Bir Araya Gelerek Kayaçları Oluşturur

A&#;a&#;&#;daki bo&#; yerleri uygun &#;ekilde doldurunuz.

1. Bir ya da birden fazla mineral bir araya gelerek ……………. olu&#;tururlar. (KAYAÇLARI)
2. Kayaçlar&#;n as&#;l kökeni ………….. d&#;r. (MAGMA)
3. ……………….püskürük ta&#;lar yava&#; so&#;uduklar&#;ndan genelde iri kristallidirler.(&#;Ç)
4. Granit,siyenit,diyorit ve gabro ……………………seafoodplus.infoçlar&#; olu&#;tururlar. (&#;Ç PÜSKÜRÜK)
5. Tortul kayaçlar ………………….. bulundururlar.(FOS&#;L)
6. ……………….’ler asl&#;nda sert kayaçlard&#;seafoodplus.info çe&#;itli nedenlerle fiziksel ve kimyasal parçalanmaya u&#;rayarak tor topografyas&#;n&#; olu&#;turmu&#;lard&#;r.(GRAN&#;TLER)
7. Yerkürenin milyarlarca y&#;ll&#;k jeolojik geçmi&#;ini …………….. üzerinde görmek mümkündür. (KAYAÇLAR)
8. Tüf ve obsidiyen ……………….. püskürük kayaçlard&#;r.(DI&#;)
9. D&#;&#; kuvvetler ……………seafoodplus.infoçlar&#;n olu&#;umunda etkilidirler.(TORTUL)
10. &#;lk olu&#;an kayaç grubu …………………kayaçlar&#;d&#;r.(MAGMAT&#;K)
11. Yeryüzündeki ta&#;lar s&#;cakl&#;k ve bas&#;nçla baz&#; a&#;&#;nmalarla de&#;i&#;ime u&#;seafoodplus.info baz&#; ta&#;lar,magmaya kar&#;&#;arak erimeye maruz kal&#;seafoodplus.info içindeki bu hadiseler ……………. döngüsü denir.(KAYAÇ)
12. …………………….kayaçlara göl,deniz ve di&#;er çukur yerlerde rastlan&#;r.(F&#;Z&#;KSEL TORTUL)
13. Ya&#;&#; en genç olan kömür türü …………….d&#;r.(TURBA)
14. Kalker,jips,kayatuzu gibi kayaçlar ……………………topografyas&#;n&#; olu&#;tururlar.(KARST)
15. Kilta&#;&#; ………………… tortullar grubuna girerler.(F&#;Z&#;KSEL)
16. Mermer ………………. Kayaçlar&#;na örnektir.(BA&#;KALA&#;IM)
17. …………………. Tortullar suda kolay çözünürler.(K&#;MYASAL)
18. Gabro ……………… püskürük kayaçlara örnek olarak gösterilir.(&#;Ç)
19. Morenler zamanla kat&#;la&#;arak ………………….. ta&#;lara örnek olu&#;tururlar.(F&#;Z&#;KSEL TORTUL)
20. Obsidiyenlerin içinde fosillere ……………………….(RASTLANMAZ)
21. Turba,…………………… kal&#;nt&#;lar&#;ndan olu&#;tu&#;u için organik ta&#;lardan say&#;l&#;r.(B&#;TK&#;)
22. ……………………… kayaçlar&#; inceleyen bilim dal&#;d&#;r.(L&#;TOLOJ&#;)
23. Dünyadaki sular&#;n %^’ünü …………. sular olu&#;turur.(TATLI)
24. seafoodplus.infoa,seafoodplus.infoa ,Avrupa ve Afrika aras&#;ndaki su kütlesi ………………okyanusudur. (ATLAS)
25. Dünyadaki tatl&#; sular&#;n %31,4’ünü ………………….. sular&#; olu&#;turur. (YERALTI)
26. Karayip denizi ve Baffin Körfezi ……………………okyanusla ba&#;lant&#;l&#;d&#;r. (ATLAS)
27. Japon ve Mercen denizi ……………………. Okyanusla ili&#;kilidir. (BÜYÜK)
28. Büyük Okyanusun bat&#;s&#;nda ……………. K&#;tas&#; yer al&#;r. (ASYA)
29. Tatl&#; yüzey sular&#;n&#; olu&#;turan üç unsur:Göller,nehirler ve ………………….. d&#;r.(BATAKLIKLAR)
30. Gölleri do&#;al ve …………….. olarak ikiye ay&#;rabiliriz (YAPAY)
31. Do&#;u Afrika göllerinin ço&#;u ……………….. göllere örnektir. (TEKTON&#;K)
32. Enlemin etkisiyle Kanada,Norveç,&#;sveç gibi ülkelerde ………………… göllerine çokca rastlan&#;r. (BUZUL)
33. Karstik ve alüvyal araziler ………………….. sular&#; bak&#;m&#;ndan oldukça zengindirler. (YERALTI)
34. Yer kaymalar&#; sonucu toprak kütlelerinin akarsu önünü kapatmas&#;yla ………………. gölleri olu&#;ur. (HEYELAN SET)
35. ……………………. Gölleri dalga biriktirmesinin sonucunda olu&#;mu&#;tur. (KIYI SET)
36. Krater ve Kaldera gölleri iç kuvvetlerden ……………… olay&#; ile ilgilidir. (VOLKAN&#;ZMA)
37. Akarsular rejimlerine göre düzenli ve ……………… rejimli olmak üzere ikiye ayr&#;l&#;rlar. (DÜZENS&#;Z)
38. Türkiye akarsular&#; genelde ………………… rejimli akarsulard&#;r. (KARMA)
39. ………………… kayna&#;&#;n sular&#; genelde kireçlidir. (KARST&#;K)
40. &#;nsan etkisinin söz konusu oldu&#;u kaynak türü ……………… kayna&#;&#;d&#;r. (ARTEZYEN)
41. .&#;zlnda,Japonya,Yeni Zelanda gibi ülkelerde ……………………. kaynaklar&#; oldukça yayg&#;nd&#;r. (GAYZER)
42. .&#;ndus nehri ……………… denizine dökülür. (UMMAN)
43. Karalar içersinde bulunan denizlere …….. denizler denir. (&#;Ç)
44. .Ülkemizde do&#;al gölün bulunmad&#;&#;&#; tek bölgemiz ……………(seafoodplus.infoU)

