Anadolu Üniversitesi Görevde Yükselme Sınavı

НОВОСТИ, В КОТОРЫХ ВСТРЕЧАЕТСЯ ТЕРМИН «BAĞIL»

ССЫЛКИ

« EDUCALINGO. Bağıl [онлайн]. Доступно на <https://educalingo.com/ru/dic-tr/bagil>. Июн 2023 ».

1 Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 9 Sayı: 45 Volume: 9 Issue: 45 Ağustos 2016 August Issn: F.M. DOSTOYEVSKİ NİN SUÇ VE CEZA ROMANINDA SİNİRLİLİK HALLERİNİ İFADE EDEN FİİLLERİN TÜRKÇE ÇEVİRİSİ TRANSLATIONS THE VERBS EXPRESSING IRRITABILITY INTO TURKISH IN F. M. DOSTOYEVSKY S NOVEL CRIME AND PUNISHMENT Leyla ŞENER Öz Toplum ve kişi hayatında ortaya çıkan bunalımlı anları olağanüstü bir sezgi ve incelikle yakalayıp işleyen bir yazar olan Fyodor Mihayloviç Dostoyevski ye göre hayat sakin ve uyumlu olmaktan çok uzaktır. Nitekim büyük Rus yazarın suçun psikolojik sürecini takip ettiği Suç ve Ceza romanında kahramanı Raskolnikov un içinde bulunduğu bunalımlı hali ifade ederken en sık kullandığı kelimelerden biri sinirliliktir. Dostoyevski Raskolnikov un sinirli bir genç adam olduğunu özellikle Türkçeye kızmak, sinirlenmek olarak çevirebileceğimiz раздражаться ; kızdırmak, sinirlendirmek, öfkelendirmek, olarak çevirebileceğimiz раздразнить ; kızdırmak, sinirlendirmek; öfkelendirmek, sinirlerine dokunmak olarak çevirebileceğimiz раздражать, раздражить fillerini kullanarak ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Dostoyevski nin Suç ve Ceza romanında kahramanı Raskolnikov un sinirlilik hallerini ortaya koymak için kullandığı раздражаться, раздразнить, раздражать, раздражить fiillerinin eserin Türkçe çevirisinde ne şekilde karşılıklarını buldukları üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Dostoyevski, Raskolnikov, Sinirlilik Hali, Çeviri, Fiiller, Rusça, Türkçe. Abstract According to Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky, who is an author intuitively and gracefully apprehends and handles the depressed moments occuring in community and individual lives, life is quite far from being calm and compatible. Thus the most frequently used verb is irritability while expressing the depressed mood of the hero Raskolnikov in the novel Crime and Punishment via which the great Russian author pursues the psychological process of crime. Dostoyevsky reveals that Raskolnikov is a nervous young man by using the verbs раздражаться (ing. become irritated, to get angry) which we can translate into Turkish as kızmak, sinirlenmek, раздразнить (ing. to irritate, to provoke, to nettle) which we can translate as kızdırmak, sinirlendirmek; öfkelendirmek and раздражать, раздражить (ing. to irritate, to annoy, to provoke) which we can translate as kızdırmak, sinirlendirmek; öfkelendirmek, sinirlerine dokunmak. In what way correspond the verbs раздражаться, раздразнить, раздражать, раздражить using by Dostoyevsky for revealing the depressed mood of the hero Raskolnikov in the novel Crime and Punishment into Turkish will be discoursed in this work Key Words: Dostoyevsky, Raskolnikov, Depressed Mood, Translation, Verbs, Russian, Turkish. Giriş: F.M.Dostoyevski nin eserlerinde öfke (гнев) kavramı ve bu kavramın ifade ettiği duygu önemli bir yere sahiptir. Öfke çok katmanlı bir duygudur. Bu katmanlardan biri de sinirliliktir (Мельниченко, 2010). Rusçada duyguları ifade etmek için en sık kullanılan sözcük türü fiildir (35,2%), ardından isim (30,4%) ve sıfat (24,1%) gelir (Бабенко, 1989:65). Duygular onları duyan bir özne ve onlara sebep olan bir nesneyi gerektirmektedirler. Bundan duyguları ifade etmek için en sık kullanılan sözcük türü fiildir. Rusçada duyguları ifade etmek için en sık kullanılan sözcük türünün fiil olması da bundan kaynaklanır. Büyük Rus yazar F.M.Dostoyevski nin suçun psikolojik sürecini takip ettiği Suç ve Ceza