Edebî Akım/ Edebiyat Akımı Nedir?
Edebî akımlar, aynı görüşte/anlayışta olan sanatçıların bir araya gelerek, belirledikleri ilkeler doğrultusunda yapıt ortaya koymalarıyla ortaya çıkmış edebî anlayışlardır.
Bir başka tanım: Öncü bir edebiyatçının ya da bir edebiyatçılar topluluğunun oluşturup geliştirdiği, biçim ve içerik yönünden birtakım yenilikler getiren sanat ve edebiyat anlayışı. Edebi okullar, edebi mektepler, edebî ekoller, yazın akımları da aynı anlamda kullanılmaktadır.
Edebiyat akımlarının oluşmasında toplumsal değişmeler ve gelişmeler, bilimsel ve teknolojik yenilikler, bireysel özelliklerdeki farklılaşmalar etkili olmuştur. Genellikle birbirlerine tepki olarak ortaya çıkan edebiyat akımlarının temsilcileri, akımlarının ilkelerini kendileri belirlemiştir. Avrupada edebi akımlar başlamadan önce, iki önemli düşünce ve sanat anlayışı vardı: Hümanizm ve Rönesansçılık.
HÜMANİZM
Hümanizm Özellikleri, Temsilcileri
RÖNESANSÇILIK
Rönesansçılar Özellikleri, Temsilcileri
KLASİSİZM
Klasisizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
ROMANTİZM
Romantizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
REALİZM
Realizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
NATÜRALİZM
Natüralizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
PARNASİZM
Parnasizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
SEMBOLİZM
Sembolizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
SÜRREALİZM (GERÇEK ÜSTÜCÜLÜK)
Sürrealizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
Realizm, natüralizm ve parnasizm akımlarına tepki olarak doğmuştur. Freudun psikanaliz kuramının edebiyata uyarlanmış biçimidir. Akımın bilgi ve esin kaynağı olan Freuda göre, insanoğlunun dış dünyadan edindiği alışkanlıklar, istekler bilinçaltında toplanır. Bu istekler düş, rüya, yarı rüya durumunda çözülerek ortaya çıkar.
Akımın kurucusu olan Andre Breton bu akımı şöyle tanımlamıştır:
Gerçeküstücülük, ister söz, ister yazı ile ya da başka bir yolla, düşüncenin gerçek işleyişini ortaya çıkarmak için başvurulan, içinden geldiği gibi yazma yöntemidir. Bu, aklın denetimi olmaksızın (rüyada olduğu gibi) her türlü estetik ve ahlak kaygısı dışında düşüncenin yazılışıdır.
EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)
Empresyonizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış, Fransada gelişmiş; daha çok; resimde, müzikte, edebiyatta etkisini göstermiştir. Empresyonistler, varlığın gerçek ve nesnel yanını değil, sanatçıda uyandırdığı izlenimleri anlatma amacını gütmüşlerdir. Bu izlenim, sanatçıdan sanatçıya değiştiği için, ortaya konan sanat yapıtı, onu ortaya koyanın kişiliğini yansıtır. Yapıtlarında kendi iç dünyalarını dile getirdikleri için, çevreyi saran evrene ve dış dünyaya karşı ilgisizdirler.
EKSPRESYONİZM (DIŞAVURUMCULUK)
Ekspresyonizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
Birinci dünya savaşından sonra, empresyonizme tepki olarak doğmuş, Alman sinemasında uygulanmıştır. Çevremizi saran evrene ve dünyaya karşı ilgisiz görünen bu akım, insanın iç dünyasını ve bütün duygularını en gizli ve çıplak yönleriyle, olduğu gibi anlatır. Gerçekler her insana göre değişik olduğu için önemli olanı sanatçının kişiliğini ve gerçekleri kendine göre dile getirmesidir.