A&#;a&#;&#;daki cümlelerin do&#;ru mu yanl&#;&#; m&#; olduklar&#;n&#; belirtiniz

**Tabloda isimleri verilen kayaç türlerinin olu&#;um biçimlerini uygun sütuna “X” yazarak belirtiniz.

Levha s&#;n&#;rlar&#;n&#; gösteren bir Dünya haritas&#; ile, tabloda isimleri verilen haritalar&#;n hangileri aras&#;nda benzerlik vard&#;r? ( Benzer olanlar&#; X yazarak belirtiniz, di&#;erlerini bo&#; b&#;rak&#;n&#;z. )

* Tortul Kayaçlar&#; s&#;n&#;fland&#;r&#;n&#;z.

** Mermer,Elmas,Gnays,&#;ist,Kuvarsitler hangi

kayaçlar&#;n ba&#;kala&#;&#;ma u&#;ramas&#;yla olu&#;mu&#;-lard&#;r? E&#;le&#;tirerek yaz&#;n&#;z.

*** Tatl&#;su kaynaklar&#;n&#;n en az ve en çok bulundu&#;u unsurlar nelerdir?

**** Okyanuslar nelerdir?

***** K&#;y&#; ve iç deniz nedir? Aç&#;klay&#;n&#;z.

*Gidegen (Gölaya&#;&#;) nedir? Bir gölün sular&#;n&#; nas&#;l etkilerler?

** Dünya üzerinde buzul göllerinin en yayg&#;n görüldü&#;ü yerler nereledir?

*** Yeralt&#; sular&#;n&#;n önemi nedir?

****Akarsu havzas&#; nedir? Aç&#;k havza nedir?

**** Akarsu rejimlerine örnekler veriniz.

seafoodplus.infou&#;unu olu&#;turan as&#;l malzeme a&#;a&#;&#;dakilerden hangisidir.?

    A) Toprak      B) Ta&#;lar        C) Demir

    D) Nikel         E) Su

2.A&#;a&#;&#;dakilerden hangisi daha eski bir dönemde olu&#;mu&#;tur?

    A) Linyit                  B) Tuz            C) Borasit   

        D) Ta&#;kömürü               E) Turba

3.A&#;a&#;&#;daki e&#;le&#;melerden hangisi do&#;rudur?

    A) Traverten   - K&#;r&#;nt&#;l&#; Tortul

    B) Kumta&#;&#;     - Ba&#;kala&#;&#;m

    C) Linyit        -   Kimyasal Tortul

    D) Tebe&#;ir      - Organik Tortul

    E) Siyenit      - D&#;&#; Püskürük

4.      I-Erime                       II-So&#;uma

      III-Yüksek bas&#;nç         IV-S&#;cakl&#;k

       V-Ta&#;&#;nma

    Yukar&#;dakilerden hangileri metamorfik kayaçlar&#;n olu&#;umunu aç&#;klamaktad&#;r?

    A) I-II             B) III-V         C) II-IV

    D) I-IV            E) III-IV

5.Metamorfik kayaçlardan olu&#;an mermer ………….. ba&#;kala&#;maya u&#;ramas&#;yla olu&#;mu&#;tur.

    Yukar&#;daki bo&#;lu&#;a a&#;a&#;&#;dakilerden hangisi gelirse cümle do&#;ru olur?

    A) Granit              B) Linyit                C) Jips

    D) Kalker              E) Bazalt

6. Organik tortul ta&#;lar&#; olu&#;turan ana unsur a&#;a&#;&#;dakilerden hangisidir?

    A) Bitki ve hayvan kal&#;nt&#;lar&#;

    B) Akarsular&#;n biriktirmesi

    C) Atmosferdeki gazlar

    D) Kimyasal de&#;i&#;im

    E) Yüksek s&#;cakl&#;k ve bas&#;nç

7. “Eriyik hali - So&#;umu&#; hali” ili&#;kisi a&#;a&#;&#;daki kayaç türlerinden hangisi için geçerli de&#;ildir?

    A) Granit       B) Konglomera     C) Bazalt

    D) Andezit     E) Süngerta&#;&#;

8.A&#;a&#;&#;daki kayaçlardan hangisi ile “Tortulla&#;ma” aras&#;nda ili&#;ki kurulamaz?