romanında (Kaşoğlu: 2001: 49-53) kahramanı Raskolnikov un içinde bulunduğu bunalımlı hali ifade ederken en sık kullandığı kelimelerden biri sinirliliktir. Dostoyevski Raskolnikov un sinirli bir genç adam olduğunu özellikle Türkçeye kızmak, sinirlenmek olarak çevirebileceğimiz раздражаться ; kızdırmak, sinirlendirmek, öfkelendirmek, olarak çevirebileceğimiz раздразнить ; kızdırmak, sinirlendirmek; öfkelendirmek, sinirlerine dokunmak olarak çevirebileceğimiz раздражать, раздражить fillerini kullanarak ortaya koymaktadır. Dostoyevski nin Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un sinirli hallerini ifade etmek için kullandığı fiilleri ve Rus edebiyatının Türkiye de sevilmesine büyük katkıları olan Hasan Ali Ediz in (Olcay, 2003: 91-94) Türkçe çevirisinde bunların ne şekilde karşılıklarını bulduklarını inceleyeceğiz. Suç ve Ceza Romanında Raskolnikov un Sinirlilik Hallerini İfade Eden Fiiller ve Türkçeye Çevirileri: Romanın daha ilk sayfasında Raskolnikov un ruhsal hali şu şekilde tasvir edilir: Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü

2 он был в раздражительном и напряженном состоянии, похожем на ипохондрию. (Достоевский, 1969: 41) ( ) bir süreden beri karasevdaya benzer sinirli, tedirgin bir hali vardı. (Dostoyevski, 1999:3-4). Romanın ilerleyen sayfalarında Raskolnikov un sinirliliğinin altı çizilmeye devam edilir: Прибавьте к этому раздражение от голода, от тесной квартиры, от рубища, от яркого сознания красоты своего социального положения, а вместе с тем положения сестры и матери. (Достоевский, 1969:503 ) Sonra buna, aç kalmanın, daracık bir odada oturmanın, paçavralar içinde sürünmenin, kendi parlak sosyal durumunu çok iyi anlamış olmanın, bununla beraber, annesi ile kızkardeşinin durumlarının sinir bozukluğunu da ekleyiniz. (Dostoyevski, 1999: 247) Dostoyevski Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un sinirli bir genç adam olduğunu özellikle раздражаться, раздразнить ; раздражать, раздражить fillerini kullanarak ortaya koymaktadır. Rusçada fiiller sözlüğüne imza atan araştırmacı Babenko ya göre раздражаться, раздразнить раздражать ve раздражить filleri 1. telaş, endişe, heyecan, galeyan; 2. rahatsızlık, huzursuzluk (беспокойство) ve kızgınlık; hiddet, öfke, hırs, hışım (злость) hislerinin ifade etmektedir (Бабенко, 1989: ). Bu fiiller Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un içinde bulunduğu ruhsal durumu tasvir etmektedir. Aşağıda Raskolnikov un sinirlilik hallerini ifade eden fiiller ve Hasan Ali Ediz in Türkçe çevirisinde bunların ne şekilde çevrildiği bir tablo şeklinde verilmiştir. Tablonun birinci sütununda Raskolnikov un sinirlilik halleri verilmiştir. Rusça metinde раздражаться, раздразнить ; раздражать, раздражить fiillerin geçtiği cümlelerin her biri numaralandırarak birer sinirlilik hali olarak sıralanmıştır. Tablonun ikinci sütununda incelediğimiz her sinirlilik halinde geçen Rusça fiilin hangi türde kullanıldığı belirtilmiştir. Tablonun üçüncü ve dördüncü sütunlarında sırasıyla Suç ve Ceza romanında incelediğimiz fiillerin içinde geçtiği Rusça asıl ve Türkçe çeviri metinleri yer almaktadır. Tablo 1: Raskolnikov un sinirlilik hallerini ifade eden fiiller ve Türkçe çevirisi Sinir lilik Hali Fiil Kullan ım Tür Rusça Türkçe 1 1 В то время он и сам еще не верил этим мечтам своим и только раздражал себя их безобразною, но соблазнительною дерзостью. (Достоевский, 1969: 43) 2 1 Уверяю же тебя, что всё это мешает моему выздоровлению серьезно, потому что беспрерывно раздражает меня. (Достоевский, 1969: 196) 3 2 Ведь ушел же давеча Зосимов, чтобы не раздражать меня! (Достоевский, 1969: 196) 4 1 Поразило, видишь ли, его давеча то, что тебя один только этот пункт интересует; теперь ясно, почему