Madde doğada farklı hallerde bulunur. Fen Bilimleri dersinde ise maddenin 3 hali ele alınır. Bu haller katı, gaz ve sıvıdır. Katı, gaz ve sıvı halde bulunan bu maddelerin belirli tepkimeler ile değişim göstermesi ise maddenin hal değişimi olarak işlenir. Bir buzun erimeye maruz kalması ile suya dönüşmesi ya da suyun kaynamayla buharlaşarak gaza dönüşmesi maddenin hal değişimi konusudur.
MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ NEDİR?
Maddenin hal değişimleri erime, yoğunlaşma, buharlaşma, donma, kırağılaşma ve süblimleşme olarak 6 temel başlıkta incelenir. Gelin bunları detaylı bir şekilde inceleyelim:
Erime
Katı bir halde bulunan madde uğradığı tepkime ile sıvılaşabilir. Buna erime denir. Erime sürecinin gerçekleşmesini sağlayan ısıdır. Isı olmadan erime meydana gelmez. Bu ısıya bağlı olarak gerçekleşen erimeye de erime sıcaklığı adı verilir. Erime sırasındaki maddenin sıcaklığının da stabil olduğu unutulmamalıdır. Eğer bir buza ısı verirseniz bu buz ısının derecesine göre eriyerek sıvı bir hale gelecektir. Erime işlemine aşağıdaki örnekleri verebiliriz:
Mum erimesi
Camın yüksek ateşe temas etmesi ile erimesi
Demirin yüksek sıcaklıkta erimesi
Kar erimesi
Donma
Maddenin donma hali erime halinin tam tersi olarak ele alınabilir. Bir katı maddeye verilen sıcaklık nasıl ki erimeye yol açıyorsa verilen soğukluk da donmaya neden olur. Eğer bir suyu yüksek derecede soğuğa maruz bırakırsanız sıvı haldeki su buza dönüşecektir. Donma işlemine aşağıdaki örnekleri verebiliriz:
Sıvı maddelerin şekilli kalıplar ile dondurulması
Suyun buza dönüşümü
Soğuk hava nedeniyle göller ve su birikintilerin donması
Sarkıtların oluşması
Buharlaşma
Buharlaşma ise sıvı bir maddenin kaynatılması ile gaza dönüşme halidir. Buharlaşma işlemine aşağıdaki örnekleri verebiliriz:
Suyun kaynama ile buharlaşması
İçeriğinde alkol bulunan maddelerin buharlaşması
Yoğunlaşma
Yoğunlaşma gazın sıvı hale dönüşmesidir. Eğer havada bulunan su buharı soğuk madde ile tepkimeye girerse sıvılaşma meydana gelir. Camlarda ve gözlüklerdeki buharlaşma buna örnektir.
Süblimleşme
Katı maddenin gaza dönüşümüdür.
Kırağılaşma
Gaz olarak bulunan bir madde eğer sıvı hale geçiş yapmadan hemen katı hale dönüşürse bu olay kırağılaşma olarak adlandırılır. Otomobil camlarında kış aylarında meydana gelen ince buzlanma buna örnektir.
<== 5.Sınıf Konularına geri dön
Ortaokul seafoodplus.info ==> 4. ÜNİTE: Madde ve Değişim ==> Maddenin Hal Değişimi
Kazanımlar
F Maddenin Hâl Değişimi Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: Erime, donma, kaynama, yoğunlaşma (yoğuşma), buharlaşma, süblimleşme, kırağılaşma F Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirebileceğine yönelik yaptığı deneylerden elde ettiği verilere dayalı çıkarımlarda bulunur. Sıvıların her sıcaklıkta buharlaştığı fakat belirli sıcaklıkta kaynadığı belirtilerek buharlaşma ve kaynama arasındaki temel fark açıklanır.
KONU: 5. Sınıf Maddenin Hal Değişimi
Maddelerin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hali vardır. Madde bir halden başka hale değişmesine hal değişimidenir. Buzun erimesi, suyun buharlaşması, demirin erimesi birer hal değişimidir.
