Sıfat: Varlıkların nasıl olduğunu, yani rengini, durumunu veya sayısını bildirene kelimelere denir. Kırmızı, sarı, büyük, küçük, uzun, kısa, birinci, beşinci gibi kelimeler sıfat grubuna giren kelimelerdir. Arapça olarak birkaç örnek verecek olursak: حَرٌّ sıcak; بَارِدٌ soğuk; صَغِيرٌ küçük; كَبِيرٌ büyük; جَدِيدٌ yeni; أَخْضَرُ yeşil gibi kelimeler sıfat grubuna giren kelimelerdir.
Sıfatlar isim grubunda yer alır ve ismin özelliklerini taşırlar. Yerine göre tenvin veya elif-lam takısı alırlar. Müfred, müsenna ve cemi olurlar. Müzekker veya müennes olurlar.
Sıfat tamlaması: En az bir isim ve bir sıfattan meydana gelen tamlamadır. Arapçada sıfat tamlaması yapılırken önce isim sonra onu niteleyen sıfat gelir. Özelliği belirtilen isme mevsuf, diğer ifadeyle men’ut; özelliğe de sıfat, diğer ifadeyle na’t denilir.
Örnekler:
(اَلْقَلَمُ الْجَدِيدُ ) “Yeni kalem” manasındadır ve bir sıfat tamlamasıdır. Burada “el-kalem” kelimesi “mevsuf”tur. “el-cedi:d” kelimesi ise “sıfat”tır.
(عَذَابٌ عَظِيمٌ ) “Büyük azap” manasında bir sıfat tamlamasıdır. Burada “azab” kelimesi “mevsuf”tur. “azim” kelimesi ise “sıfat”tır.
(اَلطَّالِبُ الْمُجْتَهِدُ ) “Çalışkan öğrenci” manasında bir sıfat tamlamasıdır. Burada “etta:lib” kelimesi “mevsuf”tur. “elmüctehid” kelimesi ise “sıfat”tır.
Sıfat ve mevsuf uyumu: Sıfat mevsufa 4 yönden uyar:
1- Sıfat mevsufa marifelik-nekralık cihetinden uyar. Eğer mevsuf marife ise sıfat marife; mevsuf nekra ise sıfat da nekra olur.
2- Sıfat mevsufa cinsiyet cihetinden uyar: Eğer mevsuf müzekker ise sıfat da müzekker olur. Mevsuf müennes ise sıfat da müennes olur.
3- Sıfat mevsufa sayı cihetinden uyar: Eğer mevsuf müfred ise sıfat müfred olur. Eğer mevsuf müsenna ise sıfat müsenna olur. Ve eğer mevsuf cemi ise sıfat da cemi olur.
4- Sıfat mevsufa irab cihetinden uyar. Mevsuf merfu ise sıfat merfu olur. Mevsuf mensub ise sıfat mensub olur. Mevsuf mecrur ise sıfat da mecrur olur.
Ek Bilgi :
الصّفة والموصوف
SIFAT TAMLAMASI (SIFAT, MEVSUF)
الصّفة: تأتي الصّفة بعد الموصوف دائمًا، ويَتكون من اسمين، وإنّه من التّابعين أي الصّفة تَتْبعُ المَوصوف من عدة نواحي: وهي كالأتي:
1ـ الحركة الإعرابية.
2ـ في المذكّر والمؤنّث.
3ـ في المعرفة والنّكرة.
4ـ في المفرد والمؤنث والجمع.
ينقسم الصّفة (النّعت) إلى قسمين:Sıfat ikiye ayrılır.
1ـ الصّفة الحقيقية:
يبيّن بعض أحوالِ متبوعهِ ويُكمّله بدلالتهِ على معنىً فيهِ نحو:
( جَاء الرَّجلُ الأديبُ ). (سلّمتُ على رجلٍ قصيرٍ). (هذا محمدٌ الشّاعِرُ)
2ـ الصّفة السّببيّة:
يُبيّن بعض أحوال ما يتعلّق بمتبوعهِ نحو:
( جاء الرّجلُ الحسنُ حظّهُ ).(رأيتُ رجلاً حسنَ الوجهِ) (رأيتُ رجلاً رثَّ الثّيابِ).
ويأتي الصّفة: Sıfatlar şu şekillerde gelir.
