Türk edebiyatında söz sanatları diğer bir adıyla edebi sanatlar, yazarların kelime ve cümlelerini etkili bir şekilde kullanarak eserlerine anlam, derinlik ve güzellik kattıkları edebi tekniklerdir. Bu sanatlar, şiirlerde ve düzyazılarda kullanılan ve dilin sınırlarını zorlayarak dilin estetik bir şekilde kullanılmasına olanak tanıyan bir dizi tekniktir.
İfadenin gücünü artırmak, etkisini kuvvetlendirmek, monotonluğunu engellemek, hafızada kalmasını kolaylaştırmak gibi pratik faydaları olan edebî sanatların asıl fonksiyonu; duygu, düşünce ve hayal unsurlarının estetik yorumunu kurmak üzere tercih edilen bilgiyi ve heyecanı taşıma basamağında ortaya çıkar.
Edebi sanatlar, kalıpların ışığında, orijinal bir söyleyiş ve buna bağlı orijinal bir çağrışım zinciri oluşturur. Sanatların kullanımında geleneğin kalıplarını taşıyan belirtiler olduğu gibi sanatkârın psikolojik yönlerini gösteren ipuçları da mevcuttur. Asırların şiir örneklerine akseden edebî ifadenin birbirinden farklı yanı, birbirinden farklı güzellikleri bulunması, biraz da edebiyat sanatlarına borçlu olduğumuz bir keyfiyettir.
İster Klasik Türk Edebiyatı’ndaki tasavvuf lügatine bağlanılsın istersek Yeni Türk Edebiyatına daha çok akseden felsefi ve mistik kavramlarının çağrışımlarına danışılsın edebî sanatlar yoluyla şu hüküm, farklı farklı değerlendirebilir. Görünen, görünen değildir; söylenen de başka bir şeydir. Tıpkı söylenen, edebî sanatlar yoluyla başka bir şey anlatıyorsa görünen de hep başka bir şey anlatacaktır. Varlık, edebî sanatlar gibi, ince nüktelerle doludur.
Türk edebiyatında söz sanatları, farklı dönemlerde ve farklı edebi akımlarda ortaya çıkmıştır. İlk Türk edebiyatı eserleri olan Göktürk Kitabelerinde bile, bazı söz sanatlarına rastlanmaktadır. Örneğin, benzetme yaparak anlatan teşbih, sıkça kullanılan bir söz sanatıdır. İslamiyetin kabulünden sonra ise, Türk edebiyatında söz sanatlarının kullanımı daha da artmıştır.
Türk edebiyatında söz sanatlarının yaygın olarak kullanılmaya başlaması, Divan edebiyatı dönemine denk gelir. Divan edebiyatı dönemi, yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda başlamış ve yüzyıla kadar devam etmiştir. Bu dönemde, Türk edebiyatında söz sanatları en yoğun şekilde kullanılmıştır. Divan edebiyatında, dilin zenginleştirilmesi, güçlendirilmesi ve estetik bir etki yaratılması amacıyla pek çok söz sanatı kullanılmıştır. Bu dönemde kullanılan söz sanatları arasında, teşbih, istiare, kinaye, hüsn-i talil, hüsn-i talil, tevriye, hiciv, incelemesi ve benzetmeler yer almaktadır.
Divan edebiyatından sonra ise, Tanzimat dönemi Türk edebiyatında önemli bir dönüm noktasıdır. Tanzimat dönemi, yüzyılın ortalarında başlamış ve yüzyılın başına kadar devam etmiştir. Bu dönemde, Türk edebiyatı batılılaşma sürecine girmiş ve batı edebiyatından etkilenmeye başlamıştır. Bu etkilenme, söz sanatlarının kullanımında da görülmüştür. Tanzimat dönemi edebiyatında, divan edebiyatında kullanılan söz sanatlarına benzer söz sanatları kullanılmıştır ancak bunlar daha sade ve anlaşılır bir dilde kullanılmıştır.