    A) Kilta&#;&#;        B) Linyit       C) Gnays

    D) Kayatuzu    E) Tebe&#;ir

9.A&#;a&#;&#;dakilerden hangisinin olu&#;umu, di&#;erlerine göre farkl&#;d&#;r?

    A) Bazalt      B) Obsidiyen       C) Andezit

    D) Granit        E) Mercankaya  

A&#;a&#;&#;daki ta&#;lardan hangisi,kimyasal tortul ta&#;lardan biridir?

    A) Kumta&#;&#;           B) Linyit      C) Alç&#; ta&#;&#;

    D) Konglomera        E) Turba

Ma&#;aralarda olu&#;an sark&#;tlar a&#;a&#;&#;daki ta&#; gruplar&#;ndan hangisine örnektir?

    A) Ba&#;kala&#;&#;m       B) Kimyasal    C) Organik

    D) Fiziksel            E) Püskürük

Magma,yerkabu&#;unu geçerek yeryüzüne ula&#;&#;p,atmosferle temas ederse hemen so&#;ur ve ince kristalli ta&#;lar olu&#;ur.

    A&#;a&#;&#;dakilerden hangisi bu ta&#;lardan biri de&#;ildir?

    A) Bazalt                          B) Granit     C) Andezit

    D) Obsidiyen                   E) Volkan tüfü

 - Tabakal&#;d&#;rlar

       - Kristalsizdirler

       - Asitte köpürürler

       - Fosil bulundururlar

     Yukar&#;da özellikleri verilen ta&#; grubu, a&#;a&#;&#;dakilerden hangisidir.?

     A)&#;ç Püskürük ta&#;lar

 B)D&#;&#; Püskürük ta&#;lar

 C)Tortul ta&#;lar

 D)Ba&#;kala&#;&#;m ta&#;lar&#;

 E)Metamorfik ta&#;lar

Ufalanm&#;&#; malzemelerin d&#;&#; kuvvetler taraf&#;ndan ta&#;&#;n&#;p çukur alanlarda biriktirilmesi ve buna eklenen do&#;al çamur ve çimento ile mekanik tortul ta&#;lar olu&#;ur.

    A&#;a&#;&#;daki kayaç türlerinden hangisi bu türe bir örnek olu&#;turur?

    A) Süngerta&#;&#;        B) Kalker      C) Gabro

    D) Kuvarsit            E) Konglomera

Tortul tabakalar aras&#;ndaki canl&#; kal&#;nt&#;lar&#;na fosil denir.

     A&#;a&#;&#;daki kayaçlardan hangisinde,fosil bulunmaz?

    A)Diorit           B) Kumta&#;&#;      C) Jips

    D) Tebe&#;ir         E) Kayatuzu

Akarsuyun y&#;l içinde gösterdi&#;i ak&#;m düzenine rejim denir.A&#;a&#;&#;daki iklim tiplerinden hangisinde akarsu rejiminin düzenli oldu&#;u söylenebilir?

      A)Karasal &#;klim       B)Ekvatoral iklim     

     C)Savan iklimi        D)Muson iklimi      

         E)Akdeniz iklimi

1       

Buzullar&#;n a&#;&#;nd&#;rmas&#; sonucunda olu&#;an sirk ad&#; verilen çukurlar&#;n sularla dolmas&#; sonucunda sirk gölleri olu&#;ur.

Buna göre a&#;a&#;&#;da verilen ülkelerden hangisinde buzul gölleri daha fazla olu&#;ur?

     A) Norveç           B) Danimarka       C) M&#;s&#;r

             D) Hindistan                      E) Suriye

Do&#;u Anadolu’nun kuzey kesimlerinde akarsular&#;n en çok alçald&#;klar&#; dönem k&#;&#; ortalar&#;na rastlar.

     Bu durum a&#;a&#;&#;dakilerden hangisiyle ili&#;kilidir?

     A)Ya&#;&#;&#; biçimiyle   B)Akarsu yataklar&#;n&#;n e&#;imiyle

     C)Ya&#;&#;&#; düzeniyle         D)Akarsular&#;n uzunlu&#;uyla

                       E)Ya&#;&#;&#; miktar&#;yla

&#;ki geçirimsiz tabaka aras&#;ndaki geçirimli tabakada biriken sular&#;n bas&#;nç kazan&#;p yeryüzüne f&#;&#;k&#;rarak ç&#;kmas&#;yla olu&#;an kaynak a&#;a&#;&#;dakilerden hangisidir?

A)Fay kayna&#;&#;                            

B)Yamaç kayna&#;&#; 

C)Artezyen kayna&#;&#;                    

D)Gayzer        

E)Karstik kaynak

Bir vadi veya körfezin do&#;al etmenlerle t&#;kanarak su birikintisi halini almas&#;na set gölü ad&#; verilir

A&#;a&#;&#;dakilerden hangisi set gölü olu&#;um türlerinden biri de&#;ildir?

A)Alüvyon set

B)Heyelan set

C)Moren set

D)Krater set

E)K&#;y&#; set

Bir kaynak suyunun bile&#;imi, temas etti&#;i zeminin özelli&#;ine ve suyun eritme gücüne ba&#;l&#; olarak de&#;i&#;ir. Buna göre;

seafoodplus.infoç      II. Tabaka     III. Karstik       IV. Fay

kaynaklar&#;ndan hangisinin mineralce daha zengin olmas&#; beklenir?