1ـ مفردًا Müfret olarak gelir.
وهذا يأتيعمومًا كمشتّق ، أو كجامد أو كمصدر. والمشتق كاسم فاعل واسم مفعول والصّفة المشبهة واسم التّفضيل.
2ـ أو جملةً ويحتاج إلى ضميرCümle olarak gelir.
3ـ أو شبه جملةٍŞibhi cümle olarak gelir.
(عندي رجلٌ أسدٌ) (شجاعٌ) . (جاء الرّجلُ الفاضِلُ) ( رأيتُ الرّجلينِ الفاضليْنِ) (مررتُ بمرأةٍ فاضلةٍ)
ذهبتُ إلى المملكةِ العربيةِ السّعوديّةِ) (شهِدَتْ المملكةُ العربيّةُ السّعوديّةُ) (أنقرةُ عاصِمةُ الجمهوريّةِ التّركيّةِ). (كتب الموظفانِ النّشيطانِ رسالتيْنِ هامّتيْنِ) (تسلّمَ الموظفونَ الزّياداتِ الجديدةَ) (رأيتُ المهندساتِ النّشيطاتِ). (أكرمتُ الفتى هذا). (أنا رجلٌ تركيٌّ) (جاء الرّجلُ الذي إعتدى). (جاء رِجالٌ ثلاثةٌ). (جاء الولدُ الذي ماتَ). ( هذا رجُلٌ ذو فضلٍ). (أبصرتُ طائرًا فوق الشّجرةِ) (وإتّقوا يومًا ترجعون فيه إلى الله). (المالُ الذي تشتهيهِ نَفسُكَ) (الوَلدُ الَّذي أبوهُ مريضٌ) (الأقلامُ التي رأيتُها طويلةٌ) (الطُّلاَّبُ الذينَ جاؤا إلى الصَّفِ أذكياءٌ).
Sıfat: Arapçada, sıfat tamlamasında sıfat, daime, tavsif ettiği, nitelediği isimden sonra gelir:
(Tâbi olduğu ismi niteler). İki isimden meydana gelir, önce gelen isime mevsûf, sonra gelen isime sıfat denir.
Bağlı bulunduğu kelimenin nasıllık ve niceliğini bildiren kelimeye Sıfat, nasıllığı bildirilen kelimeye Mevsuf denir.
Sıfatın mevsûfuna uyduğu konular:
1- İrab (hareke) yönünden.
2- Müzekkerlik (erkeklik) ve Müenneslik (dişilik) .
3- Ma’rife, nekre olma bakımından.
4- Adet, Müfred (teklik), Tesniye (ikilik) ve cemilik (çokluk) bakımından.
Sıfat ikiye ayrılır:
1- Hakiki sıfat: الصّفة الحقيقيّة
Tavsif ettiği isime her bakımdan (dört bakımdan) uyan böyle sıfata gerçek sıfat الصّفة الحقيقيةdenir. Bir de dolaylı sıfat vardır ki, harekesi, kendinden önceki isme uyar, ancak, kendisi, o ismi değil, kendinden sonra gelen ismi tavsif eder.
سافر الولدُ الذّكيُّZeki çocuk yola çıktı.
البابُ الكبيرُBüyük ev.
Sebebi sıfat: الصّفة السّببيّة
Ancak (اشتريتُ صورةً جميلاً إطارها) Çerçevesi güzel bir resim satın aldım/
(رأينا كتبًا أخضرَ غِلافه) Kapağı yeşil bir kitap gördük. Cümlelerindeki جميلاً ve أخضَرَ sıfatları da dolaylı sıfattır. Dolaylı sıfata النّعت السّببي denir.
Pencereleri açık eve girdim. دخلتُ البيتَ المفتحةَ نوافذهُ
Cümlede şu şekillerde gelebilir:
Fail (Mevsûf)+Sıfat.
Emin olan muhammed geldi. Reşidin oğlu Harun.
جَاءَ مُحَمَّدٌ الأمينُ ـ هَارونُ الرَّشيدُ
Not: Mevsûu özel isim ise sıfat (أل)alır.
ملاحظة: إذا كان الموصوف اسم خاص الصفة تأخذ (أل) دائمًا.
