kalp yetersizliği hastaları düzenli egzersizden fayda görürler.

Hastanın durumuna göre değişmekle birlikte haftada beş gün, günde dk düzenli yürüyüş yeterlidir. Beslenme, son yıllarda çok tartışmalı ve popüler bir konu olup kalp yetersizliği hastalarında özel önem arz eder. Özellikle tuz alımının kısıtlanması birçok hastayı rahatlatır, yakınmalarını ve ödemlerini geriletir.

Ancak tuz alımı tamamen kesilmemeli, sıfırlanmamalıdır. Hastalar ne fazla ne de az su içmelidir. İçilecek su miktarı kişiye göre değişiklik gösterir ancak ortalama bir kalp yetersizliği hastası için günlük bir buçuk litre su yeterlidir.

Akdeniz tipi beslenmenin yani zeytinyağı, sebze-meyve, tahıl ve balık içeren öğünlerin kalp sağlığı için faydalı olduğu kanıtlanmıştır. Kalp yetersizliği tedavisinde hastaların yaşam tarzı değişikliklerine, ilaç tedavisine uyumları ve düzenli kardiyoloji kontrolleri ile oldukça yüz güldürücü sonuçlar alınmaktadır”.

Kalbin yeteri kadar kan pompalayamaması durumunda kalp yetmezliği ortaya çıkar. Yeteri kadar kan pompalanamaması kalp damarlarındaki darlık, kalp krizi, çarpıntılar, yüksek tansiyon gibi nedenlerle ortaya çıkabilir. Ama hiçbir neden olmasa da, her şey normalken, birdenbire kalp adalesinde bir güçsüzlük oluşabilir. Kalp boşlukları gittikçe büyür ve kalp yetmezliği gelişir. Buna kardiyomiyopati (kalp yetersizliğine neden olan kalp kası bozukluğu) denir. Bu hastalık çoğunlukla geçirilmiş viral enfeksiyonlardan sonra olur.

Kalp yetmezliğinin belirtileri nelerdir?

Çabuk yorulma, nefes darlığı, kesik kesik nefes alma, gece nefes darlığıyla uyanma, bacaklarda ve karında şişlik, göğüs ağrısı ve çarpıntı, yüksek yastıkta uyuma ihtiyacı kalp yetmezliğinin en önemli belirtileridir. Hasta özellikle şunu belirtir: "Ben merdiven çıkarken yorulmazdım, şimdi 2'nci kata çıkarken yoruluyorum." Daha ileri safhada hasta yataktayken nefes darlığı gelir. Bu artık son aşamadır. Özellikle hastaya şu soru yöneltilir: "Gece nefes darlığıyla uyanıyor musun?" Yanıt "Evet" ise bu artık kalp yetmezliğinin en ileri safhasıdır. Hasta gece korkuyla uyanır, camı pencereyi açmaya kalkar. Hatta bazen hiç yatamaz. Alçak yastıkta nefes darlığı arttığı için başının altına koyduğu yastık sayısını arttırır. Hastalar bazen hiç uyuyamayacak kadar kötüleşir, sadece yatağın kenarına otururlar. Kalp yetmezliğinin önemli bir belirtisi de bacaklarda, karın ve akciğer boşluğunda su toplamasıdır. Bu su toplaması kiloya kadar ulaşabilir.

Kalp yetmezliği nasıl tedavi edilir?

Sebebe yönelik tedavi yapmamız lazım. Önce tıbbi tedavi yapıyoruz. Bunun için idrar söktürücü ilaçlarla kalbin yükünü azaltıyoruz. Çünkü kalp yetmezliği hastalarında böbrek fonksiyonları bozulduğu için tuz tutulması olur. Tuz su tutar. Bu da hastada ciddi kalp yetmezliği, nefes darlığı, çarpıntı, uyurken korku ve panikle uyanma gibi şikâyetlere neden olur. İşte bu sırada hemen idrar söktürücüler kullanmak zorundayız. litreye çıkan kanı hemen 7 litreye indirmemiz gerekir. Kalp yetmezliğinde eğer sorunun kaynağında kapak problemi varsa, mutlaka kapakları değiştirmeliyiz. Ya da kalpte bir balon nedeniyle kalp yetmezliği oluşmuşsa bu sorunu gideririz. Bazı hastalarda kalp nakli zorunlu olabilir.

Kalp nakilleri zor yapılan ameliyatlar mıdır?

Ameliyatlar kolay ama sonrasında takibi çok zor. Çünkü ortaya hastaneye bağımlı bir hasta çıkıyor. Şu anda yılda kalp nakli yapılabiliyor. Ama yıllık ihtiyaç civarında. En büyük sorun, donör. Ayrıca ekonomik açıdan da çok fazla yük getiriyor. Kalp naklinde bir diğer sorun da kalbin kısa bir süre içinde nakledilme zorunluluğu. Mesela böbrek 48 saat kadar saklanabilir ama kalbin saat içinde nakledilmesi gerekli.

