Mitoz ya da mitoz bölünme, ana hücrenin sitoplazmasının eşlendikten sonra bölünerek iki yeni ve ana hücreyle aynı genetik yapıya sahip hücrelerin oluştuğu bölünme çeşidine denir. Çok hücreli canlılarda büyüme gelişme ve yaraların onarılmasını, tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.
Genellikle ardından sitoplazma ve hücre zarının bölünmesi olan, sitokinez gelir. Bunun sonucu olarak, organelleri ve diğer hücre elemanları eş olan iki kardeş hücre oluşur. Mitoz ve sitokinez hücre döngüsünde M harfiyle gösterilen mitozu tanımlar. Çok hücrelilerdesomatik hücrelerin oluşumu mitozla olurken, eşey hücrelerinin oluşumu mayoz denilen bölünme çeşidiyle olur. Çekirdeği olmayan prokaryotlarda hücreler, fizyon denilen bölünme yöntemiyle bölünürler.
Zigot oluştuktan sonra başlayan mitoz bölünme, organizma belli bir büyüklüğe erişinceye kadar tüm soma hücrelerinde ve bazı hücrelerde (kemik iliği vb.) hayat boyu devam eder. Mitozda her hücrenin çekirdeğinde kromozomlar kendini eşler. Eşler, ana hücrenin bölünmesiyle oluşan iki yavru hücreye verilir. Böylece ana hücreye benzeyen, diploid sayıda (2n) kromozomlu iki yavru hücre meydana gelir. Mitoz da çekirdek bölünmesi karyokinez, sitoplazma bölünmesi sitokinez olarak tanımlanır. Karyokinez başlangıçta interfaz ve sonrasında gerçek bölünme evreleri olan profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olarak görülür.
Mitoz, hücre bölünmesi sırasında genetik bilgiyi ikiye böler. Vücut hücrelerinde görülür. Bir hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme ve gelişmeyi sağlar. Mitoz bölünmede kromozom sayısı sabit kalır (2n-2n n-n). Mitoz bölünmede 1 hücreden 2 hücre oluşur. Mitoz bölünmede kromozom yapısı değişmez, kalıtsal bilgi aynı kalır.
Amitoz: Bakteri, amip, öglena ve kanser hücrelerinde görülür. Sitoplazma ve çekirdek içerisinde herhangi bir değişiklik olmadan hücrenin doğrudan bölünmesidir.
Endomitoz: Sadece çekirdek bölünmesi gerçekleşir. Sitoplazma bölünmez. Endomitoz çizgili kas hücremizde, paramesyumda ve polende görülür.
Mitoz ve sitokinez, hücre bölünmesi döngüsünde gerçekleşen iki farklı işlemdir. Mitoz terimi, hücre döngüsünün nükleer bölünme aşamaları, faz, faz, faz, anafaz ve telopaz anlamına gelir. Mitozda nükleer bölünme karyokinesis olarak bilinir. Bununla birlikte, sitokinez terimi, mitozu takip eden sitoplazmik bölünmeyi ifade eder. Mitoz, hayvanlar ve daha yüksek bitkiler dahil olmak üzere tüm ökaryotik organizmalarda aşağı yukarı benzerdir. Ancak, sitokinez kesinlikle hücre türüne, hayvana veya bitkiye bağlıdır. Bu, mitoz ve sitokinez arasındaki temel fark olarak tanımlanabilir. Karyokinesis sırasında hücreler, kopyalanan kromozomları iki eşit kümeye bölmek için bir dizi aşamaya tabi tutulur. Öte yandan, sitokinez sırasında hücreler, hücre içeriğini iki eşit yarıya bölmek için bir dizi işlemden geçerler.
Mitoz, beş aşamadan oluşur; faz, prometafaz, metafaz, anafaz ve telopaz.
