Fıkra Türünde Yazılmış Eserler

Her yeni ve iddialı edebî topluluğun ortaya çıkma ve gelişme dönemleri gibi, Milli Edebiyatın ortaya çıkış ve gelişim dönemleri de polemik ve edebî tenkit bakımından çok hareketli geçmiştir. Genç Kalemler çıktığı dönemde daha çok Ömer Seyfettin ve Ali Canip tarafından hemen her sayıda bu tür yazılar yayımlanmıştır. Milli Edebiyat sanatçıları, öğretici metinleri kullanarak hem edebî alanda kendi düşüncelerini açıklamaya çalışmışlar hem de Tanzimat sanatçıları gibi topluma seslenerek toplumu bilinçlendirmeyi amaçlamışlardır. Bu amaçla da daha çok makale, fıkra ve sohbet türünde eserler meydana getirmişlerdir.

Milli Edebiyat Döneminde Makale

Makale bir görüşü savunmak, ispatlamak ya da bilgi vermek amacıyla yazılan bilimsel içerikli yazılardır. İlk örneği Tanzimat sanatçılarından Şinasi tarafından verilen bu tür, Tanzimat, Servetifünun ve Fecriati Edebiyatlarında edebî görüşlerin açıklanması veya ileri sürülen düşüncelerin ispatlanması için kullanılmıştır. Bu türü etkin bir şekilde kullanan milli Edebiyat sanatçıları, edebiyat anlayışlarını da &#;Yeni Lisan&#; adlı makaleyle açıklarlar. Ömer Seyfettin&#;e ait bu makale, dergide isimsiz olarak yayımlanmıştır.

Milli Edebiyat sanatçılarından makale yazarı olarak özellikle Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp öne çıkmıştır. Dönem sanatçıları, Türkçülük akımının da etkisiyle bu edebiyatın temellerini oluşturan değerleri makale türünü kullanarak halka anlatmışlardır. Bu dönem makalelerinde yazarlar, Batılı ülkeleri örnek göstermişler ve eserlerinde bilimin önemini vurgulamışlardır.

Tanzimat döneminde öne çıkan özgürlük, adalet, hak gibi kavramların yerini iktisat, ahlak, sanat ve felsefe gibi ilmi konular almıştır. Bunun en önemli nedeni, Meşrutiyet döneminde oluşan özgürlükçü ortamdır. Toplumun Tanzimat döneminden farklı olarak bu yönünü eksik gören Milli Edebiyat sanatçıları, bu kavramlar üzerinde yoğunlaşmışlardır. Ayrıca Milli Edebiyat sanatçıları Tanzimatçıların ihmal ettiği Anadolu&#;ya da seslenir ve oradaki insanların sorunlarıyla ilgilenir.

Milli Edebiyat Döneminde Fıkra

Yazarın herhangi bir konu veya günlük olaylar hakkındaki görüşlerini, düşüncelerini ayrıntılara inmeden anlattığı gazete ve dergilerde yayımlanan kısa fikir yazılarına fıkra adı verilir. Fıkranın en önemli özelliği güncel konularda yazılmasıdır. Bu yönüyle de dönemin sosyal hayatını ve değer yargılarını kısacası zihniyeti yoğun olarak yansıtır. Halka seslenmeyi amaçlayan Milli Edebiyat sanatçıları, bu türü kullanarak yaşadıkları çalkantılı dönemin değerlendirmesini yapabildikleri gibi güncel konuları da değerlendirme imkânı bulmuşlardır. Bu dönemin en önemli fıkra yazarları Ahmet Rasim (Şehir Mektupları, Eşkâl-i Zaman, Muharrir Bu Ya), Ahmet Haşim (Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan), Refik Halit Karay (Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, Kirpinin Dedikleri), Ziya Osman Saba (Sarı Çizmeli Mehmet Ağa) ve Falih Rıfkı Atay (Eski Saat, Çile) dır.