Nefes darlığının ne olduğuna, kalple ilişkisine ve diğer nedenlerine geçmeden önce, “nefes almak gerçekte nedir?” sorusunu cevaplayalım. 

Oksijen havada bulunan ve tüm yaşamsal faaaliyetlerimiz gereken hayati bir moleküldür. Vücudun enerji metabolizması için vazgeçilmezdir, olmazsa olmazdır. Mesela beynimiz oksijensizliğe sadece dakika dayanabilirken, kalp kasları oksijensiz kaldıklarında saatler içinde geri dönüşsüz hasara uğrarlarlar (infarktüs). 

İşte nefes almak aslında havadan oksijeni almaktır. Bu iş beyin, sinirler, hormonlar, diyafram kası,  göğüs duvarında yer alan solunum kasları, üst ve alt solunum yolları, akciğerler ve akciğer zarlarının rol aldığı oldukça kompleks-karmaşık mekanizmalar zincirinin ahenkle çalışması ile başarılır. Oksijen akciğerlere alındıktan sonra, burda çok ince geçirgen zarlardan geçerek kan damarlarına girer ve kırmızı kan hücreleri  (alyuvarlar) vasıtası ile kalbe, oradan da tüm vücuda ulaştırılır. Olayın bu kısmı “dolaşım” olarak adlandırılır ancak oksijenin yolculuğu açısından bakarsak; solunum ve dolaşım birbirine bağımlı ve birbirinin devamı iki mekanizmadır.

Solunum ve dolaşımın herhangi bir noktasındaki aksamalar, bozukluklar, hastalıklar, nefes darlığı ve erken yorulma olarak karşımıza çıkabilir. 

(Her ne kadar “nefes darlığı” ve “erken yorulma-yorgunluk”  sıklıkla beraber görülseler de sebep, sonuç ve yaklaşım olarak birbirlerinden ayrı durumlardır. Bu ayrım daha ziyade akademik bir konu olduğundan burada değinmemeyi tercih ediyorum.)

Bu ön açıklamalardan sonra “Nefes Darlığı’nın nedir?” sorusuna geçebiliriz. 

Nefes alıp verme işi, beynimizdeki solunum merkezimiz tarafından ritmik olarak ayarlanan, özellikle dikkatimizi yöneltmedikçe pek farkına varmadığımız, kendiliğinden yürüyen bir olaydır.  Nefes darlığı (dispne), nefesin özel çaba gerektirecek, fakında olunacak kadar zorlu, yorucu ve güçlükle gerçekleştirilebilmesi halidir. Nedensel olarak bakarsak, "oksijen açlığı" olarak da tanımlayabiliriz.

Kalp Kaynaklı Nefes Darlığı :  

Kalp kaynaklı nefes darlığında ana mekanizma çok basitleştirilmiş olarak ifade edersek, kalbin pompalayıp ileri herhangi bir sebeple gönderemediği kanın akciğerlere doğru birikmesi ya da geri kaçması(=staz)dır. Daha kolay anlaşılması için aşağıdaki şekilde de inceleyebileceğiniz üzere, kanın şöyle bir yolculuğu vardır:

Yine de biraz karmaşık olmuş olabilir. Daha da basitleştirelim.

Bu akışın herhangi bir noktada engelle karşılaşması ya da akışı tersine döndüren olaylar, engelin olduğu noktanın hemen gerisindeki alanda başlamak üzere zamanla daha arkadaki alanlara doğru ilerleyen bir basınç ve volüm artışı ile sonuçlanır.

Şöyle düşünelim:  Nehir kenarına kurulmuş bir köy, nehrin aşağı kısımlarında bir baraj, barajın her zaman belli ölçüde su geçişine izin veren bir kağağı olsun. Normal şartlarda nehir kenarındaki köyde sıkıntı olmaz. Ancak baraj kapakları sürekli kapalı kalır ve su geçişine izin vermezse, barajın gerisinde kalan alanlarda su seviyesi yükselmeye başlar ve bu uzun sürerse daha arkadaki köyü su basar.

İşte bu köyü akciğerlerimiz,  barajı da kalbimiz olarak hayal edelim. Herhangi bir sebeple baraj, suyu gerektiği gibi gönderemezse köyü su basacağı gibi, kalbimiz de herhengi bir şekilde kanı ileriye gönderemezse, gerideki akciğerlerimizi su basar, yani akciğer ödemi oluşur. Bu da akciğerin hava ile dolma ve oksijeni kana karıştırma kapasitesini azaltacağından nefes darlığına neden olur.

Kalbi hızlandıran durumlarda (yani yine benzetirsek, bahar aylarında karların erimesi ile coşan bir nehirde aynı baraj kapağı problemi varsa köyü daha kolay su basacağı gibi ) nefes darlığı daha belirgin olur.