    A) I ve II               B) Yaln&#;z II              C) I ve I   

    D) III ve I              E) III ve IV

A&#;a&#;&#;daki göllerden hangisinin olu&#;umu iç kuvvetlerin etkisiyle aç&#;klan&#;r?

       A) Buzul           B) Tektonik             C) K&#;y&#; set

       D) Heyelan set            E) Alüvyon set

A&#;a&#;&#;dakilerden hangisi boru biçimindeki bir bo&#;lukta biriken s&#;cak sular&#;n aral&#;klarla püskürmesiyle olu&#;maktad&#;r?

     A)Artezyen        B)Tabaka kayna&#;&#;      C)Gayzer  

     D)Fay kayna&#;&#;         E)Vadi

A&#;a&#;&#;daki kavramlardan hangisi akarsuyun ak&#;m&#;nda y&#;l içinde meydana gelen de&#;i&#;imleri ifade eder?

     A)Debi                B)Rejim             C)Talveg       

     D)Havza             E)Drenaj

​

Mineraller parlak, camsı, yağlı, donuk, yağlı gibi görünümlerde olabilmektedirler. Bu görünümler ise yüzeylerine gelen ışığın yansıtılması, ışığın niteliği, şiddeti, ışığın mineral tarafından tutulması gibi nedenlere bağlıdır.

​

Minerallerin tanımlanmasında yardımcı olabilecek özellikler yalnızca bunlarla sınırlı değildir. Zira İletkenlik, Özgül ağırlık, Mıknatıs özelliği, Radyoaktivite özelliği, Termodinamik özellikler gibi karakteristik özellikler de mineralleri teşhis etmede yardımcı olabilecek diğer faktörlerden bazılarıdır.

​

Başlıca Mineral Grupları ve Mineraller

​

Doğada bilinen ’den fazla mineral bulunmaktadır. Fakat bu rakam yalnızca bugüne kadar tanımlanabilen mineralleri kapsamakta, bu sayı yeni minerallerin tanımlanmasıyla her yıl artmaktadır.

​

Elementlerin bir araya gelerek mineralleri, minerallerin de bir araya gelerek kayaçları meydana getirdiği yukarıda açıklanmıştı.
Yer kabuğunun %98’den fazlasını teşkil eden yalnızca 8 element bulunmaktadır ve bu elementler aynı zamanda kaya meydana getiren minerallerin de çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bu arada şunu da belirtmek gerekir ki yer kabuğunu oluşturan kayaçları meydana getiren minerallere “Kaya meydana getiren mineraller” adı verilmektedir. Bahsi geçen elementler, yer kabuğunda bulunuş sırasına göre sıralandığında bu sıralama oksijen(O), silisyum(Si), alüminyum(Al), demir(Fe), kalsiyum(Ca), sodyum(Na), potasyum(K), magnezyum(Mg) şeklinde olmaktadır. Özellikle oksijen ve silisyum elementleri yer kabuğunda en fazla bulunan elementleri teşkil eder. Aynı zamanda bu elementler silikat adı verilen magmatik ve başkalaşım kayalarının temel bileşenini meydana getiren, yer kabuğunda en fazla rastlanan mineralleri oluşturmaktadır. Öyle ki bilinen kayaçların %90’ından fazlası silikatlardan müteşekkildir.

Yer kabuğunda azınlığı oluşturan, asilikatlar (silikat olmayan mineraller) da bulunmaktadır. Bunlar yaygın olmadıkları halde içlerinde ekonomik açıdan değerli olanları mevcuttur. Örneğin altın, gümüş, elmas, bakır gibi tek elementlerden meydana gelen mineraller ve korindon, hematit gibi oksitler silikat olmayan mineral grupları içerisinde incelenirler.

​

Yer kabuğunda yaygın olarak görülen silikatlar ile azınlığı teşkil eden asilikatlar'ın özellikleri şu şekildedir:

​

A. Silikatlar

​

Merkezde bir silisyum, köşelerde ise oksijen yer alan yani içlerinde silisyum-oksijen bulunduran piramit şeklinde tetrahedron (dört köşeli) yapıdır.

​

Yer kabuğundaki kayaçlarda yer alan genel silikat minerallerinden bazıları şunlardır:

​

AKuvars, kristalin kuvars ve gizli kristalli(kriptokristalin) kuvarslar

​

Tamamı silisyum ve oksijenden meydana gelen bir mineraldir. Hegzagonal biçimde kristallenme gösterir. Mohs sertlik cetveline göre sertliği 7’seafoodplus.infoı, sütlü mor kuvars(ametist), sitrin, pembe kuvars gibi türleri mevcuttur. Gizli kristalli kuvarslarda ise çakmaktaşı(sileks), jasp, akik, boynuztaşı örnekler teşkil edilmektedir.

​

AFeldspatlar

​

Feldspat kelimesi Almanca ’da “Arazi Spatı” anlamına gelmektedir. Magmatik kayaçlar ve metamorfik kayaçlarda en fazla rastlanan unsurlardandır. İki ayrı feldspat yapısı bulunmaktadır. Bunlardan biri ortoklas, diğeri plajioklasdır. Ortoklasların bileşimlerinde potasyum bulunur, hatta ortoklazlara “Potasyumlu Feldspat” da denilmektedir. Plajioklaslar ise bileşimlerinde sodyum veya kalsiyum barındırır. Bileşiminde sodyum bulunan feldispatlara Albit, kalsiyum bulunduranlara ise Anortit adı verilir. Bazen sodyum ve kalsiyum bir arada da bulunabilmektedir. Bu tür feldspatlara da Kalsi-Sodik feldspatlar denilmektedir.