KÜBİZM
Kübizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
yüzyılın başında empresyonizme tepki olarak ortaya çıkmış ve daha çok, resimde kendini göstermiştir. Yazın alanın da, özellikle şairler, ressam Picassonun da etkisiyle bir anlayış geliştirmişlerdir. Buna göre şairler, dış dünyayı izleyip olup bitenleri iyi saptamak zorundadır. Onlara göre dünyadaki küçük olayları ve anlamları yakalamak gerekir Söylenmemiş olanı, görülmemiş olanı gün ışığına çıkarmak, aklın değil düş gücünün yapacağı iştir.
FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
Fütürizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
yüzyılda ortaya çıkmış, makineyi ve hızı edebiyata taşıyan edebiyat akımıdır. I. Dünya Savaşı başlamadan ortaya çıkan bu akım, geçmişten kopuşu, yenilik ve değişikliğe yönelişi ilke edinmiştir.
EGZİSTANSİYALİZM (VAR OLUŞÇULUK)
Egzistansiyalizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
Egzistansiyalizm, kökü İlkçağ Yunan felsefesine kadar uzanan bir felsefe sistemidir. İkinci Dünya Savaşının son yıllarında bağımsız bir felsefe olarak ortaya çıkmıştır. Felsefe ve edebiyat alanında en önemli temsilcisi ve kurucusu Jean Paul Sartredır. Bu akıma göre, insan kendi özünü kendisi seçer. Bu görüş şöyle özetlenebilir: Var olma özden önce gelir; yani, insan önce dünyaya gelir, var olur, ondan sonra olmak istediği gibi olur. Egzistansiyalizmin bu anlayışı, Nietzschenin, Her insan, tarihte eşi bir daha tekrarlanmayacak biricik harikadır. sözünde, özlü ifadesini bulur.
DADAİZM
Dadaizm Akımı Özellikleri, Temsilcileri
yüzyılın ilk çeyreğinde Tristan Tzara adlı gencin etrafında toplanan bir grup şair; dada sözcüğünü, kurmak istedikleri akıma ad olarak seçmiş ve dadaizmi kurmuşlardır. Fransızca bir sözcük olan dada, çocukların binerek oynadıkları ağaç parçası, tahta at anlamına gelir. Düzensiz sözcük ve imgelerin kullanıldığı bu akım, Birinci Dünya Savaşının getirdiği yıkıcı ortamda düş kırıklığına uğrayan aydın ve sanatçıların bir başkaldırısı olarak doğmuştur. Bir başka deyişle iki dünya savaşı arasında varlık gösteren ve toplumu uyuşukluktan kurtarma çabası güden bir harekettir.
Ayrıca bakınız:
EDEBİYAT/KÜLTÜR/SANAT/FİKİR AKIMLARI
Edebi akım, bir dönem boyunca ortak özellikler gösteren edebi eserleri ve bu eserlerin ortaya çıkışındaki felsefi, toplumsal, siyasal veya sanatsal gerekçeleri tanımlayan bir terimdir. Edebi akımlar, genellikle bir zaman diliminde birden fazla yazarın benzer tarzda eserler vermesiyle ortaya çıkar. Bu eserler genellikle belirli bir temaya, edebi tekniklere, biçimsel özelliklere veya anlatım tarzına dayalıdır.
Bu akımlar, farklı kültürlerde ve dönemlerde ortaya çıkmıştır. Her edebiyat akımının kendine özgü özellikleri, dil kullanımı, konuları ve sanatsal yaklaşımı vardır. Akımlar, genellikle bir sonraki akımdan etkilenerek ortaya çıkar ve edebiyat tarihinde belirli dönemleri karakterize eder.