Milli Edebiyat Döneminde Sohbet

Güncel bir konuda yazarın okuyucuyla konuşuyormuş gibi samimi ve anlaşılır bir dille yazdığı, her türlü özentiden uzak yazılara sohbet denir. Sohbet, fıkraya göre daha geniş bir alanda yazılır. Edebiyat, bilim veya herhangi bir güncel mesele sohbetin konusu olabilir. Sohbette yazar, okuyucuyla konuşuyormuş gibi yazar. Milli Edebiyat sanatçıları, fıkrada olduğu gibi sohbette de nesnel bir bakış açısıyla yazarlar. Onlar genellikle sosyal ve siyasal konulara ya da edebiyat konularına yönelirler.

Bu dönemde Milli Edebiyat sanatçıları, öz kültüre dönük olarak birçok eser vermiştir. Özellikle edebiyat tarihi üzerine yapılan çalışmalar önem kazanmıştır. Bunlar içinde Fuat Köprülü&#;nün &#;Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar&#; isimli tasavvuf edebiyatı tarihi çalışması ve ilk baskısını yılında yaptığı &#;Türk Edebiyatı Tarihi&#; adlı eseri önemlidir. Türkçülük akımının önemli bir ismi olan Ziya Gökalp ise Türkçülük düşüncesini işlediği &#;Türkçülüğün Esasları&#;, &#;Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak&#; ve &#;Kızıl Elma&#; eserlerini yazar. Bu dönemin bir diğer önemli öğretici metin yazarı ise ünlü şair Yahya Kemal&#;dir. Sanatçı, &#;Aziz İstanbul&#; adlı eserinde İstanbul&#;un fethini, mimarisini, edebiyat ve tarihini anlatır. Bu eserlerin amacı öz kültüre ait değerleri ortaya çıkararak halkın ve edebî çevrelerin bilinçlenmesini sağlamaktır. Sanatçılar bu eserlerinde de Yeni Lisan hareketiyle oluşan sade ve yapmacıksız dil anlayışından ödün vermez. Böylelikle uzun yıllar ihmal edilen &#;öz kültür&#; tanıtılmış olur.

Milli Edebiyat Döneminde Yergi ve Mizah

Sosyal ve siyasi içerikli hicivler yazılmıştır. Milli Edebiyat Döneminde bireysellikten büyük ölçüde sıyrılma, siyaset ve sosyal konulara yöneliş, bu türde yeni bir çizgiye gelindiğini gösterir. Ayrıca yergi ve gülmece için gerekli olan düşünce yapısı, ince buluşlar ve nüktenin de bu dönemde gülmece ve yergiye yansıdığını görüyoruz. Neyzen Tevfik Kolaylı, Halil Nihat Boztepe, İhsan Hamami, Refik Halit Karay yergi alanında öne çıkmıştır.

Milli Edebiyat dönemindeki öğretici metinlerin genel özellikleri şunlardır:

• Milli Edebiyat döneminin öğretici metinlerinde sosyal ve   siyasi şartlar dolayısıyla dil, siyaset konuları, milliyetçi, tarihi ve bilimsel konular işlenmiştir.
• Öğretici metinlerde; Servet-i Fünun dönemi gibi ağır ve süslü bir dil değil, yalın ve doğal bir dil kullanılmıştır.
• Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem, Mehmet Fuat Köprülü, Halide Edip Adıvar, Yusuf Akçura, Yahya Kemal gibi isimler öğretici metinler (fıkra, makale, sohbet, anı vb. kaleme almışlardır.
• Öğretici metinlerde Ziya Gökalp, İslamiyet öncesi; Yahya Kemal, İslamiyet sonrası Türk tarihini ve kültürünü ön plana çıkarmıştır.

Merhaba arkadaşlar size bu yazımızda Türk Dili ve Edebiyatı Konuları hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak  bilgi sahibi olabilirsiniz. Cumhuriyet Öncesi Dönemde ve Cumhuriyet Döneminde Fıkra Nedir? sorusunun cevabı aşağıda sizleri bekliyor

Cumhuriyet Öncesi Dönemde Fıkra

Fıkra, Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi’nde girmiştir. Bu dönemde yazılan fıkralarda hürriyet, eşitlik, adalet, kanun gibi toplumsal temalar ele alınmış; dönemine göre halkın anlayacağı bir dil kullanılmaya çalışılmıştır.