A- Erime
Katı maddelerin ısı alarak sıvı hale geçmesine erimedenir. Katı maddenin erimesi süresince sıcaklığı sabit kalır. Erime sırasında sabit kalan sıcaklığa erime sıcaklığı (erime noktası)denir.
Erime sıcaklığı maddenin ayırt edici özelliğidir.
Erime gerçekleşebilmesi için maddenin ısı alması gerekmektedir.
Elimizdeki buzun erimesi için elimizden ısı alması gerekmektedir.
Buzun erime sıcaklığı 0 &#;C'dir.
Erime örnekleri
Buzun erimesi
Karın erimesi
Çikolatanın erimesi
Demir, bakır, altın, kurşun gibi metallerin erimesi
Mumun erimesi
Plastiğin erimesi
Camın erimesi
Katı yağın erimesi
Dondurmanın erimesi
B-Donma
Saf bir maddenin sıvı halden katı hale geçmesine donmadenir. Donma olayının gerçekleştiği sıcaklığa donma sıcaklığı (donma noktası)denir.
Madde donarken etrafa ısı verir. Su donarken etrafa ısı verir.
Bir maddenin erime sıcaklığı ile donma sıcaklığı aynıdır.
Saf olmayan maddelerin erime ve donma sıcaklıkları sabit değildir.
Suyun içerisine tuz atıldığında saf madde olmaz (Karışımdır) içine atılan tuzun miktarına bağlı olarak erime ve donma sıcaklığı 0 &#;C nin altına düşer.
Altın demir gibi metaller eritilir, çeşitli kalıplara döküldükten sonra dondurularak şekil verilmiş olur. Plastik, cam, demir, bakır gibi malzemeler geri dönüşümle eritilerek tekrar kullanılabilir.
C-Buharlaşma
Sıvıların ısı alarak gaz hale geçmesine buharlaşmadenir. Elimize dökülen kolonya buharlaşırken bizden ısı alır.
Buharlaşma sadece sıvının yüzeyinde gerçekleşir.
Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşmektedir.
Ancak sıcaklık arttıkça buharlaşma da artar.
Deniz suyundan tuz elde etmede, reçel, salça, pekmez yapımında suyun buharlaşması sağlanır. Üstümüz ıslakken üşürüz, bunun sebebi suyun buharlaşırken bizden ısı almasıdır.
Buharlaşma Örnekleri
Suyun buharlaşması
Kolonyanın buharlaşması
Alkolün buharlaşması
Civanın buharlaşması
Benzin ve motorinin buharlaşması
Kaynama
Kaynama hızlı buharlaşmadır. Kaynama sırasında sıvı içerisinde gaz kabarcıkları oluşur. Kaynama sıvının her yerinde gerçekleşir. Saf maddelerin belirli bir kaynama sıcaklığı vardır. Kaynama olayının başlamasında sıcaklık değişmez. Kaynama olayının gerçekleştiği sıcaklığa kaynama sıcaklığı (kaynama noktası)denir. Deniz seviyesinde su &#;C'de, etil alkol 78 &#;C'de kaynar.
Kaynama ve buharlaşma arasındaki farklar
Buharlaşma yavaş, kaynama hızlı gerçekleşir.
Buharlaşma sıvının yüzeyinde olur, kaynama sıvının her tarafında olur.
Buharlaşma her sıcaklıkta olur, kaynama belirli bir sıcaklıkta olur.
Buharlaşırken sıcaklık değişebilir, kaynama sırasında sıcaklık sabit kalır.
Kaynama sırasında gaz kabarcıkları oluşur, buharlaşmada gaz kabarcığı oluşmaz.
Kaynamada fokurdama sesi duyulur, buharlaşma sessiz gerçekleşir.
Kaynama ve buharlaşmanın Ortak özellikleri
Kaynama ve buharlaşma her ikisi de ısı alarak gerçekleşir.
Her ikisinde de madde gaz haline geçer.
Sıcaklığın artması kaynama ve buharlaşma hızını artırır.