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında ise, söz sanatları daha az kullanılmış olsa da, hala edebi metinlerde yer almaktadır. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında, söz sanatlarının kullanımı, batılılaşma süreci ve dilin sadeleştirilmesi nedeniyle azalmıştır. Ancak, bazı yazarlar hala söz sanatlarını kullanmaya devam etmektedirler ve bu da eserlerinin estetik değerini arttırmaktadır.
Türk edebiyatında söz sanatlarının ortaya çıkmasının nedenleri arasında, dilin zenginleştirilmesi, anlatımın güçlendirilmesi ve estetik bir etki yaratılması yer almaktadır. Söz sanatları, yalnızca edebi metinlerde değil, günlük dilde de sıklıkla kullanılır. Türk edebiyatında söz sanatlarının kullanımı, farklı dönemlerde ve farklı edebi akımlarda farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Divan edebiyatı dönemi, söz sanatlarının en yoğun kullanıldığı dönem olarak kabul edilirken, Tanzimat dönemi edebiyatında, söz sanatlarının kullanımı daha sade bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında, söz sanatlarının kullanımı azalmış olsa da, hala edebi metinlerde yer almaktadır.
Türk edebiyatında söz sanatları, yazarların eserlerinde dilin gücünü kullanarak okuyuculara derin anlamlar, duygular ve imgeler aktarmalarına yardımcı olur. Bu söz sanatlarının işlevi, eserlerdeki anlamı zenginleştirmek, okuyucuların hayal güçlerini canlandırmak ve metnin etkisini artırmak olarak özetlenebilir.
Söz sanatları, yazarların kelimeleri farklı bir şekilde kullanarak düşüncelerini, duygularını, hayallerini ve tasvirlerini okuyucuya aktarmalarına izin verir. Bu sanatlar, okuyucunun hayal gücünü harekete geçirerek metnin anlamını daha etkili bir şekilde iletmeye yardımcı olur. Ayrıca, söz sanatları metnin ritmini, akışını ve yapısını da değiştirebilir.
Söz sanatları, Türk edebiyatında sıklıkla kullanılan ve eserlerin anlamını derinleştiren önemli araçlardır. Bu sanatların işlevleri, yazarların okuyuculara daha etkili bir şekilde anlatmak istedikleri mesajları, duyguları ve tasvirleri aktarmalarına yardımcı olur. Ayrıca, söz sanatları metnin etkisini artırır ve okuyucuların metne daha fazla ilgi göstermesini sağlar.
Bir devrin, bir neslin zevk ve irfan anlayışını gösteren bu sınıflama, günümüz insanı için ayrıca açıklanmaya muhtaçtır. Daha yeni kaynaklarda edebî sanatlar, Anlam Sanatları veSöz Sanatları olarak ikiye ayrılıyor. Anlam sanatları, kelimelerin anlamlarıyla ilgili olup gerçek anlam ve mecaz anlam sınırlarıyla incelenir. Diğer anlam grupları, bu iki anlama dayalı olarak değerlendirilir. Söz sanatları ise, kelime anlamını ilgilendirse de daha çok, ses, ahenk ve biçimlerini kapsar.