Mef’ûl (Mevsûf)+ Sıfat
Çömert olan adamı gördüm. رأيتُ الرَّجُلَ الكَريمَ
Yüzü güzel olan adamı gördüm. رأيتُ رَجُلاً حَسنَ الوجهِ
Mecrür (Mevsûf)+ Sıfat
Cömert olan adama uğradım.مررتُ برجلٍ كريمٍ
Haber(Mevsûf)+Sıfat.
Zeyd şaiirdir âlimdir. زَيدٌ الشَّاعِرُ العَالِمُ
Mubtedâ (Mevsûf) + Sıfat
Kâtip Zeyd gitti. ذهبَ زَيدٌ الكاتِبُ
ويأتي الموصوف:
Mevsufta şu şekillerde gelir
1ـ اسمًا ظاهرًا (عَلمًا)عُمومًا ولا يحتاج إلى أخذ (أل).
Özel isimi olarak gelir ve El takısı almaz.
2ـ وقد يكون الموصوف اسم خاص فيأتي (بأل المعرّفة) نحو
Mevsûfu özel isim ise sıfat alır.(أل) El takısı alır.
(جاء يوسفُ التّاجرُ) (جاء هارونُ الرّشيدُ). (جاء محمدٌ التّاجرُ) (جاء الرّجلُ الكريمُ).
جاءني رجلانِ كاتِبٌ وشاعِرٌ
جاءني ثلاثةُ رِجالٍ كاتِبٌ وشاعِرٌ وفقيهٌ.
هذا يومٌ لا حارٌ ولا بارِدٌ
لكلّ نفسٍ أجلٌ إمّا قريبٌ وإمّا بعيدٌ.
جاء شوقي وحافظ الشّاعرانِ.
ملاحظة: Not
هناك من الصّفات التي يستوي فيها المذكر والمؤنث لذا فلا تطابق الصّفة بالموصوف. وعمومًا يأتي على وزن فعول وفعيل وأوزان أخرى مثل:
Bazı Sıfatlarda Müzekker ve Müennes aynısı kullanılır, böylece sıfat mevsufa uymaz.
Genel olarak şu vezinlerde gelir فعول وفعيل Başka vezinler dede gelebilir.
صَبورـ فَخور ـ جَرِيح ـ عَظِيم ـ رَحِيم ـ كَبِير ـ رَخِيص ـ عَلاَّمَة ـ مِكْسَال ـ مِعْطِير ـ مِغْشِم ـ ضحْكة / والمصدر الثلاثي الغير الميمي مثل : عدلٌ / وأيضًا ما كان الصّفة لجمع ما لايعقل.
الأمثلة :
رجُلٌ صَبورٌ / إمرأةٌ صَبورٌ / هذا شَاهدُ عَدلٌ / هَذانِ شَاهِدَانِ عَدلٌ / هذهِ شُهودُ عَدْلٌ.
ملاحظة: Not
İsim ve fiil cümlesi olarak ta gelebilir.
وقد يأتي جملة اسمية أو فعليّة.
أنتَ مهندسٌ خبراته عظيمٌ / إشتريتُ سيّارةً ثمنها رَخيصٌ.
كان لتعاليم الإسلام دورٌ شأنهُ عظيمٌ.
فأصبحتْ لهم مكانةٌ بين الأممِ
أصبحتْ لهم قوّةٌ في كلّ مكانٍ من العالمِ ( أي كائنٌ في كلّ مكان).
وصلَ طالبٌ يدرسُ بمعهدِنا.
جاء زيدٌ يحملُ كتابًا
رأيتُ رجلاً على جوادهِ (أي كائنًا على جوادهِ).
Değişik örnekler.
