Çelişik Nedir Felsefe
kaynağı değiştir]
kaynağı değiştir]
Klasik mantıkta, çelişki bir ya da daha fazla önerme arasında uyumsuzluk olması durumudur. Çelişkili iki önerme birlikte değerlendirildiğinde genellikle birbiriyle zıt olan iki mantıksal sonuç ortaya çıkar. Bu konuda Aristo'nun çelişmezlik kanunu'na göre "Aynı şey, aynı zamanda, aynı açıdan, aynı nesneye hem dahil hem de dahil olmayan olamaz"[1]
Klasik ve Newtoncu bilimsel anlayışlar çelişkiyi yaygın şekilde bilimsel bir olumsuzlama aracı olarak kullandılar. Kuantum Mekaniği'nin verileriyle çelişkinin aslında varlığın doğasını yansıtan çok önemli bir araç olduğu görüşü hakim olmaya başlamıştır.[kaynak belirtilmeli] Psikoloji ve bilgisayar teknolojileri bu göreceli yeni ilkelerden daha çok yararlanmaktadır.[kaynak belirtilmeli]Belirsizlik İlkesi çelişkili durumların biraradalığını ortaya koymuştur. Buna göre aynı madde aynı anda farklı yerlerde bulunabildiği gibi aynı konumda hem geçmişte hem gelecekte hem de şimdide bulunmasının mümkün olduğunu öne sürer.
Farklı olarak çelişki kavramı, resmi mantık sistemlerinin her biri için aynı anlama gelmektedir. Çelişki, bir önermenin doğru halinin, aynı ortam geçerli iken ikinci defa önerildiği bir durumda, yerine negatif biçiminin doğru bulunması ile ortaya çıkar. Mantık tekniğinin yeniden gözden geçirilmesi adına bir koşul olarak kabul edilebilir. Boolean cebirinde ve özellikle analitik felsefe geleneğinde kullanılan etkisiz ikileme (idempotency) ilkesi, çelişkinin var olup olmadığını hatırlatmak için bir gereçtir.[2]
“Mantık, doğru düşüncenin bilimidir” O halde doğru düşünce nedir? Doğru düşündüğümüzü nereden bilebiliriz? Doğru Düşünce, akıl ve mantık ilkelerine uygun olan düşünme tarzıdır. Doğru düşünce için dört akıl ve mantık ilkesi vardır.
ÖZDEŞLİK İLKESİ
A’ A’ dır şeklinde ifade edilir. Bir akıl yürütmenin en başında bir terime hangi anlam verildiyse o akıl yürütme boyunca, o terim sürekli olarak bu aynı anlamı taşımalıdır. A’ A’ dır ilkesi, doğru düşünebilmek için zihnin uymak zorunda olduğu ilk ilkedir. Bir nesne başka bir nesneye benzeyebilir ama onunla özdeş olamaz. Bir şey ne ise odur, her şey kendisinin aynısıdır. Özdeşlik ilkesine uymayan bir zihin için, çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığı ilkeleri anlamsız kalır ve doğru düşünme biçimi çöker. &#;Ağaç, ağaçtır, insan, insandır&#; gibi.
ÇELİŞMEZLİK İLKESİ
A, A olmayan değildir. Bir şey, aynı zamanda hem kendisi hem başka bir şey olamaz. Zihin, birbiri ile çelişik olan iki önermeden birini kabul ederse diğerini reddeder. Bir konuya aynı yüklem aynı zamanda ve aynı şartlar altında hem olumlu, hem olumsuz yüklenemez. Zihin, çelişmezlik ilkesine diğer ilkelerden daha fazla duyarlıdır. Mesela “Bütün insanlar ölümlüdür”. ve “Bazı insanlar ölümlü değildir”. önermeleri birbiri ile çelişiktir. Günlük hayatta insanların bu ilkeye uymayan sözlerini duyabiliriz. Birisi televizyona çıkarak “Çocukların şiddet içeren filmleri ve programları seyretmesinin şiddeti özendirdiğini düşünmüyorum”. deyip arkasından da “Çok zorba ve şiddet uygulayan bir toplum olarak algılanıyoruz. Bu kötü algıyı değiştirecek, toplumumuzu sakin ve huzurlu gösterecek programlar yapmaya özen göstermeliyiz”. derse bu kişi kendi söyledikleriyle çelişiyor demektir. Başka bir örnek verecek olursak alkollü bir sürücünün “Bu yıl üç büyük ve beş küçük trafik kazasına karıştım ama yargıcın bu son kazada ehliyetimi altı aylık iptal etmesi tamamen şanssızlıktandı, yoksa ben çok iyi araba kullanırım”. demesi belki kendi içinde çok da çelişik değil ama akla da uygun değil.
ÜÇÜNCÜ HALİN İMKANSIZLIĞI İLKESİ
A ile A olmayan arasında, üçüncü bir imkan yoktur. Bir önerme ya doğrudur, ya yanlıştır, ikisinin dışında üçüncü bir hal yoktur. Eğer birbirini yalanlayan iki çelişik yargı birbirinin karşısına konmuşsa, ikisinin de yanlış olma ihtimali yoktur. &#;Bir insan ya ölüdür ya diridir&#; üçüncü bir imkan yoktur.&#;Elektrik ya vardır ya yoktur&#; aynı anda hem var hem yok olamaz.
YETERLİ NEDEN İLKESİ
Hiç bir yargı yeterli neden olmadan doğru değildir bir başka deyişle her yargının yeterli bir nedeni olmak zorundadır. Her bir yargının doğruluk nedeni bir başka yargıdır o halde, her yargının doğruluğu için bir başka yargı gereklidir. Yeter sebep olmadıkça bir yargının doğruluğundan söz edilemez. Bu ilke yeterli neden olmadıkça hiçbir olgunun mevcut, hiçbir yargının doğru olmayacağını ifade eder. Bir önermenin doğruluğunun nedeni diğer bir önermedir. &#;Bu insan ölümlüdür&#; önermesini &#;Bütün insanlar ölümlüdür&#; önermesi temellendirir çünkü bugüne kadar bütün insanlar ölmüşlerdir. &#;Ateşe girersen yanarsın&#; çünkü ateşe giren herkes yanmıştır.
MANTIĞIN İLKELERİ VİDEOMUZ
BU FELSEFE MAKALESİ SİZE NE HİSSETTİRDİ?
çelişmezlik ilkesiMantığın İlkelerimantık ilkeleri nelerdirözdeşlik ilkesiüçüncü halin imkansızlığı ilkesiyeterli neden ilkesi