İşte bazı önemli akımlar ve özellikleri:
Akım | Tarih Aralığı | Özellikleri |
---|---|---|
Klasisizm | yüzyıl | Antik Yunan ve Roma edebiyatına öykünme, ahlaki öğütler, doğaçlama ve uyaklı şiirler, dilin sadeliği |
Romantizm | yüzyıl | Duygusal ve coşkulu şiirler, doğa sevgisi, hayal gücü, bireysellik, gerçeklikten kaçış, arkaik dil kullanımı |
Realizm | yüzyıl | Gerçekçi ve sade dil kullanımı, toplumsal sorunlar, insan davranışlarının gerçekçi betimlemesi, karakterlerin psikolojik açıdan analizi |
Natüralizm | yüzyıl | Realizme benzer ama daha sert, insana ve topluma biyolojik ve çevresel etkilerin önem verilmesi, aşırı gerçekçi betimlemeler |
Sembolizm | yüzyıl | Sembollerin kullanımı, duygu ve düşüncelerin somut imgelerle anlatılması, düşsel ve mistik bir anlatım, sıradan nesnelerin özelleştirilmesi |
Sürrealizm | yüzyıl | Rasyonellik karşıtı, bilinçaltının keşfi, otomatik yazma, gerçeküstü ve rüya gibi imgelerin kullanımı, çağdaş sanat ve bilimle ilgisi |
Varoluşçuluk | yüzyıl | İnsanın varoluşsal kaygıları, varoluşsal yalnızlık, ölüm, insanın varoluşu ile ilgili sorular, dilin anlamın arayışı, absürd tiyatro |
Tablodaki bu akımlar, edebiyat tarihinin önemli dönemlerini karakterize etmektedir. Her akımın kendine özgü özellikleri ve anlatım biçimleri vardır ve bu özellikler, o dönemde yazılan eserleri diğerlerinden ayırt etmeye yardımcı olur.
Edebiyat tarihinde ortaya çıkan edebi akımların ortaya çıkışında pek çok etken rol oynamıştır. Bu etkenler, dönemin sosyal, siyasi, kültürel ve ekonomik koşullarından, edebiyatçıların kişisel deneyimlerine kadar değişiklik gösterir. Aşağıda edebiyat akımlarının ortaya çıkışındaki bazı etkenleri ele alacağız:
Siyasi ve Toplumsal Koşullar
Akımların ortaya çıkışındaki en önemli etkenlerden biri, dönemin siyasi ve toplumsal koşullarıdır. Özellikle, savaşlar, devrimler ve toplumsal değişimler gibi büyük olaylar, edebiyatçıların düşüncelerinde ve yazılarında yansımalarını bulmuştur. Örneğin, Fransız Devrimi, Romantizm akımının doğmasına neden olmuştur. Bu dönemde, Fransız halkı özgürlük, eşitlik ve adalet talepleriyle ayaklanmıştı. Bu nedenle, Romantik şairler, sıradan insanların yaşamlarını ve mücadelelerini konu alan şiirler yazdılar.
Kültürel ve Entelektüel Değişimler
Akımların ortaya çıkışındaki diğer bir etken, kültürel ve entelektüel değişimlerdir. Örneğin, Aydınlanma Çağı, insanların düşüncelerinde ve dünya görüşlerinde bir dönüşüme neden oldu. Aydınlanma Çağı, rasyonel ve bilimsel düşüncenin hakimiyetinde bir toplum idealini savunuyordu. Bu düşünce tarzı, Realizm ve Natüralizm gibi akımların doğmasında etkili olmuştur.
Sanatsal ve Edebi Akımların Yansımaları
Akımların ortaya çıkışındaki etkenlerden biri de, önceki akımların yarattığı etkidir. Örneğin, Romantikler, Klasiklerin sıkı kurallarına karşı çıkmışlardı. Sembolizm ise, Romantizm’in abartılı ve coşkulu şiirlerine tepki olarak doğdu. Sanatsal ve edebi akımların etkileri, gelecekteki akımları doğrudan veya dolaylı olarak etkiledi.
Kişisel Deneyimler
Edebiyatçıların kişisel deneyimleri ve yaşadıkları olaylar, eserlerindeki konuları ve temaları etkiler. Örneğin, Albert Camus’un Egzistansiyalizm felsefesi.
Her akımın kendine özgü özelliklerinin yanı sıra, edebiyatın genelinde belirli kalıpların oluşmasına neden olmuştur. Aşağıda akımların ortak özellikleri ele alınmaktadır:
Bu ortak özellikler, edebi akımların birbirinden farklı olmalarına rağmen, edebiyatın genelinde belirli kalıpların oluşmasına zemin hazırlamıştır.
Sanat Akımları