Bana akıllı bir adam geldi. جاءني رجلٌ عاقل
Kırılmış kalem buldum. وجدتُ القلمَ المكسورَ
O fazilet sahibi bir adamdır. هو رجلٌ ذو فضلٍ
O, çocuğu akıllı bir adamdır. هو رجلٌ ولدهُ عاقلٌ
Fiyatı ucuz bir araba aldım.اشتريتُ سيّارةً ثمنها رخيصٌ
Sofranın altındaki kediyi dövdümضربتُ قِطًّا تحتَ المائدةِ
Masanın üzerindeki gülü kokladım. شممتُ وردةً على الطّاولةِ
İki çalışkan öğrenci geldiجاء الطّالبُ المجتهدُ
Çalışkan öğrenci geldiجاء الطّالبانِ المجتهدانِ
Çalışkan öğrenciler geldiجاء الطّلابُ المجتدونَ
Bu çalışkan öğrenciهذا طالبٌ مجتهدٌ
Bu çalışkan öğrenciهذه طالبةٌ مجتهدةٌ
Büyük kapıları açtım فَتَحتُ الأبوابُ الكبيرةُ
Bu gence ikram ettim.أكرمتُ الفتى هذا
Suç işleyen adamla konuştum. تكلّمت مع الّرجلِّ الذي إعتدى
Üç adam gördüm. رأيتُ رجالاً ثلاثةً
Ben Türk bir adamım. أنا رجلٌ تركيٌّ
Bu adam, ne iyi adam. هذا رجلٌ أيّ رجلٍ
Sıfat-ı Müşebbeheden örnek:
Zeyd, güzel yüzülüdür. زَيدٌ حَسنُ الوجهِ
Zeyd temiz kalblidir. زَيدٌ طاهِرُ القَلبِ
İyi yerde oturuldu. جُلِسَ مَكانٌ جَميلٌ
Not:
mevsûflar gayr-ı âkil cemi şeklinde gelirse, sıfatlar umumiyetle mufred müennes olarak gelir.
Not: Bir kaç Sıfat veya birkaç Mevsuf bir arada gelebilir.
Yazar, fıkıhçı ve şair olan Zeyd geldi. جَاءَ زَيدٌ الشَّاعِرُ الفَقيهُ الكاتِبُ
Şair ve yazar olan Ömer ve Zeyd geldi.
جَاءَ زَيدٌ وَعَمرُ الكاتِبُ والشِّاعِرُ
Müfret, tensiye ve cemi konularında örnekler
كتابٌ ضَخمٌKalın bir kitap.
قلمٌ قصيرٌKısa bir kalem.
رجلٌ طويلٌUzun boylu bir adam.
بيتٌ نظيفٌTemiz bir ev.
جاء الطّالب المجتهدÇalışkan öğrenci geldi.
كلّمت الطّالبَ المجتهدَÇalışkan öğrenciyle konuştum.
الجائزةُ للطالب المجتهدِMükâfat, çalışkan öğrencinindir.
طِفلٌ صغيرٌKüçük bir çocuk.
طِفلةٌ صَغيرةٌKüçük bir kız çocuğu.
الطّفل الصّغيرُKüçük çocuk.
طِفلانِ صغيرانِİki küçük çocuk.
طفلتانِ صَغيرتانِİki küçük kız çocuk.
الطّفلانِ الصّغيرانِİki küçük çocuk.
الطّفلتانِ الصّغيرتانِİki çocuk kız.
أطفالٌ صِغارٌKüçük çocuklar.
طِفلاتٌ صَغيراتٌKüçük kızlar.
الأطفالُ الصّغارٌKüçük çocuklar.
الطّفلاتُ الصّغيراتُKüçük kızlar.
Ek Bilgi 1:
Arapçada bir ismin ardından gelerek o ismi niteleyen sözcüklere sıfat ) صِفة ( diyoruz. Sıfatlar sözcüklerin anlamlarını sayı, renk, şekil, durum vb. yönlerden nitelerler. “Niteleyen” anlamında Türkçede de kullanılan “sıfat” sözcüğü aslen Arapçadır ve Arapçada da aynı anlamda kullanılmaktadır. Bir sıfat tarafından nitelenen sözcüğe mevsûf ) مَوصوف ( adı verilir.
Bu şekilde bir sıfatın bir ismi nitelemesine “sıfat tamlaması” denir. Arapça’da bir sıfat tamlamasında sıfat ile mevsûf, diğer bir deyişle niteleyen ve nitelenen dört bakımdan birbiriyle uyumlu olmak zorundadır. Bunlar;
Sözcüklerin sıralanışı açısından sıfat tamlaması Türkçe sıfat tamlamasından farklıdır. Türkçede sıfat, nitelediği sözcükten önce gelir. Arapçada ise tam tersi ister belirli ister belirsiz bir sıfat tamlaması olsun sıfat nitelediği sözcükten sonra gelmektedir. Örneğin Türkçede yeni kitap derken görüldüğü üzere yeni sözcüğünü kitap sözcüğünün önüne getiriyoruz. Arapçada ise durum tam tersidir. Dolayısıyla Türkçe bir sıfat tamlamasını oluşturan sözcüklerin altına Arapça karşılıkları yazıldığında doğru bir Arapça sıfat tamlaması oluşturulmuş olur.