Gazete çevresinde oluşan bu yazı türünün ilk örneklerini İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi vermiştir.

Sonraki dönemlerde onları Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Rasim, Ahmet Haşim, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ziya Gökalp gibi yazarlar takip etmiştir.

Refik Halit Karay; Mizahta Ehliyet adlı yazısında kendi mizah anlayışını ortaya koyarken mizahın bir yaradılış ve yetenek işi olduğunu, herkesin nitelikli mizah yapamayacağını vurgulamaktadır.

Cumhuriyet  Döneminde Fıkra

Cumhuriyet Dönemi’nde gazete ve dergilerin çoğalması ile fıkra türündeki yazılar daha çok görülmeye başlanmıştır. Bu dönem fıkralarında yazarlar; sade bir dil ve anlatımla güncel, siyasi, sosyal konularda düşüncelerini ifade etmişlerdir.

Cumhuriyet Edebiyatı Dönemi’nde Peyami Safa, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Sabri Esat Siyavuşgil, Ercüment Ekrem Talu, Burhan Felek, Haldun Taner, Attila İlhan, Ahmet Kabaklı, İlhami Soysal, Ergun Göze gibi yazarlar fıkra türünde yazılar kaleme almışlardır.

Sınıf Sohbet ve Fıkra Konu Anlatımı Tıklayınız

Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Konuları için Tıklayınız

Sınıfta Yer Alan Diğer Ders ve Konuları için Tıklayınız

Fıkra günümüzde şu üç anlamda kullanılmaktadır:

1) İnce anlamlı, güldürücü öykücük.

2) Gazete ya da dergilerin belirli sütunlarında yer alan, güncel konuların işlendiği, başlıklı, imzalı kısa yazı.

3) Yasa maddelerinin kendi içlerinde satır başlarıyla ayrılmış küçük bölümlerinden her biri. Eski Türk edebiyatında ise bir tiyatro yapıtında perdeyi oluşturan bölümlerden her biriyle (Tan­zimat dönemi) küçük hikaye karşılığı (Edebiyat-ı Cedide dönemi) olarak da kullanılmıştır.

Latife, nükte de denilen güldürücü fıkralar ge­nellikle sözlü anlatı geleneğinin ürünüdürler. Kı­sa, yoğun bir anlatı tekniğine dayanırlar. &#;Sırası düşünce, herhangi bir düşünceyi örnek vererek güçlendirmek, karşısındakini ona inandırmak ya da direnişinde yanıldığına tanık göstermek, herhangi bir durumu açıklamak gibi vesilelerle an­latılır bu hikayeler. ( &#; ) Bu anlatılar kısalıkla­rından başka, uzun masallardaki tekerleme tipi anlatım kalıplarına başvurmamalarıyla da hayvan masallarına (fabl) benzerler. Asıl özellikleri bitişte, nüktenin bütün gücünü duyurma için veciz (az kelimede çok anlamlı ve oldukça örtülü anla­tımlı) olmalarıdır.&#; (Pertev Naili Boratav).

Halk edebiyatı ürünleri arasında sayılan fıkralar kabaca şöyle sınıflandı­rılabilir:

1) Herkesçe bilinen, tanınan, adları tarihe mal olmuş kişiler çevresinde oluşanlar (Bekri Mustafa, Nasrettin Hoca).

2) Bir topluluğu, bir bölge halkını, ya da bir meslek grubunu temsil eden kahramanları konu edinenler (Bektaşi, Laz, cimri, doktor vb.).