​

AFeldspatoidler

​

Feldspatlarla bileşimleri açısından benzerlik gösterirler. Başlıca Türleri Lösit ve Nefelin’dir.

​

AMikalar

​

Mika(Mica) Latince “küçük parça” anlamına gelmektedir. İnce pullu görünümü vardır ve kolay dilimlenebilir bir silikattır. Kristalize kayaların birçoğunda bulunur ve granitin temel öğelerinden biri konumundadır. Başlıca türleri Muskovit(beyaz mika) ve Biotit(siyah mika)tir.

​

A Klorit

​

Yunanca “Khleros” kelimesinden türemiştir ve bu kelime “yeşil” demektir. Rengi genellikle yeşildir. İçinde magnezyum ve demir bulunduran sulu silikattır. Mika gibi dilimlenebilir özelliğe sahiptir ancak esneme özelliği yoktur.

​

AAmfiboller

​

Bileşimleri karmaşık sulu silikatlardır. Kristalleri hegsagonal prizma şeklindedir. Başlıca türleri Hornblend ve Aktinolit’tir. Hornblend, koyu yeşil ya da siyahtır. Camsı parıltılıdır ve mikadan pul pul ayrılmama özelliğiyle ayırt edilebilir. Aktinolit ise yeşil renkte olup lifli ya da iğneli bir yapıya sahiptir.

​

APiroksenler

​

Bileşimleri karışık silikatlardır. Başlıca türü Ojit’tir. Ojit yeşil renkli değerli bir taş türüdür. Bazaltlarda ve gabrolarda bulunur ve kaya içinde mikadan pul pul dilimlenmeme özelliğiyle ayırt edilir.

​

AOlivin

​

Yeşil renkli yarı saydam ortorombik kristalli, camsı parıltıya sahip bir mineraldir. Mohs sertlik cetveline göre sertliği olup çizgi rengi beyazdır.

​

AGrenat

​

Karışık bileşimli silikatlardır. İçlerinde alüminyum, demir, magnezyum, kalsiyum barındırırlar. Çok yüzlü kristaller oluştururlar. Sertlik dereceleri 7’dir.

​

B. Silikat Olmayan Mineraller (Asilikatlar)

​

Yer kabuğunun yalnızca %8’ini asilikat mineraller teşkil etmektedir ancak kalsit, jips halit gibi mineraller sedimanter kayaçlar içerisinde bol miktarda bulunurlar. Bununla birlikte, diğer asilikat minerallerin de ekonomik açıdan önemi vardır. Asilikatlar negatif yüklü veya karışık iyonlar temel alınarak karbonatlar, oksitler, sülfatlar gibi isimlerle gruplandırılabilirler.

​

B Karbonatlar (Carbonade)

​

Kalsit:

Kalsit kelimesi Latince(calcis) kireç anlamına gelmektedir. Kalsit genellikle beyaz renkte, kristal halde olan kalsiyum karbonattır. Asitle tepkimeye girdiğinde köpürür. Sertlik cetveline göre sertliği 3’tür. Doğada değişik şekillerde karşımızaçıkar. Örneğin tebeşir bir kalsit türüdür.

​

Aragonit:

Kalsit ile bileşim bakımından aynıdır. Ancak kristal yapısının farklı ve yoğun olması ile kalsitten ayrılır. yılında İber yarımadasındaki Aragon’da bulunduğu için bu adı almıştır. Isıtıldığında konik bir kırılma gösterir ve belirgin bir dilinim göstermez, bu da kalsitten ayrılan yönlerinden biridir. Rengi beyaz, krem yahut gri olabilir.

​

Dolomit:

İçerisinde magnezyum barındıran kalsiyum karbonattır. Asitte kolay köpürmeme özelliğiyle kalsitten ayrılır ve kalsitten daha serttir.

​

B Sülfatlar

​

Jips:

Doğal hidratlı kalsiyum sülfattır. Doğada ya kristal ya da kütleler halinde bulunur. Rengi genellikle beyazdır. Tek yönde mükemmel dilinim gösterir. Alçıtaşı ve sıva malzemesi üretiminde kullanılır.

​

Anhidrit:

Bileşiminde su bulundurmayan jipstir. Diğer bütün özellikleri jipsin aynısıdır.

​

B Oksitler

​

Hematit:

Halk arasında “kantaşı” olarak da bilinen Hematit minerali en önemli demir cevherleri arasındadır. Rengi parlak siyah, çelik grisi gibidir. Çizgi rengi ise kızıl kahverengidir.

​

Limonit:

Hidratlı doğal demir oksit, kahverengi hematit (brown hematite) ya da sarı demir cevheri (yellow iron ore) adları da verilen Limonit minerali demir cevherleri arasında en yaygın olandır. Üzüm taneleri gibi veya lifli bir yapıdadır.

​

Magnetit:

Manyetik demir cevheri ya da mıknatıs taşı gibi isimlerle de anılan magnetit mineralinin siyah, madeni bir görünümü vardır. Çizgi rengi siyahtır.

