Traverten: Yer altı sularının yeryüzüne çıkması ve içlerinde eriyik halde olan maddelerin biriktirme faaliyetinde bulunması ile oluşurlar.
Sarkıt: Mağara tavanlarından sızan kireçli sularının akarken buharlaşması ile su içerisindeki kirecin birikmesi ile oluşur. Çatılardan akan suların donması gibi.
Dikit: Mağara tavanlarından aşağıya doğru akan kireçli sularının zeminde birikmesi sonucu oluşur.
Sütun: Sarkıt ve dikitlerin birleşmesi sonucu oluşur. Binalardaki kolanlar gibi.
Galeri[değiştir
Dış Kuvvetler: Rüzgar
Dış kuvvetler, enerjisini ve kaynağını güneşten alan kuvvetlere denir. Dış kuvvetler; akarsular, rüzgarlar, dalgalar, buzullar ve akıntılardır. İç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri, dış kuvvetlerin etkisiyle biçimlenmekte, değişmekte ve bazen yok olmaktadır.
Yeryüzünü şekillendiren başlıca dış kuvvetler; çözülme, akarsular, yer altı suları (karstlaşma), dalga ve akıntılar, kütle hareketleri, rüzgarlar, buzullar ve canlılar olmak üzere sekize ayrılır.
Rüzgarların Oluşturduğu Yer Şekilleri
Rüzgarlar, kurak-yarı kurak iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda etkilidirler. Çünkü bu bölgelerde toprak tanelidir ve kolaylıkla yerlerinden sökülerek taşınabilmektedir. Rüzgarlar; seyrek bitki örtüsü, şiddetli fiziksel çözülme ve diğer dış kuvvetlerin etkisiyle çeşitli aşınım ve birikim şekilleri oluşturmaktadır.
Rüzgarların etkisi; hıza, taşınılan malzemenin boyutuna, bitki örtüsüne, yağış miktarına, zemin yapısına bağlı olarak farklılık göstermektedir.
Rüzgar Aşındırması ile Oluşan Şekiller
Günlük sıcaklık farklarının fazla olduğu yerlerde fiziksel çözünme de fazladır. Rüzgarlar, bu yerlerde oluşan kırıntıları, tozları ve kumları havaya kaldırarak önlerine çıkan engelleri aşındırır.
Mantar Kaya
Şeytan masası olarak da bilinir. Kurak ve yarı kurak bölgelerde rüzgarların havaya kaldırdığı kum tanelerinin kayaların alt kısımlarını aşındırması ile oluşan mantar görünümlü kayalara denilmektedir.
Tafoni
Rüzgar kovuğu olarak da bilinir. Suda çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde kayaçların çözünen kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılması sonucunda oluşan oyuklara denilmektedir.
Yardang
Rüzgarlar tarafından yamaçlarda bulunan gevşek materyallerin aşındırılması ve taşınması sonucunda dirençli kayaların oluşturduğu pürüzlü, girintili çıkıntılı şekillerdir.
Şahit Kaya
Rüzgarın kolay aşınan kaya ve tortulları aşındırması ve aşındırılan maddelerin başka yerlerde oluşturduğu şekillerdir. Farklı dirence ve aşınma özelliklerine sahip kaya ve tortulların bulunduğu yerlerde görülmektedir.
Hamada
Çöl kaldırımı olarak da bilinmektedir. İnce taneli malzemelerin taşınması ile geriye çakıl boyutunda kalan malzemenin oluşturduğu şekillerdir.
Rüzgar Biriktirmesi ile Oluşan Şekiller
Rüzgarların hızının azalması ile taşıma güçleri de azalır. Böylece taşınan kumlar, tozlar ve çakıllar yere çöker.
Barkan
Rüzgarların hilal şeklinde oluşturduğu kum tepelerine denir. Rüzgarların hızına göre yer değiştirirler. Tropikal ve karasal çöllerde yaygın olarak görülür.
Kumullar
Rüzgarların taşıdığı kumları, hızının kesildiği yerlere veya bir engelin gerisinde biriktirmesi ile oluşan kum tepeciklerine denir. Çöllerde, okyanus veya denizlerin rüzgara açık kıyılarında görülür.
Lös
Kurak ya da yarı kurak bölgelerde rüzgarın taşıdığı ince boyuttaki malzemelerin hızının azaldığı yerlerde biriktirmesi ile oluşan depolardır. Taşınmış topraklar grubuna girerler ve verimli topraklardır.
✨ÖZET BİLGİ:
Rüzgarın aşındırması ile oluşan şekiller: Mantar kaya, tafoni, yardang, şahit kayadır.
Rüzgarın biriktirmesi ile oluşan şekiller: Barkan, kumul, lös
kaynağı değiştir]
Soğuk iklim bölgelerinde etkili olan dış kuvvetlerdendir.
Buzul aşınım şekilleri[değiştir kaynağı değiştir]
Mantarkaya: Kurak iklim bölgelerinde kayaların yumuşak olan alt kısımlarının rüzgârlar tarafından aşındırılması ile oluşan mantar görünümlü yer şeklidir.
Yardang: Kurak iklim bölgelerindeki az dirençli kayaçların rüzgâr etkisiyle oluşmuş U şeklindeki yer şeklidir.
Tafoni: Kayaçların suların etkisiyle çözünüp gevşeyen kısımlarının rüzgârlar tarafından aşındırılması sonucunda oluşmuş olan yer şeklidir. Tafoniler kuş yuvalarını andırır.
Tanık tepe: Duruşu yatay şekilde olan tabakaların uzanmış olduğu düzlük bölgelerdeki rüzgâr aşındırması sonucu oluşmuş parçalı biçimdeki yer şeklidir.
Çöllerdeki aşırı aşındırma sonucunda çöl zeminindeki kayaların ortaya çıkmasıyla oluşur. Kaya Çölü olarak da anılır.
Rüzgâr biriktirmesi ile oluşan yerşekilleri[değiştir
nest...
