Burundan Yanık Kokusu Gelmesi

Kızarmış ekmek… Yağmurdan sonra toprak… Yeni çekilmiş kahve… Fırından yeni çıkmış kek… Ya kokularını duymasaydık, yine de aynı şekilde algılayabilir miydik onları? Aynı şeyleri hissettirebilirler miydi bize? Kimi zaman sadece duyduğumuz bir kokuyla bile bir anılarımız canlanırken, ya koku alamasaydık neler olurdu?

Koku duyusu, günlük hayatın içinde üzerine çok düşünülmese de eksikliği önemli sonuçlar doğurabiliyor. Koku almayla ilgili sorunlar, koku moleküllerinin burun içindeki koku bölgesine ulaşamamasına ya da oraya ulaşsa bile beyindeki koku merkezine gidememesine veya gerekli dönüşümü sağlayamamasına bağlı bir olarak görülebiliyor.

İki tip bozukluk var 
İletim tipi koku bozukluğu, koku moleküllerinin burundaki koku epiteli denen bölgeye ulaşamamasına bağlı olarak gelişiyor. Bu tablo, nezle, akut sinüzit, burun kemiği eğriliği, alerjik rinit, nazal polip gibi durumlarda görülüyor. Sinirsel tip koku bozukluğunda ise koku molekülleri koku bölgesine ulaşsa da buradan beyne iletilmesinde sorun yaşanıyor ve çoğunlukla Alzheimer, Parkinson, Multipl Skleroz gibi nörolojik hastalıklarla beraber görülüyor.

Koku alamama şikayeti ile gelen hastaya öncelikle tam bir KBB muayenesi yapılması gerekiyor. Bu klinik değerlendirme ile eşlik eden bir üst solunum yolu enfeksiyonunun varlığı, sorunun ne zaman başladığı, ilk kez mi yaşandığı, travma öyküsü, ilaç kullanma durumu olup olmadığı araştırıldıktan sonra, tanı koyma yolu izleniyor.

Koku duyusu geri kazanılıyor 
Hastalarda gerekli tespitler yapıldıktan sonra tedavi aşamasına geliniyor. Hastada mevcut olan iletim tipi bir kayıp yani burun kemik eğriliği, burun eti büyümesi, kronik sinüzit, burunda polip oluşumu gibi bir durum söz konusu ise cerrahi işlem planlanıyor. Burun endoskopik muayenesinde hiçbir sorun yoksa gerekli durumlarda santral (beyinsel) hastalıkları ekarte etmek için beyin MR’ı ya da CT’si çektirmek gerekebiliyor. Beyinsel bir hastalık da tespit edilmediyse, hastaya iki aya yakın süren koku terapisine başlanıyor ve düzenli aralıklarla hasta yeniden değerlendiriliyor. Koku terapisi sırasında belli kokular hastaya belli zaman aralıklarıyla koklatılarak koku duyusunun yeniden kazanılması öğretiliyor.

Doç. Dr. Ethem Şahin 
Bayındır İçerenköy Hastanesi Kulak Burun Boğaz Baş ve Boyun Cerrahisi Uzmanı

29.04.2016

Koku kaybı yani anosmi Covid-19'un en belirgin semptomlarından biri. Birçok kişi yüksek ateş ve öksürüğün yanı sıra koku ve tat kaybı yaşadığını belirtiyor.

Ancak son yapılan çalışmalar Covid-19 hastalığı sırasında koku kaybı yaşayanların bir çoğunda koku alma bozukluğu yani parsominin ortaya çıktığını gösteriyor. Yani bir anlamda anosmi parosmiye dönüşebilyor.

Geçtiğimiz ay Medrvix dergisinde yayımlanan ve aralarında Mersin Üniversitesi'nden araştırmacıların da bulunduğu yeni bir çalışma, Covid-19 hastalığı sonrasında koku alma bozukluğunun zaman geçtikçe arttığını gösterdi.

Henüz bilimsel değerlendirme süreci tamamlanmayan çalışmada koku kaybının görüldüğü bin 500'e yakın Covid-19 hastasında bu durumun 11 ay boyunca devam edebildiği görüldü.

Çalışmaya göre koku alma duyusu iyileşse de zaman içinde koku alma bozukluğu artıyor. Çalışmada katılımcıların yalnızca yüzde 10'unda Covid-19'dan iyileştikten hemen sonra koku alma bozukluğu görülürken, yüzde 47'si altı-yedi ay sonrasında bu durumu yaşadıklarını belirtti. Tat alma duyusunun ise daha kolay iyileştiği anlaşıldı.