الكتاب الجديد yeni kitap
Arapçada mevsûf önce kullanıldığı için, sıfatın mevsûfuna dört bakımdan uyma zorunluluğu vardır:
الرّجُل الغَنِيُّ zengin adam
رَجُلٌ غَنِيٌّ zengin bir adam
2. Cinsiyet bakımından: Mevsûf erilse sıfat da eril, mevsûf dişilse sıfat da dişil olmalıdır. Örneğin;
الطّالِب المجُْتَهِد çalışkan erkek öğrenci (eril)
الطّالِبَة المجُْتَهِدَة çalışkan kız öğrenci (dişil)
3. İ‘râb bakımından: Sıfat, mevsûfun i‘râbına tabidir; mevsûf merfû ise sıfat da merfû, mevsûf mansub
ise sıfat da mansub, mevsûf mecrur ise sıfat da mecrur olur. Örnek:
خَرَجَ العالمُ الكبيرُ Büyük bilgin çıktı.
رَأَيْتُ العالمَ الكبيرَ Büyük bilgini gördüm.
ذَهَبْتُ إِلى العالمِ الكبيرِ Büyük bilgine gittim.
4. Sayı bakımından: Mevsûf tekilse sıfat da tekil, mevsûf ikil ise sıfat da ikil, mevsûf çoğul ise sıfat da
ona uygun yapıda gelmelidir.
المعَُلِّمُ المخُْلِصُ ihlaslı öğretmen
المعَُلِّمانِ المخُْلِصانِ ihlaslı iki öğretmen
المعَُلِّمُون المُخْلِصونَ ihlaslı öğretmenler
المعَُلّمَةُ المخُْلِصةُ ihlaslı kadın öğretmen
المعُلمَتانِ المخُْلِصَتانِ ihlaslı iki kadın öğretmen
المعَُلّماتُ المخُْلِصاتُ ihlaslı kadın öğretmenler
Not: Arapçada düzensiz (kırık) çoğul formundaki gayr-i ‘âkil (akılsız) sözcüklerin tekil dişil kabul edilirler. Dolayısıyla bu tür sözcüklerin sıfatları tekil dişil yapıda kullanılır.
قَلَمٌ قَديمٌ eski bir kalem
أقْلامٌ قَديمَةٌ eski kalemler
Arapçada sıfat, tek bir kelime olabileceği gibi bir niteleme cümlesi de olabilir. Bir cümlenin niteleme cümlesi olabilmesi için belirsiz bir isimden sonra (bu isim tekil de olabilir, çoğul da) kullanılmış olması gerekir. Başka bir deyişle, belirsiz isimlerden sonra gelen cümleler niteleme cümleleridir, dolayısıyla sıfattır. Cümlelerin i‘râbı mahallendir, yani bulunduğu konum itibariyle i‘râbı “mahallen merfû” veya “mahallen mansûb” ya da “mahallen mecrûr biçiminde yapılır; ref veya nasb ya da cer alameti aranmaz. Sözgelimi, cümlenin nitelediği isim merfû ise sıfat cümlesi mahallen merfû olur.
.حَضَر رَجُلٌ يَعْمَلُ في المَ Fabrikada çalışan bir adam geldi.
.يَطْلُبُكَ مُعَلِّمُون يَْلِسونَ في الصَّ Sınıfta oturan öğretmenler seni istiyor.
.ذَهَبْتُ إلى مُوَظّفاتٍ يَعْمَلْنَ في الوِزارَ Bakanlıkta memur olarak çalışan kadınlara gittim.
Next article
Nispet Ya’sıArapça Yapılı Tamlamalar
Harf-i Ta’rîf
Türkçede iyelik ekleri ve bazı hâl ekleri kelimeleri belirli yapar (Çocuk camı kırdı. (Hangi cam olduğu biliniyor).