интересует; зная все обстоятельства... и как это тебя раздражило тогда и вместе с болезнью сплелось... (Достоевский, 1969: 219) 5 2 И тот (доктор) уступил, чтобы не раздражать, и ушел, а я внизу остался стеречь, а он тут оделся и улизнул.... Hâlbuki o zamanlar kurduğu bu hayallere kendisi de inanmıyor, yalnız bu hayallerin çirkin, ama kandırıcı bir küstahlıkla saldırışları sinirlerini bozuyordu. (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 302) Sen, temin ederim, bütün bunlar benim iyileşmeme iyiden iyiye engel oluyor. Çünkü hiç durmadan beni sinirlendiriyorlar (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 302) Az önce Zosimov beni sinirlendirmemek için gitmemiş miydi?... (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 302) Biliyor musun, senin sadece yalnız o noktayla ilgilenmen geçenlerde onu şaşırtmıştı. O noktada seni niçin ilgilendirdiği şimdi besbelli Bütün olan bitenleri öğrenince, sonra da, bütün bunların o zamanlar seni nasıl sinirlendiğini, hastalığınla aynı zamana rastladığını dikkate alınca (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 348) Doktor da onu daha fazla sinirlendirmemek için direnmeyerek çekilip gitti. Ben ise, aşağıda beklemek için kaldım. (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 8)

3 (Достоевский, 1969: 224) 6 1 И теперь улизнет, коли раздражать будете, ночью-то, да что-нибудь и сделает над собой... (Достоевский, 1969: 224) Şimdi de onu sinirlendirmeye kalkarsanız yine kaçıp gider. Geceleyin de kendine bir şeyler yapmaya kalkar. (Dostoyevski, 1999: 1. Cilt, 9) 7 3 Этот Зосимов давеча боялся, чтоб он не сошел с ума... Вот отчего его раздражать не надо... (Достоевский, 1969: 227) 8 1 Да вы не раздражайтесь, -- засмеялся через силу Зосимов, -- предположите, что вы мой первый пациент, ну, а наш брат, только что начинающий практиковать, своих первых пациентов, как собственных детей, любит, а иные почти в них влюбляются. (Достоевский, 1969: 248) Şu Zosimov, az önce, onun çıldırmasından korkuyordu. İşte bunun için onu hiç sinirlendirmemek gerek. (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, 13) Zosimov zoraki bir gülüşle: - Canım efendim sinirlenmeyiniz, dedi. Tutunuz ki, siz benim ilk müşterimsiniz, hâlbuki hayata yeni atılmış doktorlar, ilk müşterilerini öz evlatları gibi severler. Hatta bazıları âşık bile olurlar. (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, 56) 9 4 Нервы, что ль, хотят мои раздражить али дразнят меня? (Достоевский, 1969: 277) 10 3 Не стану теперь описывать, что было в тот вечер у Пульхерии Александровны, как воротился к ним Разумихин, как их успокоивал, как клялся, что надо дать отдохнуть Роде в болезни, клялся, что Родя придет непременно, будет ходить каждый день, что он очень, очень расстроен, что не надо раздражать его; как он, Разумихин, будет следить за ним, достанет ему доктора хорошего, лучшего, целый консилиум... (Достоевский, 1969: ) Sinirlerimi mi bozmak istiyorlar, nedir? Yoksa beni kızdırmak mı istiyorlar? (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, ) Razumihin yanlarına döndükten sonra o gece Pulheriya Aleksandrovna larda neler olduğunu, Razumihin in ana kızı nasıl yatıştırdığını, Rodya nın hastalığı sırasında istirahate ihtiyacı olduğunu onlara nasıl anlamaya çalıştığını: Rodya nın mutlaka geri döneceğine, her gün kendilerini ziyaret edeceğine, yeminler ederek onları nasıl inandırmaya çalıştığını, Rodya nın çok, ama çok sinirleri bozuk olduğunu, onu kırdırmamak gerektiğini, kendisinin onunla nasıl ilgileneceğini, nasıl en iyi doktorları bulup getireceğini, gerekirse konsültasyon yaptıracağını, burada oturup anlatmayacağım. (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, 224) 11 1 Нервы его раздражались всё более и более. (Достоевский, 1969: 344) Raskolnikov n sinirleri gittikçe geriliyordu. (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, 246)