​

Korendon:

Mohs sertlik cetveline göre sertlik derecesi 9’dur. Ölçeğe göre elmastan önceki en sert mineraldir ve bu yüzden sanayide aşındırıcı olarak da kullanılmaktadır. Parlaklığı cam gibidir ve saydam, yarı saydam hallerde görünebilir. Safir adı verilen değerli taş mavi korendon ve yakut adı verilen bir diğer önemli taş da kırmızı korendon’ seafoodplus.infoşil olanına ise zümrüt adı verilmektedir.

B Haloidler

​

Kayatuzu(Halit):

Sertlik derecesi olan halitler kübik ve hexoctahedral sınıfta bulunmaktadır. Genellikle beyaz yahut saydam halde bulunurlar.

Fluorit:

Kalsiyum florür olarak da bilinen flüorit mineraline “fluorispat” da denilmektedir. Sertlik derecesi 4’tür ve kristalleri genelde küp biçimindedir. Emaye, vazo, bardak gibi ürünlerin yapımında kullanılır.

BSülfürler

Pirit:

Kristalleri metal gibi parlak olan pirit minerali aynı zamanda soluk sarı renkte olduğu için altın mineralini andırmaktadır. Bu yüzden pirit’e “aptal altını” da denilmektedir. Sertlik derecesi 6 ile arasında değişen pirit mineralinin ismi Yunanca “pyros” kelimesinden türemiştir ve bu kelime ateş anlamına gelir, pirit kristallerinin çakmağı ateşleme özelliği de bulunur.

​

KAYNAKLAR:

​

1. Atalay, İ. (). Uygulamalı Jeomorfoloji. İzmir: Meta

2. Erinç, S. (). Jeomorfoloji 1. İstanbul: Der

3. Güney, E. (). Yerbilim 1-Jeoloji. İstanbul: Literatür

4. Hoşgören, M.Y. (). Jeomorfoloji’ nin Ana Çizgileri. İstanbul: Çantay

5. Ketin, İ. (). Genel Jeoloji. İstanbul: İTÜ Vakfı

6. Kraus, E.H.- Hunt, W.F.- Ramsdell, L.S. (). Mineralogy. New York: McGraw-HILL

7. Kuşçu, M. (). Endüstriyel Kayaçlar ve Mineraller. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları

8. Lutgens, F.K.- Tarbuck, E.J. (). Genel jeoloji temel ilkeleri/Essentials of geology. (C. Helvacı, Çev.) Ankara: Nobel

9. NPS, (). 29 Eylül tarihinde ​seafoodplus.info,adresinden edinilmiştir

Kayaçlar nasıl oluşur? Sorusu ilkokuldayken, Fen Bilimleri ve Coğrafya derslerinde karşımıza çıkmıştır. Peki, şimdi hafızanızı tazelemeye ve bu konuda bilmediklerinizi öğrenmeye ne dersiniz?

Kayaç Nedir?

En kısa ifade ile kayaçlar, mineral topluluğu diye tanımlanır. Kayaların ve minerallerin bir araya gelmesinden oluşurlar.

Kayaç sözcüğünün eski dilde karşılığı ‘sahre’ olup, yeni Türkçede ise bu kavram, ‘kült’ kelimesine tekâbül eder. Yabancı dillerde ise; ‘gestein’, ‘roche’, ‘rock’ sözcükleriyle ifade edilir.

Kayaçlar temelde; başkalaşım (metamorfik), magmatik, sedimanter (tortul) olarak üç gruba ayrılırlar. Bunların da kendi içerisinde farklı kategorilerden oluştuğunu söylemek mümkündür.

Kayaçları konu alan bilim dalı, ‘petrografi’ olarak isimlendirilir. Bu, jeolojinin alt dallarından birisidir.

Kayaçların Önemi Nedir?

Kayaç tipleri, oluştuğu dönemdeki doğal ortamı yansıtır. Bundan dolayı bir nevi doğal belge olarak görülür. Yer kabuğu jeolojik gelişim sürecinde hangi aşamalardan geçti? İşte bu sorunun cevabını kayaçların üzerindeki izlerden öğreniyoruz.

Onun için kayaçlar, yer tarihinin canlı tanıkları ve en mühim vesikaları kabul edilebilir.

Dağları, okyanus tabanlarını, kıtaları meydana getiren kayaçlar, insanlık tarihinin hiçbir döneminde ekonomik ve beşerî açıdan önemini yitirmemiştir.

Buna göre, kayaçlar neden önemli? Sorusunu şöyle yanıtlayabiliriz:

1. Kayaçların geçirimliliği, çözülebilir olması, aşınım direnci Yer şekillerinin oluşumunda ve gelişiminde büyük rol oynar.
2. İçtiğimiz suda bulunan minerallerin ve yemeklerdeki tuzun kaynağı yeryüzündeki kayaçlardır.
3. Seramik yapımı için kullanılan kil, inşaatın vazgeçilmezi olan mermer, enerji üretiminde kendisinden yararlanılan uranyum ve kömür kayaçlardan elde edilir. Çimento ise kireç taşı adı verilen kayaçtan üretilir.
4. Yakut, elmas, altın ve benzeri madenler kayaçların içinde yer alır.
5. İnşaat mühendisliği çalışmaları sırasında kayaçların özelliklerini bilmek çok önemlidir. Yol projeleri; köprü, baraj ve bina inşaatları sahanın kayaç (zemin) özelliklerine göre yapılır.
6. Toprağın kimyasal ve fiziksel özellikleri üzerinde kayaçların kritik bir rolü vardır. Volkanik kökenli topraklar tarımsal bakımdan daha verimlidir.
7. Kaynaklar, yeraltı suları, göller ve akaarsulara yönelik hidrolojik çalışmaların yapılabilmesi için kayaç bilgisine ihtiyaç vardır.