3) Bel­li bir tip söz konusu olmaksızın sıradan insan­ların serüvenlerini işleyen, genellikle çift kahra­manlı olanlar (karı-koca, uşak-efendi, usta-çırak vb). Ağızdan ağıza anlatıla gelen, eklerle, değiş­tirmelerle zenginleşen bu tür fıkraların bütünüyle derlenebildiği sınıflanıp incelendiği söylenemez. Çalışmalar belli alanlarda kalmakta (Nasrettin Hoca, Bektaşi fıkraları gibi), yazıya geçirilenler dışında halkın yaratma gücünün ürettiği sayısız örnek sözlü gelenekte yaşarlığını sürdürmektedir. Ayrıca güncel konulan işleyen, siyasal olaylan ya da kişileri ele alan fıkralar zamanında sap­tanmadığı için unutulmakta, gazete ve dergi say­falarında kalmaktadır. Cinsel konuların açık sa­çık bir anlatımla dile getirildiği fıkralarsa kitap­lara girememekte, dost söyleşilerinde salt dinle­yenleri güldürmek amacıyla anlatılmaktadır.

Türk edebiyatı tarihinde fıkralarıyla ilgili ilk bilgiye Divan ü Lügati&#;t-Türk&#;de rastlanmak­tadır. Kaşgarlı Mahmut &#;küg&#; ve &#;külüt&#; sözcük­lerini, &#;halk arasında ortaya çıkıp insanları gül­düren şey; halk arasında gülünç olan nesne&#; bi­çiminde tanımlanmaktadır.

İslamlıktan sonra A­nadolu&#;da gelişen Türk edebiyatında ise özellikle tasavvuf etkisindeki dini-ahlaki yapıtlarda kimi düşünceleri açıklamak amacıyla &#;hikaye, kıssa&#; başlığı altında fıkralara baş vurulduğu görülür. Ama bunlar daha çok İran edebiyatından alınmış, öğretici yanı ağır basan küçük anlatılardır.

Güldürücü nitelik taşıyan fıkralar için kulla­nılan latife sözü XVI.yüzyıldan sonra yaygınlık kazanır. Bunların toplandığı yapıtlara da Letaif mecmuaları,Letaifname gibi adlar verilir.

Baş­lıcaları şunlardır:

• Bursalı Cenani, Bedayiü&#;l-Asar (latifeler ve öykücükler, III. Murat&#;ın buyruğuyla toplanmıştır);
• Hüsam, Şahraviyyü&#;l-Gülügi;
• Har­name (eşeklerle ilgili fıkralar, Kanuni adına dü­zenlenmiştir);
• Zati, Letaif;
• Lâmiî, Letaif­ name;
• Bahri, Mutayebat (manzum ve mensur);
• Azmi, Letaifname.

Fıkraların yazıya geçirilmesinin XIX. yüzyıl­dan başlayarak baskı tekniğinin ve gazeteciliğin gelişimiyle yaygınlaştığı görülür. Halk için dü­zenlenmiş fıkra kitapları yayımlanır. Çaylak Tev­fik&#;in Hazine-i Letaif () Hayrettin&#;in Mülte­ketat-ı Letaif () Ahmet Fehmi&#;nin Letaifi Fıkarat () adlı kitapları buna örnektir. Fık­raları ilk sınıflama denemesini ise Faik Reşat, Külliyat-ı Letaif () adlı derlemesinde yapar.

Düşünce Fikir Yazısı Olan Fıkra

Türkiye&#;de fıkranın yazı türü olarak görülmesi de gazetecilikle başlamıştır. Ama bu yazılar daha çok makale niteliğindedir. Ancak Meşrutiyet&#;ten () sonra günlük gazetelerin çoğalmasıyla fıkra sütunları açılır. Türün edebi sayılabilecek ilk örneklerini ise Ahmet Rasim verir. Refik Ha­lit Karay, Falih Rıfkı Atay, Ref&#;i Cevat Ulunay Meşrutiyet döneminde fıkra yazarlığıyla ünlenen adlardan birkaçıdır.

Günümüzde ise gazete fık­racılığının iyice geliştiği, kendi içinde türlere ay­rıldığı görülmektedir. Güncel siyasal olayların konu alındığı fıkraların yanı sıra dış politika, ekonomi, sanat-edebiyat gibi belirli alanlarda da fıkra köşeleri açılmakta, kimi fıkra yazarları söy­leşi deneme türlerine kayabilmektedirler.

