kaynağı değiştir]
Ana madde: İşaret zamiri
Varlıkların yerini gösteren zamirlerdir. Türkçedeki başlıca işaret zamirleri bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, burası, şurası, orası, böylesi, şöylesi ve öylesi'dir:[1]
Genellikle yakındaki varlıklara işaret ederken bu ve bunlar; biraz uzaktaki varlıklara işaret ederken şu ve şunlar; en uzaktaki varlıklara işaret ederken o ve onlar kullanılır:
O ve onlar zamirleri, insanlar için kullanıldığında "şahıs zamiri", diğer varlıklar için kullanıldığında "işaret zamiri" olarak adlandırılır:
NOT: "O" işaret zamiri özel bir ismin yerine kullanılsa dahi küçük yazılır ve ardından gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz:[2]
İşaret zamirleri belirtili isim tamlamalarındatamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilir:
ZAMİR (ADIL)
Zamir Türleri
Yapı Bakımından Zamirler
ZAMİRLER
Zamir: İsmin yerini geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere zamir (adıl) denir.
Zamirlerin Özellikleri:
ZAMİR ÇEŞİTLERİ
Zamirler, isimlerin yerini tutma şekillerine ve yerini tuttukları isimlere göre çeşitlere ayrılırlar:
1.Şahıs Zamirleri
Şahıs isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar, bizler, sizler.
-Tamlayan eki (ilgi hâl eki)ni alabilirler; iyelik eklerini almazlar.
Bu durumda şahıs zamirleri tamlamalarda ancak tamlayan olarak kullanılabilirler.
Bu tamlamalarda sonradan tamlayan düşebilir. Çünkü tamlanandaki iyelik ekleri zaten şahıs anlamı taşımaktadır:
Bu tür tamlamalarda tamlayan vurgulanmak istenirse düşürülmez:
Tamlayan atıldığında yanlış anlaşılma olacaksa atılmaz:
ben ve sen zamirleri yönelme hâl eki (-a) aldıklarında ses değişikliği meydana gelir:
sen yerine saygı ve incelik olsun diye siz de kullanılır. Tabi bu durumda yüklem de çoğul olmalıdır.
Böbürlenmek amacıyla ben yerine biz kullanılabilir:
2. Dönüşlülük zamiri
Şahısları pekiştirerek bildiren ve fiildeki işin, özne tarafından bizzat yapıldığını ya da yapana dönüşünü bildiren zamirdir. Şahıs zamiri olarak da bilinir:
Dönüşlülük zamiri kendidir.
Bu zamir diğer zamirlerden farklı olarak bütün iyelik eklerini alabilir. İyelik eklerini üzerine hâl ekleri getirilebilir.
İyelik eki almadan tamlayan olabilir. Bu durumda belirtili isim tamlaması sayılır:
Özneyle (isim veya zamir) birlikte, pekiştirme görevinde (bizzat anlamında) kullanılır:
Fiilin özneye dönüşünü bildirir:
Tamlama hâlinde ve tek başına yapılan bir işi anlatmak için kullanılabilir:
3. İşaret zamirleri
İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
İyelik eki almazlar; diğer isim hâl eklerini alabilirler. Dolayısıyla isim tamlamalarında ancak tamlayan olabilirler.
Başlıca işaret zamirleri şunlardır: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, burası, şurası, orası, böylesi, şöylesi, öylesi
bu, şu, o, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi kelimeleri çeşitli görevlerde kullanılır:
Aşağıdaki kelimeler de hem işaret zamiri hem de sıfat olarak kullanılabilir.
Bu kelimelerin sıfat mı zamir mi olduklarını anlamak için şu soruları sorarız:
4. Belgisiz zamirler
Birden fazla simin yerini tutan ya da hangi ismin yerini tuttuğu açıkça belli olmayan zamirlerdir. Bunların çoğu, belgisiz sıfatlara çekim eki (3. şahıs iyelik ekleri) getirilerek yapılır. Sıfatla ilgisi olmayanlar da vardır.
biri, birisi, hepsi, kimi, kimisi, hepsi, tamamı, herkes, kimse, hiç kimse, çoğu, bazısı, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, her biri, öteberi, şey
Belgisiz sıfattan yapılanlar: birkaç-ı, bazı-ları, bir-i, pek çoğ-u, pek az-ı, bazı-sı, tüm-ü, bütün-ü, bir kısm-ı, her bir-i, başka-sı, hiçbir-i
filân kelimesi de olduğu gibi hem sıfat hem zamir olarak kullanılır.
Bazı ikilemelerde ikinci ve anlamsız olan kelime zamirdir.
Belgisiz zamirlerin de sıfatlardan ayırt edilme yolu bütün zamirlerde (özellikle işaret zamirlerinde) olduğu gibidir. Zaten belgisiz zamirler ek almış oldukları hâlde sıfat olarak kullanılamazlar.
Belgisiz zamirler isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:
5. Soru zamirleri
Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir. Cümledeki soru anlamı soru zamirleriyle de sağlanır.
ne, kim, hangisi, nere, kaçı
Soru zamirleri Özellikleri ve Örnekler:
Soru zamirleri cümleye soru anlamı katar, ama bazı durumlarda soru cümlesi yapmaz.
hangi ve kaç sıfatları iyelik eki alarak zamir olurlar.
Soru zamirleri hâl eklerini alabilir.
Soru zamirleri isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da olabilir.
6. İlgi zamiri -ki
benim kalemim > benimki
onun eli > onunki
Orhanın puanına nazaran Hakanınki daha yüksek.
Cemalin defteri seninkinden daha düzenli.
Türkçede üç tane ki vardır:
a. ki Bağlacı
Sadece ki biçimi vardır.
Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.
Türkçe değil, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır.
ki ile başlayan bir ara cümle asıl cümlenin içinde kısa çizgiler arasında verilebilir:
b. -ki İlgi Zamiri
Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.
Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:
c. -ki Yapım Eki
İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir.
Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken -dE hâl ekiyle birlikte kullanılır.
Sadece -ki ve az da olsa -kü şekilleri vardır:
7. İyelik zamiri
İyelik ekinin ta kendisidir. Her dil bilgisi kitabı bunu zamir olarak almaz. İsim tamlamasında tamlayan kullanılmadığı takdirde tamlanandaki bu eklere iyelik zamirleri denir.
YAPI BAKIMINDAN ZAMİRLER
Yapı bakımından zamirler dörde ayrılır:
1. Basit Zamirler: Kök hâlindeki zamirlerdir:
2. Birleşik Zamirler: Birden fazla kelimeden oluşan zamirlerdir.
3. Öbekleşmiş Zamirler: Birden fazla kelimenin değişik yollarla öbekleşerek oluşturdukları zamirlerdir.
4. Ek Hâlindeki Zamirler: İlgi ve iyelik zamirleri ek hâlindedir.
SÖZCÜK TÜRLERİ:
Fiilimsiler
a) İsim-fiiller (Ad-Eylem)
b) Sıfat-Fiiller (Ortaç)
c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiil, Ulaç)