Bir faz hücresindeki her bir kromozom, bir centromere bağlı iki kardeş kromatitten oluşur. Bu aşamada, kromozomlar daha yoğun hale gelir ve ışık mikroskobu altında görülebilir. Bu aşamada, mikrotüplerden ve diğer proteinlerden oluşan mitotik mil, hücrenin zıt kutuplarına doğru sürüklendiklerinde iki merkezcil çift arasında oluşur. Ancak, bu yapı bazı bitki hücrelerinde görülemez.
Prometafaz, nükleer membranın dejenerasyonu ile başlar. Bazı iğ lifleri, kromozomların merkez bölgelerine bağlanır. Mikro tüpler, kardeş kromatitlerin her iki tarafına da kinetokota tutturulur. Daha sonra bu mikrotüplerin diğer ucu, zıt kutupların merkezlerine bağlanır.
Bu aşamada, kromozomlar hücre merkezi boyunca, metafaz plakasını tek bir çizgi halinde düzenler.
Kardeş arasındaki metafaz bağlantısından sonra, kromatitler parçalanır ve kromatitler birbirlerinden zıt yönde hareket eder, yani sentrozomlara doğru hareket eder. Moleküler motor proteinleri, iş mili içindeki tubulin moleküllerini parçalara ayırır ve kromozomların birbirlerinden zıt kutuplara doğru çekilmesi için kuvvet üretir.
Kromatitler iş mili kutuplarına taşındıktan sonra, kromatidlere kromozomlar denir. Bu aşamada, nükleer membran her bir kromozom setinin etrafında yeniden şekillenir ve hücre içerisinde iki ayrı çekirdek oluşturur. Kromozomlar da rahatlamaya başlar; bu nedenle, yoğuşma kaybolur. Genellikle telophase sitokinez izler.
Sitokinez, hücre bölünmesi döngüsünün sonunda sitoplazmanın bölünmesi sürecidir; Mitoz veya mayoz Sitokinez, mitoz, anafazın erken evrelerinde başlar ve telopazda sona erer. Hücre tipine, prokaryotlara ve hayvan veya bitkiye bağlı olarak sitokinezin özel özellikleri vardır.
Bakteriyel hücreler, ikili fisyon adı verilen bir işlemle bölünürler. Dairesel DNA molekülü, genellikle hücrenin bir ucunda çoğalır ve karşı uca yer değiştirir. Hücre zarı, yeni hücreler oluşturmak üzere büzülür (istila). Son olarak, hücre duvarlarını oluşturmak için yeni hücre materyalleri yeni hücrelerde biriktirilir.
Hayvanlarda veya birçok tek hücreli ökaryottaki sitokinez dört aşamaya ayrılabilir; başlatma, kasılma, membran yerleştirme ve tamamlama. Bunları ayrıntılı olarak ele alalım.
Hayvan hücrelerinin sitokinezi, hücre yüzeyinde bir yarılma karık oluşumu ile işaretlenir. Bölünme işleminden sorumlu yapıya kasılma halkası denir. Kasılma halkası, aktin filamentleri, miyosin II filamentleri ve birçok yapısal ve düzenleyici proteinden oluşur. Mitotik iğ fiberleri kasılma halkasının yerini, yani hücre bölünmesinin düzlemini belirler.
Kasılma halkası bileşenleri, plazma zarının hemen altında birikir ve hücreyi ikiye daraltmak için büzülür.
Kasılma gerçekleşirken, yeni membran, hücre içi veziküllerin füzyonu ile kontraktil halkaya bitişik olarak oluşturulur.
Ana hücre, kontraktil halkanın daralması ve yeni sitoplazmanın boşluğunu doldurmak için yeni membran oluşumu yoluyla iki kız hücreye bölündüğünde sitokinez tamamlanır.