4 12 1 И он вдруг ощутил, что мнительность его, от одного соприкосновения с Порфирием, от двух только слов, от двух только взглядов, уже разрослась в одно мгновение в чудовищные размеры... и что это страшно опасно: нервы раздражаются, волнение увеличивается. (Достоевский, 1969: 352) 13 4 А ты просто с толку сбить хочешь, раздражить меня хочешь преждевременно, да в этом состоянии и прихлопнуть, только врешь, оборвешься, оборвешься! (Достоевский, 1969: 359) 14 1 Он понял, что это самая лучшая тактика в его положении, потому что не только он не проговорится, но, напротив, раздражит молчанием самого врага, и, пожалуй, еще тот ему же проговорится. (Достоевский, 1969: 360) 15 4 Ты знал, что я болен, и раздражить меня хотел, до бешенства, чтоб я себя выдал, вот твоя цель! (Достоевский, 1969: 368) Это не тот ли лакей, который вам после смерти трубку приходил набивать... еще сами мне рассказывали? -- раздражался всё более и более Раскольников. (Достоевский, 1969: 486) 17 5 Отложил было до другого раза, да, право, вы способны и мертвого раздразнить... Достоевский, 1969: Вы, кажется, нарочно хотите меня раздразнить, чтоб я только от вас теперь отстал... (Достоевский, 1969: 497) Sadece Porfiri ile karşılaşmanın, yalnız bir çift sözün, iki bakışın onda uyandırdığı kuruntunun bir anda korkunç denebilecek kadar büyüdüğünü ve bunun çok tehlikeli bir şey olduğunu birdenbire hissetti: sinirleri bozulacak, heyecanı artacaktı. (Dostoyevski, 1999:2. Cilt, 261) Bütün maksadın sadece beni şaşırtıp gafil avlamaktır. Vaktinden önce beni sinirlendirmek, bu halimden yararlanmak, beni enselemek istiyorsun! ((Dostoyevski, 1999:2.Cilt, 275) Kendi durumunda bulunan bir insan için bunun en iyi bir taktik olduğunu anladı. Çünkü böyle davranmakla kalmayacak, aksine, susuşu ile düşmanını sinirlendirecek, böylelikle, belki de, onun ağzından bazı laflar alacaktı. (Dostoyevski, 1999: 276) Hasta olduğumu biliyordun, maksadın beni sinirlendirip zıvanadan çıkarmak, böylece kendimi ele vermemi sağlamaktır. (Dostoyevski, 1999: 2. Cilt, 294) Gittikçe öfkesi kabaran Raskolnikov: - Sakın bu, ölümünden sonra piponuzu doldurmaya geren uşak olmasın? Bunu bana kendiniz anlatmıştınız! (Dostoyevski, 1999: 3.Cilt, 214) Ama doğrusu, siz bir ölüyü bile sinirlendirebilecek yaradılıştasınız. (Dostoyevski, 1999:3.Cilt, 232) Şimdi peşinizi bırakayım diye, galiba, beni mahsus sinirlendirmek istiyorsunuz (Dostoyevski, 1999: 3. Cilt, 236) Görüldüğü gibi Dostoyevski Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un sinirli bir genç adam olduğunu özellikle раздражаться, раздразнить ; раздражать, раздражить fillerini kullanarak ortaya koymaktadır. Söz konusu filleri cümle içerisinde ve bir hal olarak ele aldık. Böylece Dostoyevski nin, farklı durumlarda diğer kişilerle ve ayrıca kendisiyle ilişkisinde Raskolnikov un duygularını ve bunun sonucunda içinde bulunduğu ruhsal durumunu nasıl gözler önüne serdiğine tanık oluyoruz. Suç ve Ceza romanının Rusça aslında ve Türkçe çevirisinde Raskolnikov un sinirlilik hallerini birkaç yoldan öğreniyoruz. İlk olarak Raskolnikov un farklı kişilerle (Razumihin ile (2., 3. haller); Zosimov ile (