"Koku alma bozukluğu hayat kalitesini düşürüyor"

Covid-19 sonrası koku alma bozukluğu yaşayanların çoğu aldıkları kokuların atık su ya da çöpe, çürük et ya da yumurtaya, is ya da yanık kokusuna, benzine, amonyak ya da sirkeye, kirli çoraba benzediğini belirtiyor.

Bunca kötü koku kişinin hayat kalitesini olumsuz etkiliyor, sosyalleşmesine ve girilen ortamların temiz ve güvenli olup olmadığı konusunda tereddüte düşülmesine neden oluyor.

Bazı durumlarda ise parosminin iştah kaybına neden olması sonucu aşırı kilo kaybı ya da yediklerinden tatmin olmama duygusu sebebiyle aşırı yemek yeme gibi bozukluklar da oluşabiliyor.

Mayıs ayında yapılan bir araştırma parosmide yaş ve cinsiyetin bir unsur olabileceğine işaret etti. NCBI'da yayımlanan çalışmaya göre Covid-19 sonrası koku alma bozukluğu görülenlerin yüzde 70'i 30 yaş altında, yüzde 73'ünden fazlası ise kadın.

Araştırmalara göre parosmiyi tetikleyen başlıca beş gıda bulunuyor. Bunlar tavuk, yumurta, soğan, sarımsak ve pirinç olarak sıralanıyor.

Covid-19 ile koku alma bozukluğu arasındaki ilişki nedir?

Covid-19'un tam olarak ne şekilde koku alma bozukluğuna yol açtığı bilinmese de bu konuda yapılan yeni araştırmalar yeni tedavi yöntemleri için umut veriyor.

Araştırmacılar parosmiyi burnun çatısındaki iltihaplanmaya bağlıyor. Burun deliğinin yaklaşık 7 cm gerisindeki boşluğundaki ince bir zar, koku alma duyusunu harekete geçiren nöronları tutuyor. Bu nöronlar biz nefes alıp verdikçe havadaki koku moleküllerini tutuyor, beynimize elektrik sinyalleri ileterek kokuyu algılamamızı sağlıyor.

İnsanlarda 350 tip koku alıcısı bulunuyor. Buna ek olarak beynimiz de bu alıcılardan gelen farklı sinyalleri tek ya da bir kombinasyona dayandırarak ayırt edebiliyor.

Parosminin neden bu kadar uzun sürdüğünü açıklamaya çalışan araştırmacılar koronavirüsün yol açtığı itlihabın burnun alıcılarını ve sinirlerini tahrip etmiş olduğu ihtimali üzerinde duruyor.

Tıpkı bir evde elektrik kablolarının yeniden döşenmesi gibi koku kaybı sonrasındaki alıcılarla beyin arasındaki bağlarda bozukluklar görülebileceğini belirten uzmanlar, bu derece karmaşık bir sistemin yeniden yapılanma ve iyileşme sürecinin de uzun olabileceğini belirtiyor.

Aşılar koku kaybına ya da koku alma bozukluğuna yol açıyor mu?

Bugün kullanılmakta olan Covid-19 aşılarından hiçbiri canlı virüs içermiyor. Bu nedenle kokuyla ilgili belirtiler oluşturması beklenmiyor.

Bugüne kadar da Covid-19'a karşı geliştirilen aşıların koku kaybı ya da koku alma bozukluğuna neden olduğuna dair iletilen bir bilgi bulunmuyor.

Koku alma bozukluğundan nasıl kurtulunur?

Uzmanlar bunun için koku eğitimi denilen bir teknik öneriyor. Bu teknik limon, gül, karanfil ve okaliptüs gibi temel koku gruplarını temsil eden yağların teker teker, 20 saniye boyunca ve günde iki kez koklanmasını içeriyor.

Önerilen bir diğer yöntem de haşlama, yağda, tavada ya da fırında kızartma, gibi farklı pişirme yöntemleri ile gıdaların değişik kimyasal reaksiyonlar sonucu tat ve kokularında meydana gelen değişimlerden yararlanmaları. Isıtmanın kokuyu arttırması nedeniyle soğuk yemeklerin de tercih edilebileceği belirtiliyor.

Dışarıda ise kasap, peynir ya da baharat satan dükkanlar, parfümeriler gibi keskin kokuların olduğu yerlerden uzak durulması tavsiye ediliyor.