Kayaçlar Nasıl Oluşur?

Oluşum sürelerine ve biçlimlerine göre farklı kayaç türlerinden söz edildiğini yukarıda bildirdik. Kimyasal bileşenleri, bunların dokuları ve mineral yapıları da kayaç çeşitleri arasında farklılığa yol açar.

Detaylara geçmeden önce şunu söyleyebiliriz: Bütün kayalar, yerkabuğunun altındaki mağma tabakasının soğuması neticesinde meydana gelir. Bunu, ilk kayaç çeşidi şeklinde nitelendirebiliriz. Bunlar, ‘püskürük’ veya ‘mağmatik’ adını alır.

Bu kayaçların çeşitli faktörlere maruz kalması sonucunda ise değişik kayaç tipleri oluşur. Mağmadan çıkan akışkan lavlar soğuyarak kayaç hâlini alır. Bu durumu, suyun soğuyarak buza dönmesi gibi düşünebiliriz.

Kayaç oluşum sürecinde yanardağ , lav patlaması ve benzeri jeolojik olaylar etkin rol oynar. O takdirde soğuma hızlı gerçekleşir. Çünkü lavlar, en az derecelik bir ısıyla yeryüzüne çıkar. Bu lavın su veya buz ile temas etmesi hâlinde katılaşması ve kayaç oluşumu saniyeler sürer. Bunlar kimi zaman ise yeryüzünün alt tabakalarında katılaşır.

· Magmatik Kayaçlar Nasıl Oluşur?

Yukarıda da özetlediğimiz gibi, bunlar lavların veya magmanın soğuyarak katılaşmasıyla ortaya çıkar.

· Plütonik Kayaçların Oluşumu Nasıl Gerçekleşir?

Bu tip kayaçların diğer ismi ‘Derinlik Kayaçları’dır. Eğer magma, derinlerde soğuyup katılaşır ise meydana gelen kayaçlar böyle adlandırılır. ‘Granit’, bu tür kayaçlara bir örnektir.

· Volkanik Kayaçların Oluşumu Nasıldır?

‘Yüzey Kayaçları’ diye de bilinen volkanik kayaç çeşitleri, yine soğuyup katılaşan mağma sayesinde oluşur. Bu olay eğer yüzeyde gerçekleşirse, volkanik kayaçlar teşekkül eder. Örneğin; bazalt, sünger taşı, volkan camı bunlardan bazılarıdır.

· Damar Kayaçları Nasıl Oluşur?

Mağma, derinlerden yerkabuğunun üzerine doğru yükselirken soğumaya başlar. Yeryüzüne yakın kısımlarda soğuyarak, yarı derinlik yani damar kayaçlarını meydana getirir. (Meselâ, 'Diyabaz' bunlardan bir tanesidir.

· Tortul Kayaçlar Nasıl Oluşur?

‘Sedimanter’ olarak da bildiğimiz tortul kayaçların oluşumu diğerlerinden farklıdır. Çünkü bunlar, önceden meydana gelmiş kayaçların parçalanmasıyla ve taşınmasıyla oluşur. Mevcut kayaçların çökülme ortamında birikimi veya taşlaşması da tortul kayaçları ortaya çıkarır.

Kayaçlar parçalandığında küçük taneli yapılar açığa çıkar. Bunların milyonlarca yıl basınç altında kalması ve sertleşmesi, tortul kayaçları vücuda getirir.

Ayrıca geçmişte yaşamış canlıların organizma parçaları da tortul kayaç grubunu oluşturan unsurlardan bir diğeridir. Fosiller bu kayaçların içerisinden çıkar.

Bunların genelde tabakalı bir yapısı vardır. Biyokimyasal (organik), kırıntılı ve kimyasal gibi alt sınıflara ayrılırlar.

Örnek verecek olursak;

1. Organik Sedimanter Kayaç: Taş kömürü.
2. Kırıntılı Tortul Kayaç: Kum taşı, kil taşı, çakıl taşı.
3. Kimyasal Tortul Kayaç: Kalker (kireç taşı), alçı taşı (jips), kaya tuzu, mağaralarda bulunan dikitler ve sarkıtlar.
4. Diğer Tortul Kayaçlar: Travertenler, tebeşir, mercan kaya, kehribar.

· Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar Nasıl Oluşurlar?

Mineraller, sıcaklığın ve basıncın etkisiyle köklü bir değişim sürecinden geçer. Bu suretle değişime uğrayan mineraller, yeniden kirstallenir ve başkalaşım kayaçlarına dönüşür.

Şöyle bir örnek vermemiz yerinde olacaktır:

Kireç taşından meydana gelmiş bir alan var. Bu bölgenin yakınında bir yanardağ patladı ve araziye lav aktı. Lavın derecelik yüksek sıcaklığı, kireçtaşının mermer hâline gelmesini sağlar. Böylesine fazla bir sıcaklığa maruz kalan kireçtaşı buna mukavemet gösteremez, kimyasal yapısı bozulur. Ondan dolayı tamamen farklı bir kristal yapıya bürünür.

En popüler başkalaşım kayaçlarından bazıları ise şunlardır:

Türlerine göre başkalaşım kayaçları kendi arasında şöyle çeşitlenir:

1. Gnays: Çok yüksek metamorfizma etkisi ile oluşur. Çoğunlukla; amfibol, mika, feldispat, kuvars gibi mineraller barındırır. mm boyutlarında iri tanelere sahiptir. Bant biçiminde belirgin bir folyasyon (yapraklanma) özelliği gösterir.

1. Şist: Yapraklanma, sıcaklık ve basınç yardımıyla gelişir. İçerdiği taneler orta iri boyludur. ( mm arası.)

1. Sleyt: Zayıf metamorfizma etkisiyle oluşurlar. Sahip olduğu tane boyu çok küçüktür. (1 mm’den daha az.)

Kayaçlar Doğal Taşlara Nasıl Dönüşür?

Elementlerin bir araya gelmesi mineralleri, minerallerin birleşmesi ise kayaçları oluşturur. Kayaçlar ise çeşitli dış faktörlere maruz kalarak doğal taşları meydana getirir. Bu açıdan doğal taşlar aslında bir mineral topluluğudur.

Her doğal taş, oluştuğu dönem ve ortam hakkında çeşitli bilgiler veren –deyim yerindeyse- bir vesîka niteliğindedir. İçerdiği fosiller ve mineraller, o taşların jeolojik süreç boyunca başından neler geçtiğini anlatır.

Başka bir ifadeyle, dünyamızın milyonlarca yılı bulan jeolojik gelişiminin izleri doğal taşlarda kayıtlıdır. Dolayısıyla değerli ve yarı değerli taşlar, dünya ve canlı tarihini yansıtan belgelerdir.

Bazı mineraller düzgün kristaller hâlinde ve nadir olarak bulunur. Bazıları ise dağınık kristal yapısına sahiptir ve yaygın olarak gözlemlenir.

Süs taşları olarak sınıflandırılan değerli ve yarı değerli taşların sert bir yapısı vardır. Bunlar işlenebilir özelliktedir, asit etkisine karşı oldukça dayanıklıdır. Şekillendirildikleri zaman ise ışığı etkileyici bir biçimde yansıtmayı başarır.

Kayaçlar nasıl oluşur? Bunu öğrendikten sonra, doğal taşlar nasıl oluşur? Sorunuza da cevap bulmak istiyorsanız, bunun için çeşitli üretim yöntemlerinden faydalanıldığını bilmelisiniz.

Doğal taş madencilik yöntemleri; ekonomi, iklim, topografik durum, üretim tekniği ve çevre koşullarına göre gruplandırılır.

Örneğin; bazı sınıflandırmalar şu şekildedir:

• Sürekli Kesme Yöntemi: Bantlı kesicilerle kesme, kollu kesicilerle kesme, elmas telli kesme vb.
• Kesikli Üretim Yöntemi: Delme-patlatma ile blok üretimi, üçlü kama yöntemi gibi.
• Yeraltı doğal taş madenciliği,
• Ola
• Açık ocak doğal taş madenciliği,
• Elmas telli kesim makinesiyle kesim/üretim,
• Çelik halatlı kesim makinesi ile kesim/üretim,
• Dairesel testereli kesim makinesi ile imalat,
• Alev jeti ekipmanı ile blok kesim/üretim,
• Delik delme makineleriyle (yani sondaj ile) kesim/üretim,
• Su jeti ekipmanı ile blok kesim/üretim,
• Yamaç/sırt tipi doğal taş madenciliği,
• Doruk/tepe tipi doğal taş madenciliği,
• Ova tipi doğal taş madenciliği vs.

Mineraller

Mineraller doğada bulunan belirli bir kimyasal bileşimi ve düzenli atomik dizilişi olan homojen ve çoğunlukla da katı cisimlerdir. Canlı organizmadaki hücreler gibi cansız doğada da mineraller en küçük birimi oluştururlar. Mineraller bir araya gelerek kayaçları, kayaçlarda bir araya gelerek dağları, kıtaları ve yerkabuğunu meydana getirirler. Bugün yeryüzünde bilinen ve sayıları iki yüzden fazla olan minerallerin kendilerine özgü yapıları vardır. Minerallerden cıva ve su gibi birkaçı sıvı halde, silis camı ve opal gibi bazıları da amorf (şekilsiz)’dur. Minerallerin büyük çoğunluğu ise kristal haldedir. Bu kristallerin düzgün yüzeylerle çevrilmiş geometrik şekilleri ve periyodik olarak sıralanmış düzenli bir anatomik yapıları vardır. Doğrudan doğruya magmadan oluşmuş minerallere primer mineraller, primer minerallerin değişikliğe uğraması ile oluşmuş minerallere de sekonder mineraller denir. Her mineralin kendine has bazı tanıtıcı özellikleri bulunur. Bunlar; Kristal şekli, Sertlik, Dilinim, Renk, Kırık yüzeyi, Parıltı, Öz kütle, Mıknatıslanma özelliği, Radyoaktivite, Elektriklenme özelliğidir. Coğrafya Araştırmaları Laboratuvarı’nda 28 farklı türde mineral örneği bulunmaktadır. Bunlar;