5 hal), Sonya ile (11. hal), Porfiriy ile (14., 15. haller), Svidrigaylov ile (16., 17., 18. haller)) girdiği diyaloglarda onun sinirlilik hallerine tanıklık etmekteyiz. İkinci olarak Raskolnikov un sinirli biri olduğunu romanda başka bir kişi, arkadaşı Razumihin de ifade etmektedir. Bunu Razumihin in 5.,6.,7. hallerde Raskolnikov un kız kardeşi Dunya ve annesi Pulheriya Aleksansdrovna ile yaptığı konuşmalardan öğreniyoruz. Üçüncü olarak Raskolnikov un sinirli biri olduğunu kendi ağzından duyuyoruz. Bunu 2., 3. hallerde Razumihin ile yaptığı konuşmalardan, ayrıca 9., 13. hallerde kendi kendine konuşurken öğreniyoruz. Dördüncü olarak Suç ve Ceza romanında, Raskolnikov un sinirli bir genç adam olduğu gerçeği yazar tarafından da sürekli (1., 10., 11., 12., 16.) altı çizilmektedir. Raskolnikov un içinde bulunduğu ruhsal durumu tasvir eden раздражаться ; раздразнить ; раздражать, раздражить fillerinin romanda belli başlı beş kullanımı olduğunu tespit ettik. 1. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde özneli eylem (1,2,3, şahıs şimdiki ve gelecek zaman, geçmiş zaman) olarak 2. Tek ögeli cümle (P) içerisinde amaç bildiren чтобы (için) bağlacı ile birlikte mastar olarak 3. Tek ögeli cümle içerisinde (P) надо/не надо (gerek/ gerek yok) durum kategorisini belirten kelimeler (predikatif) ile birlikte mastar olarak 4. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde хотеть (istemek) fiili ile birlikte mastar olarak 5. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde kısa sıfatla, способен (kabiliyetinde olan, muktedir) kısa sıfatıyla birlikte mastar olarak Suç ve Ceza romanının Hasan Ali Ediz in yaptığı Türkçe çeviride раздражаться (16. halde) öfkesi kabarmak; раздразнить (17., 18. hallerde,) sinirlendirmek; раздражать раздражить fillerini (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14., 15. hallerde) sinirlerini bozmak, sinirlendirmek (sinirlendirmemek), kızdırmak (kızdırmamak), sinirleri gerilmek, öfkesi kabarmak şeklinde, anlamına uygun olarak çevrildiğini görüyoruz. Eserin Türkçe çevirisinde sinirlerini bozmak, sinirlendirmek (sinirlendirmemek), kızdırmak (kızdırmamak), sinirleri gerilmek, öfkesi kabarmak fiillerinin belli başlı beş kullanımı mevcuttur. 1. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde özneli eylem (1,2,3, şahıs şimdiki ve gelecek zaman, geçmiş zaman) olarak (1., 2., 4., 6., 8., 11., 12., 14., 16. haller) Rusçada 1., 2., 4., 6., 8., 11., 12., 14., 16. hallerde fiillerin 1. kullanımı Türkçe çeviride de korunmuştur. Bununla birlikte birinci sinirlilik halinde farklı bir kullanım göze çarpmaktadır: Birinci sinirlilik halinde раздражал себя ifadesi (kendi kendinin) sinirlerini bozuyordu demektir. Burada parantez içinde aldığımız kendi kendinin sözcüğü Rusçada себя sözcüğünün karşılığıdır. раздражать fiilinin 1,2,3 tekil eril şahıs, geçmiş zaman kipi раздражал ile birlikte kullanımı kendi kendinin sinirlerini bozuyordu anlamına gelir, yani fiili dönüşlü hale getirir. Dolayısıyla bu cümlede Raskolnkov un kendisi, kendine hayallerle saldırarak kendi sinirlerini bozuyor. 2. Tek ögeli cümle (P) içerisinde amaç bildiren чтобы (için) bağlacı ile birlikte mastar olarak (3., 5. haller) Türkçede amaç bildiren için, Rusça чтобы bağlacı ile birlikte fiilin mastar olarak kullanılmasına dair aynı Rusçada olduğu gibi iki örnek vardır. Üçüncü ve beşinci halde amaç bildiren için (чтобы) bağlacı ile birlikte fiil mastar olarak kullanılmış olsa da tek ögeli değil, iki ögeli cümle (S+P) içerisinde kullanılmıştır. Ayrıca 5. halde раздражать fiili kızdırmamak olarak, yani olumsuzlaştırarak kullanılmıştır. Bu kullanım Rusça ve Türkçenin olumsuzluğu yapısal olarak farklı şekillerde oluşturmalarından kaynaklanmaktadır. Rusça da olumsuzluk, fiilin önüne getirilen не öğesi ile ifade edilirken, Türkçede me, ma olumsuzluk ekiyle verilir. 3. Tek ögeli öznesiz cümle içerisinde (P) надо/не надо (gerek/gerek yok) durum kategorisini belirten kelimeler (predikatif) ile birlikte mastar olarak (7., 10. haller) Rusçada yedinci ve onuncu hallerde karşımıza çıkan bu kullanım Türkçe çeviride de korunmuştur. Bununla birlikte her iki halde раздражать fiili me, ma ekiyle (sinirlendirmemek) gerek, kızdırmamak gerek olarak, yani olumsuzlaştırarak verilmiştir. 4. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde istemek (хотеть) fiili ile birlikte mastar olarak (9., 13., 15., 18. hallerde) Rusçada 9., 13., 15., 18. hallerde karşımıza çıkan bu kullanım Türkçe çeviride de korunmuştur. Bununla birlikte 15. halde istemek filli maksat kelimesi ile değiştirilerek kullanmıştır. 5. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde kısa sıfatla, способен (kabiliyetinde olan, muktedir) kısa sıfatıyla birlikte mastar olarak (17. halde) Rusçada 17. halde karşımıza çıkan bu beşinci kullanım Türkçede gramer olarak farklı bir şekilde karşılığını bulmuştur. Dillerin farklı yapısından kaynaklanan bu kullanımda asıl metnin anlamına sadik kalınmıştır. Sonuç:

6 Çalışmamızda Dostoyevski nin Suç ve Ceza romanında kahramanı Raskolnikov un sinirlilik hallerini ortaya koymak için kullandığı раздражаться, раздразнить, раздражать, раздражить fiillerinin eserin Türkçe çevirisinde ne şekilde karşılıklarını buldukları üzerinde durmayı amaçladık. Bu yolda ilk olarak Raskolnikov un sinirlilik hallerini ortaya koyan fiilleri inceledik ve bu fillerin Rusça asıl eserde belli başlı 5 beş kullanımı olduğunu tespit ettik. 1. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde özneli eylem (1,2,3, şahıs şimdiki ve gelecek zaman, gelecek zaman) olarak 2. Tek ögeli cümle (P) içerisinde amaç bildiren чтобы (için) bağlacı ile birlikte mastar olarak 3. Tek ögeli cümle içerisinde (P) надо/не надо (gerek/ gerek yok) durum kategorisini belirten kelimeler (predikatif) ile birlikte mastar olarak 4. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde хотеть (istemek) fiili ile birlikte mastar olarak 5. İki ögeli cümle (S+P) içerisinde kısa sıfatla, способен (kabiliyetinde olan, muktedir) kısa sıfatıyla birlikte mastar olarak Yukarıda sıraladığımız kullanımları tespit ettikten sonra eserin Türkçe çevirisinde ele aldığımız fiillerin ne şekilde çevirdiklerini inceledik. Raskolnikov un sinirlilik hallerini ifade eden раздражаться (16. halde) öfkesi kabarmak; раздразнить (17., 18. hallerde) sinirlendirmek; раздражать раздражить (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14,. 15. hallerde) fiillerini sinirlerini bozmak, sinirlendirmek (sinirlendirmemek), kızdırmak (kızdırmamak), sinirleri gerilmek, öfkesi kabarmak olarak anlamına uygun olarak çevrildiklerini tespit ettik. Bununla birlikte Rusçada раздражаться, раздразнить, раздражать, раздражить fiillerinin tespit ettiğimiz beş kullanımının da Türkçe çeviride olabildiğince korunduğunu saptadık. Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un sinirlilik hallerini ifade eden fiillerin Rusça asıl ve Türkçe çeviri metinlerinde kullanımlarında az sayıda farklılıklar tespit ettik. Bu farklılıklar iki tür sebepten kaynaklanmaktadır. Farlılıkların birinci sebebi çevirmenin seçimleridir. İncelediğimiz hallerde bu tür farklıklar 1. hal- 1.kullanımda ve 15. hal-4. kullanımda görülmüştür. 1. hal-1.kullanımda çevirmenin seçimi (fiili dönüşlü olarak kullanmayarak) metnin anlamında değişikliklere yol açmıştır. Bununla birlikte çevrildiği şekliyle bize kahramanın sinirlilik halini geçirebilmektedir. Hasan Ali Ediz bunu asıl metinde olmayan saldırmak fiilini kullanarak, ayrıca asıl metinde Türkçeye baştan çıkarıcı, cezbedici olarak çevirebileceğimiz соблазнительный sıfatını kandırıcı bir küstahlık olarak aktarma yoluyla başarabilmiştir. Çevirmen ayrıca 15. hal 4. kullanımda, sinirlendirmek fiili ile birlikte kullanılan istemek fiilinin yerine, sinirlendirmek fiilini maksat kelimesiyle birlikte kullanarak Türkçede hem amacı hem de isteği karşılayarak güçlü bir anlam vermiştir. Romanda