eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
ZARF FİİL NEDİR TANIMI ÖZELLİKLERİ BAĞ FİİL ULAÇ NEDİR TANIMI ÖZELLİKLERİ ÇEŞİTLERİ (2) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Fiilleri zarf/belirteç olarak kullanabilmemizi sağlayan, fiillere getirilen eklerle yapılan fiilimsilere zarf fiil (bağ fiil, ortaç) denir.
Fiillere getirilen -ken, -alı (-eli), -madan (-meden), -ince (-ınca, -unca, -ünce), -ip (-ıp, -up, -üp), -arak (-erek), -dıkça (-dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, tukça, -tükçe), -e
-e (-a
-a), -r
-maz (-r
-mez), -casına (-cesine), -meksizin (-maksızın), -dığında (-diğinde, -duğunda, -düğünde, -tığında, -tiğinde, -tuğunda, -tüğünde) ekleriyle oluşturulan sözcüklerdir.
Yukarıdaki ekleri aklımızda tutmak için şu kodlamayı kullanabiliriz: Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça
*Yüklemi zaman ve durum yönünden etkileyen sözcüklerdir.
Yarı zarf yarı eylem olan sözcüklerdir.
*Çok çeşitli ekleri vardır. Bu kadar eki akılda tutmak yerine:
1. zarfları bulmak için eyleme sorular sormalı,
2. sorunun yanıtı olan zarfın eylemden türeyip türemediğine bakılmalı.
Örnekler:
Buğday başak verince, orak pahaya çıkar.
Sen gelmeden işleri bitirdi.
Konuşa konuşa yanımızdan geçtiler.
Konuşarak yanımızdan geçtiler.
Bile bile yalanına inandı.
Sen giderken biz geliyorduk.
Güldükçe gülesi artıyordu.
O evden ayrılalı üç yıl oldu.
Bu kitabı okuyalı düşüncesi değişti.
Öğretmen eylemsiler konusunu anlatıp bitirdi. Öğrencilere dönerek sorunuz var mı dedi.
Tahtaya bakıp soruyu çözdü.
Koşarak yanıma geldi.
Televizyon izlerken uyumuş.
Adam bilmeden konuşuyor.
Bunu gelince konuşuruz.
Sizinle İstanbula gelince görüşürüz.
Ders çalışırken uyuyakalmışım.
Yürüdükçe yol tükenir.
Buraya geleli huzurum kaçtı.
Gelir gelmez uyudu.
Atları öldüresiye kırbaçladı?
Koşa koşa gitti.
Düşe kalka büyüdü.
Güle güle gidin.
Dereyi görmeden paçaları sıvama.
El, elin eşeğini türkü çağırarak arar.
Kol kesilirken parmak acımaz.
Çocuklar, konuşa konuşa yanımızdan geçtiler.
İçeri girer girmez konuşmaya başladı.
O mahalleden ayrılalı tam üç yıl olmuş.
Konuşarak halletmeliyiz bütün problemleri.
Küçükken güle oynaya okula giderdik.
FİİLİMSİLER, EYLEMSİLER ÖZET ANLATIM
Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir.
Fiilimsiler üç grupta incelenir.
a. İsim - fiil : Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.
"Kitap okumayı severim."
"Soru çözmek zevkli bir uğraş."
"Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz."
cümlelerindeki altı çizili sözcükler isim - fiildir.
Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği hâlde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir.
"Biraz daha yemek alabilir miyim?"
"Bu kazmayı içeri götür."
"Derste yağış türlerini inceledik."
cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir. Artık bir kalıcı isim oluşturmuştur.
b. Sıfat - fiil : Fiillere "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.
Sıfat fiiller çoğunlukla sıfat görevinde kullanılır.
"Görünen köy kılavuz istemez."
"Öpülesi elleri vardı analarımızın."
"Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor."
"Görür gözüm görmez oldu."
"Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım."
"Çözülecek soruları da yanında getir."
"Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor."
cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.
Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir.
"Gideceğim bu şehirden artık."
"Gideceğim herkes tarafından biliniyor."
cümlelerinde altı çizili sözcüklerin yazılışları aynıdır. Ancak birincisinde,
"Ben gideceğim"
ifadesi olduğundan çekimli fiildir. İkincisi ise
"Benim gideceğim"
anlamında olduğundan, yani fiilin sonunda iyelik eki kullanıldığından fiil, sıfat-fiildir.
c. Bağ - Fiil (zarf - fiil) : Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır. Bağ - fiiller cümlede genellikle zarf olarak kullanılır.
"Çalışınca elbette başarılı olursun."
"Gittikçe artıyor yalnızlığımız."
"Okumadan nasıl karar verebilirim?"
"Eve gidip gelecekti."
"Kitap okurken sanki kendinden geçerdi."
"İçeri girer girmez konuşmaya başladı."
"Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu."
"Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu."
"Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti."
cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ - fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.