Arapçada kelimeyi belirli hâle getiren morfolojik unsur, harf-i ta’rîf denilen bir ön ektir. Elif+lâm اَلْ şeklinde yazılan bu ön ek, kelime başında olduğunda bazı kelimelerde el-, bazı kelimelerde ise kelimenin ilk harfi şeddeli olacak şekilde okunur:
الوطن el-vatan
الزمان ez-zamân
Güneş harfleri (Hurûfu’ş-şemsiyye)
Harf-i ta’rîf alan bir kelime el-beyt, el-bint, el-veled, el-kitâb şeklinde okunur. Ancak bir kısım harfler vardır ki, kelime bu harflerle başladığı zaman harf-i ta’rîfin lâm’ını kendisine benzeştirir. Güneş harfleri (hurûfu’ş-şemsiyye) denilen bu harfler şunlardır. Bunlara şemsî harfler de denir:
ت ، ث ، د ، ذ ، ر ، ز ، س ، ش ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ل ، ن
Diğer harfler ise ay harfleri (hurûfu’l-kameriyye) adını alır.
Hurûfu’ş- şemsiyye ile başlayan harf-i ta’rîfli kelimelerden örnekler:
الشمس eş-şems “güneş” el-şems değil!
الدهر ed-dehr “dünya” el-dehr değil!
الرمضان er-Ramazân “Ramazan” el-Ramazân değil!
Ay Harfleri (Hurûfü’l-kameriyye)
Bu harflerden biriyle başlayan kelimelerde harf-i ta’rîfte herhangi bir değişiklik olmaz ve el-şeklinde okunur: el-beyt, elhakk,el-yevm ‘gün’vs.
ARAPÇA YAPILI İSİM TAMLAMALARI
Arapçada da, Farsçada olduğu gibi tamlamadaki kelime sırası Türkçedekinden farklıdır ve önce tamlanan (muzâf /mevsuf), sonra tamlayan (muzâfun ileyh / sıfat) gelir. Tamlayan kelimenin başında harf-i tarif ( ال el- ) olur. Tamlanan (muzâf) kelimenin son harfi, bazı istisnalar dışında ötreli okunur. Harf-i ta’rîfin elif’i hiçbir zaman okunmaz:
بابُ الْبيت bâbü’l-beyt ‘evin kapısı’
Farsça tamlama = bâb-ı beyt / Arapça tamlama = bâbü'l-beyt
دين الاسلام dînü’l-İslâm “İslâm dini”
خالق الارض Hâliku’l-arz “arzın yaratıcısı”
Bu tamlamaları ال el- takısını kaldırarak ve izafet kesresi koyarak kolaylıkla Farsça yapılı tamlamalar hâline dönüştürmek mümkündür. Meselâ dînü'l-İslâm / dîn-i İslâm; Hâlıku'l-arz / Hâlık-ı arz vs.
Arapça Tamlamaların Okunuşu
Tamlanan (muzâf) kelime ekleme harflerden ە veya ت ile bitiyorsa bu harfler ة ile yazılır. Dilimizde ت ile biten bazı kelimeler tamlayan (muzâfunileyh) oldukları zaman bu ٥ , ت olarak okunur.
حسرة الملوك / حسرت hasretü’l-mülûk ‘meliklerin hasreti(ni çektiği yer)
ليلة القدر / ليله leyletü’l-Kadr ‘Kadir gecesi’
Arapça yapılı tamlamalar Farsça yapılı olanlara nispetle Osmanlı Türkçesinde daha az kullanılmışlardır. Bunların büyük bir kısmı makam ve mevki isimlerinde, kitap isimlerinde, kimi dinî tabirlerde ve bilhassa bilimsel terminolojide karşımıza çıkar.