Tarlan’ın tasnifi:
Heyecana bağlı sanatlar
Doğrudan doğruya heyecan mahsulü olan sanatlar
Mecaz-ı Mürsel, Mübalağa, İltifat, Tekrir, Rücu, Hüsn-i Talil, Tecahül-i Arif, Kat, Nida, Tariz
Heyecanın doğurduğu 1. ve 2. derecedeki tedailere istinat eden sanatlar:
Bir kelime veya terkibin iki veya daha ziyade manası üzerine bina edilir:
Her iki mananın kastedildiği sanatlar: İham, İstihdam, Müşakele
İkinci mananın göz ardı edildiği sanatlar:İham-ı Tenasüp
Bir terkibin İki türlü manası üzerine istinat eden sanatlar: Kinaye, Tariz
İki kelime üzerinde kurulan sanatlar:Cinas, Ittihad, İştikak, Kalb
Akılda bir intibah bırakan sanatlar:Akis, Tardid
Edebi sanatları üç ana kümede inceleyebiliriz:
Mecaz (Değişmece)
Mecaz-ı Mürsel (Düzdeğişmece)
Teşbih (Benzetme)
İstiare (Eğretileme)
Kinaye (Değinmece)
Teşhis (Kişileştirme)
İntak (Konuşturma)
Tariz (İğneleme)
Tezat (Karşıtlık)
Tevriye (İki anlamlılık)
Mübalağa (Abartma)
Hüsn-i talil (Güzel neden bulma)
Tenasüp (Uygunluk)
Tecahül-I arif (Bilmezlikten gelme)
İstifham (Soru sorma)
Terdit (Şaşırtma)
Telmih (Anımsatma)
Leff ü neşr (Sıralı açıklama)
Tedriç (Dereceleme)
Tekrir (Yineleme)
Rücu (Geriye dönüş)
Irsâl-i mesel (Atasözü söyleme)
Kat (Kesme)
Cinas (Sesteşlik), Seci (içuyak), İştikak (Türetme sanatı), Akis (Çaprazlama), krostiş, Lebdeğmez (Dudakdeğmez), Aliterasyon (Ses Yinelenmesi)
Türk edebiyatında, söz sanatları yazılmış metnin anlamını ve etkisini artırmak için sıklıkla kullanılan önemli araçlardır. Bu yazıda, Türk edebiyatındaki söz sanatlarının özellikleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Türk edebiyatındaki söz sanatları, yazarların metinlerinde anlamı derinleştirmek, okuyucular metindeki duyguları ve imgeleri daha iyi hissetmek için kullandığı önemli araçlardır. Bu sanatlar, yazarların metinlerinde yaratıcılıklarını kullanarak yeni anlamlar, imgeler ve duygular yaratmalarına olanak tanır. Söz sanatları ayrıca, dilin gücünü kullanarak metnin etkisini artırır ve ritim oluşturarak şiirlerin daha akıcı bir okuma deneyimi sunmasına yardımcı olur.
Edebiyat sanatları, metnin anlam bütünlüğünü koruyarak okuyucuların metindeki ana fikri daha iyi anlamalarına da yardımcı olur. Bu nedenle, yazarlar metinlerinde söz sanatlarını kullanarak anlam bütünlüğünü korumaya özen gösterirler. Ayrıca söz sanatları, okuyucuların hayal gücünü harekete geçirerek metnin görsel imgelerini daha iyi canlandırmalarına yardımcı olur. Bu sayede, okuyucular metne daha fazla bağlanır ve metnin etkisini daha iyi hissederler.
GenelAlt Kategoriler:PDF, Şiir Bilgisi
Edebiyatta kullanılan söz sanatları (edebi sanatlar), özellikle şiirde anlam inceliği sağlama ve derin bir anlatım ortaya koyma açısından büyük önem taşımaktadır. Şiirde estetik ve anlam derinliği, kullanılan söz sanatlarının gücüyle çoğu zaman paraleldir. Çünkü insanlar okudukları zaman hemen anladıkları şiirlerden çok, iki üç kere okuyarak veya üzerinde çok düşünerek anlayabildikleri şiirleri tercih etmektedirler.
Edebî sanatlar, Divan Edebiyatında çok daha ayrıntılarıyla kullanılmıştır. Bunun yanında Halk Edebiyatında ve günümüz edebiyatında da söz sanatları sıkça kullanılmaktadır. Aşağıda bütün edebî sanatlar sıralanmıştır. Sanatların eski edebiyattaki adlandırılışlarıyla birlikte, günümüzdeki adları da alfabetik olarak verilmiştir. İstediğiniz başlığa dokunarak içeriğe ulaşabilirsiniz: