Ilk Çiçek Aşısını Kim Buldu

Tarihte ilk keşfedilen aşı, çiçek aşısı olarak biliniyor. Ortaya çıkışıysa uzun yıllar öncesine dayanıyor. Antik Yunan tarihçilerinden Thucydides, MÖ yılında Atina’da çiçek hastalığı geçiren kişilerin tekrar aynı hastalığa yakalanmadığını gözlemlediğini yazar. Ancak aşı benzeri bir uygulamadan bahsetmez.

[Fotoğraf: Getty]

Aşı kullanımına dair ilk yazılı kayıtlar, Çinlilerin 15'nci yüzyılda uyguladığı “Variolasyon” tekniğine ait. Variola, çiçek hastalığına neden olan virüsün adıdır. İlkel bir aşılama tekniği olan “Variolasyon”yun bir kaç farklı yöntemi vardı:

[Grafik: Hafize Yurt / TRT Haber]

Hastaların yaralarından kabuklar alınır, toz haline getirilir ve sağlıklı kişinin burnuna ince bir çubukla verilirdi. Başka bir variolasyon tekniğinde ise hastalardan döküntüler alınır, sağlıklı kişilerin derisi çizilerek sürülür ve bağışıklık oluşması beklenirdi.

[Fotoğraf: TRT Haber]

Zamanla geliştirilen bu yöntem, Çin’den Orta Asya’ya yayılarak Kafkaslara geçti. Türkler, Çinlilerden öğrendiği tekniği göç ettikleri bölgelere taşıdı. Osmanlı'da da kullanılan "variolasyon" yöntemine, yılında İngiltere Büyükelçisinin eşi Lady Mary Montagu tanık olur. Çiçek hastalığına karşı İstanbul'da kullanılan bu yöntemi Papa'ya yazdığı mektupta anlatır ve çocuklarına yaptırmak için izin ister. Bu mektup aşıya ilişkin ulaşılmış en eski belgedir ve aşı bu sayede Avrupa ve Amerika'da da uygulanmaya başlar.

[Fotoğraf: Getty]

Variolasyon, Edward Jenner'ın yılında modern çiçek aşısını geliştirmesine kadar bilinen tek aşı uygulaması olur. Louis Pasteur yıl sonra, enfeksiyon hastalıklarının kaynağının mikroplar olduğunu keşfeder ve kuduz aşısını geliştirerek insanlığa en büyük hizmetlerden birini yapar.
Böylece variolasyonla başlayan aşı serüveni, bu büyük buluşla gelişir, onlarca ölümcül hastalığın aşılarla kontrol altına alınmasının önü açılır.

[Fotoğraf: Getty]

yılında Laffnike adlı araştırıcı kolera aşısını, yılında Wright tifo aşısını geliştirir. Tüberküloz (verem) aşısı Calmette ve Guerin tarafından yılında, tetanos aşısıysa yılında Ramon ve Zoeller tarafından üretilir.

Difteri, boğmaca, kızamık, kabakulak, menenjit, aşıyla bugüne kadar kontrol altına alınan hastalıklardan sadece bazılarıAşılar sayesinde her yıl 10 milyon kişi hayatta kalıyor. Aşı tüm dünyada, sağlık alanındaki tüm gelişmelerden daha fazla yaşam kurtarıyor.

"İnsanlık tarihindeki en önemli buluşlardan biri"

Aşı, bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için vücuda enjekte edilen ölü ya da zayıflatılmış bakteri veya virüsler Uzman Dr. Füsun Kitapçı Uysal aşının tarihteki önemini anlattı:

"Aşı insanlık tarihindeki önemli buluşlardan birisidir. İnsanlık, uzun zaman boyunca bulaşıcı hastalıklar ile uğraşmış, sterilizasyon ile mikropların öldürülmesi ve aşıların bulunması ile tıpta çok önemli yollar kat edilmiştir. Şu anda hayattaysanız anneniz tetanoz aşısı olduğu için ya da babanıza çocuk felci aşısı yapılmış olduğu için olabilir. Belki de küçüklüğünüzde kızamık aşısı olmasaydınız, bugünleri göremeyecektiniz."

Uysal, virüslere bağlı bazı hastalıklara uzun süredir rastlanmıyor olmasının bir daha görmeyeceğiz anlamına gelmediğinin altını çiziyor.

[Fotoğraf: Getty]

"Son yıllarda hiç bir bilimsel dayanağı olmayan aşı karşıtlığı nedeniyle bazı tehlikeli çocukluk hastalıkları yeniden salgın oluşturmaya başlamıştır. Eskiden ölümcül olan bakteri veya virüslere bağlı hastalıkların çoğu aşı nedeniyle kontrol altına alınsa da, turistik seyahatler ve göçlerin arttığı, sınırların kalktığı günümüzde aşısı olmayan ya da hastalık taşıyıcısı olan insanlar aracılığı ile hastalıklar çok hızlı yayılabilmektedir. En son yaşadığımız pandemi de aşının önemini tekrar gündeme getirmiştir."

Aşıdan önce büyük salgınlar

- Veba salgınları ’de Avrupa nüfusunun dörtte birininin ölümüne yol açtı.
- yılında 20 milyon olan Meksika’daki İnka nüfusu çiçek hastalığı nedeni ile 1,6 milyona düşmüştü.
- ’da Hawai’de nüfus tifo nedeniyle binden 84 bine düştü.
- ’lerde Kanada’da her yerliden 9'u tüberküloz hastasıydı.
- 1. Dünya Savaşı sonrası 21 milyon kişi grip nedeniyle hayatını kaybetti. 

III. Ahmet devrinde İstanbul&#;da 2 yıl geçiren Lady Montagu&#;nün Türkiye&#;den Londra&#;ya yazmış olduğu mektuplarında çok önemli bir ayrıntı vardır ki, o zaman dünyasında modern tıbbın sadece Türkiye&#;de uygulandığını göstermektedir. Bu İngiliz hanım, Türkiye&#;de o zamanlar uygulanan, Avrupa&#;da hiç bilinmeyen çiçek aşısını kendi oğluna da yaptırmıştır. Mektuplarından birinde arkadaşı Miss Sarah Chiswell&#;e şöyle yazmıştır; &#;Kendi çıkarlarını, insanların faydası uğruna feda edebileceklerine inansam, bunu doktorlarımıza tavsiye etmekten geri kalmazdım.&#;

yüzyıl İngiltere&#;sini tanıtan eserlerde, insanlardan çoğunun çiçek bozuğu olduğu yazılıdır. Lady, ülkesinin de bu buluştan faydalanmasını istiyordu. Kocasına da; &#;Oğlan geçen Perşembe aşılandı. Şu dakikada oynuyor, şarkı söylüyor ve akşam yemeği için sabırsızlanıyor&#;&#; diye müjde veriyordu.

O yıllarda Osmanlı Devlet, kışa girmeden önce ücretsiz aşı kampanyası yapmaktadır. Montague etrafındaki Türk çocukların aşı olmasını görür. Ancak kendi oğlunun aşılanmasına cesaret edemez. Ancak aşı vurulan çocukalr aradan günler geçmesine rağmen neşe ile oynadıklarını görünce oğluna da aşı yaptırır.

Lady, bu aşının nasıl yapıldığını cerrah dostu Metiland&#;a öğretilmesini rica eder.

Lady Montague, İngiltere&#;ye döndükten sonra kızını da kraliyet hekimlerinin huzurunda aşılatınca büyük ilgi görür. Ancak hiç bir hekim aşıyı uygulamaya cesaret edemez.

Metiland, Lady&#;nin ölümünden 10 yıl sonra yılında aşı konusunda iki broşür yayınlasa da yine kimse ilgilenmez.

Yıllar sonra İngiltere Kralının torunu çiçek hastalığı yüzünden ölümle karşı karşıya kalır. Anne ve babası, Lady Montagu gibi, bütün ailesini aşılatmak için kraldan izin ister. Kral, ancak 6 idam mahkumu üzerinde bu aşıyı denedikten sonra uygulamaya izin verir.

The Letters and Works of Lady Mary Wortley Montagu, London
Modern History Sourcebook: Lady Mary Wortley Montagu (–): Smallpox Vaccination in Turkey&#;,