Makam ve Mevki İsimleri
اميرالامرا emîrü’l-ümerâ “beylerbeyi”, اميرالحج emîrü’l-hac “hac emîri”, باب السعاده Bâbü’s-sa’âde “Saadet kapısı…
Kitap İsimleri
تحفة الحرمين Tuhfetü'l-haremeyn,
تذكرة الاوليا Tezkiretü'l-evliyâ,
تذكرة الشعر Tezkiretü'ş-şuarâ,
حديقة الوزرا Hadîkatü'l-vüzera,زبدة التواريخ Zübdetü'-tevârîh,
مجموعة النظائر Mecmû’atü'n-nezâir
Bilimsel Terimler
مديدالبصر medîdü'l-basar "hipermetrop",
قصيرالبصر kasîrü'l-basar "miyop",
Bunların dışında bilhassa الله Allah kelimesiyle yapılan tamlamalar çok kullanılmıştır:
عبدالله Abdullâh, نصرالله Nasrullâh
دين dîn kelimesiyle yapılan Arapça tamlamaların da şahıs ismi olarak sık kullanıldığı görülür. Ancak bu gibi tamlamaların tamlanan unsuru (muzâf) Osmanlı Türkçesinde ötreli değil üstünlü okunur:
الدين نجم / Necmü’d-dîn değil Necme’d-dîn:
ARAPÇA YAPILI SIFAT TAMLAMASI
Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça sıfat tamlaması yapısı da isim tamlaması yapısıyla aynıdır. İsim ve sıfat tamlamasını yalnızca tamlayan kelimenin niteliğinden ayırt ederiz; tamlayan isimse isim tamlaması, sıfatsa sıfat tamlaması olur:
رمضان المبارك ramazânu’l-mübârek “mübarek Ramazan”
Arapça Sıfat Tamlamalarında Uyum
Arapça yapılı sıfat tamlamasında tamlanan ve tamlayan unsurlar (mevsûf ve sıfat) arasında
a) cinsiyet (müennes - müzekker)
b) sayı (teklik, tesniye, çokluk)
açısından denklik aranır; sıfat bu özellikler bakımından mevsûf olan birinci kelimeye uygun hâle getirilir.
تذکرة الشعرا “Tezkiretü’ş-şu’arâ”
ARAPÇA ÖN EDATLAR (HARF-İ CERR'LER)
Dil bilgisinde harf-i cerr adı verilen Arapça ön edatlar, Farsça ön edatlarda olduğu gibi, kimi Türkçe hâl eklerine ve son çekim edatlarına karşılık gelir. Bu edatlar bir tamlamanın başına geldiğinde tamlanan kelimenin sonu ötreli değil esreli okunur:
عن قريبالزمان an-karîbü'z-zamân değil an-karîbi'z-zamân gibi.
ب
Türkçede +a/+e, +da/+de, ile ek ve edatlarının anlamını karşılar. Harf-i ta’rîfli kelimelerden önce geldiğinde hemzeyle bitişik yazılır ve kendisinden sonra gelen kelimenin niteliğine göre bi’l-, bi'n-, bi'z- vs. şeklinde okunur:
عن
an: Türkçede +dan/+den hâl ekleriyle ve kimi edatlarla karşılanabilir. Bu edattan sonraki kelime tamlama hâlinde olmayan tek bir kelime ise kelimenin sonu -ın/-in tenviniyle okunur:
عن قريب an-karîb “çok geçmeden, yakında”, عنقريبالزمان an-karîbi’zzamân “yakın zamanda”, عن صميم القلب an-samîmi’l-kalb “yüreğin içinden, yürekten”
فى
Türkçede +da/+de, içinde anlamlarını verir:
ل
Türkçede "için, dolayı, yüzünden, tarafından" anlamlarını verir. İsimlerle ve bazı zamirlerle birlikte kullanılmaktadır:
لِهذا li-hâzâ “bunun için”, لذاته li-zâtihi “kendiliğinden”, لمؤلفه li-mü’ellifihi “müellifi tarafından”
من
Türkçede +dan/+den, dolayı, sebebinden anlamlarını verir:
من بعد min-ba’d “bundan sonra”, من القديم mine’l-kadîm “eskiden beri”, من طرف الله min-tarafi’llâh “Allah tarafından”
ك
Türkçede "gibi, sanki" anlamlarını verir. Benzerlik ifade eder:
كالاول ke’l-evvel “eskisi gibi”, كذلك ke-zâlik “böylece, bunun gibi”, كأن ke-enne “sanki, gûyâ” vs.
ARAPÇA TAMLAMALARDAKİ DEĞİŞİKLİKLER
Tamlananın Üstünlü Okunması
Tamlanan kelime بعد ba’d “sonra”, قبل kabl “önce”, فوق fevk “üst”, تحت taht “alt”, بين beyn “ara”,حسب hasb “göre, nazaran” عند ‘ind “yan, yanında göre” kelimelerinden biriyse bu kelimelerin sonu ötreli değil, üstünlü okunur:قبل الطوفان kable’t-tûfân ‘Tufan'dan önce’;
بين الملل beyne’l-milel ‘milletler arası’;