Fıkra yazarı olarak ünlenmiş belli başlı adlar şunlardır: Burhan Felek, Peyami Safa, Yusuf Ziya Ortaç, Doğan Nadi, Nadir Nadi, Sabiha Zekeriya Sertel, Bedii Faik, Çetin Altan, İlhan Selçuk, İlhami Soysal, Hasan Pulur, Emil Galip Sandalcı, Meh­med Kemal, Mustafa Ekmekçi, Uğur Mumcu, Örsan Öymen, Ali Gevgilili.

Ayrıca bakınız-> Fıkra Yazı Türü ve Özellikleri

Kaynakça:
Atilla Özkırımlı, Türk Edebiyatı Tarihi; Pertev Naili Boratav, Soruda Türk Halk Edebiyatı, ; Agah Sın Levend, Türk Edebiyatında Fıkra, Türk Dili, sa, ; a.y., Türk Edebiyatı Tarihi, I, s. ,

Gazete veya dergilerde günlük hayattaki olayların, ülke sorunlarının değerlendirildiği; spor, sanat, genel kültür, bilim gibi konulardaki fikir veya düşüncelerin kanıtlama amacı güdülmeden, sıcak ve samimi bir üslupla ifade edildiği yazılara “fıkra” denir.

Günlük, siyasi, toplumsal sorunlar ve ekonomik konuların yorumlandığı fıkralarda yazar okuyucularının düşüncelerini yönlendirme amacındadır. Bu nedenden ötürü fıkra yazarları sürekli kendilerini yinelemeli, bilgi birikimini mümkün olduğunca en üst düzeyde tutmalıdır. Fıkra, köşe yazısı olarak da adlandırılmaktadır. Bu fıkra türü, nükteli ve güldürücü hikaye olan fıkra ile karıştırılmamalıdır. Fıkralar daha sonrasında yazar tarafından kitaplaştırılabilir.

Mizah süpürge sopası değildir, vurmak, dövmek, kaba kaba güldürmek için kullanılsın… Bu bir fırçadır, dimağımızın yorucu ilim ve hayat yollarında topladığı tozları alır; nazik, ince bir iştir. Mizah haşhaş yağı gibi yutulmaz, hazmolmaz, bulanık, sıvaşık bir mayi de değildir, kirletmez, lekelemek için kullanılsın… Bu bir şuruptur, ağır yemeklerin üzerine nefis rayihasıyla yudum yudum içilir, tadına kanılmaz…

Refik Halit Karay

Fıkra Türünün Genel Özellikleri

• Gazetelerin veya dergilerin bir köşesinde bulunan fıkralar güncel olayları konu edindiğinden dolayı bu yazıların yarına kalır yönleri yoktur.
• Günübirlik yazılardır.
• Yazar fıkralarında işlediği konuları kanıtlama, ispat etme gibi bir amaç edinmez; bunun yerine yazar ele aldığı konuyu kişisel duygu ve düşüncelerine göre değerlendirir.
• Fıkralar yalın ve yoğun anlatım benimsendiği kısa yazılardır.
• Fıkralar düşünsel bir plan içerisinde yazılır ve birçok anlatım tekniğinden faydalanılmaktadır.
• Makale gibi bilgi veren yazılardır fakat makaleye göre daha öznel ve kısadırlar. Ayrıca fıkradaki bilgilerin kanıtlanma amacı da bulunmamaktadır.
• Diğer türlerden fıkrayı ayıran en önemli özellik; güncel konuları işliyor olmasıdır.
• Türk edebiyatına Tanzimat dönemi ile birlikte girmiştir.

✨SOHBET VE FIKRA FARKLARI: Sohbet türünde yazar karşısındakine soru yöneltirken; fıkra türünde karşılıklı konuşma üslubu bulunmamaktadır. Sohbet herhangi bir konuda yazılabilmektedir ve yazılan konunun güncel olmasına gerek yoktur. Fakat fıkra yazılarında konular günceldir. Fıkra türünde kamuoyu oluşturma amacı varken sohbet türünde böyle bir amaç bulunmamaktadır.