Bitki hücresi sitokinezi, yarı-rijit bir hücre çeperi (selüloz, hemiselüloz, pektin, vs.) varlığından dolayı hayvan hücrelerinden önemli ölçüde farklıdır. Bu nedenle bitki hücrelerinde kontraktil halka oluşumu ile ayrılma mümkün değildir. Bitki hücreleri, hücre plakası denilen ve hücre içinden içeriye doğru yeni bir hücre duvarı adı verilen bir yapı üretir.
Ön faz bandı olarak bilinen bir yapı, G2 fazı sırasında oluşan bir aktin filament halkası başlangıçta hücre plakasının pozisyonunu ve yönünü belirler. Hücre plakası oluşumu anafazda başlar ve hücrenin ortasındaki mitotik milin mikrotübüllerinin toplanması olan fragmoplast adı verilen bir yapı tarafından yönlendirilir. Yeni hücre duvarı oluşumu için gerekli olan polisakaritler ve glikoproteinler içeren küçük veziküller, mikrotübüller yoluyla fragmoplasta taşınır. Bu veziküller, disk benzeri düz gövdeler oluşturmak için birleşir. Bu erken hücre plakası, hücre zarından ve orta lamelden ayrılmış iki hücre oluşturan orijinal hücre duvarına ulaşana kadar veziküllerin füzyonu ile büyür. Son olarak, selüloz mikro-iplikçikler, birincil hücre duvarını oluşturmak için hücre plakasının matrisi içinde birikir.
Mitoz sitokinez olmadan ortaya çıkabilir. Bazı hücreler sitokinezi olmayan birkaç tur nükleer bölünmeye maruz kalır
Drosophila embriyo - çekirdekli bir hücreye neden olan sitokinezi olmayan ilk 13 tur nükleer bölünme. Daha sonra hücreselleştirme, her çekirdeğin etrafında hücre zarı oluşumu gerçekleşir
Memeli hücreleri - Osteoklastlar (kemik hücrelerinin türü), trofoblastlar (blastositlerin dış katmanını oluşturur), hepatositler (karaciğer hücreleri) ve kalp kası hücreleri
Zaman hücrelerinin çoğu, neredeyse eşit miktarda hücre içeriğini paylaşmak için simetrik olarak bölünür. Bununla birlikte, bazı durumlarda asimetrik olarak ayrılırlar, boyut olarak farklılıklar ve sitoplazmik içerikler.
Yumurtalıklarda ovum oluşumu - ovum veya yumurta hücresi, polar cisimlere biraz içerik bırakırken, sitoplazmanın çoğunu alır.
Mitoz süreci ökaryotik hücreler için aşağı yukarı aynıdır.
Sitokinez süreci hücre türüne göre farklılık gösterir. yani bitki veya hayvan.
Mitoz iki çekirdek üretir.
Sitokinez, iki çekirdeği içine alan iki hücre üretir.
Mitoz sadece karyokinesis içerir.
Sitokinez, karyokinesisin ardından sitoplazma bölünmesini içerir.
Mitoz sitokinezden önce ortaya çıkar.
Sitokinez, Mitozdan sonra ortaya çıkar.
Mitoz yalnızca genetik materyali ayırır.
Sitokinez, hücre organellerini ve sitoplazmayı ayırır.
Mitoz sırasında, iki eşit kromozom seti iki hücreye ayrılır.
Sitokinez sırasında organel ayrımı tam olarak eşit değildir. Bazı durumlarda, hücre boyutu da farklılık gösterir.
Referanslar
Alberts B, Johnson A, Lewis J, vd.Hücrenin moleküler biyolojisi.4. baskı.New York: Çelenk Bilimi; Sitokinez.Erişim : seafoodplus.info
seafoodplus.info adresinden sitokinez
Görünüm inceliği:
Marek Kultys'in “Mitosis diyagramı” - Kendi eserleri. (CC BY-SA ) Wikimedia Commons aracılığıyla
Wikimedia Commons aracılığıyla LadyofHats (Public Domain) tarafından “Sitokinez ökaryotik mitoz”