Maddenin Halleri
D-Yoğuşma (Yoğunlaşma)
Gaz haldeki maddenin sıvı hale geçmesine yoğuşmadenir. Yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir. Buluttan yağmur yağması, sis oluşması, sabahları otların üzerinde çiy oluşması, soğuk havada camlarda buğulanma olayları yoğuşmadan kaynaklanır.
Yoğuşma Örnekleri
Kışın araçların camının buğulanması
Pencere camının buğulanması
Banyoda camın buğulanması
E-Süblimleşme
Katı haldeki maddenin ısı alarak gaz haline geçmesine süblimleşmedenir. Süblimleşme sırasında madde sıvı hale geçilmez. Naftalin, iyot, kuru buz (Katı karbondioksit) süblimleşerek katı halden doğrudan gaz hale geçer. Not:Evde güve kovucu olarak kullanılan naftalin sağlık açısından tehlikelidir.
F-Kırağılaşma
Gaz bir maddenin ısı vererek doğrudan katılaşmasına kırağılaşmadenir. Soğuk havada araçların üzerinde, ağaçlarda kırağı olayı gerçekleşir. Kırağı, kırağılaşma olayı sonucu oluşur.
Kırağılaşma Örnekleri
Kışın araçların camında kırağılaşma
Gaz halindeki iyot soğuk ortamda kırağılaşması
Su ısınınca buharlaşır, buhar da soğuyunca tekrar su haline gelir. Buz === ısı ile erime ===> Su === ısı ile buharlaşma ===> Buhar Buhar=== soğuyarak yoğuşma ===> Su === soğuyarak donma ===> Buz Not:Sıcaklığı az olan madde ısı alarak erime, buharlaşma ve süblimleşme olayı gerçekleşir. Sıcaklığı fazla olan madde ısı vererek yoğuşma, donma, kırağılaşma olayı gerçekleşir.
Suyun Halleri
Su Döngüsü
Su döngüsü Suyun yeryüzü ile gökyüzü arasında dolanmasına su döngüsüdenir.
Yeryüzündeki su Güneş'in etkisi ile buharlaşarak gökyüzünde bulutu oluşturur.
Bulutlarda su yoğuşarak yağmuru oluşturur.
Kışın yerde su donarak buzu oluşturur.
Sıcak havada buz eriyerek su olur.
Soğuk kış günleri havadaki su buharı araçların üzerinde kırağılaşır.
Doğadaki su döngüsü maddenin hal değişiminin en güzel örneğidir.
seafoodplus.infoğmur Bulut içindeki su damlacıkları birleşerek yağmurmeydana gelir. Yağmur yağabilmesi için havanın soğuması gerekir.
seafoodplus.info Buluttaki su damlacıkları donarak karoluşur. Kar yağması için havanın çok soğuması gerekir.
seafoodplus.info Yağmur damlalarının bulut içinde donması sonucu doluoluşur.
seafoodplus.info Yere yakın bu buharı, su damlacıklarına dönüşerek sisoluşur.
Sorular
Soru 1.Yağmur, kar, dolu olarak yeryüzüne inen su, tekrar gökyüzüne nasıl çıkar?
Buharlaşma ile çıkar.
Soru 2.Çiy, kırağı, yağmur, dolu, kar, sis bunlardan hangileri yağış türüdür?
Yağmur, dolu, kar
Soru 3.Bulut içindeki su damlacıklarının birleşerek, damlaları oluşturmasına ne denir?