Gazete ve Dergi Fıkralarında Plan

Fıkralarda da makaledeki gibi giriş gelişme sonuç bölümleri bulunmaktadır.

• Giriş: Anlatılmak istenen dava ortaya konulur.
• Gelişme: Anlatılan konu açılır ve çeşitli örnekler verilir.
• Sonuç : Bu bölümde konuyu olumlu veya olumsuz bir şekilde sonuca bağlama vardır.

Fıkra Türleri

Fıkralar “gazete fıkraları” ve “küçük hikâye niteliğindeki nükteli ve güldürü fıkraları” olmak üzere 2 türe ayrılmaktadır.

Gazete Fıkraları

Gazete fıkraları, adından da çıkarabileceğimiz gibi gazetelerin belirli köşelerinde yer alır. Bu tür fıkralarda işlenen konular yalın ve akıcı bir üslup ile kısa bir şekilde anlatılır. Yazar sürekli okuyucuların ilgisini çekmek için yazılarında tekrarlardan kaçınmalıdır. Bunun yanında da yazarın geniş bir kültür zenginliğine ihtiyacı vardır. Bazen gizemli bir mekan, manalı bir fikir, ilgi çeken bir olay, hareketli bir konuşma fıkralar için yeterli kaynak olabilmektedir. Günümüz fıkra yazarlarının, artık yazılarında istatistiklere de yer vererek onlara bilimsellik kattığı gözlemlenmektedir.

Küçük Hikâye Niteliğindeki Nükteli ve Güldürü Fıkraları

Bilinen hayvan ve kişileri konu alan bir hikaye tarzında, kısa ve öz bir biçimde, ince nükteli bir dil ile sohbet şeklinde bir sonuca bağlanarak yazılan fıkra türüdür. Bu fıkralar konularını ilgi çeken, iz bırakan olaylar, sorunlar ve kişilerden oluşturur. Bu türdeki fıkralar önce ağızdan ağıza aktarılarak yayılır, daha sonrasında bazı yazarlar tarafından yazıya çevrilir. Ayrıca bu fıkralar gerçeklere dayandığından dolayı zaman zaman araştırmalarda kaynak olarak kullanılmaktadır. Nasrettin Hoca, İncili Çavuş, Bekri Mustafa ve Bektaşi fıkraları bu türe örnektir.

Türk Edebiyatında Fıkra

Fıkra, Türk edebiyatına Tanzimat dönemi ile birlikte girmiştir. Bu dönemde fıkraların konuları hürriyet, eşitlik, adalet gibi toplumsal temalı olmuştur. Halkın anlayabileceği sade bir dil kullanılmak için çaba gösterilmiştir. Bu türün edebiyatımızdaki ilk örneklerini İbrahim Şinasi, Ahmet Mithat Efendi vermiştir.

Tanzimat Döneminde Fıkra Türünde Eser Veren Diğer Yazarlar

• Hüseyin Cahit Yalçın
• Ahmet Rasim
• Ahmet Haşim
• Refik Halit Karay
• Hüseyin Rahmi Gürpınar
• Ziya Gökalp

Cumhuriyet döneminde gazete ve dergilerin çoğalması ile birlikte fıkra türü de yayılmaya başlamıştır. Bu dönemde siyasi, sosyal ve güncel konular sade bir dil ve anlatım ile ifade edilmektedir.

Cumhuriyet Dönemi Fıkra Yazarları

• Peyami Safa
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu
• Falih Rıfkı Atay
• Orhan Seyfi Orhon
• Yusuf Ziya Ortaç
• Sabri Esat Siyavuşgil
• Ercüment Ekrem Talu
• Burhan Felek
• Haldun Taner
• Attila İlhan
• Ahmet Kabaklı
• İlhami Soysal
• Ergun Göze