Kalbe bağlı nefes darlığının sıklıkla nedenleri: 

Kalp Yetersizliği : Kalp kasının pompalama gücünde herhangi bir sebeple oluşan kayıp, “Kalp Yetersizliği” olarak adlandırılır. Kalp kanı ileriye (vücuda) gönderemeyeceği için, geriye doğru akciğerlere doğru birilen kan nefes darlığına sebep olur. Kalp kasında güç kaybı birçok nedene bağlı olabilirken, en sıklıkla koroner damar hastalıklarında kalbin yeterince beslenememesi ve kapak hastalıklarına bağlı kalbin genişlemesi ve elastikiyetinin kaybı sonucunda oluşur.

Kapak Hastalıkları: Kalbin içinde hızla akan kanın önünde açılması gereken kapaklar açılmazsa (en sık Mitral Kapak Darlığı ve  Aort Kapak Darlığı ) ya da kanın ters yöne kaçmasına izin vermemek için kapanması gereken kapaklar kapanmazsa (en sık Mitral Kapak Yetersizliği ve Aort Kapak Yetersizliği) kan yine akciğerlerde basınç ve volüm artışına neden olarak nefes darlığına sebep olur.

Kalp Zarı Hastalıkları: Zarlar arasına aşırı sıvı birikmesi (tamponad)  ya da yapışıklıklar olması durumunda kalp yeterince genişleyip içine yeterince kan alamayacağı için kalp yetersizliği ve dolayısıyla nefes darlığı gelişir.

Koroner Damarlar Hastalıkları: Kalp damarlarının daralma ve tıkanması ile oluşan anjina pektoris, bazen nefes darlığı olarak algılanabilir. Bu tür nefes darlığı "angina eşdeğeri" olarak adlandırılır. Ayrıca yine kalp kasının  beslenememesine bağlı oluşan pompalama yetersizliği de nefes darlığının bir nedenidir.

Kalp ritm bozukluklarıve kardiyomiyopatiler de kalp kaynaklı nefes darlığının diğer nedenleridirler.

Kalp kaynaklı nefes darlığı, hastalığın seviyesine göre ancak ileri egzersizde oluşabileceği gibi ilerlemiş hastalıkta istirahatteyken bile  görülebilir.  Ani başlayan ileri nefes darlığı ile birlikte kuru-gıcık tarzında şiddetli öksürük ve sonrasında pembe köpüklü balgam gelmesi akciğerlerin neredeyse tamamının sıvı ile dolduğunu gösterir ki bu tabloya “Akciğer Ödemi” denir. Akciğer ödemini en iyi tanımlayan ifade; “insanın kendi suyunda boğulması”dır. 

Yatar pozisyondayken gelişen nefes darlığı daha çok kalp ile ilişkilidir. Beraberinde öksürük de vardır. Gece yattıktan saat sonra gelişen nefes darlığı, genellikle kalkıp oturularak düzelir. Ataklar hafif olabildiği gibi, hırıltılı solunum, öksürük, şiddetli nefes darlığı ve beraberinde panikle de görülebilir. Bazen akciğer ödemine kadar gidebilir. Kalp yetersizliği olan kişilerde, gece yatınca merkezi kan hacminin artmasına bağlı olarak gelişir. Bacaklarda göllenmiş olan kan da gece merkezi kan sistemine eklenince, zaten sınırda çalışan kalp, yetersizliğe girer.

Diğer Nefes Darlığı Nedenleri :

Akciğer Hastalıkları: Nefes darlığının kalp hastalıkları ile beraber en sık seafoodplus.info Birçok durumda nefes darlığının  hangisinden kaynaklandığını ayırmak güç olabilir. Bazen her ikisi birlikte sebeptir. Akciğer enfeksiyonları(pnömoni), kronik bronşit, astım, akciğer embolisi, pnömotoraks, akciğer kanserleri, akciğer zarı iltihapları, sarkoidoz, akciğer hipertansiyonu ve tuberküloz nefes darlığının akciğerleri ilgili nedenleri olabilir.

Kan Hastalıkları (sıklıkla anemi), aşırı kilo (obezite), tiroid hormon bozuklukları, üst solunum yolu tıkayıcı hastalıkları, bazı nörolojik hastalıklar (myasteni, Gullian-Barre Sendromu), anksiyete (stres) bozuklukları da  nefes dalığı sebepleri arasındadır.

Sık görülen ve hastalık zannedilen bir durum da “bedensel idmansızlık”tır diyebiliriz. Hareketsiz sürekli oturarak yaşayan, arabasını işine ve evine en yakın noktaya parkeden, metroda-alışveriş merkezinde yürüyen merdiven sırası bekleyen yüzyıl insanının, çalışmayan kasları güçlerini kaybeder ve iki adım yürüyünce erkenden yorulur, nefesi daralır. Çaresi ise yürümek….

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.