Arif Şentürk Öldü

Bu makalede, bir sağduyu filozofu olan Thomas Reid’in kendi çağında yaşamış olan ampirist filozof olan David Hume ve Descartes ile başlayıp Malebranche, Locke ve Berkeley ile devam eden idealist felsefeye karşı cevap verme niteliğinde ortaya koyduğu algı teorisinde görme duyusunun yeri ve fonksiyonları ele alınacaktır. Thomas Reid, derli toplu bir şekilde algı konusunu “An Inquiry into the Human Mind” isimli eserinde ele almıştır. Biz de makalemizde Reid’in bu eserini ana kaynak olarak ele alacak ve Reid’in algı ile ilgili görüşlerinin yanı sıra temelde görme duyusunu ele alış tarzını aktarmaya çalışacağız. Sağduyu Felsefesinin kurucusu olan Thomas Reid, maddi dünyanın olmadığını savunan filozoflara algı teorisi ile cevap vermektedir. Temel tecrübî bir bilgi kaynağı olan algı, başka bir bilgi kaynağına bağlı olmaksızın bilgi ve gerekçelendirilmiş inanç üretir. Algı, bizi kuşatan dünyayı, belli aralıklarda çevreden gelen uyaranların duyu organlarımıza yaptığı etkiler yolu ile tanıma ve kavrama demektir. Algı süreci; algılayan özne, algılanan nesne, duyusal deneyim ve nesne ile özne arasındaki ilişki olmak üzere, dört unsurdan oluşmaktadır. Tatma, koklama, işitme ve dokunma duyumlarının da algılamada etkili olmasına karşın görme, Tanrı bilgisinden bahseden en mükemmel bilgi türüdür. Kendisinde fiziksel anlamda herhangi bir değişiklik olmayan nesnenin ona olan bakış açısına, mesafeye, bulunduğu ortamın şartlarına ve zamana göre göze farklı şekilde görünmesi görünüş ve gerçeklik arasındaki farkı ortaya koymaktadır. Görünüş aslında gerçekliğe zihnimizi yönlendiren bir işaret görevine sahiptir. Zihnin hızlı bir şekilde işaretten işaret edilen nesneye geçmesi kendinde kökleşmiş dikkatsizliğin sonucudur. Farklı mesafelerden ve yönlerden baktığımız bir nesnenin gözümüze farklı görünümler sunmasına rağmen, aynı nesne olduğuna dair kanaatimiz tamdır. Bunu oluşturan ise deneyimlerimizdir. Gözün gördüğü nesne ile ilgili kavrayışında, önceden sahip olduğu bilgilerin yeri önemlidir. Hakkında hiçbir bilgiye sahip olmadığımız bir nesneyi görsek dahi bir algıya sahip olamayız. Duyular, nesne hakkında gerçekte nasıl olduğu bilgisini değil nasıl göründüğü bilgisini vermektedir. Duyular dış dünya ve dış dünyadaki nesneler hakkında tam bir bilgi kaynağı olmasa da dış dünyanın sunduğu görünüşlerin dolaysız bilgisinin kaynağıdırlar. Görünür şekli zihne sunmak konusunda görevli hiçbir duyum olmadığını ifade eden Reid, bunun bizim bilincinde olmadığımız halde maddi izlenim tarafından göze önerildiğini ifade etmektedir. Doğanın görünür şekli nesnenin somut şeklinin ve durumunun bir işareti olarak tasarladığı ve bunu kullanmayı bize içgüdüsel olarak öğrettiği söylenebilir. Reid, gözlerin üç boyutlu görme, paralel hareket etme, nesnenin görüntüsünü retinada ters oluşan resme rağmen düz görme ve iki gözle tek görme yeteneklerinin tamamının Yaratıcımız tarafından yapımıza konulan yasaların sonucu olduğunu ortaya koymaktadır.