Raskolnikov un sinirlilik hallerini ifade eden fiillerin Rusça ve Türkçe farkı kullanımlarının ikinci sebebi ise iki dilin yapısından kaynaklanmaktadır: 3., 5..haller-2. kullanım ; 17. hal-5. kullanım bu tür farklılıklara örnektir. Edebiyat eserlerinin başlıca özelliklerinden biri duyguları ifade etmektir. Bu duyguları çeviri yoluyla başka bir dile aktarmak edebiyat çevirmenin işini daha da zorlaştırır. Hasan Ali Ediz Suç ve Ceza romanında Raskolnikov un sinirlilik hallerini hem kelime düzeyinde hem de düşünce düzeyinde Türkçeye aktarmakla (Üçgül: 2013: 126) kalmamış, metnin hissiyatını da bize geçirmeyi başarmıştır. Çevirmen Dostoyevski nin huzursuz roman dünyasına bizi de dâhil ederek onu daha iyi anlamamıza yardım etmiştir. KAYNAKÇA БАБЕНКО, Л.Г. (1989). Лексические средства обозначения эмоций в русском языке, Изд-во: Свердловск: Уральский университет. ДОСТОЕВСКИЙ, F.M. (1969). Преступление и наказание, Издательство Беларусь, Минск. DOSTOYEVSKİ, F.M. (1999). Suç ve Ceza, Dünya Edebiyatından Seçmeler, Çeviren: Hasan Ali EDİZ, İstanbul: M.E.B. Yayınları. KAŞOĞLU, Ayla (2001). Dostoyevski nin "Suç ve Ceza" Romanındaki Suç Teması. Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 106, ss МЕЛЬНИЧЕНКО, Н. П. (2010). Kонцепт гнев в идиостиле Ф. М. Достоевского, Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук, Москва. ÜÇGÜL, Sevinç (2013). "Dilde Ve Metinde Ulusal Kültür Bileşenleri ( National Culture Components In Text And Language ), e-turkish Studies (elektronik), cilt. 8, S.126, ss OLCAY, Türkan (2003). Русская литература в Турции, Вестник Харьковского национального университета имени В. Н. Каразина, No. 595, Серия Филология, выпуск 38, Харків,

"Özet: Türkçenin her döneminde, her lehçesinde türetme, birleştirme, kalıplaşma gibi dil olaylarıyla söz varlığı zenginleşmiştir. Birleşik fiiller; birleşme yöntemiyle oluşmuş, bir isim ile bir yardımcı fiilin veya iki ayrı fiilin bir araya geldiği ve bir kavramı karşıladığı fiil çeşitleridir. İki fiilin birleşmesinden meydana gelen birleşik fiillerde birinci fiil, şekilce zarf-fiil kuruluşundadır. Bil-, ver-, dur-, yaz-, gel-, gör-, kal- gibi fiiller bu yapıda yardımcı fiil olarak kullanılır. Bu kuruluştaki birleşik fiillerde esas fiil kendi anlamını korurken, yardımcı fiil, yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma vb. anlamlarla esas fiili tasvir eder. Yeni Uygur Türkçesinde ‚fiilimsi + yardımcı fiil‛ kuruluşundaki iki fiilin birleşmesiyle ortaya çıkan birleşik fiillerde, asıl fiil yardımcı fiile çoğunlukla -(I)p, –A, -y zarf -fiil ekleriyle bağlanmaktadır. Asıl fiilin belirttiği hareketi karşılamak ve o hareketin tarzını açıklamak için gerekli olan unsur, yardımcı fiildir. Yeni Uygur Türkçesinde iki fiilin birleşmesi ile kurulan yapılardan bir bölümü kaynaşarak taban hâline gelmiştir: aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq vb. Bu çalışmada, taban hâline gelmiş yapılar ve bu fiillerin çatı eki almış biçimleri, kalıplaşma yoluyla isimleşmiş şekilleri Uygur Türkçesinin önemli sözlüklerinden Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti (1998) ve Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (1995)’nden tespit edilmiş, mevcut kullanım örnekleri sınıflandırılarak çalışmaya dâhil edilmiştir. Uygur Türkçesinin bu iki önemli sözlüğü, ölçünlü dilin yanı sıra diyalektolojik malzemeyi de barındırmaktadır. Anahtar kelimeler: Yeni Uygur Türkçesi, birleşik fiiller, tabanlaşmış fiiller. Abstract: The Turkish vocabulary enriches by means of the language activities such as derivation, compounding, becoming stereotyped in every term and every dialect of Turkish language. Compound verbs are verb types which are formed with the compounding method and a noun and an auxiliary