Yağmur
Maddenin Hal Değişimi Konu Anlatımı İndir
Diğer Konular
Döndü seafoodplus.info, 5.ÜNİTE, KONU ÖZETLERİ5.sınıf 4.ünite, 5.sınıf 4.ünite fen, 5.sınıf 4.ünite fen konu özeti, 5.sınıf 4.ünite hal değişimi konu özeti, 5.sınıf 4.ünite maddenin halleri, 5.sınıf 4.ünite maddenin halleri konu özeti, 5.sınıf fen, 5.sınıf fen 4.ünite ders notları, 5.sınıf fen konu özetleri, 5.sınıf hal değişimi, 5.sınıf hal değişimi konu özeti, 5.sınıf madde ve değişim konu özeti, 5.sınıf maddenin hal değişimi konu özeti, 5.sınıf maddenin halleri, Fen Bilimleri, fen bilimleri 5.sınıf konu özetleri, fen bilimleri ders notları, fen bilimleri konu özeti, fen ders norları, fen ders notları, fen konu anlatımı, fen konu özeti, fen konu özetleri, maddenin hal değişimi, maddenin hal değişimi ders notları, maddenin hal değişimi konu anlatımı, maddenin hal değişimi konu özeti, maddenin halleri
5.Sınıf 4.Ünite Maddenin Hal Değişimi Konu Özeti
MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ
Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir halden diğer hale geçmesine HAL DEĞİŞİMİ denir.
ERİME
Maddenin ısı alarak katı halden sıvı hale geçmesidir.
Erime sırasında madde dışarıdan ısı alır.
Saf maddeler erime esnasında ısı aldıkları halde sıcaklıkları, erime bitene kadar sabit kalır.
ÖRNEKLER
Dondurmanın sıcak havada erimesi
Çikolatanın erimesi
Tereyağın ısıtıldığında erimesi
ÖRNEKLER
Kar oluşumu
Suyun buz haline gelmesi
Sıvı demirin şekil verildikten sonra donması
DONMA
Maddenin ısı vererek sıvı halden katı hale geçmesidir.
Donma sırasında madde ortama ısı verir.
Donma sırasında saf maddelerin sıcaklığı sabit kalır.
BUHARLAŞMA
Maddenin ısı alarak sıvı halden gaz hale geçmesidir.
Buharlaşma sırasında madde dışarıdan ısı alır.
Kaynama sırasında saf maddelerin sıcaklığı sabit kalır.
ÖRNEKLER
Elimize kolonya dökülünce kolonya elimizden ısı alarak buharlaşır ve serinlik hissederiz.
Açıkta kalan ekmeğin içindeki su buharlaştığı için ekmek kurur.
Çamaşır serilen odanın diğer odalardan serin olmasının nedeni ıslak çamaşırlarda bulunan suyun ortamdan ısı alarak buharlaşmasıdır. Böylece çamaşırlar kurur.
Yazın denizden çıkınca üşümemizin nedeni üzerimizdeki suyun buharlaşırken vücudumuzdan ısı almasıdır.
YOĞUŞMA
Maddenin ısı vererek gaz halden sıvı hale geçmesidir.
Yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir.
Yoğuşma sırasında saf maddelerin sıcaklığı sabit kalır.
ÖRNEKLER
Buzdolabından çıkan şişelerin dışının buğulanmasının nedeni havadaki su buharının soğuk şişeye temas edince yoğuşmasıdır.
Kaynamakta olan suyun buharına kapak tutulunca kapakta su damlacıklarının oluşması buharın ısı kaybederek su haline geçmesidir.
Banyo yaparken cam ve aynaların buğulanma nedeni su buharının soğuk ayna ve cama temas ettiğinde yoğuşmasıdır.
SÜBLİMLEŞME
Maddenin katı halden sıvı hale geçmeden direk gaz hale geçmesidir.
Süblimleşme esnasında madde ısı alır.
Süblimleşme sırasında ortamın sıcaklığı azalır.
ÖRNEKLER
Naftalinin süblimleşmesi
Kurubuza sıcak su dökülünce direk gaz hale geçmesi.
KIRAĞILAŞMA
Maddenin gaz halden sıvı hale geçmeden direk katı hale geçmesidir.
Kırağılaşma esnasında madde ısı verir.
Kırağılaşma sırasında ortamın sıcaklığı artar.
ÖRNEKLER
Bazı sabahlar arabaların veya bitki yapraklarının üzerinde ince bir buz tabakası görürüz. Bunun nedeni havadaki su buharının soğuk yüzeylere temas ettiğinde direk buz haline geçmesi yani kırağılaşmadır.