verb or two different verbs come together and meet a concept. In compound verbs consisting of a compound of two verbs, the first verb is in the formation of verbal adverb in the terms of its form. The verbs such as bil- ( to know), ver- (to give), dur- (to stop), yaz- (to write), gel-( to come), gör- (to see), kal- (to stay) are used as the auxiliary verbs in this structure. While the main verbs protect their own senses in this formation of compound verbs, the auxiliary verbs describe the main verb by means of the senses such as ability, urgency, continuity, a close escape etc.In the new Uyghur Turkish, in the compound verbs consisting of the compound of two verbs in the formation of ‚verbal+auxiliary verb‛, the main verb is attached to the auxiliary verb generally with the verbal adverb affixes, -(I)p, –A, -y. The necessary element in order to meet the motion which the main verb shows and explain the type of that motion is the auxiliary verb. In the new Uyghur Turkish, a part of the structures formed by the combination of two verbs compounded : aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq etc.In this study, compound structures and the forms of these verbs with voice suffixes, the nominalized forms of them by means of becoming streotyped were determined from the important dictionaries of the Uyghur Turkish Language Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti (1998) and Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (1995) and the available examples are added to the study by being classified. These two important dictionaries of Uyghur Turkish Language include dialectological materials as well as the standard language. Key words: The New Uyghur Turkish, compound verbs, based verbs. Аннотация: Словарный запас каждого диалекта Тяркского ѐзыка на каждом периоде обогащалсѐ путем словообразовательных способов как сложение, слиѐние и т.д. Сложные глаголы образуятсѐ методом слиѐниѐ, т.е при помощи присоединениѐ вспомогательных глаголов к именам существительным или же присоединением двух разных глаголов которые составлѐят смысловое единство. Первый глагол в составном глаголе образованным в результате слиѐниѐ двух глаголов по форме ѐвлѐетсѐ деепричастием. В этой форме такие глаголы как bil-, ver-, dur-, yaz-, gel-, gör-, kal- ѐвлѐятсѐ вспомогательными глаголами. Тут главный глагол сохранѐет свой собственный смысл, а вспомогательные глаголы придаят дополнительное значение основному глаголу как "возможность, быстрота, протеженность, сближение". В современном уйгурском ѐзыке составные глаголы которые возникли в результате присоединениѐ двух глаголов "герундий + вспомогательный глагол", вспомогательный глагол присоединѐетсѐ к основному глаголу путем деепричастий -(I)p, –A, -y. Вспомогательный глагол необходимый элемент длѐ описаниѐ действиѐ основного глагола. В современном уйгурском ѐзыке некоторые глаголы образовавшиесѐ в результате присоединениѐ двух глаголов со временем синтезировались с основой:aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq и т.д. В статье выѐвлены глаголы тесно спаѐнные с корнем и залоговаѐ форма этих глаголов, а также синтезированные именные компоненты сложных глаголов из основных словарей современного уйгурского ѐзыка "Хазыркы Заман Уйгур Тилинин Изахлык Лугати (Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti. 1998)" и "Йени Уйгур Туркчеси Сжзлугу (Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. 1995)", вместе с этим приведены примеры в классификационном порѐдке. Вышеназванные словари уйгурского ѐзыка содержат в себе материалы не только стандартного ѐзыка, но и материалы диалектологии. Ключевые слова: Современный уйгурский ѐзык, сложные глаголы, спаѐннаѐ корневые морфема глаголов,"